Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Երկու բան կա աշխարհում ինձ համար, որ ես կարողանամ զգալ` ապրում եմ` ջուր և քամի, այսինքն` չգիտեմ դա անվանել քամի, թե պարզապես օդ: Ինձ համար այդ երկու տարրերը կարծես իմ մի մասնիկը լինեն, որոնք ցանկացած պահի կարող են ինձ հանգստացնել, կարող են ինձ սթափեցնել և միևնույն ժամանակ, անասելի ուրախություն պատճառել… Պատկերացրեք` քայլում եք մի մեծ դաշտով ու ամբողջ ուժով փորձում եք ներս քաշել շրջապատի մաքուր օդը` կրկին ու կրկին կարծես չհագենալով, կարծես վախենալով, որ, եթե մի վայրկյան հանկարծ փորձեք դադար առնել հանգստի համար, ձեր ուրախությունը կպակասի: Եվ, հանկարծ, ձեր ընկերուհիներից մեկը առաջակում է չկորցնել պահը, օգտվել առիթից, որ դաշտում ոչ ոք չկա և գլխապատառ վազել` ձևացնելով, թե շուն է ընկել ձեր հետևից: Վազել այնպես, որ քամին, ինքն էլ չդիմանալով ձեր արագությանը, իր սառնությամբ կտրի ձեր դեմքը: Բայց ոչ, չի կարելի կանգ առնել. մոռացա՞ք շան մասին: Վազում ենք ամբողջ ուժով, շնչակտուր և հևալով, բայց ոչ, դա մեզ տհաճություն չի պատճառում. բոլորի դեմքին լայն ժպիտն է միայն երևում, և ոչ ոք չի կարողանում խոսել: Հիշում եք երևակայական շանը: Հանկարծ նա դառնում է իրականություն, հիմա արդեն իրոք պետք է վախենալ, բայց դուք վախը փոխարինում եք ծիծաղով, մեկ էլ հանկարծ կարողանում եք ազատվել ձեզ հետևող շնից… Այ, հիմա կարելի է մի լավ շունչ քաշել և ծիծաղել ձեր` իրար հետևող հիմարությունների վրա… Հուսամ, ինձ հաջողվեց ստիպել, որ գոնե մի պահ ձեզ մի քիչ պատկերացնեք մեր «Խելագար հնգյակի» (խոստանում եմ մեկ-մեկ ձեզ տանել մեր մանկություն, ինչու ոչ, նաև մեր օրերը և առավել մանրամասն պատմել մեր այս «ավազակախմբի» մասին) փոխարեն… Գիտեք, ինչ-որ բան հենց այնպես չեն սիրում: Ես ամառը սիրում եմ, այն էլ` շատ-շատ, որովհետև դրանից ավելի սիրում եմ մեր «խելագար հնգյակին»:                                                                                                                                               …Ամառը խենթությունների համար է, ամառը ապրելու համար է…

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Երբ փոքր էինք, մեր ամենասիրած խաղերից մեկը «Կլասն» էր: Մենք ջանք չէինք խնայում այն գծելու համար: Ավելի շուտ նկարում էինք, քան գծում, չմտածելով, որ վաղ թե ուշ անձրև է գալու, և մենք ստիպված ենք լինելու նորը գծել: Բայց մենք դրա համար էլ էինք հնար գտել, որ անձրևից հետո մեր «Կլասը» չջնջվի: Դրա համար գծելուց հետո մի քանի անգամ էլ էինք կավիճը անցկացնում «Կլասի» վրայով և իրար խրախուսում.

-Լավ արեք, որ ավելի մուգ լինի:

Իսկ երբ անձրև էր գալիս, կտրվելուն պես կավիճները ձեռքներիս վազում էինք դուրս` մեր «Կլասին» նոր կյանք տալու, և շատ էինք տխրում, եթե այն ամբողջովին ջնջված էր լինում:

Քիչ չէին կռիվները «գծի» և «ջուրխմիկի» համար: Երկար կռիվներից հետո մենք դիմում էինք տարիքով ավելի մեծերի օգնությանը, որոնք մեր կարծիքով, ավելի փորձառու էին: Դե իհարկե, մենք էլ ունեինք մեր «բախտավոր քարերն» ու «նավսելու խոսքերը», որոնք մեր երևակայության արդյունքն էին: Այսօր տարիքով մեծ և փորձառուն, երեխաների կարծիքով, մենք ենք, ու շատ փոքրեր մեզ են դիմում կանոնները ճշտելու համար:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Վերջերս, երբ ընկերուհիներով դուրս էինք իջել, տեսանք, թե մեր շենքի երեխաներից երկուսը` Մանուելան և Վահեն, ինչպես են «կլաս» խաղում: Մոտենալուն պես սկսվեց մեր ուրախությունը, երբ հայացք ձգեցինք նրանց գծած «կլասին»: Դա ուղղակի տեսնել էր պետք: Այն միաժամանակ և «կլաս» էր, և «կլաս» չէր: Բոլոր վանդակներն անհավասար էին` մեկը քառակուսի էր, մեկը` ուղղանկյուն, մյուսը` հնգանկյուն: Թվերը բոլորը խառն էին գրված. մեկին հաջորդում էր 2-ը, և էլի` 2, մյուսը ինչ-որ անհասկանալի տեսք ունեցող թիվ էր, 9-ը թարս էր գրված, իսկ «Դոմա»-ի փոխարեն գրված էր «2441»: Նրանց կլասի քարերը կլոր էին, իսկ կլասը գծված էր թեք հարթության վրա, և երբ նրանք իրենց քարը գցում էին այն գլորվում էր` որևէ թվի վրա մնալու փոխարեն:

Նրանց ընդհանրապես չէր էլ հետաքրքրում, որ խաղում կանոններ կան: Նրանք 3 հնարավորություն ունեին «Դոմա»-ից տուն ձեռք բերելու համար: Որտեղ ցանկանում էին, այնտեղ էլ կանգնում էին քարը գցելիս:

Մանուելան պատրաստվել էր, որ պետք է գցեր 3-ը, բայց պատահմամբ գցեց 9-ը, և ահա, թե ինչ շարունակություն հետևեց խաղին.

-Վայ, բայց լես լելեքը պիտի քցեի,- տխրելով ասաց Մանուն (նրան կարճ այսպես են անվանում):

-Հա, Մանու, բայց գիծ չի, խաղա,- առանց հասկանալու, թե ինչ է կատարվում, ասաց Վահեն:

-Հա, հիմա լես 9-ը կխաղամ, հետո 10-ը ու կհասնեմ «Դոմա», ցէ՞ Անի,- դիմելով քրոջս ուրախությամբ բացականչեց Մանուն` մոռանալով, որ ինքը 3-ը պետք է խաղար:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Իսկ Մանուի համար «Դոմա» հասելը ամենամեծ ուրախությունն էր: Նա բոլորին շտապում էր տեղեկացնել այդ լավ նորության մասին. «Գիտե՞ս, հասել եմ «Դոմա»:

Նրանք երկուսն էլ դպրոց չեն հաճախում, և նրանց համար մեկ էր` թվերը ճիշտ գրված կլինեն, թե սխալ, արդյո՞ք խաղը կանոններ ունի, կամ էլ, որ կլոր քարով իրենց ուզած թիվը չեն կարող գցել: Այ սա է կոչվում անհոգ մանկություն, երբ քեզ անգամ չի հետաքրքրում դու թվերը ճիշտ գրել գիտես, թե ոչ, ու, շատ մեծ ուրախություն է պարզապես այն, որ դու հասել ես «Դոմա»:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Ծով, արև, ավազ, միգուցե Էյֆելյան աշտարակ կամ էլ Վենետիկ…

Արդեն սովորական դարձած հանգիստ ոմանց համար, որը ցավոք սրտի, հասու չէ շատ-շատերին: Մեր շենքի բնակիչների մեծ մասը, եթե ոչ բոլորը, չունեն այդ հնարավորությունը: Տղամարդկանց մեծ մասը գտնվում է արտագնա աշխատանքի մեջ, իսկ ովքեր էլ շարունակում են մնալ և աշխատել այստեղ, այնքան աշխատավարձ չեն ստանում, որպեսզի կարողանան իրենց նման ճոխություններ թույլ տալ:

-Էլի գնում եք վազելո՞ւ, չի՞ լինի` էլ չգնաք, պառկեք ձեր համար քնեք, էլի,- ամեն օր մայրիկիս այս բառերով է սկսվում օրս: Ամեն անգամ նա կրկնում է նույնը, երբ տեսնում է, թե ինչ մեծ դժվարությամբ ենք արթնանում: Այն ժամանակ հայրիկն էլ էր նույնը ասում, երբ դեռ Ռուսաստան չէր մեկնել: Բայց մենք ընկերուհիներով` անդավաճան մեր երկար տարիների սովորույթին, շարունակում ենք գնալ: Բայց ոչ թե վազելու կամ մարզվելու ցանկությունն է, որ ամեն առավոտ մեզ ստիպում է արթնանալ, այլ ընկերներով միասին լավ ժամանակ անցկացնելու:

Ամեն առավոտ, երբ վազելուց ետ ենք վերադառնում, մայրիկը արդենս սրճում է մեր հարևանուհու հետ, որը նոր է տեղափոխվել հարևան շենք: Մենք արդեն նոր հարևան ունենք, որը բնակվում է մեր դիմացի բնակարանում: Սա կարելի է դասել այս տարվա նորությունների շարքին: Հիմա ասեմ, թե ինչու: Մեր նոր հարևանուհին մի շարք նորամուծություններ բերեց իր հետ: Դրանցից է` չրերի պատրաստումը: Մայրիկս տեսնելով նրա պատրաստած չրերը, որոշեց ինքն էլ չիր պատրաստել: Մեր մյուս հարևանուհին հետևելով նրանց օրինակին, ևս պատրաստեց և միշտ ասում էր.

-Արմին, որ ես տեսնում եմ դուք սարքում եք, ես չեմ կարա չսարքեմ,- ու այդքանից հետո միշտ ավելացնում,- բայց ախր, ես այդքան շուռումուռ տալու, նայելու ներվեր չունեմ, է:

Մեր մյուս հարևանուհին մի անգամ խոսքի մեջ նշեց, որ ինքն էլ է որոշել այս տարի չիր պատրաստել.

-Առաջին հարկի նոր հարևանի սարքած չրերը որ տեսնում եմ, հավեսս նենց ա գալիս, ես էլ եմ որոշել այս տարի սարքել:

Եվ այսպես մեր բոլորի մայրիկները միահամուռ կերպով որոշեցին չիր պատրաստել, և այս ամենը շնորհիվ մեր նոր հարևանուհու:

Դե, մեր սիրելի ամառը ինչպես միշտ իր հետ բերում է նաև շատ գլխացավանք: Մայրիկները իրենց ամենօրյա գործի հետ մեկտեղ սկսում են պատրաստել իրենց ավանդական պահածոները, լվանալ արդեն մանրացած բուրդը, բոլոր պատուհաններին օդափոխության հանված բազմագույն անկողիններն են, կամ էլ գորգերի լվացման արարողություն բակերում: Արարողություն, քանի որ դրան ոչ միայն գորգ լվացողն է մասնակցում, այլ օգնել ցանկացող հարևանուհիները, երեխաները, որոնք օգնելու քողի տակ այդ շոգին վայելում են սառը ջուրը և սահում գորգի վրա հավաքված փրփուրների վրայով:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Այս տարի մեր թաղամասում երեխաների քանակի մեծ աճ կա: Դա նաև նրանից է, որ շատերը արտասահմանից վեադառնում են` նախընտրելով ամառային արձակուրդները անցկացնել տատիկների մոտ: Երբ գալիս է երեկոյան ժամը վեցը, ամեն կողմից լսվում է երեխաների ճիչը, և մեկ-մեկ այնպիսի մեծ ցանկություն է առաջանում ետ վերադառնալ մանկություն` նամանավանդ, երբ տեսնում ես, որ խաղում են այն խաղերը, որ նրանց տարիքում դու էլ ես խաղացել ընկերներիդ հետ: Մի անգամ մենք էլ ընկերուհիներով որոշեցինք ճանապարհորդություն կատարել դեպի մանկություն: Մի քանի խաղ խաղալու համար մեզնից ժամանակ պահանջվեց թարմացնելու մեր հիշողությունը` կանոնները վերհիշելու համար. «Պա-պա-պա», «Անուն գոռոցի» և ևս մի քանի խաղ, ու կարծես մեր մանկությունը ետ էր վերադարձել, դե, գրեթե ետ էր վերադարձել:

Ինձ թվում էր ամառս անիմաստ ու անհետաքրքիր է անցել, մտածում էի, որ անգամ մի քանի տող էլ չեմ կարող գրել այն մասին, թե ինչպես է անցնում ամառը իմ քաղաքում, բայց արի ու տես, որ հիշողությանս ծալքերում շատ ավելին էր պահվել, քան կարծում էի: Ինձ համար կարևորը  այն է, որ մեր թաղամասը գնալով ոչ թե դատարկվում է, այլ ավելանում են նոր դեմքեր, նոր ընտանիքներ` իրենց հետ բերելով նոր պատմություններ:

Լուսանկարը՝ Վարսեր Զաքարյանի

Մեզ հյուրընկալած հյուրանոցում` «Ամբերդում», միգուցե աշխատավայրո՞ւմ… Չէ, չէ, արդեն մեր տանը, պատերազմական դրություն էր. բոլոր գրոհները ուղղված էին տիկին Ռուզանի դեմ: Չորս կողմից գտնվելով շրջափակման մեջ, տիկին Ռուզանը կարողացավ ճեղքել շրջափակումը՝  դուրս գալով այդ իրադրությունից: Ինչպես նշում էր նա, մեկը մյուսին հետևել էին Լենկթեմուրի արշավանքը, Ավարայրի և Սարդարապատի ճակատամարտերը և Մարկո Պոլոյի ճանապարհորդությունը: 

Ի՞նչ էր պատահել. Մեր նկարահանող խմբերը միանգամից մեկնել էին տարբեր ուղղություններով և ամեն փոքր խոչընդոտի դեպքում զանգում էին` ի՞նչ անել, թանգարանում նկարահանում թույլ չեն տալիս, հուշարձանի տեղը չեն գտնում, Բյուրականի երիտասարդները չեն ուզում նկարահանվել, աստղադիտարանում ընդմիջման ժամ է, Ռադիոֆիզիկայում ոչ մեկը չկա, որտեղի՞ց վերցնել լրացուցիչ տեսախցիկ…

Պետք է արագ տեղում որոշումներ կայացնել, լինել ճկուն և հերթով լուծել խնդիրները:

Ինչպես «Մանանայում» սիրում են ասել` եթե կա խնդիր, ապա կա նաև լուծում: Ես այս ճշմարտությունը գործնականում հասկացա այս շաբաթվա ընթացքում:

Մինչ նկարահանող խմբերը դրսում էին, իսկ մեր խումբը մայրամուտին պետք է մեկներ, ազատ չէինք մնացել նաև մենք: Ոմանք հոդվածներ էին գրում, մյուսները  արխիվացնում էին նյութերը, իսկ ես «վարպետության դաս» ստացա Սիրանից լուսանկարչության վերաբերյալ: Բացատրելով բոլոր ֆունկցիաները՝ Սիրանը ինձ մենակ թողեց ֆոտոապարատի հետ, և ես երկար ժամանակ փնտրում էի, թե ինչպես կարող եմ փոխել «ISO»-ն, սակայն չկարողացա գլուխ բերել, մինչև Սիրանը չվերադարձավ: Ոչ բոլոր փորձերը միանգամից ստացվեցին: Առաջին մի քանի լուսանկարները ֆոկուսից դուրս էին, հաջորդներում լուսավորությունը կամ շատ էր կամ էլ քիչ: Բայց նաև հաճելի էր տեսնել առաջին հաջող լուսանկարը:

Այս շաբաթվա ընթացքում հյուրանոցը վերածվել է իսկական մեծ ստեղծագործական արվեստանոցի, ուր ամեն վայրկյան մի նոր բան ես սովորում: Անգամ հյուրանոցի աշխատակազմը ամեն բան մոռացած լսում ու հետևում է մեզ, հարցեր տալիս, փորձում մի բան էլ ինքն առաջարկել:

Հավանաբար ամենաշատը այս մթնոլորտը կկարոտեմ:

Լուսանկարը՝ Սիրան Մանուկյանի

Առաջին անգամ, երբ լսեցի հայտնի ռեժիսոր Քշիշտոֆ Զանուսսիի մասին, Բյուրականի մեդիա ճամբարում էր: Տիկին Ռուզանը շտապեց ուրախացնել մեզ այն հանգամանքով, որ մենք հնարավորություն ունենք հանդիպել աշխարհահռչակ ռեժիսորի հետ, որը Հայաստան էր եկել միայն մեկ օրով և վարելու էր վարպետության դաս: Մեզ հատկացված էր ընդամենը մի դահլիճ, որը, իհարկե, բավականին փոքր էր,  որպեսզի կարողանար իր մեջ տեղավորել Զանուսսիի տաղանդը գնահատող բոլոր ցանկացողներին: Մենք մտանք դահլիճ,  տեղավորվեցինք, և երբ եկավ Վարպետը (նրան այսպես էին դիմում ներկաները),  բոլորը ծափողջույններով դիմավորեցին նրան: Իր ելույթը նա սկսեց կատակներով և շատ անմիջական՝ միանգամից ուշադրությունը գրավելով իր կողմը: Զանուսսին իր վարպետության դասի ընթացքում ֆիլմի ստեղծման մեջ  մեծապես կարևորեց դերասանի ընտրությունը՝ ասելով,  որ ցանկացած պարագայում,  ինչքան էլ կատարյալ լինի ֆիլմի գաղափարը, ավելի կարևոր է դերասանների ընտրությունը, քանի որ նրանց դերասանական խաղն է,  որ ֆիլմը դիտողին պետք է ստիպի հուզվել կամ ժպտալ: Նա նաև պատմեց,  որ իր  ուսանողները իրեն դիմել են այսպիսի տարօրինակ հարցերով. «Իսկ ինչո՞ւ եք դուք այսպես արևահարված»,  կամ. «Եթե դասախոսը ակնոց է կրում, արդյո՞ք դա նշանակում է,  որ նա ավարտել է համալսարանը» և այլն: Մենք դիտեցինք նրա ֆիլմերից երկուսից հատվածներ,  որոնք բավականին մեծ տպավորություն թողեցին ինձ վրա:  Ֆիլմերն ինձ այնքան հետաքրքրեցին,  որ ցանկություն առաջացով անպայման դիտել շարունակությունը:  Նրա խոսքի ընթացքում ես ինձ համար բացահայտեցի նաև նրա մարդկաին արժեքները: Ունենալով 6 շուն և լինելով բավականին զբաղված մարդ, նա չէր կարողանում շատ ժամանակ տրամադրել նրանց,  բայց նշեց,  որ բազմիցս,  երբ ինքը բարկացած է եղել, նրանց միջոցով է,  որ կարողացել է հանգստացնել նյարդերը: Ռեժիսոր Զանուսսին նաև չմոռացավ խորհուրդներ տալ այն մարդկանց,  ովքեր հետագայում պատրաստվում են շարունակել կինոյով զբաղվել: Նա ասաց,  որ լավ ֆլմը այն ֆիլմն է,  որը մարդուն ստիպում է նայել ինքն իր մեջ և փոխվել: Ռեժիսորի իր այս հավատամքն իմանալով հասկացա, թե ինչու աշնանը Բուդապեշտում կայացած Ֆալուդի միջազգային կինոփառատոնի ժամանակ, որի ժյուրին գլխավորում էր Քշիշտոֆ Զանուսսին, լավագույն վավերագրական ֆիլմ անվանակարգի հաղթող ֆիլմ նա ճանաչեց հենց մեր կենտրոնի նկարահանած «Մի սիրո պատմություն» ֆիլմը, որն առանց հուզմունքի անհնար է նայել: Ֆիլմը կարող եք դիտել այս հղումի տակ (Մի Սիրո Պատմություն) և ինքներդ էլ կհամոզվեք:

Հանդիպման վերջում, երբ մենք հիշեցրեցինք նրան այս մասին, Զանուսսին ասաց, որ երբեք մրցանակ չէր տա այնպիսի ֆիլմի, որն իրեն չհուզեր, և որ շարունակենք հավատարիմ մնալ մեզ ու նոր ֆիլմեր նկարենք: Երբ ցանկացանք իր հետ լուսանկարվել, ինքն էլ խնդրեց կազմակերպիչներին, որպեսզի իր ֆոտոխցիկով էլ նկարեն ու կատակով ավելացրեց, որ մի օր, երբ մեզնից մեկնումեկը ճանաչված ռեժիսոր կդառնա, ապա ինքը կարող է «գլուխ գովել», որ ճանաչել է մեզ: Լուսանկարն իհարկե դարձավ շատ «խմբակային», քանի որ դահլիճում ներկա գտնվողներն էլ միացան մեզ, բայց դե ինչ արած, եթե պետք է հուզել հանդիսատեսին, ուրեմն թող նաև լուսանկարվեն մեր կողքին: