Միլենա Խաչիկյանի բոլոր հրապարակումները

Քեզ հետ և առանց քեզ

2015 թվականին Մեծ տատս կդառնար իննսուն տարեկան:

-Էդ ո՞ւր էիք գնացել:
-Կինո, տա՛տ ջան, կինո:
-Տեղով կինո եք էլի,- ասեց ու փակեց աչքերը: Վերջին օրերն էին:

***
Լուսիկ տատս էր, իսկական անունը՝ Ոսկեհատ: Ծնվել ու մեծացել է Ախթալա գյուղում: Գյուղը նրա համար աշխարհ էր, աշխարհը՝ գյուղ: Ծնողներից հետո մենակ մնաց, բայց գյուղը էլի չթողեց: Խնդրեցինք, համոզեցինք՝ գա քաղաք, մեզ հետ ապրի: Չլսեց, չհամոզվեց.
-Էդ իմ տեղը չի:
Ամբողջ տարի իր պարտեզում էր: Այնքան էր գործ անում, որ չէր էլ հասցնում ձանձրանալ: Բայց ոչ էլ հոգնում էր. ջահելի պես առողջ էր, երեխայի պես՝ ժիր: Թթու լավաշներ էր սարքում, տեսակ-տեսակ չրեր պատրաստում, մուրաբաներ փակում: Բոլորը, բոլորը մեզ համար: Ամռանն այցելում էինք իրեն, ձմռանը ինքն էր գալիս: Քույրերով իր սիրած շոկոլադից էինք պատրաստում, գալուն պես նվիրում, ինքն էլ տարբեր կոնֆետներ էր մեզ բերում: Աշխարհով մեկ էինք լինում. երեք ամիս մեր տանը պիտի մնար:
Առավոտյան բոլորիցս շուտ էր արթնանում: Սանրում էր իր ճերմակ մազերը ու թաքցնում ծաղկազարդ գլխաշորի մեջ, կապույտ շալը փաթաթում էր մեջքին ու խոշոր ակնոցը դնում կուրացած աչքերին: Այս ամենը այնքան երկար էր տևում, որ նմանվում էր խորհրդավոր ծիսակատարության. ինչքան նայեիր, չէիր ձանձրանա:
Սուրճի ժամն էր: Առանց բացառության ամեն օր խմում էր: Մաքրում էր անգամ բաժակի հատակի սև մրուրը, թեև գիտեր, որ օգտակար չէր: Բայց չէր հիվանդանում, դեղեր չէր օգտագործում: Դրանից է, որ այդքան երկար ապրեց, թեև ինձ ավելի երկար էր խոստացել: Հիմա գիտեմ, որ խոստումները նրա համար են, որ չպահվեն:
-Հարյուր տարի՞: Անիծո՞ւմ ես: Կմեծանաս, կհասկանաս, թե ծերությունը ինչ գեշ բան ա:
Ես լռում էի. երևի իսկապես չէի հասկանում՝ ինչ էր ծերությունը:
-Ե՞րբ պիտի ռատ ըլնիմ, գնամ…,- Էս խոսքերից հետո պինդ-պինդ գրկում էի նրան, ու նա չէր տեսնում իմ թաքուն արցունքները, ոչ մի անգամ չէր տեսնում:
Տատս սիրում էր ինձ ամենաշատը: Դա գիտեի այնպես, ինչպես իմանում են, որ անձրև է գալու, երբ երկինքն անաստղ է լինում: Ես իր տղա թոռներից մեծի առաջին զավակն էի ու չորս ծոռներից (այդ ժամանակ) ամենափոքրը: Նրա համար հեքիաթներ էի կարդում, երբեմն վերջաբանը ինքս էի հնարում, փոխում ուզածս ձևով: Իմ միամիտ տատը լսում էր ինձ, համբուրում պստլիկ ճակատս ու անգիր ասում.
-Կարդա՛, գրի՛ր, իմ ժի՛ր մանուկ,
Կարդա՛, գրի՛ր տարին բոլոր…
Միշտ հետաքրքրվում էր գնահատականներովս, հպարտանում իմ լավ սովորելով: Ես իմ բոլոր հինգերը նվիրում էի իրեն: Աշխարհով մեկ էր լինում: Իսկ երբ բախտս բերում էր, և հինգին գումարած էի ստանում (իսկ իմ բախտը հաճախ էր բերում), ինձնից շատ էր ուրախանում:
Հանում էր գրպանի գունավոր թաշկինակը, քարկապը քանդում ու տալիս ինձ: Դա եզակի հնարավորություն էր տեսնելու, թե ինչ կար թաշկինակի մեջ. կոնֆետներ էին, կոպեկներ, թելեր: Այդպիսի թաշկինակներ բարձի տակ էլ կային. միշտ փակ, միշտ կապված, միշտ նույն տեղում:
Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի, տատս հաճախ էր զրուցում, կիսվում ինձ հետ: Օր չէր լինում, որ չհիշեր ու չպատմեր ինձ կամ մյուսներին, թե ինչպես մի անգամ՝ իրեն գյուղ ճանապարհելիս, գրպանում հիսուն դրամ դրեցի.
-Բա ես քու փողը ո՞նց վերցնեմ,- հարցրել է:
-Թե չվերցնես, ուրեմն ինձ չես սիրում,- մանկական խորամանկությամբ պատասխանել եմ ես: Հետո թափահարել եմ ձեռքս, հրաժեշտ տվել այնքան ժամանակ, մինչև ավտոբուսը շարժվել է ու հեռացել տեսադաշտիցս: Այս դեպքը ավելի շատ հիշում եմ իր պատմելով: Գիտեմ,որ իրական է, որ հնարած չէ ոչ մի պահը, բայց հիմա այնքան հեռու է թվում, որ…
Վերջին տարիներին էլ գյուղ չէինք տանում: Գիտեինք, որ նեղանում էր, բայց չէինք թողնում՝ գնար: Արդեն մեծ էր, մենակ թողնելը վտանգավոր կլիներ:
-Կգա՞ս գնանք գյուղ, Ախթալա գնանք, իմ թթի ծառի թութը կուտես: Հիշում ես, չէ՞,՝ ո՜նց էինք թափ տալիս:
-Հիշում եմ, տա՛տ ջան, հիշում եմ:
-Կգաս, չէ՞:
-Կգամ, տա՛տ ջան, մի օր անպայման կգամ:

***

Ասում են՝ աչքերը փակել ու հանգիստ քնել է: Կարծես սովորական քուն պիտի մտներ: Կարծես առավոտյան պիտի արթնանար էլի: Ասում են՝ մենք պիտի երազենք իր պես երկար ապրելու մասին. չորս թոռների յոթ երեխեքին տեսնելը խաղ ու պար չի: Ասում են՝ ինչ լինում է, թող ժամանակին լինի…Չէ՛: Ժամանակին թե անժամանակ՝ տարբերություն չկա: Կորուստը կորուստ է: Տառապանքը՝ տառապանք: Կորցնում ես, ուրեմն, պիտի տառապես: Ուրիշ ճանապարհ չկա:

Կյանք է

Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Այս պատկերը աչքերիս առաջ է արդեն յոթ տարի, թեև ամեն ինչ ավարտվեց անցյալ ամառ: Գնում էինք հիվանդանոց: Պապիս մոտ կաթվածի նախանշաններ էին…

***

Պապս լոռեցի էր: Երկու տարեկան էր, երբ հայրը գնաց պատերազմ և անհայտ կորավ ժամանակի մեջ: Մոր հետ տեղափոխվեց Երևան, ամուսնացավ տատիս հետ: Կյանքը մտավ իր բնականոն և խաղաղ հունի մեջ: Օրերը հոսեցին, իրենք՝ ևս:
Պապս միակն էր իմ կյանքում: Նա հաճախ էր մեզ անտառ տանում: Գնում էինք մոշի, մասուրի: Դրանք հետո տատիս համեղ ձեռքով կոմպոտներ էին դառնում ձմռան համար: Ճանապարհի սկզբում ոգևորվում էինք, լցնում դույլերը որքան հնարավոր է շատ, հետո արևը հարվածում էր մեզ, ու ամենքս մի հով տեղ էինք փնտրում հանգստանալու համար…
-Պա՜պ, հոգնել ենք:
-Շուտով կգնանք:
-Ախր… Էլ չենք դիմանում:
-Լավ, ձեզ կճանապարհեմ, բայց ես էլի ետ կդառնամ:
Եվ ստացվում էր այնպես, որ նա կրկնակի հոգնում էր նույն ճանապարհը երկու անգամ անցնելով և արևի տակ անխնա վատնելով իր ծերունական ուժերը, եւ այսօր դժվար է որոշելը՝ այդ բոլորը մեր պատճառո՞վ, թե՞… Հանուն մեզ:
Մենք չորս քույր էինք: Մենք հիմա էլ ենք չորս քույր և միշտ էլ չորս ենք լինելու: Դա անհերքելի է այնքան, ինչքան, ասենք, ձգողականության օրենքը: Նման մի օրենքով էլ մենք էինք ձգում իրար: Այսօր՝ ավելի քան:
Ամենափոքրը ես էի: Չգիտեմ, թե այդ որ օրենքներն են սահմանել այն հակադարձ միտումները, թե ամենափոքրը կա՛մ տուժողի դերում մեղավոր է միշտ, կա՛մ բոլոր դեպքերում շահում է իր տարիքի շնորհիվ, և չգիտեմ նույնիսկ, թե դրանցից որն է ավելի արդարացի բոլոր մյուսների նկատմամբ: Ես պատժվում էի հաճախ, իսկ ավելի հաճախ՝ շահում:
-Փոքր է, հանդուրժող եղեք,- դաջում էին քույրերիս մեջ և վերջակետ դնում իմ բոլոր չարությունների կողքին:
Հանդուրժող լինենք: Մի առիթով ասել եմ՝ երբ դիմացինին սիրում ես, ստիպված չես լինում նրան հանդուրժել: Հիմա պարզ է նաև՝ եթե իսկապես սիրում ես, պատրաստ ես նույնիսկ հանդուրժելու: Հանդուրժող լինենք:
Պապս սիրում էր մեզ: Նա համբերատարորեն տանում էր մեր բոլոր անհեթեթությունները: Թեպետ ճիշտ կլինի միայն իմ անունից խոսեմ, որովհետև միայն ես գիտեմ, թե ինչքան եմ անհանգստացրել նրան: Նա հաճախ էր ինձ դպրոց տանում, և ին՜չ ցավալի է այսօր հիշելը, թե ինչպես չէի սիրում ես այդ օրերը: Դասից վերադառնալիս մենք անպայման շուկա էինք գնում, որ տատիս կազմած ցուցակի մթերքները գնեինք: Ես՝ մատնաչափ, պայուսակս՝ ինձնից մեծ, շուկայում՝ ամեն տեսակ հոտեր ու խստադեմ մարդիկ: Այս էր պատճառը, որ նախընտրում էի տուն վերադառնալ ոչ նրա հետ: Բայց առավոտները…Առավոտներն ուրիշ էին, թեկուզ և դպրոցի ճամփան երկար էր, դժվար նաև ինձ համար, բայց աննկարագրելի դուրեկան էր, որ ամեն անգամ նա ինձ համար բուլկի էր գնում, իսկ երբեմն պարզապես գումարն էր տալիս, եթե ինձ հետ չէր կարողանում գալ, և ստացվում էր այնպես, որ իմ մանկության բուլկիները լինում էին միշտ իր կողմից, միշտ նույն կրպակից: Այսօր այդ կրպակում այլևս բուլկիներ չեն վաճառում, այնտեղ հիմա կարի արհեստանոց է, և տխուր է գիտակցելը, որ առավոտներն այլևս առաջվա պես անուշաբույր չեն…
Ես յոթ տարեկան էի, երբ մենք տեղափոխվեցինք նոր բնակարան: Այդպես ես կտրվեցի այն ամենից, ինչով լիքն էր իմ մանկությունը: Ես սիրեցի մեր նոր տունը, բայց ոչ այնքան, որքան պապականը: Առհասարակ պապական տունը ամեն մարդու և հատկապես աղջկա կյանքում ամենախաղաղ տանիքն է, որտեղից նա միշտ հեռանում է և միշտ ձգտում վերադառնալ այնտեղ…Դրանից հետո հանդիպումները քչացան, և չնայած նրան, որ անչափելի երկար էի երազել նոր տան մասին, սկսեցի կարոտել հինը, տատիս, պապիս, ինքս ինձ…Սա մի ժամանակ էր, երբ մեր ընտանիքի անդամների քանակը ավելին էր, քան տարիքս: Ես երեխա էի, հետևաբար՝ անտեղյակ մեղքին, կորստին, ամեն տեսակ վախերին, որոնք ձեռք ենք բերում մեծանալուն զուգընթաց: Այդ օրերին նրա լինելը սովորական էր, և չկային մտքեր այն մասին, որ ամեն ինչ և հատկապես մարդկային կյանքը, ավարտվում է միանգամից…
Պապս ընկավ անկողին ամենասովորական մի օր: Հայրս քայլում էր առջևից, մայրս՝ ձեռքս բռնած: Երեքս էլ լուռ էինք: Ժամանակն ու հոգատարությունը նրան ոտքի կանգնեցրին, բայց երբ նույն հարվածը կրկնվեց երկրորդ անգամ և հետո էլ, ամեն ինչ ծայրաստիճան փոխվեց: Ամեն ծանր հարվածից հետո մեր մեջ մեռնում է մեզնից մի մասնիկ, բայց նա վերջին հարվածից հետո կորցրեց իրեն ամբողջովին: Շարժումները սահմանափակվեցին, հիշողությունը մթագնեց:
-Պա՛պ, հիշո՞ւմ ես ինձ, ես ո՞վ եմ,- հարցնում էի ու ժպտում:
-Ո՞նց չէ, իմ աղջիկն ես, քեզ տա Աստված առողջություն, երկար կյանք՝ անշառ, անփորձանք: Այս խոսքերից հետո ես ժպտում էի լաց լինելու չափ, որովհետև զգում էի, թե ինչպես էի մեռնում նրա մեջ օր առ օր:
Նա կրկնում էր այս խոսքերը բոլոր մարդկանց, ում սիրել էր երբևէ և սիրում էր այժմ ենթագիտակցորեն և նրանց, ում չգիտեր անգամ և չէր ճանաչում, հազվադեպ էր ժպտում և լռում էր ավելի, Աստված գիտի, թե ինչի մասին, ժամանակ առ ժամանակ հիշում էր միայն տատիս անունը, որ կանչում էր նույն ջերմությամբ, որով կանչել էր իրենց երջանիկ օրերին…
-Լենա՜, վեր կենա՞մ:
-Չէ, մի քիչ էլ պառկիր:
-Լենա՜, ջուր եմ ուզում:
-Հիմա, հիմա բերեմ:
Այս ամենը տևեց այնքան, որքան տևեց, իսկ մի օր…
-Փոքրերին Ձեր տուն եմ բերում,- արթնացա քրոջս զանգից:
-Բա՞ն է պատահել:
Քույրս լռեց, կախեց խոսափողը, և հեռախոսի երկու կողմերում մենք միասին սկսեցինք հեկեկալ…

***

Մարդը մահկանացու է, ընդունում ենք ու անցնում: Բայց Բուլգակովն ասում է, չէ՞ ՝ ցավալին այն է, որ նա երբեմն հանկարծակի մահկանացու է: Լավ թե վատ, և ուզենք, թե ոչ՝ ամեն բան ավարտվում է մի օր: Կյանք է. և՛ տառապում ենք, և՛ համակերպվում…

Ծաղկաձոր, օր առաջին. Ծանոթություն

Արարատ, Գեղարքունիք, Երևան, Լոռի, Կոտայք, Շիրակ, Սյունիք, Վայոց ձոր, Տավուշ… Սրանք այն մարզերն են, որտեղից հավաքվել է պատանի թղթակիցների մեր խումբը ծաղկաձորյան մեդիա ճամբարում:
-Ամենալավ աշնանային արձակուրդը,- վստահ եմ՝ վերջում կհաստատեն բոլորը:
Մանանա կենտրոնում հավաքվելուց հետո մենք ճանապարհ ընկանք դեպի Ծաղկաձոր: Քսան հոգուց ավելի էինք, որոնցից ոչ բոլորն էին իրար ճանաչում: Հետևաբար մտավախություն կար՝ կմերվեի՞նք իրար և կդառնայի՞նք արդյոք միասնական թիմ, թե` ոչ: Բայց…
-Այ կտեսնեք՝ էս ընթացքում էնքան եք կապվելու իրար, որ չեք էլ ուզելու տուն վերադառնալ,- ասաց աղջիկներից մեկը և չսխալվեց:
Առաջին օրը ծանոթության օրն էր: Մենք ներկայացանք, պատմեցինք, թե ինչպես ենք դարձել Պատանի թղթակիցների ցանցի անդամ, ինչպես սկսվեց մեր պատմությունը Մանանայի հետ, լրացրեցինք հարցաթերթերը, քննարկեցինք մեր անելիքները, կազմեցինք շաբաթվա օրակարգը:
Մեր անբաժան ընկերը դարձավ սրահի դաշնամուրը, որով լցվեցին նաև մնացած բոլոր օրերը: Դե, ջերմ մթնոլորտի մասին խոսելն անգամ ավելորդ է: Երեկոյան մենք հավաքվեցինք և հետաքրքիր խաղերով ավարտեցինք մեր առաջին օրը՝ մեծ ակնկալիքներով և հույսերով (որոնք, վստահ եմ՝ արդարացան բոլորիս մոտ) սպասելով ամեն հաջորդ օրվան:

Իմ առաջին ծանր բաժանումը

Ամեն մոտիկ մարդու մահով մեռնում է նաև մեր մի մասը…
Վարդգես Պետրոսյան

 

Անցյալ ամառն իմ կյանքի թերևս ամենածանր շրջանն էր, որովհետև մի շաբաթվա ընթացքում ես կորցրեցի միանգամից երկու ինձ շատ հարազատ մարդկանց:

Պապիկիս անունը Գառնիկ էր: Իմ մանկության ամենալավ հիշողությունները կապված են նրա հետ: Նա ինձ հաճախ էր դպրոց տանում, միասին գնում էինք անտառ՝ մոշ կամ մասուր հավաքելու: Մոտ յոթ տարի առաջ պապիկս հիվանդացավ և ընկավ անկողին: Այլևս չէր աշխատում, հազվադեպ էր տանից դուրս գալիս: Տատիկս խնամում էր նրան, խմեցնում անհրաժեշտ դեղերը, և պապիկս քիչ թե շատ ապրում էր, թեև շատ բան չէր հիշում և մեզ էլ դժվարությամբ էր ճանաչում: Ամռանը պապիկիս վիճակը ծանրացավ, և նրան տեղափոխեցին հիվանդանոց: Հիշում եմ նրա վերջին հայացքը, վերջին անգամը, երբ տեսա նրան: Հիշում եմ՝ միանգամից հասկացա, որ մոտ էր այն, ինչից ամենաշատն էի վախենում…Մի քանի օր հետո պապիկս մահացավ, և հօդս ցնդեցին բոլոր այն հույսերը, որ տալիս էին ինձ աննպատակ: Պապիկիս կորուստը առաջին ծանր բաժանումն էր իմ կյանքի, որ հիմա չեմ էլ կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարողացա անցկացնել: Բայց ամեն ինչ դրանով չավարտվեց…

Պապիկիս առողջության վատթարացմանը զուգահեռ հիվանդացավ նաև իմ ամենասիրելի Լուսիկ տատիկը: Նա 89 տարեկան էր, բայց առողջ ու առույգ էր շատ շատերից: Վերջին տարիներին նա գյուղից տեղափոխվել էր մեզ մոտ՝ Երևան: Միշտ ոտքի վրա էր, սիրով զբաղեցնում էր իր փոքր ծոռնիկներին, ինձ էլ տեսնելուն պես ուրախացած ասում էր.

-Իմ Միլե՞նն ես, արի համբուրեմ, էն մի կուռն էլ, հը՞ն, ո՞նց ես:

Ես նստում էի նրա կողքին, երկար զրուցում հետը, ափիս մեջ էի առնում նրա կնճռոտ ձեռքերը և դրանց մեջ զգում էի տարիների ներկայությունը: Ամռանը, երբ տատիկս շատ հանկարծակի անկողին ընկավ, սկսեց լավ չսնվել, ուժասպառ եղավ, դարձավ լրիվ ուրիշ մարդ: Վերջին օրերին միայն ջուր էր խմում, շատ քիչ էր խոսում մեզ հետ, շարունակ քնում էր: Այդպես նա երկար չդիմացավ և մահացավ սովորական մի առավոտ՝ պապիկիս մահվանից ճիշտ 7 օր հետո:

Հիմա ինձ համար աննկարագրելի դժվար է հիշել և գրել այն ամենը, ինչ ես ապրեցի այդ օրերի ընթացքում: Կասեմ միայն, որ անչափ կարոտում եմ տատիկիս էլ, պապիկիս էլ, և դեռևս չեմ կարողանում ընտելանալ կյանքիս ամենածանր բաժանման հետ, որը ինձ ստիպեց էլ ավելի չսիրել ամառը և մեկընդմիշտ զգալ այն մարդկանց բացակայությունը, ովքեր անսահման թանկ են ինձ համար…

Դասագրքերում նոր նյութ չկա, ամբողջը կրկնություն է

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Դպրոցը և հատկապես 12-րդ դասարանը, գլխացավանք է դարձել ինձ համար և ոչ միայն: Ամեն օրվա մի հատվածը մենք ծախսում ենք ձանձրանալու վրա: Դասագրքերում նոր նյութ չկա, ամբողջը կրկնություն է, ամողջը՝ անհետաքրքիր: Չգնալ չենք կարող, բացականերն էնպես կդնեն, որ երկու տարի նույն դասարանում կմնանք, բայց և գնալն էլ օգուտ չի տալիս: Ոմանք հանրահաշվի ժամին հայոց լեզվի շտեմարան են լուծում, ոմանք պատմության ժամին՝ անգլերենի, և այդպես շարունակ: Տեսնում են, զայրանում են, չեն հասկանում, չեն ներում: Իսկ ուշանալու կամ փախչելու մասին խոսք լինել չի կարող: Առաջին զանգի հնչելուն պես դռները փակվում են և այլևս չեն բացվում մինչ դասերի ավարտը: Ինչպես գաղութում, փախչելն անհնար է: Ուշացա՞ր, հույսդ կտրիր, թե կմտնես դպրոց, ավելի լավ է` գնա տուն ու մտածիր, թե ինչ պիտի անես քո հերթական բացակա 7 ժամերի հետ, որովհետև, այդ էլ ասեմ, բացակաների շեմը 120 ժամից իջել է 80-ի, և Աստված գիտի, թե ինչու: Որոշել ես մնալ նույն դասարանո՞ւմ, խնդիր չէ, տարվա ընթացքում բացակայիր առնվազն 12 օր և վերջ: Նրանց հետաքրքիր չէ, որ տրանսպորտ չկա, որ դու հիվանդ ես` խիստ վարակիչ կամ  ծանր, որ ունես հարգելի այլևայլ պատճառներ…

Ինչ վերաբերում  է դպրոցական գիտելիքներով համալսարան ընդունվելուն, չեմ հերքում, հնարավոր է, եթե իհարկե ունես որոշակի բազա և բացթողումներդ քիչ են: Այդ ամենը իհարկե առանց կրկնուսույցի էլ կարող ես վերհիշել, չհաշված շտեմարանային այն զգլխիչ բառերը, որոնց դժվար թե դպրոցում հանդիպած լինես:

Դասամիջոց

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Զանգը հնչեց, ու դասաժամի թվացյալ լռությունը միանգամից ցրվեց:

-Միլե՜ն,- կանչեց Սեդան:

-Հը՞,- միանգամից երեք հոգի արձագանքեցին:

-Ադամյա՛ն, քո հետ եմ, արի՛, թռանք բուֆետ,- ժպտալով պատասխանում է Սեդան:

-Մի՜լ, կգա՞ս գնանք գրադարան,- հարցնում է ինձ մյուս Միլենան:

-Իհարկե,- պատասխանում եմ ես ու ընկերուհուս ձեռքը բռնած դուրս վազում դասարանից:

-Սպասեք, ես էլ եմ գալիս,- կանչում է Մերին ու գալիս մեր ետևից:

Մենք գնում ենք գրադարան, վերցնում մեզ անհրաժեշտ գրքերը, հետո ուղևորվում բուֆետ՝ Սեդայենց հետևից: Հասնելով բուֆետ՝ փորձում ենք գտնել Սեդային ու Ադամյանին միլիոնավոր հերթի միջից: Ու պարզվում է, որ նրանք դեռ չեն էլ որոշել, թե ինչ պետք է գնեն:

-Milky Way առնե՞նք թե՞ Nesqweek,- քննարկում են նրանք:

-Աա՜, պրծեք, գնանք, հեսա զանգը կհնչի,- ասում եմ ես:

-Սե՛դ, դու կարաս, դավայ,- հուսադրում ենք Սեդային:

-Լավ: Գեղեցի՛կ տատիկ, մեզ 2 հատ Milky տվեք,- վերջապես կողմնորոշվում են նրանք, վերցնում իրենց շոկոլադը և մի կերպ դուրս թռչում բուֆետից, և մենք հինգով՝ կատակելով ու ծիծաղելով, ուղևորվում ենք դասարան: Եթե անջատված ու դանդաղ չենք քայլում, հասցնում ենք մեր 10 րոպեի վերջին րոպեները դասարանում անցկացնել, իսկ դասարանում սովորաբար այնպիսի աղմուկ է, որ դժվար է լինում հավատալ, որ այնտեղ սովորում են 23 հոգի, 23-ն էլ՝ աղջիկ:

Դասարանի տարբեր անկյուններից լսվում են տարբեր երաժշտություններ. Մեկը՝ հայկական է պարում, մյուսը՝ ժամանակակից, մեկը երգում է, մեկ ուրիշը՝ նկարվում: Սոնան ինչպես միշտ նստած է իր տեղում, Լիլիթն ինչպես միշտ խաչապուրի է ուտում և Օլյայի հետ խոսում իրենց ամենասիրելի Supernatural ֆիլմից, Տաթևիկն ու Ջուլիետան ինչպես միշտ կռվում են, Անահիտն ինչպես միշտ զբաղված է իր Ipad-ով, Քրիստինեն էլ ինչպես միշտ  facebook-ում է: Դե մնացածն էլ կամ դաս են կրկնում, կամ տնայիններն արտագրում: Մեր աղմուկին խառնվում են զուգահեռ դասարանների ակտիվիստները, ասենք Նարան կամ Տոման, ովքեր գալիս են մեր դասարան՝ տաքանալու ու մեզ տեսնելու համար:

Դասամիջոցի ավարտն ազդարարող զանգը ոչինչ չի փոխում, որովհետև կամ չենք լսում դրա ձայնը, կամ, օգտվելով ուսուցչի ուշանալուց, շարունակում ենք մեր դասամիջոցային արկածները: Հետո, երբ մտնում է ուսուցչուհին, մենք միանգամից տեղավորվում ենք մեր տեղերում՝ չհասցնելով ուտել շոկոլադի վերջին կտորը և պատասխանել վերջին նամակին: Հինգ րոպե հետո մենք ամբողջովին մտնում ենք դասի մեջ, իսկ 40 րոպե հետո նորից սկսվում է նույն պատմությունը…

Մանկության հեքիաթի նման

Արդեն մի ամիս էր, ինչ մամայի հետ քննարկում էինք նվերների հարցը.

-Տե՛ս, Վահրամն ինչ ա ուզում, նամակ գրեք:

-Ես գիրք եմ ուզում՝ նոտաների ու ոչ միայն:

-Մանեին ի՞նչ առնեմ, որ դուրը գա:

-Նարեին խաղալիք առ:

Դեկտեմբերի սկզբից մաման սկսել էր ցուցակ կազմել, որի մեջ առանձնահատուկ տեղ էին գրավում մեր նվերները, նախ՝ Ձմեռ պապինը, հետո՝ իր կողմիցը: Վահրամը փոքր եղբայրս է, ինը տարեկան, ամբողջ սրտով հավատում է Ձմեռ պապին, և երբ ինչ-որ մեկը ասում է, թե Ձմեռ պապ չկա, նա սկսում է վիճել և հակառակը պնդել:

-Ախր սենց ինչքա՞ն, արդեն մեծ ա, մի օր պիտի՞ իմանա, թե՞ չէ:

-Ինչքան ուշ իմանա, էդքան լավ: Հենց իմացավ, մանկությունը կվերջանա:

-Էս վերջին տարին ա, դե, կտեսնես:

Մաման ամեն օր մի նվեր էր տուն բերում, իսկ ես զբաղեցնում էի եղբորս, որ չտեսներ մամայի ներս մտնելը, որ շարունակեր հավատալ, որ շարունակեր երեխա մնալ:

-Միամիտ ա, իսկական միամիտ:

-Է՜, մա՛մ:

Մի հարմար օր, երբ եղբայրս տանը չի լինում, նվերները զգուշությամբ տալիս ենք մեր բարի հարևանին, ում շնորհիվ ամեն տարի եղբայրս չի հասցնում Ձմեռ պապին տեսնել: Դա ծանոթ ցանկություն է, մի տարի, երբ դեռ երեխա էի, Ամանորի գիշերը բացել էի դրսի դուռը, կանգնել մուտքի մոտ ու սպասում էի Ձմեռ պապին: Նա այդպես էլ չեկավ, մինչև դուռը չփակեցի: Ես տարիներ հետո հասկացա, որ նրան միշտ էլ տեսել եմ: Մի օր եղբայրս էլ կհասկանա:

Այս տարի Ամանորը տատիկենցս տանը դիմավորեցինք՝ մեր մեծ ու լավ ընտանիքով, և ինչպես մեր հին Ամանորները, այս գիշերն էլ նմանվեց իսկական հեքիաթի:

-Արագացրեք, արդեն նախագահն ա խոսում:

-Էս որ սենց թողնեմ, կվառվի:

-Անջատի՛:

Արդեն տասներկուսն էր, բոլորս շնորհավորում էինք իրար, մեկ էլ դուռը թակեցին: Փոքրերը միանգամից վազեցին դուռը բացելու, մի անգամ էլ զարմացան, թե Ձմեռ պապը ոնց է այդքան արագ փախչում, և իրենց նվերները վերցնելով՝ եկան ներս: Տոպրակների մեջ ես միանգամից ճանաչեցի իմը, վերցրի և մի կողմ քաշվեցի: Սկսեցի հետևել փոքրերին, ովքեր անսահման երջանիկ ուսումնասիրում էին իրենց նվերները և հրճվում: Ես էլ բացեցի իմ տոպրակը, սկսեցի նայել նվերներս, իբր առաջին անգամ էի տեսնում:

-Միլե՞ն, քո Ձմեռ պապը ոնց որ գրադարանում ա աշխատում, հա՞,- ասում է հորաքույրս, որովհետև նվերներս հիմնականում գրքեր էին:

Տանը աղմուկ էր, բայց հաճելի, ինչը ինձ հիշեցրեց իմ մանկության մաքուր ու անկեղծ Ամանորները, երբ էլի Ձմեռ պապ կար, երբ էլի այսքանով էինք ու մի քիչ ավել, երբ էլի աղմուկ էր ու էլի հաճելի…

-Միլենը հուզվել ա՞:

-Վա՜յ, հա:

-Հլը ճիշտն ասա՝ ինչի՞ էր լացում:

-Ուղղակի շատ էր ջերմ:

-Ի՞նչը:

-Ամեն ինչը…

Կորած-մոլորածը Մաշտոցի պողոտայում

Սովորական օր էր, «Մանանա»-յից վերադառնում էի տուն: Մեկ էլ մաման զանգեց.
-Շուտ մի բան նստի, արի «Փակ շուկայի» մոտ, քեզ ենք սպասում, Աշոտի ծնունդն ա, պիտի գնանք:

Ես շտապում եմ կանգառ, մի հարմար տեղ գտնում և սկսում սպասել: Երթուղային չկա, որն էլ տանում է, լիքն է: Հեռախոսս նորից զնգաց.

-Միլե՞ն, նստե՞լ ես:
-Չէ, մա՛մ, կանգառում եմ:
-Դե արագացրու՛:

Ըհը, 70-ը եկավ, բայց որ եկավ՝ ի՞նչ, մի ոտքս հազիվ տեղավորվի: Վա՜յ, ազատ ավտոբուս:

- «Փակ շուկա» գնու՞մ եք:
-Չէ՛:

Վերջապես եկավ 75-ը: Շուտ մտա ու մի հարմար տեղ գտա կանգնելու համար: Խցանում էր, երթուղայինը շատ դանդաղ էր շարժվում:

-Ալո՛, Միլե՞ն:
-Նստել եմ, մա՛, 75,- ասում եմ ու միանգամից մտածում.

«Ի՞նչ նստել, դե արի ու մի ասա՝ շախմատի ձի դարձանք:»

-Ու՞ր ես հասել:
-SAS-ի մոտ եմ, մա՛:
-Չեմ լսում:
-Լավ, էլի:

Մի տղա երեխա կողքիս կանգնած անընդհատ կոնֆետ է ուզում իր մայրիկից, ով ինչ-որ բարբառով շարունակ համոզում է, որ չունի: Ես հիշում եմ, որ դպրոց տարած կոնֆետս չեմ կերել, փորձում եմ էդ նեղ պահին սողոսկել պայուսակիս մեջ և գտնել կոնֆետը:

-Վերցրու էս կոնֆետը,- ասում եմ և ձեռքս պարզում տղային: Նա խելոք-խելոք վեցնում է:
-Բա ի՞նչ պետք ա ասես,- հարցնում է որդուն մայրը և միանգամից դառնում ինձ,- Չարենցավան էինք գնացել, որ էրեխուս նկարեին, պիտի էդ ֆոտոն ֆեյսբուքում դնեն:
-Հա՜,- իմիջիայլոց ասում եմ ես ու մտածում.

«Իմ սև սիրտ, Ձեր ֆեյսբուք:»

-Նենց էլ ցուրտ էր էնտեղ, Երևանում տաք ա:

Անտարբեր ժպտում եմ: Մինչև «Փակ շուկա»  դեռ մի քանի կանգառ կա, ես ուշանում եմ, իսկ երթուղայինը շարժվում է կրիայի արագությամբ և գնալով լցվում է: Արդեն չեմ կարողանում նայել պատուհանից, որ հասկանամ, թե որտեղ եմ, մեկ էլ զգամ՝ մտանք թունել:

-Վա՜յ, «Փակ շուկան» անցանք,- մտածում եմ ու միանգամից պատկերացնում ինձ սպասողների դեմքերը:
-Մետրոպոլի մոտ կարո՞ղ եք պահել:
-Չէ՛:
-Չէ՞:  Կորած եմ:

Հասանք Մետրոպոլ, երթուղայինը կանգնեց:

-Չե՞ք իջնում:
-Կարո՞ղ եմ:
-Բա կանգնել եմ, որ իջնես:

«Այ քեզ բան: Համ ասում է՝ չեմ կարող կանգնել, համ ասում է՝ չե՞ս իջնում:»

Հավաքում եմ ողջ համարձակությունս, զանգում մամային: Չի պատասխանում: Զանգում եմ եղբորս:

-Վահրա՛մ, մամայի հե՞տ ես:
-Չէ:
-Օ՜ՙ, ոչ:

Զանգում եմ պապային, բացատրում կատարվածը:

-Որտեղ իջել ես, էնտեղ էլ սպասի, կգանք հեսա,- ասում է հայրս՝ զարմանալիորեն չբարկանալով:

Նորից զանգում եմ մամային:

-Մա՛մ, լսի, իջել եմ, բայց ուրիշ տեղ, պապան գիտի, սպասում եմ Ձեզ:
-Անջատվա՛ծ,- ասում է մայրս ու անջատում:

«Ախր ինչի՞ եմ անջատված: Ես ո՞նց էդ քսաներեք հոգանոց երթուղայինից կարողանայի դուրս նայել, եթե մեջը մոտ հիսուն հոգի մարդ կար: Չէի էլ հասկանում, թե ուր էինք հասել, որ ասեի՝ կանգառում պահեք»:

Դրսում ցուրտ է ու մութ: Ինձ համար քայլում եմ հետ-առաջ, հետ-առաջ: Մեկը տեսնի, կասի՝ գիժ ա: Լարում եմ տեսողությունս, նայում մեքենաների հոսքին և փորձում գտնել մեր ոսկեգույնը: Մեկ էլ մի մեքենա մոտենում է մայթին ու կանգնում: Փաստորեն պապան էր:

-Լավ է ակնոցով էի,- մտածում եմ ես ու շտապում մեքենայի մոտ:
-Ա՞յ կորած-մոլորած:
-Մամա՛:

Ծիծաղում են, բայց ես ախր չէի կորել: Հասնում ենք տատիկենց տուն, որ մի քանիսին էլ վերցնենք ու գնանք: Բայց…Պարզվում է՝ ծնունդը հետաձգվել էր: