-Տատիկ, որտեղի՞ց են եղել քո տատիկն ու պապիկը:

- Հայրիկիս մայրը և հայրը Ղարսից են գաղթել` Սարիղամիշից, մայրիկիս մայրը ու հայրը Քղեցի են:

-Կպատմե՞ս նրանց գաղթելու պատմությունը:

- Մորս մայրը՝ Զաբելը, ինը տարեկան էր, երբ թուրքերը մտան իրենց գյուղ: Նրանցից մեկի սուրը դիպչել է տատիկիս դեմքին, ուշաթափվել է և ընկել: Հետո, երբ արթնացել է, տեսել է, որ մահացած մարդկանց մեջ է: Գտել է իր մոր գլուխը, գրկել ու լաց եղել: Մոտ երկու օր անց թուրքերը հետ են եկել: Հայերը ոսկին կուլ էին տալիս, որ չտային նրանց: Թուրքերը հանել են այդ ոսկիները: Հետո տեսել են, որ տատիկս ողջ է: Նրանցից մեկը ասել է.

-Գյավուր, գյավուր…

Ուզել է սպանել, բայց մյուսը չի թողել, ասել է, որ երեխա չունի, կտանի տուն: Կապույտ աչքերով սիրուն կին էր տատիկս: Տատիկս ասում է, որ այդքան ժամանակվա ընթացքում կեղտոտ, սոված մնացել էր այնտեղ, վերքը չորացել էր:

Նրան տարել են այդ թուրքի տուն, բայց կինը դուրս է արել: Նրանց տան տատիկը ապրում էր ներքևի հարկում: Նա տարել է Զաբելին իր մոտ, լողացրել է: Նրանց մոտ տատիկս ապրել է որպես ծառա:

Ամեն կիրակի, երբ թուրքերը իրենց տան ծառաներին տանում էին բաղնիք, նրանց վզից ոսկե շղթա էին կախում, որ մարդիկ իմանան, որ այդ մարդը իրենցն է, հանկարծ չփախնեին: Մի օր հարևանները Զաբելին սովորեցնում են ամերիկյան որբանոց փախնելու ճանապարհը: Տատիկս առավոտ շուտ վեր է կենում, գնում հավերին կուտ է տալիս և վազելով փախնում է ամերիկյան որբանոց: Նրան վերցնում են: Բայց տատիկս մոռացել էր հանել իր ոսկե շղթան: Թուրքերը գալիս ասում են, որ նա իրենց աղջիկն է, բայց նրան հետ չեն վերադարձնում: Միայն ոսկե շղթան են նրանց հետ տալիս:

Տատս որբանոցում է մեծանում: Դաստիարակներից մեկը ամուսնացած չի լինում, որդեգրում է նրան: Նրանք գաղթում են Հայաստան: Տատիկս էլ ամուսնանում է Հակոբ պապի հետ:

-Իսկ Հակոբ պապը ինչպե՞ս է գաղթել: 

-Հակոբ պապիկն էլ այդ ժամանակ տասը տարեկան է եղել: Երբ նրանք Արաքս գետով փախել են, Անդրանիկը նրան ու մի քանի տղայի դրել է իր ձիու վրա և անցկացրել է գետի վրայով: Պապիկիս հայրը Անդրանիկի զինվորներից է եղել:

Մյուս տատիկս ու պապիկս 1917թ.-ին են գաղթել Ղարսից, Սարիղամիշից: Հետո, երբ հորաքույրս՝ որպես զբոսաշրջիկ, գնացել էր այնտեղ, գտել է իրենց տունը: Ամբողջովին խոտերով էր ծածկված: Դե այն ժամանակ հողից տներում են ապրել:

-Ունե՞ս տատիկներիդ և պապիկներիդ նկարները:

-Տեսել եմ, բայց ինձ մոտ չեն: Տատիկս թուրքերի հետ նկար ուներ՝ ոսկե շղթայով: Տատիկիս ու պապիկիս ամուսնական նկարը:

Հարցազրույց տատիկիս հետ

-Տատիկ, ինչպե՞ս ես հաշվարկում մեկ ամսվա բյուջեն ընտանիքի համար:

-Ես մոտավորապես իմ հաշվարկը գիտեմ, թե որ օրը ինչքան պետք է գումար ծախսել, որ հերիքի ամբողջ ամսվա համար:

-Ի՞նչ եփել:

-Հարցնում եմ ընտանիքի անդամներին, որպեսզի իմանամ` ինչ են ուզում ուտել: Օր կա՝ պատրաստում եմ երկու ձևի ճաշատեսակ, որպեսզի բոլորը գոհ լինեն:

-Ինչպե՞ս ես որոշում՝ ինչ պատրաստել, եթե ընտանիքում ամեն մեկը մի բան է սիրում:

-Պատրաստում եմ մի քանի ճաշատեսակ: Օրինակ՝ պապիկը բրինձ չի ուտում: Ձեզ համար պատրաստում եմ բրնձով փլավ, իսկ պապիկի համար հաճարով փլավ եմ պատրաստում: Եթե հաճար եմ պատրաստում, ոսպ եմ խառնում հետը, որ Արամն էլ (եղբայրս) ուտի:

-Որո՞նք են ընտանիքի ամենասիրած ճաշատեսակները:

-Սպասը, բորշչը, տոլման, կարմրացրած կարտոֆիլը, հարիսան, պասուց տոլման:

-Ի՞նչ սովորույթներ կան ընտանիքում` ուտելիքի հետ կապված:

-Կիրակի բոլորս միասին սեղան ենք նստում ավագ որդուս ընտանիքի հետ: Տասը հոգու համար պատրաստում եմ այնպիսի ուտելիք, որ բոլորն էլ սիրում են: Օրինակ` ջեռոցի մեջ եմ հավ կարմրացնում կարտոֆիլով:

-Հյուրասենյակում պահարանի ապակե դարակների հետևում դրված է սպասք, որը մենք միշտ Նոր տարուց առաջ մաքրում ենք: Ի՞նչ սպասք է դա և ինչի՞ համար է օգտագործվում:

-Երբ շատ հյուրեր ենք ունենում, օգտագործում ենք: Նոր տարուն բոլոր բաժակները և ափսեներից մի քանիսը օգտագործում ենք: Կան բաներ, որոնք չենք օգտագործում:

-Իսկ սովետական տարիներին ինչպե՞ս էիր փողը հաշվարկում, ուտելիք սարքում:

-Այն ժամանակ հերթեր էին երշիկի համար, մսի համար, հացի համար, բանջարեղենի խանութի հերթ էր: Պետք է հերթ կանգնեիր, որ կարողանայիր օգտվել ամեն ինչից:

-Պատմիր պահածոների մասին:

-Ամառը պահածո ենք անում՝ լոլիկի, վարունգի մարինադ, թթու ենք դնում` կաղամբի, խառը, ծաղկակաղամբ: Այդ բոլորը պահում ենք նկուղում ու ձմեռն օգտագործում ենք: Մուրաբաներ ենք պատրաստում, հյութեր: Էկոնոմիայի մեջ մտնում է նաև պահեստավորումը: Սոխը, կարտոֆիլը պահում ենք նկուղում, շատ հաճար ենք գնում, լոբի: Չորացնում եմ կանաչ լոբի:

-Ի՞նչ ուտելիքներ ես սովորել պատրաստել մեծերից:

-Մայրիկից սովորել եմ բադրիջանով տարբեր աղցաններ: Ոսպով-հաճարով փլավը սովորել եմ հայրիկիս մայրիկից:

-Դու ունես շաքարային դիաբետ: Քեզ համար հե՞շտ է դիետա պահելը:

-Իհարկե դժվար է: Չի կարելի ուտել քաղցր, յուղոտ բաներ: Ես կանաչեղեն եմ ուտում, լոբի, հատիկեղեն, մածուն, վարսակ: Պետք է կամքի ուժ ունենաս, որ դիետա կարողանաս պահել:

-Քանի որ դու նաև բուժքույր ես, ուտելիքներն այնպես ես պատրաստում, որ և՛ համեղ են ստացվում, և՛ առողջարար: Ինչպե՞ս անել, որ ուտելիքները և՛ համեղ լինեն, և՛ օգտակար: 

-Պետք է առողջ սնունդ օգտագործել՝ շատ կանաչեղեն, բանջարեղեն ուտել, մրգերը շատ ուտել: Փլավեղենի վրա ոչ թե սովորական ջուր եմ լցնում, այլ՝ մսաջուր:

-Օրվա ընթացքում ինչպե՞ս պետք է սնվել:

-Պետք է սնվել ռեժիմով: Առավոտյան դուք միշտ սնվում եք, նոր գնում դասի, փոքր նախաճաշ անում դպրոցում: Ցերեկը՝ ճաշի ժամին, պետք է սնվել, և երեկոյան` յոթից հետո պետք չէ սնվել: Գիշերը ուշ ուտել պետք չէ:

-Երեխաներ, այսօր անցնելու ենք սինուսների թեորեմը: Դա շատ կարևոր թեմա է:

-Իսկ ինչի՞ համար ա մեզ էդ պետք,- հարցրեց աշակերտներից մեկը:

-Կյանքում պետք կգա:

-Կյանքում ե՞րբ պետք կգա:

Հարցը մնաց անպատասխան:

Նկատե՞լ եք, որ մենք երբեմն սովորում ենք այն, ինչ մեզ պետք չի գալիս կյանքում: Իհարկե, խոսքը սինուսների թեորեմի մասին չէ: Բայց, իմ կարծիքով, եթե մենք իմանայինք օրինակներ, թե կյանքում ինչ նշանակություն ունի սինուսի թեորեմը, ապա մենք ավելի հաճույքով և գիտակցված կսովորեինք:

Վերցնենք պատմությունը՝ որպես օրինակ: Մենք սովորում ենք դասը: Ուսուցիչը պահանջում է պատմել դասն այնպես, ինչպես գրված է գրքում: Բոլորը դասը մեկնաբանում են այնպես, ինչպես ուսուցիչն է պահանջում: Աշակերտների մոտ չի ձևավորվում սեփական կարծիք:

Մեր պատմությունը կրկնվում է: Այս տարի ընդունվեցի քոլեջ, և մենք նույն թեմաներն ենք անցնում, ինչ դպրոցում: Արդեն անգիր եմ արել պատմության բոլոր դասերը: Միևնույն ժամանակ, ես համարյա ոչինչ չգիտեմ նորագույն շրջանի պատմության մասին:

Իսկ ինչի՞ համար ենք մենք անցնում քիմիան: Ինչքան հիշում եմ՝ քիմիայի դասերին մենք կա՛մ դաս ենք պատմում, կա՛մ խնդիր լուծում: Իսկ ավելի հետաքրքիր լաբորատոր փորձե՞րը: Այդպիսի բան էլ եմ հիշում, թե ինչպես լակմուսի թերթիկից ստանալ մորու գույն, ֆենոլֆտալեինից՝ նարնջագույն: Դե, այդ փորձը ես մոտ երեք անգամ եմ տեսել, ինչպե՞ս կարող եմ չհիշել: Դպրոցներում չկան լավ պայմաններ ավելի հետաքրքիր փորձեր անելու համար:

Ձմեռային արձակուրդներին գրականության ուսուցիչը մի քանի գիրք էր հանձնարարել կարդալ: Եթե ճիշտն ասեմ, ես դրանցից դեռ ոչ մեկը չեմ կարդացել: Գիտե՞ք ինչու: Որովհետև ուսուցիչները սկսում են պատմել այդ գրքի սյուժեն: Հանձնարարում են սովորել գրականության դասագրքի վերլուծությունը: Հետո էլ ասում են՝ կարդացեք:

Մարդիկ զարմանում են, թե ինչու աշակերտները այդքան չեն սիրում գրականությունը: Որովհետև գրականության դասաժամերը ձանձրալի են անցնում: Դպրոցում ամենաերկար 45 րոպեն գրականության դասաժամին էր: Քսանհինգ րոպե աշակերտներն էին պատասխանում, քսան րոպե ուսուցիչներն էին խոսում:

Իմ կարծիքով, ավելի լավ կլիներ, եթե ուսուցիչները աշակերտներին սովորեցնեին՝ ինչպես գտնել և սովորել այն, ինչ իրենց պետք է:

Կարելի էր ավելի հետաքրքիր, թեթև և օգտակար ծրագիր կազմել, որպեսզի աշակերտին ավելի հաճելի լիներ սովորելը: Օրինակ՝ պատմության ժամին քննարկումներ լինեին, իսկ քիմիայի լաբորատոր փորձերի համար լավ պայմաններ: