Չորս նյութ, ու վե՞րջ: Ինչքան ժամանակ է` ինձ հարց եմ տալիս. «Չորս նյութ, ու վե՞րջ»: Ախր, թեմաները գալի՜ս-գնում են:

Նկատած կլինեք, որ բավական երկար ժամանակ չէի գրում: Բա չե՞ք հարցնում՝ ինչու: Ամեն անգամ վերցնում էի հեռախոսս, բացում Word ծրագիրն ու հիշում որևէ բան, որի մասին կարելի է նյութ գրել: Գրում էի սկիզբը, պահպանում ու թողնում: Հետո, երբ բացում էի նույն Word ծրագիրը, որ շարունակեմ, մի խեթ հայացք էի նետում նյութիս վրա ու այդպես կիսատ թողնելով՝ անցնում մյուսին:

Այսօր էլ, երբ հերթական անգամ կարդում էի 17.am-ի նյութերից, մտածեցի՝ գրեմ այս նյութս:

Այս նյութս գրելու պատճառներից մեկն էլ իմ խառնվածքն է: Ես, իմանալով իմ բնավորությունը, շատ զարմացա, երբ տեսա նյութերիս քանակը, որովհետև, եթե կարող եմ, ինչո՞ւ չգրեմ: Ախր, թեմաները գալիս-գնում են. ֆեյսբուքյան սխալներ, զրույց ուրվականների հետ, դառը իրականություն…

Գուցե նյութերս կարճ են ստացվում, բայց կարծում եմ՝ կարևորը ծավալի մեջ չէ: Վե՜րջ, էլ չեմ կորչի:

Լուսանկարը՝ Էրիկ Խոյեցյանի

Հիմա քչերն են դպրոց գնալու համար լացում, գիշերը անքուն մնում ու ամբողջ շաբաթվա դասերը անում: Այդ քչերի թվի մեջ է մտնում նաև քույրս՝ Անգելինան, ով դպրոցի մոլի երկրպագու է: Անկեղծ, այս հատկությամբ իմ նման է, բայց, ավա՜ղ, ես այլևս այդպիսին չեմ:

Արդեն 2-րդ օրն է, ինչ քույրս դպրոց չի գնում՝ ուրբաթ և այսօր, և այդ երկու առավոտն էլ մեր տանը «պատերազմ» է: Քույս պնդում է, որ գնա դպրոց, իսկ մայրս, մյուս կողմից էլ ես, հորդորում ենք, որ գնա միայն ապաքինվելուց հետո:

Կիրակի երեկոյան, երբ պառկեցինք քնելու, քրոջս հետ երկխոսության մեջ մտա առանց իմ ցանկության: Քույրս 5 րոպե ընդմիջումներով հարցեր էր տալիս.

-Ստե՜լ, որ վաղը ջերմություն չունենամ, կգնա՞մ դպրոց:

-Հա, Անգել ջան:

Հինգ րոպե անց:

-Ստե՜լ, որ ծածկվեմ, շուտ կանցնի՞ ջերմությունս:

-Ըհը:

Երրորդ հինգ րոպեին:

-Ստե՜լ, «բուդելնիկ» դրել ե՞ս:

- Վա՜յ, Անգելինա՛, այո՛: Որ վաղը չջերմես, դպրոց կգնաս, որ ծածկվես, շուտ կիջնի ջերմությունդ, իսկ «բուդելնիկ» դրել եմ, 7: 40-ի վրա եմ դրել: Իսկ հիմա թո՛ղ քնեմ:

Ու, բարեբախտաբար, հարցերի տարափը դադարեց: Բայց առավոտյան էլի՛ նույն պատմությունը: Ես զարմանում եմ, թե մարդ ո՞նց կարող է այդքան լացել դպրոց չգնալու համար: Հա, ճիշտ է, ես էլ եմ տանը ձանձրանում, երբ գիտեմ, որ ընկերներս դպրոցում են, բայց գիտեմ, որ պետք է:

Ու ես առավոտյան քրոջս ոչինչ չասացի, միայն մտածեցի. «Է՜, Անգել ջա՛ն, դեռ 3-րդ դասարան ես, դեռ նոր ես գնում դպրոց, ամեն բան չէ, որ հասկանում ես: Երբ որ դարձար միջին կամ, առավել ևս, ավագ դպրոցի աշակերտ, դպրոց գնալուդ թերևս միակ պատճառը կլինեն այնտեղ քեզ սպասող ընկերներդ, այլ ոչ թե մետաղալարե եռանկյունները, կավիճը կամ էլ նստարանդ: Այս ամենը արդեն քեզ կսպասեն ավագ դպրոցդ էլ ավարտելուց հետո»:

Ու քրոջս թողնելով տանը՝ հեռուստացույցի մոտ լացակումած, սթափվելով, դուրս եկա` այնտեղ ինձ սպասող մեքենայի «տիդ-ի՜դ»-ից:

Ֆոտոալբոմ. նկարների կույտ, անցյալից հուշեր, հաճելի պահեր, կարոտ ու մի ամբողջ աշխարհ: Ահա այն իրերից մեկը, որով տեղափոխվում ես անցյալ, վերապրում ամեն մասնիկն ու ամեն նկարի հետ հանում հոգոց, կարոտում կամ պարզապես ժպտում:

Սիրում եմ, երբ հանում ենք հին իրերը, մասնավորապես ֆոտոալբոմները, և թերթում: Թերթում ենք անցյալի էջերը, տեսնում իրեր, որոնք հիմա չկան, տեսնում մարդկանց, որոնց փնտրում ես քո իրականության մեջ, որ չես գտնում ու, որ ապրում ես հուշերով:

Լուսանկարը` Լիլիթ Կարապետյանի

Երբ թերթում եմ նկարներով լի էջերը, հոգիս փոթորկվում է: Տեսնում եմ մանկական աչքեր, որոնք չեն տեսել ցավ, որ «փակ են» եղել, տեսնում եմ սիրելի իրեր, սիրելի մարդկանց, սիրելի բնություն, որ հիմա չկան ու էլ չեն լինի:

Կարոտում եմ ամեն մի պահը: Վերապրում, հուզվում:

Իսկ տեսախցիկը մոռացել էի: Վերջերս հանեցի այն: Չէի օգտագործել արդեն վեց տարի: Հերթով դնում էի «կասետ» կոչվածներն ու հանկարծ գտա երկրորդ դասարանիս միջոցառումը: Ինչքա՜ն ուրիշ, ինչքա՜ն լավն էինք՝ բոլորս բարի, անկեղծ ժպիտով, որիս ձեռքին տիկնիկ, որի ձեռքին` մեքենա, որի մանկական դեմքին դիմակ՝ ոչ երկրորդ երեսի առումով: Ի՜նչ հաճելի էր: Հիմա հետո, հետո` հիմա. փոփոխությունը հսկայական է ոչ թե տառերի դասավորվածության մեջ, այլ իմաստների: Իսկ այս իմաստը փոխվում է տարիների հետ, և երբ նայում եմ հնություններին ու այն ամենին, որ հիշեցնում է անցյալը, զգում եմ, որ կար մի ժամանակ` իրականություն, իսկ հիմա այն դարձել է պարզապես անցյալ ու հուշեր:

Այսօր բոլորը անտեսել են ֆոտոալբոմներն ու վիդեոկամերաները, գցել արխիվ: Նրանք գերադասում են օնլայն տարբերակը, կամ էլ հեռախոսների հիշողության վրա են հույս դնում, բայց չեն մտածում, որ մի օր կջնջվեն դրանք, ու կվերանան այն բոլոր հուշերը, որ ունեցել ես ու ցանկացել ես դրանք պահել անցյալի մի անկյունում: Երբեք դեն չնետեք ձեր ֆոտոալբոմները՝ պատճառաբանելով, թե գեղեցիկ չեմ: Դրանք ձեր կյանքի ամենաերջանիկ պահերի նկարներն են:

«Դարերի միջով ես անցել՝ Սրբագրվելով,մաքրվելով: Երկրագնդի փայլն ես դարձել  Ղալամ քաշող Թումանյանով…»

Երբ ձեռքս եմ վերցնում «Դսեղ» գիրքը, ականջիս գալիս է Դեբեդի վշշոցը,Գիքորի «Էստի՜ համեցեք»-ը ու աչքիս առաջ՝ Մարոյի սառած աչքերը…

Դսեղը ինքնին յուրօրինակ ու հետաքրքիր գյուղ է: Յուրահատկության մասին վկայում է նրա անվան ստուգաբանության տարբերակներից մեկը, ըստ որի՝ ձորի գյուղերից տարբերվելու համար սարահարթի գյուղը կոչել են Դրսի գեղ կամ Դըզի գեղ: Տարիների ընթացքում հնչյունափոխվելով դարձել է Դսեղ: Իսկ ըստ մյուսի՝ Դսեղ նշանակում է` դուրս տեղ, այսինքն, բնակավայրերից առանձնացված տեղ: Ինչպես Թումանյանն է ասում. «Դսեղը յուր անառիկ ու չքնաղ դիրքով նման է մի բնակերտ ամրոցի: Նրա փոքրիկ հարթավայրը շրջափակված և ամրացված է հարավից անտառապատ սարերով, իսկ մնացած երեք կողմերից՝ խոր ձորերով…»:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղ անունը առաջին անգամ հիշատակվում է 15-րդ դարում, որն էլ վկայում է, որ Դսեղը երկար տարիների կյանք ունի:

Դժվար է «Դսեղ» և «Թումանյան» բառերը առանձին արտասանել: Ինչպես ամեն դսեղեցի՝ Թումանյանը ևս հպարտ է, որ ԴՍԵՂԵՑԻ է: Այո՛, հպարտ «է», որովհետև նա չի մահացել մեր սրտերում, մեր մտքում ու հոգում: Նրա ստեղծագործությունները վկայում են, թե ինչ մեծ սեր է տածել Դսեղի հանդեպ:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղը զբոսաշրջիկների համար հետաքրքիր է իր կոթողներով ու խաչքարերով, որոնց վերաբերյալ կան հետաքրքրաշարժ տեղեկություններ: Կարծում եմ, բոլորդ էլ գիտեք Բարձրաքարշ Ս. Գրիգոր վանքի մասին, որը մի յուրօրինակ գլուխգործոց է: Հետաքրքիր լուծումներով է ներկայացված նաև Քառակող կոթողը, Սիրուն խաչը և այլն:

Դսեղեցիները նույնպես ոչ պակաս հումորի զգացում ունեն (ճիշտ է, չենք հասնի գյումրեցիներին, բայց դե…): Դսեղեցիների անեկդոտների հետ կարելի է ծանոթանալ «Զվարճապատում» գրքի միջոցով: Առաջարկում եմ կարդաք, բայց դրանք առաջին հայացքից այդքան էլ ծիծաղաշարժ չեն, կհասկանան միայն տեղացիները:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղեցիներս շատ ենք օգտագործում նաև մականուններ՝ իհարկե, մեծամասամբ տղամարդկանց համար: Երբ մեր տանը խոսում են ինչ-որ մեկի մասին, ես միանգամից հարցնում եմ.

-Տա՜տ, էդ ո՞վ ա:

Տատս էլ, ինչպես միշտ, պատասխանում է, թե ես հաստատ չեմ ճանաչի, բայց դե իմ համառության շնորհիվ ստանում եմ հարցիս պատասխանը: Ասածս ինչ է, ես ճանաչում եմ գյուղիս 70%-ին, բայց զարմանալին այն է, որ նրանց 40%-ին ճանաչում եմ իրենց մականուններով (ճիշտն ասած, ոչ միշտ եմ մտաբերում մարդկանց): Մականունները օգնում են մարդկանց ավելի հեշտ ճանաչել, և միայն տեղացիները կարող են կռահել մարդուն: Օրինակ, մեզ՝ Ավետիքյաններիս, մարդիկ ճանաչում են «Ճումարանք» մականունով: Մեր նախնիները շատ են ճմբուռ (հալած յուղի մեջ նոր թխաց հաց) կերել, և դա է պատճառը, որ մեզ այդպես են կոչում: Անկեղծ ասած, այդ սովորությունը մինչև հիմա կա:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Երբեք լսած չեք լինի «Հատիկ» մականունը: Ինչպե՞ս է առաջացել: Տատը շատ է սիրել իր արու թոռնիկին և նրան դիմել է. «Ոսկու հատիկ ջա՜ն»: Հետագայում նրան անվանել են Հատիկ, և առաջացել է այդ մականունը: «Մոշ»՝ Աթյանների տղամարդկանցից մեկը տնեցիներից խռովել է և, երբ ընկերների հետ խոտհավաքի է գնացել, նրանց հետ չէր գնացել մոշ ուտելու: Այն հարցին, թե ինչու չի ուտում, պատասխանել է, որ նեղացած է: Այստեղից էլ եկել է «մոշ անել» արտահայտությունը, որը նշանակում է` նեղանալ:

Գյուղի մի տղա երեխա, երբ անընդհատ երգելով ման է եկել, նրան ասել են.

-Ի՞նչ ես իմացել, գլուխներս տարար:

-Դե՜, ես էլ մեր գեղի գուսանն եմ,-պատասխանել է տղան: Եվ դրանից հետո արդեն նրան մինչ օրս դիմում են Գուսան:

Ես, ինչքանով որ զարմանալի է, ունեմ երեք պապիկ, և Դսեղում է գտնվում նրանց երեքի տունը, որոնցից մեկն էլ հենց ամենայն հայոց բանաստեղծ Թումանյանի հայրենի տունն է, ուր գտնվում է Թումանյանի հոգին ու միտքը: Թումանյանը համազգային է, համամարդկային: Նա ոգեշնչում է բոլորին և, ի վերջո, նրա շնորհիվ է, որ Դսեղը հայտնի է աշխարհասփյուռ հայությանը:

Գիտեմ, որ դպրոցս ավարտելուց հետո ես՝ ուսումս շարունակելու նպատակով, լքելու եմ Դսեղը, բայց հավաստիացնում եմ, որ չեմ մոռանա ո՛չ Լոռու բնությունը, ո՛չ համագյուղացիներիս, ո՛չ էլ Թումանյանի տուն-թանգարանը՝ նրա երբեմնի եղևնիներով, փայտե դռներով, թանգարանի բակում հանգչող Թումանյանի սրտով: