Հարցազրույց տատիկիս` Լուսիկ Ավետյանի հետ
Երբ ես փոքր էի, սիրում էի ուսումնասիրել ընտանիքիս անդամների անձնագրերը: Մի հետաքրքիր փաստ. Նրանցից մի քանիսի ծննդյան վայրը Հայաստանը չէ: Օրինակ, տատիկս ծնվել է Ռուսաստանի Դաշնությունում: Այդ փաստը հուշեց, թե ում հետ կարելի է հարցազրույց անել:
Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի
-Տատիկ, որտե՞ղ և ե՞րբ ես ծնվել:
-Ես ծնվել եմ 1955թ.-ին` հոկտեմբեր ամսին, Ալթայ երկրամասի Պակրովկա գյուղում:
-Ինչո՞ւ ես ծնվել ՌԴ-ում:
-Հայրիկս 1945թ. բանակից վերադարձել է, հետո` 1949թ.մայիսին հորս, մորս և երկու եղբայրներիս աքսորել են Սիբիր:
-Մինչև քանի՞ տարեկանդ ես ապրել ՌԴ-ում:
-Մինչև յոթ տարեկանս ապրել եմ Ռուսաստանում: 1956թ. մայիսին մեզ ազատել են աքսորից, մենք տեղափոխվել ենք Կրասնոդարի երկրամասի Պետրոպավլովկա գյուղ: Անտեղ ապրել եմ մինչև յոթուկես տարեկան:
-Մի քիչ պատմիր քո ընտանիքի մասին:
-1949թ., երբ մեզ աքսորեցին Սիբիր, մեր ընտանիքում չորս հոգի էին` հայրս, մայրս և երկու եղբայրներս: 1949թ. հոկտեմբերին ծնվեց մի եղբայրս, 1951թ.` մյուսը, 1954 թվականին ծնվեց փոքր եղբայրս, իսկ 1955թ. ծնվել եմ ես: Իմ ծնվելուց վեց ամիս հետո տեղափոխվել ենք Կրասնոդար:
-Իսկ ինչո՞ւ դուք վերադարձաք Հայաստան:
-Հայրիկս` մինչև մեր ընտանիքով Մարտիրոս գնալը, նորից եղել էր Հայաստանում, տեսել էր իր քույր-եղբայրներին, մի խոսքով, կարոտը տանջում էր իրեն: Հետ եկավ Կրասնոդար, հավաքեց իր ընտանիքին և գնաց իր հայրենիք` հայրենի Մարտիրոս գյուղ: Մարտիրոսից երկու բեռնատարներ եկան և կանգնեցին մեր տան դիմաց, և մեր ամբողջ եղած-չեղածը հավաքեցինք մեքենաներում: Եվ էդպես մենք եկանք Հայաստան: Ես և իմ երկու եղբայրները փոքր էինք` 7.5, 8.5, և 9 տարեկան, ուրախ էինք Հայաստան գալու համար: Բարձրանում էինք մեքենաների վրա ու ասում. «Поедим в Армению и горы увидим»: Մեզ սովորեցրել էին, որ մենք գնանք Հայաստան, վերջապես սարեր ենք տեսնելու: Եկանք ու տեսանք: Մեր հայրական տան մեջ, որտեղ ապրել էր մեր ընտանիքը մինչև աքսորվելը, ապրում էր ուրիշ մարդ, բայց երբ մենք վերադարձանք, կոլխոզը դուրս արեց նրան, և մենք շարունակեցինք ապրել մեր տանը: Շատ լավ էր, որովհետև հյուրասիրություն կար, հարազատների ջերմ ընդունելությունն այնքան լավ էր, որ մենք չէինք էլ զգում, որ Ռուսաստանի լավ կյանքը թողած եկել էինք Մարտիրոս: Երբ մենք եկանք, հունիս ամիսն էր, սեպտեմբեր ամսին ես գնացի առաջին դասարան, մի եղբայրս առանց հայերեն բառ իմանալու` երկրորդ դասարան, իսկ մյուս եղբայրս՝ երրորդ դասարան, բայց մենք լավ սովորեցինք և համալսարաններ ընդունվեցինք:
-Իսկ դու ունեի՞ր ընկերուհիներ Մարտիրոս գյուղում:
-Այո’, ես ունեի շատ ընկերուհիներ Մարտիրոսում, բայց ես ամենաշատը մոտ էի մեր հարևանուհի Գոհար Ստեփանյանի հետ, ով նաև իմ դասընկերուհին էր: Մենք 10 տարի ձեռք-ձեռքի բռնած գնացել ենք դպրոց:
Լուսանկարը` Կառլոս Կարապետյանի
-Ինչպե՞ս հարմավեցիք, տարբերությունը շա՞տ էր:
-Ես գնացել էի էնտեղի մանկապարտեզը, սովորել էի էնտեղի կյանքին: Էնտեղի էլածը, լի ու բոլ էր, մեծ բակ ունեինք, գոմեր՝ հավով, հնդուշկայով, խոզով, ճագարներով: Մեծ այգի ունեինք ունեինք. մեծ հողամաս, մեկհարկանի տուն: Նույնիսկ առանձին ծաղկանոց ունեինք, այգի, որ մենակ ծաղիկներ էին մեջը: Այ, այդքան հող ունեինք: Մեր գոմի կտուրում ցորենի պարկեր էին, իսկ տան կտուրին` ձեթի ֆլագաներ, սեմուշկայի կույտեր… Մի խոսքով, ամեն ինչ էնքան լի ու բոլ էր, որ չկարողացանք այդքանը բերել: Ռուսաստանից երկու մեքենան ի՞նչ կարող էր բերել: Երբ եկանք Հայաստան, մենք ամեն ինչ ունեինք` շուբ, հեծանիվ, գլխարկներ, շոր, պայուսակներ: Մարտիրոսում երեխաները ձեռքով կարված տուրիկներ էին, դրանցով էին գնում դպրոց, իսկ մենք՝ պայուսակներով: Նրանք գնում էին ձեռքի կարված շորերով, իսկ մենք՝ շուբերով, գլխարկով: Երբ եղբայրներս հեծանիվը հանեցին բակ, գյուղի երեխաները վազում էին հեծանիվի հետևից: Էն վախտ Մարտիրոսում ոչ մի բան չկար: Մեզ հետ մեր մեծ եղբայրը չեկավ և գնաց Դոնեցկ և մինչև հիմա ապրում է այնտեղ: Ես սովորել և ավարտել եմ Մարտիրոսի միջնակարգ դպրոցը, դրանից հետո սովորել եմ Վայքում հաշվապահական, ապա ամուսնացել Վայքում:
-Ճի՞շտ է, որ դուք մեր շենքի առաջին բնակիչներից եք եղել:
-Այո՛, մենք այս շենքի առաջին բնակիչներից ենք, այս շենքում բնակվելու համար հերթագրվեցինք, և մեզ հատկացվեց բնակարան:
-Դժվա՞ր էր Մարտիրոսի սեփական տանից հետո ապրել շենքում:
-Դե, էն ժամանակ Վայքում ջուր չկար, միայն դրսում աղբյուր կար, ջուրը այնտեղից էինք բերում և լվացք էինք անում, ճաշ էինք եփում և ամաններն էինք լվանում, և էդպես 2-3 տարի շարունակ: Հետո Բուլախլարից շատ ջուր բերեցին, և Վայքը այլևս ջրի պակաս չունի, շենքում ապրելն էլ շատ հեշտ ա: Որ 80-ական թվերին ստացանք էդ տունը, շատ ընտիր ժամանակ էր: Էստեղ լավ էր, աշխատավարձ ունեինք, հեշտ էինք ապրում, ամեն տարի ծովափ, հանգստյան տներ էինք գնում: Էդպես ապրել էինք մինչև 88-89 թվականները: Ղարաբաղյան շարժումից հետո արդեն գործն էլ պրծավ, երկիրն էլ շուռ եկավ: Էհ, ես լավն էլ եմ տեսել, վատն էլ եմ տեսել: Ես ուզում եմ ավելացնել, որ էսօրվա ջահելությունը ապրի ավելի լավ, ոնց մենք ենք 80-ականներին ապրել, ու երեխաներն էլ ունենան լավ մանկություն, ոնց որ ես եմ ունեցել: Մեր ջահելությունը արժանի չի էդ կյանքին, որով ապրում են: Շեն եղեք, շեն մնացեք, ի՞նչ ասեմ:
