Իմ ընտանիքում ապրում է վեց հոգի` ես, հայրս, մայրս, քույրիկս, Սիսիս` մեր կատվիկը, և Բորիս` մեր շունիկը։ Մեր ընտանիքը փոքր-ինչ տարբերվում է մյուս ընտանիքներից։ Մենք բոլորս այնքան տարբեր ենք միմյանցից, բայց և այնքան նման ենք իրար։ Հասկանալու համար մեր ընտանիքի ողջ տրագիկոմեդիան, պետք է որոշ ժամանակ կարողանաս ապրել այդ ֆանտաստիկ միջավայրում, բայց քանի որ դա երկար ու բարդ պրոցես է, կփորձեմ հակիրճ նեկայացնել ինձ ու իմ ընտանիքի անդամներին առանձին-առանձին։ Մեր ընտանիքի գլուխը հայրիկս է։ Նա մասնագիտությամբ ճարտարապետ է, չնայած դրան` ոչ մի շենք չի նախագծել։ Հայրս շատ հմուտ մարդ է և իր կյանքի ընթացքում շատ ոլորտներում է փորձել իրեն։ Նա միևնույն ժամանակ հասարակ շինարար է, վարորդ, ուսուցիչ և նույնիսկ որոշ դեպքում բժիշկ, բայց ոչ` ճարտարապետ։ Շատ է սիրում զբաղվել որսորդությամբ։ Այդ պատճառով մեր տունը հիշեցնում է վայրի կենդանիների մորթիներից ստեղծված անտառային մի փոքրիկ տնակ։ Օյ՛, մոռացա նշել, որ նա չի մոռացել իրեն արվեստում փորձել։ Նրա ամենասիրելի զբաղմունքը ակորդեոն նվագելն է։ Սակայն, քանի որ երաժշտական կրթություն չունի, սարսափելի վատ է նվագում։ Հենց այստեղից էլ սկսվում են մեր ընտանեկան վեճերը։ Հայրս միշտ նեղանում է մեզնից ու ասում «է՜, դուք արվեստից ոչինչ չեք հասկանում…», իսկ ես կիսաջղային, կիսաաղերսական տոնով աշխատում եմ համոզել նրան, որ դադարեցնի ագռավների համար գրած իր սիմֆոնիան ու ասում. «Մեծն մաեստրո, ձեր տաղանդն անզոր է գնահատվել հասարակ մահկանացուների կողմից։ Փորձեք ձեզ մեծ բեմերում»։ Միևնույն է, ջանքերս իզուր են այդ ուղղությամբ։ Նա պաշտում է այդ գործիքը և չի պատրաստվում հրաժարվել դրանից։ Մայրիկս մեր ընտանիքի գլխավոր դեմքն է։ Նա մասնագիտությամբ բանասեր է, բայց, ինչպես հայրս, մայրս նույնպես մի քանի մասնագիտություն ունի։ Առաջին հերթին նա իհարկե կոչումով ուսուցչուհի է, բայց դրանից հետո նա տնտեսագետ է, սոցիոլոգ, գյուղատնտես, բժիշկ և վերջապես՝ գործարար։ Ժամանակին նա եղել է նաև մեքենագրուհի, որն այսօր հնացած մասնագիտություն է համարվում։ Մեր ընտանիքում մասնագետների այսպիսի բազմազանությունը գալիս է հենց նրանից։ Նա իր էությամբ շատ ուժեղ մարդ է և կյանքի դժվարություններն ու փորձությունները ընդունում ու ճանապարհում է ժպիտով։ Նա երբեք չի հուսահատվում և մեզ էլ հորդորում է այդպիսին լինել։ Մայրիկս իմ հրեշտակն է, իմ լավագույն ընկերուհին և իմ ամենասիրելի մարդն այս կյանքում։ Նա իմ ու շատերի համար կատարյալ կերպար է։ Քույրիկս մեր ընտանիքի ամենատարօրինակ մարդն է։ Նրա տարերքը մաթեմատիկան և ֆիզիկան են։ Ի տարբերություն մեզ` նա միայն մի կողնորոշում ունի։ Երազում է դառնալ ծրագրավորող։ Նա շատ է տարբերվում մեզնից։ Երբեմն թվում է, թե նա է մեր տան գլխավոր հաշվապահը և մայրիկի ու հայրիկի հետ հավասար ղեկավարում է մեր բիզնեսը։ Նա միակ մարդն է, ում հաջողվում է ուշքի բերել ինձ, երբ ընկնում եմ երազանքների գիրկը։ Կարծես նա իմ մեծ քույրիկը լինի։ Մենք ամեն օր վիճում ենք իրար հետ։ Չնայած՝ կռիվը միշտ ես եմ հրահրում, միշտ նա է հաղթում մեր «փառահեղ» մարտերում։ Երբ մի օր չենք վիճում, նշանակում է՝ այդ օրը վատ է անցնելու։ Կյանքն առանց մեր կռիվների անիմաստ կլիներ։ Մենք երկուսով հաճախում ենք թատերական խմբակ։ Զարմանալի է, բայց բեմում մենք էլի միասին ենք խաղում։ Ճիշտ է, նա սարսափելի է երգում և պարում, բայց որպես դերասանուհի փառահեղ է։ Բնությունը նրան օժտել է յուրահատուկ տաղանդով։ Չնայած դրան՝ նա հաճուքով չի հաճախում թատերական խմբակ, այլ միայն նրա համար, որ խումբը չփակվի, քանի որ երեխաները քիչ են։ Նա այդ ամենն անում է ինձ համար, քանի որ գիտի, որ ես պաշտում եմ բեմը։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ժողովուրդը ճիշտ է ասում, պտուղը ծառից հեռու չի ընկնի։ Ես շատ եմ նման ծնողներիս ամեն հարցով` այդ թվում և մասնագիտությունների։ Փոքրուց մինչև տասնհինգ տարեկանս երազում էի դառնալ դերասանուհի, բայց վերջին տարիներին (չգիտեմ, գուցե արեգակնային ոթորիկների հետևանք էր) գլխումս մի տեսակ խառնաշփոթ  սկսվեց և ես «անցա» համալսարանների բոլոր ֆակուլտետներով։ Դե, դա բնորոշ է ինձ, եթե հաշվի առնենք, որ ինը տարվա ընթացքում ինը դասարան և երեք դպրոց եմ փոխել։ Կարելի է ասել, որ մեր քաղաքի բոլոր իմ հասակակից երեխաները իմ դասընկերներն են եղել։ Ես էությամբ մի փոքր բարդ մարդ եմ, մի քիչ էլ թեթև, մի քիչ էլ ինքնահավան, մի քիչ էլ շատ եմ խոսում, մի քիչ էլ շատ եմ սիրում ինձ, դրա համար էլ ավելի լավ է շատ չգովեմ ինձ։ Ես մի առանձին, լուրջ թեմա եմ։ Դրա համար գիտական, լուրջ հարցերը, ինչպիսին իմ տեսակի քննարկումն է, կթողնեմ գիտնականներին ու բամբասկոտներին և կանցնեմ մեր ընտանիքի մյուս անդամներին` Սիսիին ու Բոբիին։ Նրանք մեր ընտանիքի լիարժեք անդամներն են, մեր ուրախությունը։ Այս երկուսը աշխարհի ամենատարօրինակ շունն ու կատուն են։ Շատ նման են ինձ ու քույրիկիս` միշտ կռվում են, բայց շատ են սիրում իրար։ Նրանք կարծես դուրս են կատուներին ու շներին վերաբերող բոլոր ստանդարտներից։ Սիսին շատ լավ տիրապետում է հայերենին։ Դե դա բնական է։ Չէ՞ որ մայրիկս հայոց լեզվի մասնագետ է և փիսոյիս դաստիարակությամբ զբաղվում է անձամբ։ Միայն նրան չի հաջողվում ռուսերեն սովորեցնել։ Կարծում եմ, ռուսերեն չիմանալու գենը մեր ընտանիքում ժառանգական է, և մեր ընտանիքի փոքրիկ անդամները ևս անմասն չեն մնացել դրանից։ Փիսոս իմ ամենալավ ընկերն է, երբ տխուր և հոգնած եմ լինում, նա իր մռռոցով միշտ քսվում է ինձ, խնամում, սիրում։ Այդ փոքրիկը կարծես իմ դայակը լինի։ Երբ գիշերները լամպի լույսի տակ գիրք եմ կարդում, կարծես նա անհանգստանում է ինձ համար, գալիս է ու շուռ է տալիս լամպը, կանգնում գլխիս վրա, շոյում ինձ, հետո քնում` հիշեցնելով քնի մասին։ Նրա մռռոցներից շուտով արթնանում է մայրիկը և ստիպում է ինձ քնել, իսկ այդ փոքրիկ չարաճճին հաղթական հայացքով տեղավորում է ոտքերիս տակ ու սկսում «բայու-բայուշկի» երգել: Նույն հոգատար վերաբերմունքը ես ստանում եմ մեր տան սևուկ անդամից։ Նրա հետ մենք բազմաթիվ անտառային արկածներ ունենք։ Դե նրանց մասին կարող եմ պատմել անվերջ, բայց այս փոքրիկ չարաճճին չի թողնում ավարտել պատմությունս և անվերջ մռռոցներով հորդորում է ինձ գնալ քնելու։ Այդ պատճառով իմ ընտանիքի պատմությունը կավարտեմ այստեղ` հուսալով, որ ինչ-որ չափով ճանաչեցիք մեզ։

Սիրում եմ ամեն երեկո՝ քնելուց առաջ, դուրս գալ, նստել մեր տան բակի բազկաթոռին ու նայել աստղերին: Նայել ու մտածել, երազել, վերլուծել օրս, լսել ծղրիդների ձայնը, որ ամենալավ երաժշտությունն է գիշերվա այդ ժամին կամ ուղղակի նայել լուսնին  և  հիանալ նրա չքնաղ շղարշով:

Այսօր էլ ես չդավաճանեցի իմ վաղեմի սովորությանը ու դուրս եկա տնից: Խավարը հասցրել է իր մութ գույներով ներկել հորիզոնը, որտեղ միայն տեղ-տեղ գծագրվում են տանիքների կտուրները: Օդը կարծես կանգնած լինի: Ոչ մի քամի չկա: Միայն լսվում են ծղրիդների ձայներն ու տնից եկող ինչ-որ շշուկներ: Անթարթ  հայացքս լվացքի պարանների միջով սավառնում է երկինք, փնտրում աստղերին հասնող ուղին ու…

-Մյաու:

Հայացքս թեքվեց նրանց կողմը՝ այդ երկու փոքրիկ արարածներին, ու դառը ժպիտը սառեց երեսիս: Այսօր առավոտյան նրանք չորսն էին՝ մայրը և երեք ձագուկները: Հիշում եմ, թե ինչպես կեսօրին տեսա նրանց: Մայրը մի մուկ բերանին վազեց ձագերին կերակրելու: Երկու ճարպիկները իրար ձեռքից խլելով կերան մկնիկին, իսկ երրորդը, որին չհասավ այդ օրվա համեղ ճաշիկից, թաթերով կախվել էր մոր բերանից ու խնդրում էր կերակրել իրեն: Հուսահատ մայրը նայեց աջ ու ձախ, հետո ճարը կտրածի նման պառկեց գետնին, որպեսզի կաթով կերակրի ձագին: «Դե, դու մայր ես, փիսո՛ ջան, իսկ դրանով ամեն ինչ արդեն ասված է», – մտածում էի ես այդ պահին:

Նրանք չորսն էլ շատ ուրախ էին, որովհետև միասին էին, իսկ հիմա…

«Ի՞նչ եղան քո ձագերը, հը՞, փիսո: Ո՞ւր կորան: Ո՞վ ա դրա համար մեղավոր… Մենք, իհարկե, որ տվեցինք քո ձագերին ուրիշին առանց քո կամքը հարցնելու: Իսկ դու հիմա տխուր ես…Մենք բաժանեցինք ձեզ ու մի վայրկյան անգամ չմտածեցինք, որ դու կարող ես դրանից ցավ զգալ…»,- ակամա մտածում եմ ես:

-Փիս՜, տխու՞ր ես,-  հարցրի ես նրան,- գիտե՞ս հիմա ձագերդ ապահով տեղում են, մի՛ տխրի:

Կարծես իմ մխիթարանքը տեղ չհասավ: Նա միայն ծանր թարթեց կոպերը, ու մի դառը «մյաու» թռավ նրա բերանից: Հետո թաթերով գրկեց ձագին ու կատվային հայացքն ուղղեց հեռուները:

