Իմ` լուսանկարչության հանդեպ սերը ավելի մեծացավ սկսած 2013թ. հուլիսի 1-ից: Ամեն ինչ սկսվեց ընկերուհուցս` Տաթևից: Մի անգամ, երբ մեր սովորության համաձայն իջել էինք դուրս, ու Տաթևը մեզ ոգևորված պատմում էր, որ մասնակցել է Մանանա կենտրոնի կողմիվ Հրազդանում կազմակերպված մեդիա դասընթացներին, որտեղ դասեր են անցկացվում ժուռնալիստիկայի, կինոյի և լուսանկարչության մասին, ինձ շատ հետաքրքրեց: Ես խնդրեցի նրան ճշտել` հնարավո՞ր է, որ ես էլ մասնակցեմ: Համաձայնություն ստանալով` հաջորդ օրը նրա հետ գնացի: Ծանոթանալով` ստացա հարցաթերթիկ, որը պետք է լրացնեի: Հարցերից մեկը մինչև հիմա էլ մնացել է հիշողությանս մեջ, որին երկար ժամանակ չէի կարողանում պատասխանել: Գրված էր. Ձեր սիրած լուսանկարիչը, ու ես երկար ժամանակ չէի կարողանում պատասխանել, ոչ թե այն պատճառով, որ նրանք շատ էին, այլ այն պատճառով, որ ես լուսանկարիչների չգիտեի: Մինչ այդ երբեք չէի հետաքրքրվել պրոֆեսիոնալ լուսանկարչությամբ և չէի էլ մտածել, որ մի օր լուսանկարչությունը կդառնա իմ կյանքի անբաժանելի և, թերևս, ամենասիրելի բանը: Եվ ես որոշեցի գրել այն միակ լուսանկարչի անունը, որ գիտեի` Ջիլս Բենսիմոն, որի անունն էլ լսել էի հեռուստաշոուի ժամանակ: Մինչ այս դեպքը, մինչ Մանանա կենտրոնին անդամակցելը, ես միայն սիրում էի նկարել երկինքը` այն էլ միայն սիրողական, բայց ստանալով հնարավորություն` տեսնելու, թե ինչքան հետաքրքիր է մարդկանց նկարելը, և ինչքան բան կարելի է ասել ընդամենը մեկ դիմանկարով` դիմանկարը դարձավ իմ ամենասիրելի ժանրը:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Էլի գտնվում ենք Հրազդան-Երևան և Երևան-Հրազդան ճանապարհի վրա: Ամեն ինչ սկսվեց սեպտեմբերի 1-ին, երբ պետք է գնայինք դասի: Հրազդանցի ուսանողները, թեև Հրազդանից Երևան այնքան էլ մոտ չէ, սակայն Երևանում չեն մնում, այլ ամեն օր անցնում են այդ երկար ճանապարհը և վերադառնում: Լավ է, եթե կարողանում ես համագյուղացի այլ ուսանողներ էլ գտնել, և միասին մի մեքենա վարձել, որն ամեն օր կտանի ու կբերի: Աստիճանաբար ձևավորվեց մեր փոքրիկ ընտանիքը: Մեր հիմնական անդամները 7-ն են` ես, քույրս` Անին, Անահիտը, Լիլիթը (ում մենք գրեթե միշտ ազգանունով ենք դիմում` Շահիջանյան), մեր երկու Լուսինեները (Տոնոյան և Հակոբյան), և դե, իհարկե, մեր վարորդ Աշոտ «ձաձան»:  Շատ համախմբված ենք, եթե մեզնից որևէ մեկի դասերը ուշ են վերջանում, մենք բոլորս միասին սպասում ենք նրան: Ամեն օր, երբ վերջացնում ենք դասերը և հավաքվում ենք մեքենայի մեջ, ամեն մեկս սկսում ենք պատմել մեր օրից: Ներկայացնեմ մեր անդամներին մեկ առ մեկ: Սկսեմ Անիից: Անին մեր ռեկորդակիրն է: Նա գրանցել է մի շարք ռեկորդներ (ամբողջ ճանապարհին խոսելու, ամբողջ ճանապարհին չխոսելու և մի շարք այլ ռեկորդներ): Եթե Անին տրամադրություն չունի, դա լավ չի. նրանից պետք է հեռու մնալ: Մոռացա նշել, որ մի անգամ Անին ռեկորդ գրանցեց և մինչև Երևան հասնելը բոլորիս հետ կռվեց: Անահիտը մեր Սիայի («Hello Kitty»  խաղալիք) մայրիկն է, որի գլխարկը պոկվեց Լուսինե Հակոբյանի թեթև ձեռքով: Մի անգամ Անահիտը Սիային մոռացել էր տանը և խնդրում էր մեր վարորդին հետ գնալ, բայց մենք, իհարկե, չհամաձայնեցինք: Անահիտը նաև մեր պարուհին է: Նա շատ է սիրում ասել «Ինչ հաճելի ա» արտահայտությունը, որը արդեն ազդում է մեր նյարդերի վրա: Անահիտը ևս զերծ չի մնացել ռեկորդներից: Նա մինչև Երևան հասնելը ոչ մի անգամ չասաց իր սիրելի արտահայտությունը, բայց ոչ թե նրա համար, որ այլևս չէր օգտագործելու, այլ նրա համար, որ այդ օրը պարզապես չէր խոսում:  Ես և Անահիտը հաճախ ենք պարային համերգներ տալիս մեքենայի մեջ ռադիոյի ուրախ երգերի տակ: Լիլիթը կամ նույն ինքը` Շահիջանյանը, մեր Սմայլիկն է: Լիլիթին գրեթե անհնար է պատկերացնել առանց ժպիտի: Ինչպես մի անգամ նշեցի ես` Լիլիթը նման է «Ալիսը հեքիաթների աշխարհում» հեքիաթի կատվին, որը միշտ ժպտում է: Մեր Լիլիթը նրան ոչնչով չի զիջում, քանի որ նույնպես միշտ ժպիտով է (նրան շատ դժվար է տխուր պատկերացնելը): Ես և Լիլիթը մեր խմբի ամենաշատ ուտողներն ենք: Բայց, եթե Լիլիթը առավոտյան հաց չի ուտում, դա լուրջ խնդիր է դառնում մեզ համար, որովհետև սոված Լիլիթից պետք է զգուշանալ: Լիլիթը մեզ ուրախացնում է իր քրոջ երեխաների` Նարեկի և Արամեի մասին պատմություններով: Իսկ Լիլիթի սիրած արտահայտությունն է` հըմմ: Երբ ինչ-որ բան ենք պատմում և ավարտում ենք, հանկարծ լսում ենք Լիլիթի ձայնը` հըմմ, և ստիպված ենք լինում ամեն ինչ նորից պատմել: Լուսինե Տոնոյանը մեր խմբի ամենահումորով և անկանխատեսելի անձնավորությունն է: Լուսինեն կարող է չխոսել-չխոսել, բայց մի հատ այնպիսի հումոր անել, որը կհիշվի մի քանի օր: Մի անգամ Լուսինեի կողմի դուռը բաց էր, իսկ այդ ժամանակ մեքենան ընթացքի մեջ էր:  Լուսինեն ոչ մեկ, ոչ երկու ասաց. «Հա էլի, բաց ա, ես էլ` ասեմ ինչի ա փչում», ու դուռը բացեց-փակեց:  Հետո Լուսինեն պարզաբանեց եղելությունը: Փաստորեն ինքը շուտ էր զգացել, բայց մտածել էր չի կարելի բացել: Բայց, երբ վարորդը հարցրել էր, իրեն թվացել էր` ուրեմն կարելի է: Ես ու Լուսինեն «V.I.P. կուպեի» բնակիչներ ենք Անահիտի հետ, կա նաև առաջին կուպե և զրո կուպե (վարորդի կողքը): Զրո կուպեում հաճախ Անահիտն էր նստում, իսկ Արմենի հայտնվելուց հետո ամեն ինչ փոխվեց: Իսկ այն օրերին, երբ Արմենը չի գալիս, Շահիջանյանը պահը չկորցնելով իրեն նետում է զրո կուպե: 

Եվ մեր գլխավոր անդամը, որից սարսափում են բոլորը, Լուսինե Հակոբյանն է: Եթե Լուսինեն բարկացած է, նրանից հեռու մնալը ամենալավ բանն է, որ կարող ենք անել: Երբ մենք ուշանում ենք, Լուսինեն այնքան է զանգում, որ արդեն չենք իմանում, թե ինչ սուտ հորինել: Իսկ վերջում, երբ հասնում ենք «Ռայկոմ», արժանանում ենք նրա ահեղ դատաստանին, որին արժանանալը հավասար է մահվան: Ահա, թե ինչու ենք մենք բոլորս վախենում Լուսինեին սպասեցնելուց: Բայց միշտ հակառակի նման այնպես է ստացվում, որ ուշանում ենք:  Մենք բոլորս Լուսինե Հակոբյանի համար ուսուցիչներ ենք` հայոց լեզվի, անգլերենի, գրականության, մաթեմատիկայի: Բայց ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ ամենամոլի ուսուցիչը Լիլիթն է` Շահիջանյանը:

Մեր բարձրագույն մաթեմատիկա իմացող և մաթեմատիկայի մոլի երկրպագու Լիլիթը անչափ ուրախանում է երկու բառ լսելիս` «ուտելիք» և «մաթեմատիկա»:  Եվ երբ նա Լուսինեին օգնում է տնային աշխատանքները գրելիս, միայն պետք է տեսնել նրա դեմքի ժպիտը: Հաճախ օգնելիս մոռանում է, որ ոչ թե ինքը պետք է գրի, այլ պետք է Լուսինեին օգնի, և սկսում է ինքնամոռաց լուծել վարժությունները: Երբ Լիլիթը սոված է լինում, և նրան հարց ես տալիս ուտելիքի մասին, շատ ոգևորված է սկսում պատմել: Մի անգամ Լիլիթը սկսել էր պատմել իր սիրած պանրով կարկանդակի մասին. «Ան, հլը լսի, ուրեմն ինքը սենց տաք հաց ա, ու համ էլ նենց փափուկ ա… Դե որ տաք ա, պանիրն էլ դնում են մեջը, սենց հալվում ա, նեեենց համովա…» Ու այդ պահին կարելի  է նկատել նրա աչքերի փայլը: Դե ինչ, այսքանը մեր փոքրիկ «ճամփորդական-ուսանողական» ընտանիքի մասին:  Ի դեպ այս ամենին անմասն չի մնում նաև մեր սիրելի վարորդ Աշոտ «ձաձան»:

Լրիվ պատահական որոշեցի տատիկիցս հարցազրույց վերցնել ու տատիկս համաձայնեց: Եվ քանի որ անպատրաստ էի, հարցերս ցաքուցրիվ էին, բայց կարողացա մի քանի հետաքրքիր պատմություններ կորզել նրանից: Ներկայացնեմ դրանցից մի քանիսը:

Ջանգյուլումի տոնը տատիկիս հուշերում

-Տատ, ջահել ժամանակ ի՞նչ տոներ եք նշել, որ հիմա այդքան էլ շատ չեն նշում:

-Ջահել վախտ ջանգյուլում կար, հիմիկվա երիտասարդությունը ջանգյուլում չի խաղում: Իսկ ես սկսեցի արդարանալ.

-Բայց մենք խաղացել ենք, տատ: Երբ փոքր էինք, մեր շենքի տարիքով մեծ աղջիկները կազմակերպում էին և մեզ մասնակից էին դարձնում այդ հետաքրքիր տոնին:

-Հա~, մենակ փոքր ժամանակչէ,- ասաց տատս:
-Լավ, լավ, տատ, կասես` ի՞նչ էիք անում տոնի ժամանակ:
-Էտ ժամանակ ծաղիկներ էինք հավաքում, էտ ջանգյուլումներով պսակ էինք գործում, հետո գցում էինք ջուրը, տղերքը բռնում էին` ասում էին. «Ով որ բռնի, նրա հետ էլ կամուսնանանք»:
-Իսկ հետո՞:
-Հետո: էլ ի՞նչ ասեմ: Օրինակ, ջանգյուլումը հիմա մեր նման չեն խաղում: Հիշում եմ, էն ժամանակ գյուղի երկար մազերով աղջիկները թղթեր էին գրում-գցում կճուճների մեջ, տենց ոնց որ բախտներն էին էլի գուշակում: Հետո տղաներից վերցնում էին կճուճների միջի թղթերից ու տենց գուշակում էին, թե ով ում հետ կամուսնանա:
-Հետո տոնախմբություն չէի՞ք անում:
-Հա, հետո քեֆ էինք անում: Էն ժամանակ ջանգյուլումին անպայման պիտի բրինձ պատրաստեին: Բրինձ էինք եփում, ձուն ջարդում էինք վրան: Հետո էլի ուտելիքներ, թխվածքներ էինք պատրաստում:
-Դրանք դո՞ւք էիք պատրաստում, թե ձեր ծնողները:
-Չէ, ամեն ինչն էլ մենք էինք եփում, դե մեծ աղջիկներ էինք: Հավաքվում էինք մեկի տանը ու մինչև գիշեր քեֆ էինք անում:
-Ի՞նչ ձևով էիք նախապատրաստվում:
-Աղջիկներվ գնում էինք ջանգյուլում էինք բերում Ծաղկաձորի անտառից: Հետո հավաքվում էինք մեկի տանը, պսակներ ու ուտեստներ էինք սարքում:

Լողալ…

Տատիկս Ջրառատ գյուղից է, ու գյուղի տարածքով է հոսում Հրազդան գետը: Այն ժամանակ, ինչպես շատ երեխաներ, տատիկս ևս շատ է սիրել լողալ գետում:

-Շատ էի սիրում լողալ: Էն ժամանակ Ազնիվ տատին (տատիկիս մայրը) ջղայնանում էր վրես: Էնքան էի լողում, որ աչքերս լրիվ արյունոտվում էին: Որ լողանալուց ջուր էր լցվում ականջներս, մի ոտքի վրա թռնում էինք, հետո ձեռքով խփում էինք ականջներին, ջուրը գալիս թափվում էր: Էն ժամանակ մի հատ կամուրջ կար, շատ փոքր էր ու լրիվ ջարդված-փշրված էր: Որ ձմեռը դրա վրայով գնում էինք, մեկ էլ տեսար, մեկի ոտքը սղում էր, ու ոտքը մտնում էր փոսը: Կանգնում էինք կամուրջի վրա ու թռնում էինք ջրի մեջ: Աչքերներս փակ մտնում էինք ու, որ գլխի վրա մտնում էինք, չէ, աչքերներս արյուն էր լցվում:

Տատիկիս ընտանիքը

Տատիկիս ընտանիքի մասին քիչ բաներ գիտեի և որոշեցի առիթից օգտվել և իմանալ ավելին:
-Տատ, մի քիչ կպատմե՞ս քո ընտանիքից:
-Պապաս թվաբանության դասատու ա եղել, դե, էն ժամանակ հանրահաշիվ չէր, թվաբանություն էր: Հետո ժողկրթբաժնում ա աշխատել, եղել ա ֆինբաժնի ավագ տեսուչ: Մամաս լավ երգել ա:
-Իսկ ինչպե՞ս են ծանոթացել մամադ ու պապադ:
-Էն ժամանակ մամայենքս ճանաչված են եղել գյուղում, ունևոր են եղել, բայց պապայենքս` էդքան էլ չէ: Հետո հանդիպել են, էլի, դե, մի գյուղից են եղել:
-Քանի՞ երեխա եք եղել:
-5 երեխա ենք եղել` 4 քույր, 1 եղբայր:
-Էն ժամանակ, որ ոչ հեռուստացույց, ոչ ինտերնետ ա եղել, ինչո՞վ եք զբաղվել ամբողջ օրը:
-Պապաս առավոտից գնում էր գործի, գիշերը նոր գալիս էր տուն: Մամաս էլ ամբողջ օրը տան գործ էր անում, մեկ-մեկ անտառ էր գնում: Մենք էլ էինք հետը գնում. մասուր էինք հավաքում, տանձ էինք բերում, լոբիները տնկելու համար փայտ էինք բերում: Մի անգամ արջ էինք տեսել ու ահավոր վախեցել էինք, բայց մեր հարևանը ասեց, որ արջ չի եղել, ինքն ա եղել, բայց դե խաբում էր` մեզ հանգստացնելու համար: Էլ ի՞նչ ասեմ: Պապաս տարիքով մեծ ա եղել մամայիցս: Գնացել ա կռիվ, 8-ը տարի մնացել ա այնտեղ:
-Իսկ մեդալներ ստացե՞լ ա:
-Մեդալներ շատ-շատ ուներ:
-Մի քիչ էլ քույրերիդ մասին պատմի:
-Էս Ազնիվ տատին (տատիկիս մայրը) սիրուն երկար շորեր ուներ, քրերով հագնում էինք, գնում-մտնում էինք գետի ջուրը, լողում էինք, իսկ հետո մաման, իհարկե ,բարկանում էր մեզ վրա:
-Դպրոց կա՞ր, տատ:
-Հա, մի տարի մի հատ սեփական տուն ենք գնացել: Այդտեղ մենակ առաջին դասարանցիներն էին սովորում, բայց երկրորդ դասարանից տեղափոխվեցինք դպրոց` 5-րդ դպրոցն էր:

Քիչ հետո տատս այլ թեմայից է խոսում:

-Պապայիս եղբորն են աքսորել: Ինքը հեղափոխական էր: Կասկածել են որոշ գործերի մեջ, բանտ ա նստել, հետո արդարացրել են: Բայց, որ դուրս ա եկել արդեն, հիվանդ ա եղել: Էտ հորեղբորս տղան շատ լավ ա սովորել: Գիտական աշխատող ա եղել ու շատ լավ նվերներ ա ստացել: Օրինակ, փոքր հեռուստացույց: Էտ եղել ա սրանից մի 40-50 տարի առաջ, էն ժամանակվա համար էտ մեծ բան էր`էն ժամանակ քչերը հեռուստացույց ունեին: Երբեմն տատիկիս պատմությունները լսելը ինձ հնարավորություն է տալիս պատկերացում կազմել այն ժամանակաշրջանի մասին, որը եղել է մեզանից բազմաթիվ տարիներ առաջ և զգալ, թե ինչպես են ապրել մարդիկ այն ժամանակ: Գուցե նրանց կյանքը չի ունեցել այն հարմարություններն ու դյուրությունները, որոնք մենք ունենք այսօր, բայց այն ևս ունեցել է իր հետաքրքրությունները: Եվ, միգուցե, օրերից մի օր ես ինքս կպատմեմ թոռնիկիս իմ կյանքի մասին, և այն նրան չի թվա այնքան ժամանակակից, որքան իր կյանքը:

Հայրիկս և մայրիկս շատ են սիրում ծաղիկներ խնամել. մայրիկս մանուշակներ է սիրում, իսկ հայրիկս խնամում է մեր լիմոնի ծառը: Նրա լիմոնի ծառը մեր տան ծաղիկների շարքում իր պատվավոր տեղն է զբաղեցնում: Հայրիկս այն տնկել է դեռևս աշխատավայրում: Որոշ ժամանակ այնտեղ պահելով և խնամելով`բերել է տուն: Նա մեծ ուշադրություն է դարձնում մեր լիմոնին և միշտ ասում է, որ ջրենք, որպեսզի չչորանա: Այն մի տեսակ նաև դարձել է հպարտության առարկա: Ծառը դրված է պատուհանագոգին ու, քանի որ այն պատվաստ է, և պտուղը բավականին մեծ է լինում, հաճախ գրավում է անցորդների ուշադրությունը: Մի անգամ նույնիսկ մեր հարևանի բարեկամներից մեկը, ով մեծահասակ տատիկ էր, հատուկ եկավ մեր տուն ու խնդրեց, որ մոտիկից տեսնի ծառը: Նա նույնիսկ համբուրեց ծառի պտուղը: Արդեն մի քանի տարի շարունակ այնպես է ստացվում, որ ծառի պտուղը քաղելու ժամանակը համընկնում է Նոր տարվա հետ և այն դարձել է մեր Նոր տարվա սեղանի անբաժանելի մասը: Հիմա հայրիկս արտերկրում է ու մեզ գնալուց առաջ պատվիրել է, որ լավ խնամենք իր լիմոնի ծառը: Ամեն անգամ, երբ նա զանգում է, չի մոռանում նաև հարցնել իր լիմոնի ծառից. Արդյո՞ք լավ ջրում ենք, չե՞նք մոռացել, նոր պտուղ տվե՞լ է: Մենք հասկանում ենք, որ հիմա այս լիմոնի ծառն է մարմանվորում իր մեջ հայրիկի կարոտը: Մենք պարտաճանաչ կերպով խնամում ենք ծառը: Ծառը դարձել է հայրիկի լուռ ներկայությունը մեր տանը: Սպասում ենք վերադարձիդ հայրիկ: