Տո՜ւր ինծի, Տէ՜ր, ուրախութիւնն անանձնական.
Ժողվել` հոգւոյն մէջ ամէնո՜ւն, համայնական
Հոգւոյն ամէն մասնիկներուն մէջ` ամէն ժամ:
Ճամբաներէն, ու գետերէն, ու դաշտերէն,
Անտառներէն, ու լեռներէն, ու ձորերէն,
Տանիքներէն, ու տուներէն, ու դուռներէն`
Տո՜ւր ինծի, Տէ՜ր, ուրախութիւնն անանձնական:
Չգիտեմ… Գուցե կյանքն էլ հեքիաթ է, այն հեքիաթներից, որ տատիկս էր պատմում ինձ համար, իսկ ես կլանված լսում էի։ Հիշում եմ, սիրում էի մի պատմություն, որ նա միշտ պատմում էր մի մոր և որդու մասին։ Դա երևի շատերը լսած կլինեն։ Մոր սրտի մասին, որ անկախ ամեն ցավի, որ որդին էր նրան տվել իր սիրելիի պատճառով, միևնույն է, մոր սիրտը ցավում է, երբ տղային որևէ բան է պատահում։
Իսկ մե՞նք… Չէ’, մենք գնահատել չգիտենք, ոչ մի դեպքում սովորել չենք ուզում, նույնիսկ պատերազմը մեզ չսթափեցրեց։ Մենք կորցնելուց հետո անգամ չենք գնահատում կամ գուցե գնահատում ենք, բայց երբեք չենք խոսում այդ մասին։ Մենք հեշտ ենք համակերպվում, հեշտ ենք հաշտվում ու հանձնվում։ Երբեք չենք ափսոսում ունեցածի ու կորցրածի համար։ Երբեք չենք գոռում մեր կորցրածի համար, չնայած, որ դա անիմաստ է լինում արդեն։ Մենք չենք գոռում, իսկ ինչո՞ւ…
Թող աշխարհը ետ վերադարձնի այն, ինչ մի օր խլել է մեզնից։ Թող ետ բերի նրանց, ում Աստված իր մոտ է տարել։ Ես էլ չեմ կարող, հոգիս գոռում է ցավից, ես լուռ եմ, բայց սիրտս, ա՜խ, նա այնպե՜ս է ուզում տեղից դուրս թռչել ու դուրս գալ իմ միջից, ատում է ինձ նա, շատ եմ ցավեցրել` գիտակցաբար ու անգիտակցաբար։
Երբեմն ուզում եմ գնալ բոլորից հեռու։ Ոչ ոք չի հասկանում, բայց ես չեմ ուզում մի օր կորցնել նրանց, ում ունեմ հիմա կամ կարծում եմ, թե այդպես է, իսկ իրականում` չունեմ։ Ես չեմ կարող նստել ու մտածել, որ մի օր նրանց էլ կկորցնեմ։ Չեմ ուզում… Իմ կյանքում ես միայն կորցրել եմ, երբեք չեմ գտել, իսկ գտածս էլ շատ հեշտ եմ բաց թողել ու հաշտվել եմ` կարծես այդպես էլ պիտի լիներ։
Չէ’, տխուր եմ, չգիտեմ` ինչու, չգիտեմ` ինչպես, բայց լացել եմ ուզում, անդադար լացել։ Մարդիկ մտածում են, թե դա ամոթ է, բայց չէ… Իսկ ո՞վ գիտի, թե ինչքան եմ լացում։ Լացում եմ ամեն գիշեր, բայց ո՞ւմ եմ ցույց տալիս, հարցրեք խնդրեմ, առավոտյան ո՞վ է նկատում։ Լացելուն էլ ձև կա։ Ես նրանցից չեմ, որ ուրիշների մոտ են լացում` ցույց տալու համար, չէ’, ես գիշերն եմ լուռ ցավում, ու արցունքները խեղդում են կոկորդս, ցավս խորն է։
Բոլորը ասում են, թե մազերս ճերմակել են, դե, իսկ ես չեմ զարմանում, որովհետև գիտեմ, որ կյանքն ինձ շուտ է մեծացրել։ Ես շուտ մեծացա, չունեցա մանկություն, չունեցա ընկերներ բակի, չունեցա մանկական խաղեր, չունեցա երազանքների իրականացում, չունեցա հարազատ ընտանիք, որտեղ ամաչելու փոխարեն կարող էի կիսվել իմ խնդիրներով, չունեցա ոչինչ, բայց պայքարեցի հանուն այն կյանքի, որի մասին մանկուց սկսեցի երազել։ Մեծ ճանաչում, մեծ շրջապատ, մեծ հաջողություններ, գուցե մի օր էլ մեծ սեր ու մեծ ընտանիք, որտեղ իմ փոքրիկները կունենան մանկություն, իսկ ես երջանիկ կլինեմ մի օր։
Չունեցա, ափսոսեցի, բայց հաշտվեցի։ Ու երբեք չգոռացի մարդկանց վրա, թե ինչու ես մանուկ չեղա…
Չգոռացի, ու կյանքը անցավ, անցավ ու գնաց ինչպես մի օր, որտեղ մե՜ծ պատմություն եմ թաղել, թաղում եմ ամեն օր, թաղելով նաև ինձ ու ամեն բան, որ եղել է անցյալում, որովհետև անցյալը թաղել է պետք, որովհետև այն, ինչ ունես ու ինչ պետք է քեզ այնտեղից, դու դա կհիշես ամբողջ կյանքում։ Ասում են` հին օրագրերը չեն պահում, իսկ ես պահում եմ, երևի դժվար է պոկվել հիշողություններից ու այն ցավերից, որ լցրել ես այդ թղթերի ամեն տողի մեջ, հետո ծածկել, որ իրար կպչեն ու մի բուռ դառնան, ու չկարդաս:
Գիշեր է… Համեցի’ր, բարեկամս, արի’ լացենք, ես քեզ առավոտյան հասարակությանը ժպտալ կսովորեցնեմ։
-Իսկ դու մանուկ եղե՞լ ես…
Ես գիտեմ, գիտեմ, որ ամեն ինչ շուտով կավարտվի։ Գիտեմ, որ ամեն լավ բան էլ ավարտ է ունենում։ Գիտեմ ու իմացել եմ հենց ամենասկզբից։ Հեքիաթի վերջում միշտ չէ, որ բարին է հաղթում, այդ մեզ համար են միայն բարու հաղթանակով վերջացող հեքիաթներ պատմել։ Իսկ կյանքը չար հեքիաթ է ու պիտի զգույշ քայլես, զգույշ խոսես ու զգույշ ապրես…
Ես գիտեմ, որ հաճախ ներսում ունեցած ցավը խանգարում է շնչել քեզ ու կարծես խեղդվում ես, բայց հավատա, մի օր, երբ դադարես անքուն մնալ ու աստղերին պատմել քո հույզերը, նրանք էլ կդադարեն գաղտնիքներն այդ բոլոր պատմելուց։ Թե լույս աշխարհ ես եկել, պիտի պայքարես։ Կարևոր չէ` ավետիս էր քո ծնունդը, թե բոթ, կյանքը ապրելու համար է։ Թե պիտի ապրես, ուրեմն պիտի դիմագրավելու ուժ ունենաս քո մեջ։
Դու սովորեցրիր սիրել մենությունը, ես շնորհակալ եմ…
Ես պատրաստ էի առագաստները բոլոր կանգուն պահել քամուց, իսկ դու անընդհատ քամի էիր բերում։ Ես չեմ կարող դիմանալ բոլոր այդ քամիներին, ա՜խր, քամիներ շատ են եղել իմ կյանքում։ Հավատա, մարդիկ հաճախ իսկապես «պատահաբար են հանդիպում կյանքում, անհրաժեշտաբար` հրաժեշտ տալիս»։ Խնդրում եմ, արի սրտաճմլիկ խոսքեր չասենք իրար, միևնույն է, ամեն ինչ քիչ-քիչ անցյալ է դառնում։ Արի պարզապես հրաժեշտ տանք իրար առանց վերջին անգամ հանդիպելու, որովհետև ինձնից լավ գիտես, որ եթե գրկենք իրար հրաժեշտի համար, ապա ավելի դժվար կլինի։ Արի թողնենք մեր հուշերն այնտեղ, որտեղ մի օր սկսվեց մեր պատմությունը։ Բոլոր լավ պատմությունները դատապարտված են գաղտնի մնալու, ու մենք էլ այդ անբախտների շարքից էինք։
Մենք զոհ դարձանք կյանքի կռվում, որտեղ շատ էին չար մարդիկ, ովքեր դարձան պատճառն այս տխրության։ Լուսնին նայիր… Միայնակ է, բայց չի տխրում ու ամեն օր փոխվում է։ Մի օր ամբողջովին կտեսնես նրան, մի օր` կիսատ, իսկ մի օր էլ նա թաքնվում է ամպերի ետևում (տեսնե`ս ումի՞ց է թաքնվում)։ Գուցե մեզ էլ հաջողվի միայնակ լինել ու դիմագրավել այս ցավին բոլոր կողմերից։ Արի հենց այդտեղ հրաժեշտ տանք իրար: Ես կայրեմ այն օրագիրը, որի մեջ մի օր սկսեցի գրել մեր մասին։ Ամեն անգամ բացում եմ, կարդում, ու հանկարծ մի թերթիկ է ընկնում ցած, այն վարդի թերթիկը… Դու գիտես` դա ինչ է։ Ես խնդրում եմ, արի ձևացնենք շատերի նման, որ անծանոթ ենք, այս դարում դա հեշտ է ստացվում։ Ես քեզ երջանկություն եմ մաղթում, թող քո սրտից ջնջվի այն անունը, որը մի օր ինքդ որոշեցիր դաջել այնտեղ։
Հ.Գ. Եվ, ի դեպ, սիրող մարդը ժամանակ միշտ էլ գտնում է սիրելիի համար, հիշիր ինձ` ես միշտ ժամանակ ունեցա քեզ համար…
Մթնեց… Էլի գիշեր է…
Ինչու՞ չի լուսանում, ինչու՞ է ինձ թվում, թե օրը չի ուզում արև ելնի։
Մենք խուսափում ենք առավոտներից։ Մենք չենք ուզում նորից լուսանա ու տեսնենք նույն դեմքերը, նույն դժգոհ մարդկանց, ովքեր չգիտես, թե ինչ են ուզում կյանքից։ Մենք խուսափում ենք առավոտներից, այո’, որովհետև գիշերը ծածկում է ամեն ինչ իր մթությամբ։ Գիշերը չի թողնում, որ ինչ որ մեկը տեսնի քո տխրությունը։ Գիշերը չի թողնում որևէ մեկին տեսնել քո արցունքները, և դու լացում ես… Երբեմն նույնիսկ այնքան ես լացում, որ թվում է, պիտի ջրազրկվես։ Էլ արցունք չկա…
Ամեն ինչ էլ տխուր է այս կյանքում, ու թե պիտի լացենք, ապա ամեն ինչի համար, որովհետև տխուր է կյանքը։
Չգիտեմ` գիշերային քամին է պատճառը, թե ուրիշ ինչ-որ բան, որ որոշեցի գրել։ Ինձ թվում է, հեռվում ինչ-որ անլցնելի կարոտ կա, որ պիտի մեկը լցնի, նա, ով հենց պատճառն է դարձել այս կարոտի։ Բոլորս ենք կարոտում…
Իսկ քամին էլի սուրում է, էլի փչում ու տանում է ամեն ինչ։ Եթե գոնե մեղմ փչեր, բոլոր վերքերը կդադարեին մրմռալ, բայց չէ’, քամին էլ մտածել գիտի (մի՞թե). մարդկանց պես թույլ տեղին է հարվածում ու…
Գիշերային այս մելամաղձոտ նոտայի վրա էլ արթնացա, չնայած դադարել եմ քնել, բայց այնուամենայնիվ, ասենք թե, արթնացա։
Քայլեցի դեպի պատուհանը։ Արևն արդեն իր շողերով պայծառացնել էր ուզում տխուր եղանակը։ Ու քամին էլ արդեն դադարում էր։ Գուցե քամին էլ գիշերը իր տեղը չի գտնում։ Գուցե նա էլ ամբողջ գիշեր մտածում է ու չի գտնում հազարավոր հարցերի պատասխանները։
Լուսանում է (ափսոս)…
Քիչ անց արևն ամբողջովին կերևա։ Գնամ, հագնեմ ժպտերեսիկի դիմակս ու դուրս գամ տնից։ Հասարակության մեջ հարիր չէ մարդուն տխուր լինել, ամոթ է։ Ինձ պես քանի՜ ու քանի՜ մարդ է զգեստապահարանից հագուստի փոխարեն օրվան հարմար դիմակ ընտրում, իսկ հագուստը կարևոր չէ, կարևորը մի բան հագնեմ ու դուրս գամ արագ, անտանելի են պատերը…
Տատ…
Կարոտել եմ քեզ անչափ։ Չեմ կարող կյանքում սիրել մեկին այնքան շատ, որքան քեզ եմ սիրում։ Երանի հիմա ինձ հետ լինեիր: Ես կգրկեի քեզ ամուր, որ լրացնեի բաց թողած ամեն մի օրս, որոնք դարձան շաբաթներ, ամիսներ ու հիմա տարիներ է անցել այն օրից, երբ իմացա, որ չկաս…
Փոքր էի, բայց հոգուս ցավն այնքան մեծ էր, որ կարողացավ ժամանակին ինձ մեծացնել, ու ես դարձա «մեծ մարդ»։ Սկսեցի հասկանալ, թե ինչու մարդու մահվան լուրը լսելուց լացում են բոլորը։ Ես դա հասկացա, քանի որ հոգիս ծվատվում էր արդեն քո մասին նույն լուրը լսելիս։ Ուզում էի գոռալ, ուզում էի գոռալ բոլորի վրա, բայց ո՞վ կարող էր քեզ ետ բերել։ Նրանցից և ոչ ոք քեզ նորից չէր կարող ապրեցնել։ Մինչև հիմա էլ ինձ հետ ես, դու կաս ու կլինես միշտ։ Ասում են, որ կարևոր մարդիկ սրտում են լինում ու եթե նրանք կան քո սրտում, ապա նրանք չեն կարող մեռած համարվել։ Դու կաս իմ սրտում, կաս դեռ վաղուց, երբ առաջին անգամ ինձ գիրկդ առար։
Ցավս մեղմել չի լինի, տատ, որովհետև չկա ոչինչ, որ ինձ կսփոփի ու մոռացնել կտա քո կորուստը։ Դու չես կարող մոռացվել։ Դու ապրում ես…
Ամեն անգամ դպրոցից տուն գալիս թվում է, թե բակում նստարանին նստած ես լինելու, քո ցավը հեռուներում թաքցնելով ժպտալու ես, վազելու եմ, գրկելու եմ քեզ ամուր ու միանգամից պատմելու եմ դպրոցում իմ օրվա մասին։ Ու այնքա՜ն հարցեր եմ տալու, որոնց պատասխաններն անգամ ինքդ չես բացահայտել։ Բայց իմ հարցերը շատ էին, ինչպես բոլոր երեխաների հարցերն են։ Իսկ հիմա իմ հարցերը պատասխաններ չունեն։ Առաջ գոնե դրանց համար մի պատասխան լինում էր, որ դադարեի խոսել անվերջ, իսկ հիմա ես լուռ եմ, բայց շատ են հարցերս։
Ես կարոտում եմ, իմ տատ, կարոտում եմ անսահման, բայց չես գալիս, առաջվա նման չես գալիս, երբ լացիս ձայնը լսում ես, չես գալիս, երբ ինչ-որ տեղս ցավում է, չես գալիս ու չես երգում քո անուշ ձայնով այն գեղեցիկ օրորոցայինները, որ քնեմ։ Չես բռնում ձեռքս, որ քայլենք միասին մեր գյուղի նեղլիկ ճանապարհներով։ Ես հիմա էլ պատրաստ եմ քեզ ասել.«Ես էլ եմ գալիս, տատ…»։ Ու կարևոր չէ, թե ուր կտանես ինձ, ես կգամ քեզ հետ, ինձ ոչինչ չի մնացել անելու, չունեմ ոչինչ որ բաց եմ թողել։
Իմ ամենաանկեղծ ընկեր, ես կարոտում եմ քեզ, բայց չեմ կարողանում գրկել։ Ու էլի իմ հարցարանից տալիս եմ հերթական հարցը` ինչու՞…
Օրեր առաջ տեղի ունեցած երկրաշարժը ցնցեց հայ ազգիս։ Շատերը չեն էլ հասկանում ինչ է կատարվել, շատերին չի հետաքրքրում, շատերը կարծում են պարզապես երկրաշարժ էր, իսկ մի մասն էլ մտածում է, որ սա տղերքի գանգատն էր։ Ես էլ այդ մի մասի մասնիկն եմ։
Տղերքը դժգոհ են… Ուզում էին սթափվեք, որովհետև մենք չենք ուղղվում: Միևնույն է, մնում ենք այնպիսին, ինչպիսին կանք ու շարունակում ենք չգնահատել։ Մարդն այսպիսինն է. չի գնահատում յուրաքանչյուր պահը, ժամը, րոպեն, վայրկյանն անգամ, իսկ երբ գալիս է մի պահ, երբ կորցնում են ամեն ինչ, ասում են, որ ժամանակ չկար, չհասցրին։
Երկրաշարժը բոլորիս բառիս բուն իմաստով ցնցելու, թափահարելու համար էր, որպեսզի հասկանանք, թե մեզնից ով ինչ է ուզում և ինչի համար։ Մենք պետք է պարզապես արթնանանք այս խորը քնից ու նայենք վեր, որտեղ մեր տղերքն են, հերոս տղերքը։ Մարդիկ որդի են կորցրել, սիրած տղա, ընկեր, հարազատ, իսկ մենք դեռ չենք սովորել գնահատել ամեն մի ակնթարթը։
Իրականում խղճում եմ չգնահատող չգնահատվածներին:
Օհանյան Հայկ Նվերի, ծնված` 1999թ.-ին։ Խիզախ, ուժեղ, հպարտ, ազնիվ այս տղան զոհվեց անիծյալ 2020 թվականի չար պատերազմում։
Յուրաքանչյուր զոհի հետ մեռնում էինք մենք ու ասես մի կտոր էլ տալիս էինք մեզնից ու հիմա ամեն մեկս էլ ինչ-որ չափով կիսատ ենք։ Հայկը Սյունիքի մարզի Նորավան համայնքի բնակիչ էր։ Կենսուրախ այս տղայի մասին դժվար է խոսել առանց արցունքների, քանի որ նա իսկապես հերոս է, իսկական հայ տղայի կերպար, ում մասին ես չեմ կարողանում մոռանալ դեռ այն պահից, երբ իմացա, որ նրան չեն կարողանում գտնել, կորե՜լ է…
Հայկը «Պատիվ ունեմ» ծրագրի շրջանակներում էր ծառայում, այսինքն, 2 տարվա փոխարեն 3 տարին պիտի նվիրեր հայրենիքին։ Հայրենիքի հանդեպ սիրո և ծառայելու մեծ ցանկություն ունենալուց բացի, նա ուներ նպատակներ։ Տուն վերադառնալ, ծրագրի տրամադրած գումարով տուն գնել, սիրած աղջկա հետ ամուսնանալ, ընտանիք կազմել ու ապրել իր կառուցած տանը։ Աղջկան անչափ էր սիրում, բոլոր երազանքները, նպատակները, որ ուներ, կապված էին նրա հետ։ Վերջին անգամ նրա հետ խոսել է հենց աղջկա ծննդյան օրը, հետո պայթյունի ձայն է լսվել, ու Հայկոն էլ չի զանգել։
Սիրած տղայի կորստից բացի աղջիկը հերոսուհի հորաքրոջ մահն էր սգում նաև` Արզումանյան Հասմիկի, ով նույնպես զոհվեց այդ պատերազմում։
Ցավը խորն էր, ու կմնա, կմնա, քանի դեռ Հայկի պես տղերքի մահն ենք սգում: Կմնա, քանի դեռ մեր մայրերը վառ գույների փոխարեն սևի են փոխում իրենց հագուստը։
Աստված լուսավորի Հայկի ու նրա նման տղաների հոգիները, ովքեր կյանքը զոհեցին հայրենի հողի ու հայ ժողովրդի կյանքի համար։
Պատերազմը խլեց… Խլեց շատերին, ու հիմա կիսատ ենք ասես, որովհետև մարդը չի կարող լիարժեք համարվել, երբ չկա իր սրտի մի մասը։ Իսկ մարդիկ որդի են կորցրել… Որքա՜ն կիսատ են հիմա նրանք…
Դուք ձեր մայրերին կիսատ թողեցիք, տղերք, թողեցիք, որ նրանց արցունքները չցամաքեն, այնինչ դուք խոստացել էիք ամեն ինչ անել, որ երբեք արցունք չտեսնեք նրանց աչքերին։ Այո’, և չտեսաք, կամ գուցե տեսնում եք երկնքից, չգիտեմ, իսկապես չգիտեմ։ Միայն կուզեի մի բան. այլևս երբեք նույնը չտեսնել… Աղաչում եմ, Տե’ր…