-Չէ, փիս, դու իսկական մարդ ես, մարդակատու: Քո «մյաու»-ի մեջ այնքան ցավ կար, որ երբեք դա չի ջնջվի իմ հիշողությունից: Գիտես… Աստված մարդկանց լեզու է տվել, որ իրենց զգացմունքներն արտահայտեն, որ հասկանան իրար, իսկ քեզ ընդամենը էդ «մյաու»-ն  է տվել, բայց երբեմն մարդիկ չեն կարողանունում հազարավոր բառերով արտահայտել իրենց զգացմունքները, իսկ քո մի «մյաու»-ի մեջ մի ամբողջ աշխարհ կար, մի մեծ ցավ:

«Արդեն զգում եմ, որ չեմ կարողանում զսպել արցունքներս: Ախ՜, Աստված իմ, ինչո՞ւ եմ այսքան լացկան դարձել»:

Հետո դարձա փիսոյին:

-Փի՛ս, հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ սիրահարվեցիր: Սովորական փողոցային կատու Էր: Մի քիչ գզգզված տեսք ուներ, բայց դե, դու դրան ուշադրություն չդարձրիր: Կանչում էիր, ու այն կերը, որ քեզ համար էր, տալիս էիր նրան: Առավոտյան արթնանում էինք ու տեսնում, որ դուք դեռ թաթերով իրար գրկած քնած եք… Իրոք, հրաշալի սեր էր, բայց…,- երկար ժամանակ լռում եմ,- բայց քո սերն էլ բոլոր ռոմանտիկ պատմությունների նման վատ ավարտ ունեցավ: Նա մեքենայի տակ էր ընկել: Դու օրերով լացում ու իրեն էիր փնտրում: Հիշում եմ, թե ոնց գզզեցիր այն կատվին, որ շատ նման էր նրան: Հա, մենք իրեն բերել էինք ու մտածում էինք, որ դու կկարծես, թե նա է, որ կմեղմանա քո ցավը, բայց ոչ…Հա՛, փիսո՛, դու եզակի ես: Նույնիսկ շատ մարդիկ այդքան զգայուն չեն, ինչքան դու: Դու մեծատառով կատու ես: Ասում են` կենդանիները բնազդով են շարժվում: Հիմա արդեն չգիտեմ բնազդն ինչ է, բայց երևի մարդն էլ է կենդանու նման: Բնազդ, թե մտածելու ունակություն, ի՞նչ տարբերություն…

Արդեն զգում եմ, որ անկարող պիտի լինեմ ականատես լինել այս փոքրիկ արարածների վշտին: Ցած եմ դնում գրիչս ու գնում եմ քնելու՝ այդ կենարար մահվան մեջ խեղդելու այն ցավը, որ ինձ ստիպեց հասկանալ ու զգալ իմ դիմաց նստած այդ երկու կարմիր, փոքրիկ աչքերի տառապանքը:

-Վերջապես,- վեր թռա տեղիցս  անսպասելի ճիչով, այնպես, որ կողքիս կանգնած մարդը մի պահ կարծեց, թե խելագար եմ: Երևի նա այստեղից չէր, որովհետև Հրազդանում նման ռեակցիան լրիվ բնական է համարվում, երբ կես ժամ անընդմեջ սպասելուց հետո, հանկարծ հայտնվում է այդքան ցանկալի ավտոբուսը: Մեր մոտ նրան սպասում են ինչպես …ասենք, Նոր տարվան կամ ծննդյան տարեդարձին: Դուք երևի կարծում եք, թե խոսքս Հրազդան-Չինաստան (եթե իհարկե կա այդպիսին) ավտոբուսի մասի՞ն է: Ո՛չ, չարաչար սխալվում եք: Ես խոսում եմ սովորական ներքաղաքային տրանսպորտի մասին: Լավ, ինչևէ, չշեղվենք թեմայից:

Բարձրացա ավտոբուս: Ի՜նչ երջանկություն: Հասարակ մահկանացուս սրանից մեծ բախտ դեռ չէր ունեցել: Ավտոբուսը դատարկ էր, և ես այս անգամ բալետի պարուհու նման մի ոտքի վրա կանգնած չէի երթևեկելու: Այդպիսի երևույթ (համենայն դեպս Հրազդանում) հազար տարին մեկ է լինում, և դա, համաձայնվեք, իրոք հրաշալի առիթ է` ուրախանալու համար:

Կողքիս նստած էր մի անիմաստ հայացքով տղամարդ, դիմացս՝ ջղային դեմքով մի տատիկ, որ թվում էր, թե հիմա ձեռնափայտը գլխիս կկոտրի, եթե շունչս պահած չնստեմ տեղս: Ընդհանրապես այդ  «ուրախ» ու «բախտավոր» ավտոբուսը այսօր լիքն էր դժգոհ դեմքերով: «Ա՜խ, Աստված իմ, մի՞թե  այս մարդիկ  չեն  գնահատում այս  «ուրախ»  պահը: Չէ՞ որ այդպիսի բան շատ քիչ է լինում: Հնարավոր է նրանք սովոր չեն «ազատ» ավտոբուսներին և ուզում են այն վարունգի թթվի պահածոյի բանկայի նման սեղմված լինի: Գիտե՞ք, տատիկս միշտ դրանից փակում է ու ասում է, որ վարունգներին  պետք է մի լավ սեղմել, որ բանկայի մեջ օդ չմնա, թե չէ կփչանան: Ինձ թվում է, թե այս ավտոբուսի «վարունգները» փչացել են, որովհետև  «բանկայի» մեջ օդ է անցել,  ու նրանց դեմքերից  հիմա ահավոր նեխածի հոտ է գալիս:  Ֆու… »:

Մինչ ես մտովի փիլիսոփայում էի, ավտոբուսը մոտեցավ կանգառին: Դուռը բացվեց, ու քիչ էր մնում այդ «ուրախ» ավտոբուսը լցվեր ուրախ երեխաներով, բայց…

-Տոմս հանելո՞ւ եք,- լսվեց ավտոբուսի վարորդի կոպիտ ձայնը:

Վարորդը հազիվ 25-30 տարեկան կլիներ, ո՛չ ավելի: Նրա դեմքը շատ վախենալու տեսք ուներ: Չնայած երիտասարդ տարիքին՝ շատ փնթփնթանն էր երևում:

Ուղևորները, որոնց մասին ասացի, 10-12 տարեկան երեխաներ էին՝ վտիտ ու փոքր-մոքր կառուցվածքով: Երբ վարորդը հարցրեց տոմսի մասին, նրանք վախեցած ասացին.

«Ոչ», հետո` «այո», հետո էլի`« ոչ»: Մի խոսքով, «ոչ»:

-Դե, ուրեմն, հելեք ըստից,- հետևեց վարորդի «նուրբ» պատասխանը,-ասել ենք` չէ, 7-ից բարձր սաղ պըտի վճարեն:

Երեխաներից հինգը իջան, իսկ մեկը՝  երկար տատանումներից հետո, ձեռքը տարավ գրպանը ու այնտեղից հանեց մի բուռ տասը դրամանոցներ: Հազիվ հաշվեց, դասավորեց ու 100 դրամը պատրաստեց: Փողը տվեց վարորդին նախօրոք (չնայած, կարգը այդպես չէ) ու նստեց ավտոբուսի վերջում: Դրանից երևի այդ ծերուկ-փնթփնթանը իրեն բավարարված զգաց: Ախր, դրանից նա ոչինչ չէր կորցնում:

Այն ընթացքում, երբ տեղի էր ունենում վարորդի ու երեխաների միջև այդ տհաճ խոսակցությունը, հանկարծ մեջս ցանկություն առաջացավ վճարել նրանց փոխարեն: Դրանից ես ո՛չ կհարստանայի, ո՛չ էլ կաղքատանայի, բայց մի լավ բան արած կլինեի: Ձեռքս տարա պայուսակիս գրպանը: Եթե հանեի իմ գնալու ու գալու, գրախանութից գնվելիք գրքի փողերը, ուրեմն, մնում էր 300 դրամ: Փաստորեն չէի կարող բոլորի համար վճարել: Արագ քրքրեցի գրպաններս: Ոչ մի կոպեկ: Ախր, փոքր ժամանակ միշտ լինում էր, որ վերարկուիս ծակ գրպանից միշտ փող էի գտնում, բայց այսօր ձեռքս հայտնաբերեց, որ ո՛չ գրպանս է պատռված, ո՛չ էլ փող կա այնտեղ: Խորապես հիասթափվեցի գրպանիցս: Մինչ ես տատանվում էի ծախսել, թե՝ ոչ գրքիս համար նախատեսված փողը, մեքենան շարժվեց: Իմ՝ գիրք կրծողի ու ծույլ մարդու ինքնասիրությունը, չհամաձայնվեց հրաժարվել ո՛չ այդ գրքից, ո՛չ էլ համաձայնվեց երկրորդ անգամ տուն գնալ, նորից փող վերցնել ու վերադառնալ: Ես նայում էի ավտոբուսի հետևից նայող այդ խեղճ երեխաների տխուր դեմքերին, ու սիրտս ճմլվում էր: Երևի նրանք մի կես ժամ սպասել էին ավտոբուսի , ու … ի՞նչ եղավ…

Վարորդը դեռ չէր հանգստացել ու ինչ-որ բաներ էր փնթփնթում քթի տակ: Նրա հայհոյախառն ժարգոնը երեխաների ու նրանց՝ մեզ համար անհայտ  ծնողների հասցեին, սարսափելի ազդում էր բոլորի վրա, բայց միայն դիմացս նստած տատիկը, որի մասին վերը նշել էի, համարձակվեց խոսել:

-Ընչի՞ չթողիր էդ էրեխեքին նստեին: Հըմի էն էրեխեն փող ուներ` նստավ, ընդոնք էլ՝ չունեին, պըտի սաղ օրը ընդե կանգնած մնան:

-Մորքուր ջան (Չեմ սիրում մեր հասարակության որոշ շերտերի մոտ տարածված հարգանքի այս արտահայտման ձևը ),  հիցուն հազար հարկ են դրե վրես: Պըտի տա՞մ, թե՞ չէ…,- փորձեց արդարանալ վարորդը:

-Մարդ կա` մի քանի էրեխա ունի, ո՞նց սաղի համար ամեն օր էդքան փող տա: Հացի կարոտ մարդիկ են սաղ: Հետո էլ ասում են `էրեխա բերեք էս երկրի համար, թող ազգը շատանա: Ո՞նց պահեն,  հնարավորություն չկա, բան չկա…

Վերջին խոսքերը նա արտասանում էր ինձ նայելով: Կարծես ինձնից ինչ-որ բան էր սպասում: Երևի ուզում էր, որ ինչ-որ բան ասեմ, օգնեմ իրեն, իր գաղափարներով կիսվեմ, բայց ես խուսափեցի նման պատասխանատվությունից ու սկսեցի պատուհանից դուրս նայել: Ինչպես երևում էր` ես չարդարացրի նրա սպասելիքները, քանի որ մի քանի րոպե հետո նա արդեն ուրիշի հետ էր խոսում, ով նույնպես փորձում էր անտարբեր ձևանալ:

Ամբողջ ընթացքում վարորդը անգիր արածի նման կրկնում էր.

-Հիցուն հազար պարտք եմ, հիցուն հազար….

Եվ՛ վարորդը, և՛ կինը չէին լսում միմյանց, ու չգիտես, թե ում հետ էին կռվում, որովհետև այդ «ուրախ» ավտոբուսում բոլորը անտարբեր դեմքեր ունեին:

Ես իջա ավտոբուսից մի կանգառ շուտ: Դա ավելի շատ փախուստի էր նման: Վերջին բանը, որ ես հիշում եմ,այն է, թե ինչպես էր կինը պատմում, որ միակ որդին պատերազմում  հաշմանդամ է դարձել,  ու որ իր ընտանիքը խիստ կարիքի մեջ է: Դրան զուգահեռ հիշում եմ վարորդի քարացած նախադասությունը պարտքերի մասին, ու նաև էլի մի քանի ոչինչ չասող դեմքեր:

Համոզված եմ, սրանից կանցնեն շատ տարիներ, շատ բան կփոխվի թե՛ իմ կյանքում, թե՛ այդ ավտոբուսի մարդկանց, բայց այս պատմությունը երբեք չի ջնջվի իմ հիշողությունից:

Այդ օրը ես միայն հասկացա, որ իմ քաղաքում ուրախ ավտոբուսներ չկան: Դրանք երևի վերացել են դինոզավրերի հետ միասին, բայց….ԻՆՉՈՒ՞:

-Ախ, Աստված իմ, տեսնես գոնե մի րոպե այս ձայնը կդադարի՞, թե՞  ոչ… Ուֆ,- ասացի ես  դժգոհ դեմքով ու գլուխս մտցրի վերմակի տակ: 

Անցավ մոտավորապես կես ժամ, բայց այդ անտանելի հաչոցը չէր դադարում: Արդեն մի երկու շաբաթ էր, ինչ ես անընդհատ, ամեն գիշեր լսում էի այդ ձայնն  ու չէի կարողանում գոնե մի րոպե աչք կպցնել: Հանկարծ  հասկացա, որ վերմակը ինձ չի «փրկի»,  ու ապավինեցի բարձի  օգնությանը՝  փորձելով սողալով մտնել նրա տակ, բայց  ոչ… Դա էլ չօգնեց: Վերջապես ընդունեցի այն միտքը, որ ես այս գիշեր ևս չեմ քնելու, ինչպես նախորդ և վերջին մի քանի օրերը ու քնատ շարժումներով վեր կացա անկողնուց: Իմ ստեղծած աղմուկից արթնացավ տատս, որ պառկած էր կողքի մահճակալին, ու անհանգստացած տոնով ասաց.

-Հը՞, բալես, ի՞նչ ա էղել, ինչի՞ չես քնում:

-Ուֆ՜, տատի, մի ասա, հա՞, խնդրում եմ: Արդեն մի երկու շաբաթ ա, ինչ ձեր տանն եմ, ու մի գիշեր անգամ չեմ քնել այդ ընթացքում,- ասացի ես` վերմակը բարկությամբ մի կողմ հրելով:

-Ընչի՞, բալես,- անհանգստացավ տատս,- կարո՞ղ ա տեղդ փափուկ չի:

-Չէ, տատի, ի՞նչ տեղ, է՜,- պատասխանեցի ես` քունս կիսատ մնացած երեխայի դժգոհությամբ,- էդ անտեր շունն ա մեղավոր, որ ամեն գիշեր պարտաճանաչ կերպով քունս խանգարում ա:

-Է՜, բալես, անտեր ա, բա ինչ ա,- ցավագին գլուխը թափ տվեց տատս,- դրա տերերն էլ թողին գնացին:

-Ո՞ւր, տատ, ո՞ւր,- անփույթ հարցրի ես, քանի որ այդ գիշերվա կեսին ինձ ընդհանրապես չէր հետաքրքրում այդ:

-Խոպան,- մի կերպ լսելի եղավ նրա բերանից:

Մի քանի րոպե լռություն էր: Հետո տատս, չգիտեմ ինչու, սկսեց հուզված տոնով պատմել այդ ընտանիքի պատմությունը: Ասում էր, մի տարի առաջ էր, որ գնացին Հայաստանից, որ ամեն ինչ ունեին, բայց գնացին, որ թողեցին իրենց տունը առանց ափսոսալու, իրենց շանը՝ առանց խղճի խայթի, ու հիմա մի տարի է՝ այս շունը ամեն գիշեր հաչում ու տերերին է կանչում, որ չի լքում տունը, որ հավատարիմ է: Ասում էր, որ ասում են, թե նրանք հայերեն էլ չեն խոսում, որ մոռացել են, որ հայ են, որ ինքը մեղադրում է, որ ինքը չի մեղադրում, որ այսպես, որ այնպես, որ…, որ…, որ…

-Տատ, տեսնես դրանք չե՞ն լսում էդ խեղճ կենդանու ձայնը,- հարցրի ես զգացված տոնով:

-Է՜ բալես, դրանք մի շան չափ հավատարմություն էլ չունեցան իրենց տանը, իրենց հայրենիքին, իրենց հող ու ջրին: Գնա, գնա, բալես, արդեն լուսանում ա,- վերջացրեց տատս դառը հեգնանքով ու դուրս եկավ սենյակից:

Այդ օրվանից անցել է երկո՞ւ… Չէ, չէ, համարյա երեք տարի: Հիմա ես էլի տատիկենց տանն եմ, ու հիմա էլի գիշեր է դրսում, ու լսվում է այդ նույն շան հավատարիմ ու անդավաճան հաչոցը: Ու ամեն անգամ, երբ լսում եմ, թե այսինչը կամ այնինչը թողին, գնացին երկրից, բերանիս մի անկյունում սառում է այն նույն հեգնանքը, ինչ տարիներ առաջ տատիս մոտ, և ուղեղիս մեջ արձագանքում են տատիս խոսքերը. «Է՜, բալես, մի շան հավատարմություն էլ չունեցան…»: