Շուշան Ստեփանյանի բոլոր հրապարակումները

Shushan stepanyan

Ու ինչ-որ մեկին մենք կարոտում ենք

Ինչ-որ մի պահ, ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի բան ու ինչ-որ մեկին մենք կարոտում ենք: Ես էլ եմ կարոտում: Հաճախ ինձ թվում է, թե իմ կարոտն ուրիշ է, ուրիշ գույնի է, ուրիշ են ապրումները նրա: Ես կարոտել եմ, ու այնքան բան կա կարոտիս գրկում՝ սրտիս մեջ պահված:

Երբ ցերեկ է, կարոտում եմ մայրամուտի կարմիրն ու դեղինը, գիշերվա սև ու մութ ամպերը, կապույտում լողացող աստղերը քնքուշ, իսկ երբ գիշեր է, արևն եմ կարոտում, ցերեկվա լույսը, դեռ նոր բացված օրը: Ամռանը ես ձմռան սպիտակն եմ կարոտում, ձյան ձայնը, սառույցի հետ իմ պարը, օդի մաքուր սառնությունը, ձմռանը ամառն եմ կարոտում, արևի ժպիտն ու աչքերս ծակող տաք ջերմությունը:

Ես կարոտում եմ աշնան գույները՝ մայթերին քնած, քամու ձայնն ու անորոշ տխրությունը: Ես կարոտում եմ ասված-խոսված բառերը, լսված ձայներն ու տեսնված հայացքները, ամեն մի անցած պահը, մի վայրկյան առաջն ու հենց այս պահը:

Ես կարոտում եմ օտարացած ծանոթ հայացքները, գիշերային փողոցի տխուր լուսավորությունն ու մարդաշատ քաղաքի դատարկ անկյունը:

Երբեմն էլ ինքս ինձ եմ կարոտում, երբ երկար ժամանակ սրտիս ձայնը լսած, նրա  հետ զրույց արած չեմ լինում:

Ես դպրոցս ու պարապմունքներս եմ կարոտում, աղմկոտ դասամիջոցներն ու դասի ժամին կողքիս նստողի հետ մեր զրույցները: Ես մեր բակի խաղերն եմ կարոտում՝ «ռեզին», «հալամուլա», «տուն-տունիկ», «խանութ-խանութ», «պատի հիսուն»…

Կարոտում եմ նրանց, ովքեր հիմա երկնքում են, մեզ են նայում վերևից:

Ինչ-որ մի պահ, ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի բան ու ինչ-որ մեկը մեր կարոտի կանչն են կարծես:

Մենք կարոտում ենք…

Հոկտեմբեր, 2016 

shushan stepanyan portret

Չսիրեցի այս ձմեռը

Չսիրեցի, այս տարվա ձմեռը չսիրեցի ու երևի ձմեռներն առհասարակ էլ սիրել չկարողանամ: Ծանր էր, չափազանց ծանր էր այս ձմեռը: Սառը օդի մեջ ծակող ցրտից բացի կարոտ կար օդում, այն օդում, որն ամեն վայրկյան շունչս էր դառնում ու շարունակ սրտիս հասցնում քո՝ մեր կյանքում էլ չլինելու, քո մասին հարկադրաբար անցյալով խոսելու չմարսված իրականությունը:

Ծանր էր ձմեռը, ու ամեն անգամ, երբ աշխատանքային գրաֆիկով առավոտյան շուտ էի աշխատանքի, ժամը յոթն անց կեսից արդեն դրսում էի ու մինչ աշխատանքի հասնելս շուրջս էի նայում, փորձում ձմռան այդ տեսակ տխուր սառնության մեջ դրսում եղող ոչ մի մարդու և ոչ մի իրողություն բաց չթողնել:

Աշնան գրկից ձմռանն իբրև նվեր մնացած տերևները՝ անոթի, բոբիկ, վախվորած, կծկվել էին քարացած ու համառորեն հալչել չուզող ձնակույտերի մեջ: Ձնակույտերն էլ ասես բանտարկել էին խեղճ տերևներն ու անզգա դարձել. չէին մտածում, որ նրանք էլ կյանք ունեն, ու քամին տևական սպասումով նրանց է փնտրում: Մարդիկ էլ, ասես, աշնան գրկից ու տաք արևի կարոտից որբացած տերևներ լինեին՝ վերարկուների մեջ մխրճված, գլուխները ուսերի մեջ թաքցրած, կարմրած դեմքերով ու արագ քայլերով: Արագ էին քայլում, որ համառ ցրտից փրկում գտնեն, որ խեղճ տերևների նման ցրտի բերան չմնան: Վախենում էին, վախենում էին, որ ցուրտը ներս կմտներ, իրենց հոգու խորքերը սառնամանիք կաներ: Վախենում էին ցրտից. առանց այն էլ այնքան հույզեր կային՝ վաղուց սառած ու արևի երես չտեսած: Հույզեր, այնքան հույզեր, որ պինդ-պինդ կպած էին սրտի խորքերին ու սպիացել էին ասես: Մարդիկ վախենում էին նորից զսպելուց, տաք զգացմունքները ցրտին գերի տալուց: Ամենքն իր խոհի, իր հաշվարկների ու կյանքի անցուդարձի մեջ էր. ցուրտը շատ էր մեծացրել ամսեկան ծախսերն ու հոգսերը, նույնիսկ սպասվածից շատ էին թվերն ու հաշվարկները: Ցուրտն էր, ցուրտն էր մեղավոր…                    Ցուրտն էր մեղավորը, ցուրտը, որ մինչև ոսկորները սողոսկել ու մարմնի ջերմությունն անգամ զրոյական էր դարձրել:

Չսիրեցի ձմեռը. մարդկանց խեղճացնող ու հոգսերին թիվ տվող ձմեռ էր: Գուցե միշտ էլ նման ձմեռներ շատ են եղել, ու մարդիկ շատ են ձնակույտերի նմանվող հույսերի մեջ զսպվել, խեղճացել, ու ոչ մի տաքություն չի օգնել, ոչ մի ջերմություն չի թուլացրել արդեն սառած հույզերը: Գուցե և, իրոք, նման ձմեռներ հաստատ եղել են, պարզապես ես զսպելու, հույզերս սառը պահելու կարիքի, կարոտի չմարող հույզի մեջ երբևէ չեմ եղել ու չեմ էլ նկատել: Հիմա հասկացա, որ ձմեռն այս տարվա չսիրեցի ու չմարսեցի այն ապրումները, որ ձնակույտերի պես չհալվեցին ու  ինչ-որ տեղեր պինդ-պինդ մնացին:

Ցուրտ ու տևական էր ձմեռը ու առավել քան սառն ու տխուր առանց քեզ…

shushan stepanyan portret

Փայլուն աչքերով իմ սիրուն պապը

Վաղուց է, ինչ չեմ գրում, բայց երևի թե հիշում եք, որ տանել չեմ կարողանում բաժանումները, հրաժեշտները՝ ծանր ու կոկորդդ անզուսպ լացով խեղդող: Ոչինչ չի փոխվել. ես էլի նույնն եմ, ու ինձ բնորոշ հույզերս ինձ հավատարիմ են դեռ: Էլի չեմ սիրում բաժանումներն ու ավելի այն բաժանումները, որ խլում ու տանում են, տանում գուցե երկինք, գուցե դրախտ, կամ ծաղիկներով լի մի այգի, մի տեղ, որտեղից ֆիզիկական գոյությունդ հեռանում է կարոտդ առնելու պինդ կապից:

Վաղուց չեմ գրում, ու երևակայեք, թե ինչքան զսպված հույզեր կան սրտումս, ինչքան մտքեր, որ հիմա փորձում եմ մի կերպ իրար գլխի բերել ու գրել: Գրելն ինձ օգնում է, անկեղծ: Ու ես գրում եմ ոչ թե, որ ապացուցեմ իմ՝ գրելու, բառերն իրար կապելու ձիրքը ու ապրած դժվարությունների ծանրությունը, այլ գրում եմ, որովհետև ինչ-որ բանի, ինչ-որ մեկի մասին գրել, վերջացնելուց հետո ներսս թեթևանում է հենց այն թեթևությամբ, որ զգում եմ երկար ժամանակ աղոթելիս կամ եկեղեցուց դուրս գալիս: Չհարմարվեցի, չընկալեցի բաժանումները մինչև հիմա ու առավել ևս հիմա: Չվարժվեցի բաժանումներին անգամ այն դեպքում, երբ կարոտս առնելու տարբերակ միշտ կար: Ամեն անգամ, երբ իմ սիրած մարդկանց պիտի հրաժեշտ տայի, նորից հանդիպելու մեծ սպասումով ու պարտադիր պայմանով, անզուսպ լացում էի ու մի կերպ էի ինձ հավաքում:

Պապս՝ գյուղի պապս, որ ինձ համար ամեն առումով մարդ էր ու իր ապրած կյանքով տեղով մեկ մի ամբողջ կյանք, հիմա չկա: Շատ ժամանակ չեմ էլ գիտակցում գրածիս իսկությունը, հավատացեք:  Ես, որ միշտ վախեցել, միտքս փախցրել եմ նման պահերին ինձ պատկերացնելուց, ես, որ պատճառ էի փնտրում, որ սկսեմ հուզվել, հիմա լացել չգիտեմ. մի տեսակ սառը գիտակցում կա, որ  ստիպում է համակերպվել, ու ես պարտավորված եմ ինձ մեծ, գիտակից մարդու պես պահել, ինչքան էլ որ ներսում ես այն մարդն եմ, ով կորցնել չգիտեր, ով միշտ հեքիաթ էր համարում կյանքը: Թող ինձ ոչ մեկը չփորձի համոզել, որ կորստին սփոփանք կա, կամ որ լայն ժպիտով դեմքը չի կարող ներսից խեղդվել:

Տասնինը  իմ սիրած թիվն էր: Հիմա չկա ոչ տասնինը թիվ և  ոչ էլ օր. պապս մի ամիս առաջ տասնինի կեսգիշերին սառը ջուր ուզեց, հագեցրեց ծարավն ու գնաց իմ պատկերացրած, ֆիլմերում տեսած ու գլխումս երևակայած ճամփով՝ լուսավոր ու մաքուր մի ճամփով, ինչպիսին հենց ինքն էր ու իր ապրած ութսունմեկ տարիները:

Երբ որ ինչ-որ բանից բողոքում էի, հուզվում, նեղվում, սկսում էր իր դժվար մանկությունից կտոր-կտոր պատմություններ պատմել ու ջղայնանում էր.

- Հերիք ա, ա՛յ Շուշան, սու՛ս կաց…

Չէր սիրում, որ լացում էի, որ տան մեջ արագ-արագ էի քայլում ու որ մի րոպեում մի լեցուն աման կոնֆետները խժռում էի: Ինքը ամեն ինչում զուսպ էր, զուսպ էր իր ապրումներով ու իր տեսած անտանելի կորուստներով: Մեզ էլ ուզում էր, որ զսպված ու կշռադատված լինենք ամեն ինչում:

Քո մասին անվերջ կարող եմ գրել, պա՛պս, ամենասիրուն, փայլուն աչքերով պապս, կարող եմ անվերջ գրել ու նույն հիացմունքով բոլորին պատմել քո տեսակի մասին:  Ինչ-որ տեղ հիմա հանգիստ եմ, որ միշտ ասել եմ, թե քեզ ինչքան եմ սիրում, միշտ ուժեղ ու պինդ գրկել ու բոլորից շուտ առաջինը ես եմ քեզ համբուրել: Հանգիստ եմ, որ ասել եմ, թե ինչքան եմ հպարտանում քո անսպառ աշխատասիրությամբ, մեծահոգությամբ ու ապրածդ կյանքով:

Երազիս հաճախ ես գալիս ու ամեն անգամ իմ սիրած ձևով ես ինձ ժպտում: Գալիս ես, որ ավելի քիչ կարոտեմ քեզ:

Տասնինը էլ չեմ սիրում ու հիմա, ի զարմանս ինձ, սպասվածից ավելի ուժեղ եմ. պապս, որ  ամենաուժեղ կարոտս ու ամենամեծ անկումս դարձավ, ինձ ուժեղ դարձրեց: Քո մասին անվերջ կարող եմ խոսել ու խոսելու եմ քո մասին պատմություններ գրելով:

Դու միշտ ներկա ես ու սրտիս մեջ, փայլուն աչքերով իմ սիրուն պապ:

shushan stepanyan portret

Դու

Դու, որ սովոր էիր կյանքի ամենասիրուն ու հեռավոր ճախրանքներին, այժմ քեզ ամենակարճ թռիչքն անգամ դժվար է թվում: Քեզ թևաթափ են արել, դու թուլացել ես ու չես էլ կարող երազել անգամ, որ նորից կթռչես: Եվ հենց այն պահին, երբ ավելի սառնասիրտ լինեն ու քեզ թողնեն առանց թևերի, առանց այն թևերի, որոնցով դու թռել ես դեպի քո երազանքների հեռու-հեռուները, հենց այդ պահին կզգաս ուժեղ լինելուդ, ամենահեռուն թռչելու իսկական անհրաժեշտությունը ու կանգ չես առնի: Կանգ չես առնի, քանի որ տեսակիդ մեջ դու պարտվել չունես, ինքդ քո առաջ նվազել չունես: Առաջ կշարժվես, բազում անհաջող փորձեր կանես, պահ առ պահ ինքդ քեզնից կհոգնես, կյանքից կսրտնեղես, բայց չես դադարի թեկուզ մտովի քո երազանքի թևերով ճախրել:

Բա՛րև: Շատերը քեզ պես երևի արդեն ինձ, նյութերս մոռացել են: Ես էլ կարծես մոռացել եմ ինձ՝ համակարգչի առջև նստած ինչ-որ նյութ խմբագրելիս ու քո դատին հանձնելիս: Երկար ժամանակ չգրելուց հետո դժվարանում եմ հստակ ինչ-որ թեմայի, ինչ-որ մեկի մասին գրել, խոսել. մտքերս դեռ խառն են ու չխմբավորված: Այս անգամ ուղղակի ուզում եմ ասել, որ եթե դու էլ ինչ-որ մի պահի ինձ նման դադարել ես լավը տեսնել ու սպասել, հուզվել ես, ես-իդ հետ կռվել ու արդյունքում նորից պարտվել, բնավ մի՛ նեղվիր, որովհետև քեզ պես հենց ես էլ շատ եմ սրտնեղել ու այնքան տխրել իմ առջև ծառացած  փորձություններից, անհաջողություններից, որ արդեն հիմա՝ մի քիչ մեծ ուշացումով, հասկանում եմ, որ չարժեր այդքան սրտնեղել ու խեղճ հայացքով նայել ձախողումներիդ:

Մի պահ եկավ, երբ իսկապես ինձ թվում էր, որ վերջ, կյանքս էլ իմաստ չունի, երազանքներս արդեն կորել են, բոլոր արժեքավոր բաներն ու երևույթներն արդեն անպետք են, շրջապատող ոչ մի բան ինձ չի երջանկացնում, հենց այդ ժամանակ հասկացա, որ պիտի կանգնեմ, որ պիտի քայլեմ ու ճախրանքի պատրաստ մտքերս մարզեմ ու առաջ շարժվեմ: Հասկացա, որ ամեն ինչ ինձնից է կախված ու իմ մտքերից, իմ կամքի ուժից: Ամեն օր նստում, ինքս ինձ համոզում էի, որ չէ, միևնույնն է, ես անհաջողակ եմ ու ոչինչ չեմ կարողանա անել: Եվ իհարկե, գրեթե մի տարի այդ վիճակում էի: Փաստորեն, լավ էլ սրտովս էր տրտնջալն ու անհաջողակ ձևանալը:

Աստիճանաբար, երբ սկսեցի բարեխղճորեն արժևորել ունեցածս, մի կողմ դնել նորը փորձելու վախերս ու գիտակցել, որ ոչինչ միանգամից չի լինում ու ձախողվելն էլ բնական է, բայց դրանից հետո ավելի ուժեղ դառնալը՝ պարտադիր, ես քիչ-քիչ նորից հավատացի «ամեն ինչ լավ կլինի»-ին ու ներսիս լույսի դատարկ տեղը լցվեց: Իմիջիայլոց, չգիտեմ՝ այս աշխարհում կա՞ ինչ-որ մեկը, որ ինձ նման այդքան վախենում է մի նոր բան փորձել: Անգամ եթե դա շատ հեշտ մի բան է ու ուժերիս սահմաններում, ես, միևնույնն է, վախենում եմ ու մտածում՝ բա որ չստացվի՞: Է, հա, թող թեկուզ և չստացվի, բայց ես գոնե փորձեմ: Նման տեսակ վախն էլ է ինձ խանգարում, որ հասնեմ ուզածիս, հասնեմ այն ամենին, ինչ ուզել եմ անչափ։ Հիմա էլ ինչ-որ չափով հուսահատ, ինչ-որ չափով հուսառատ հենված եմ աթոռիս ու երկնքին եմ նայում. գիտեմ, որ տիեզերքն արդեն առաջինը կարդաց տողերս ու ինձ ասաց. «Ա՛յ հիմար աղջիկ, քանի անգամ քեզ ասեմ՝ հավատա ու կհասնես, մի՛ սրտնեղիր ու միայն դրական մտքերով, սպասումներով լցրու ներսդ, որ հենց այդպես էլ լինի: Տիեզերքը կարդում-լսում է, ու իմ քրիստոնեական հավատն էլ հենց նույն գաղափարին է՝ հավատա ու կտեսնես, անգամ մանանեխի հատիկի չափ հավատ ու վերջ…

Գրածս կվերընթերցեմ ու կփորձեմ ինքս ինձ լսել, խորհուրդներիս հետևել:

Քեզ էլ ուզում եմ ասել, որ չհուսահատվես ամեն մի անարդար փորձությունից, ուզում եմ ասել, որ ամեն ինչ քո ձեռքերում է ու քո ուժերի սահմաններում:

shushan stepanyan portret

Երբ արդեն ավարտում ես

Մեկ-մեկ տանը նստած՝ մտածում եմ. «Մամա ջա՛ն, արդեն չորրորդ կուրս եմ»: Անկեղծ, ոնց որ երեկ լիներ, որ լացելով հավաքում էի իրերս, գրկում հարազատներիս ու, Երևանի և ուսանողական կյանքի մասին առասպելներով, ճամփա ընկնում դեպի նոր՝ ավելի բարդ ու հետաքրքիր, ավելի հագեցած ու աշխույժ կյանք: Նայում եմ ամսաթվին ու արդեն մեկ ամսից ես դասի չեմ լինելու: Չգիտեմ, մի տեսակ ոչ լիարժեքության զգացում կա մեջս ու երկմտանքներ անընդհատ. ո՛չ ուզում եմ դասի գնալ, ո՛չ ուզում եմ ավարտել: Տարօրինակ է, չէ՞:

Այս տարի ես լրիվ տարբերվում եմ մնացած երեք տարիների ուսանողի իմ կերպարից: Չկար մի օր, որ դասի չնստեի, առանց տնայինն անելու հանգիստ քնեի ու չնեղսրտեի անպատրաստ լինելուս համար: Իսկ հիմա, էհ, հեչ էլ պետքս չէ, որ մի օր կուշանամ դասից, անպատրաստ կլինեմ կամ թերի կպատասխանեմ: Ես էլ չեմ հասկանում, թե ոնց կարող էի այսքան արագ ծուլանալ ու անհավես դառնալ: Հիմա էլ փոշմանել եմ, որ չորս տարիներս տվել եմ լեզու սովորելուն. մի բան, որ մի քանի ամիս լավ պարապելու դեպքում էլ կսովորեի: Չնայած, գիտեմ, որ սա է իմը, իմ անգլերենն ու լեզվական ուժեղ մտածողությունը:

Ինքս ինձ մխիթարելու համար մտածում եմ, որ երևի վերջին պահին փոշմանած լինելու, ծուլանալու պահերը գրեթե բոլոր ավարտողների հետ են լինում, ու փորձում եմ բնական համարել դա, որ ավելի չնեղվեմ:

Երկուշաբթի գիտեմ, որ, օրինակ, պարտադիր պիտի առաջին ժամը նստեմ, բայց առավոտյան հասկանում եմ, որ հերիք է, ինչքան առաջին ժամերին գնացել եմ, և ուրախ-ուրախ գիտակցում եմ, որ քնից թանկ բան չկա կյանքում: Գիտեմ, է, ախր, որ պատմության մեջ լինելու եմ միակ ուսանողը, որն ավարտելիս հոնգուր-հոնգուր լացելու է, ու արդեն ինձ տրամադրում ու համոզում եմ, որ պիտի պինդ պահեմ ինձ: Դպրոցում գրեթե բոլորը գիտեին, որ ամենածանրը ես եմ տանում դպրոցը լքելու փաստը, չեմ ուզում, որ նույնը համալսարնում իմանան: Շատ արագ եմ մերվում ու կապվում այն մարդկանց ու այն միջավայրին, որտեղ ապրում եմ ու որտեղ սիրում ու սիրված եմ, դրա համար էլ բաժանվելն ու ավարտելն այդչափ տանել չեմ կարողանում: Ու գիտեմ, որ հենց ավարտենք, փոշմանելու եմ, որ առաջին ժամերին բացակայել եմ, որ վերջին ժամերին զանգել եմ դասախոսներին ու ասել, որ գնում ենք տուն, բայց, ախր, դասի էլ չեմ կարողանում նստել, է:

Ու մի տարօրինակ բան էլ. ես դեռ չեմ պատկերացնում իմ՝ ավարտելուց հետո-ն, ու երբ ինձ հարցնում են, թե ինչ եմ ուզում աշխատել, ես սառը հոգոց եմ հանում ու ասում, որ չգիտեմ: Եվ, իսկապես, չգիտեմ: Ամեն ինչ այնքան վերացական ու այնքան անորոշ է ինձ մոտ հիմա, որ ինքս ինձ հետ սկսում եմ կռիվ անել ու փորձել հասկանալ, թե վերջապես ինչն է ամենից հոգեհարազատը ինձ:

Եվ, վերջում, իհարկե, միշտ նույն եզրահանգմանն եմ գալիս՝ իմը անհագ երազելն ու սիրելն է, սենց բան կլինի՞. դրանցով հո չե՞ս մտնի խանութ ու ասես. «Գիտե՞ք ինչ, ես շատ երազկոտ եմ, ինձ երկու հաց և մեկ պաղպաղակ տվեք»…

shushan stepanyan portret

Մի քիչ փոխվել է ամեն ինչ, համամիտ չե՞ք

Վերջերս ավելի հաճախ եմ սրտնեղում ու շուրջս կատարվող ամեն բան ավելի խորը վերլուծում: Մեկ մտածում եմ. պե՞տք էր արդյոք այդքան մտքերի մեջ ընկնել ուրիշների արած-չարածների համար. վերջիվերջո ամեն մարդ ինքն է իր արարքների համար պատասխանատու, ինձ ինչ: Մեկ-մեկ էլ, ախր, ուղղակի չեմ կարողանում շրջանցել ինչ-որ նկատելի մի բան, ու աընդհատ մտքումս վերլուծում եմ: Մի քանի բան կա, որ իրոք, տանել չեմ կարողանում, ու չեմ էլ կարողանում ըմբռնել:

Զգացել եմ, թե ինչքան են մարդիկ դարձել պիտակամոլ, բրենդի հետևից վազող: Ամեն ինչ անում են, մենակ թե իրենց հագածի պիտակն երևա, գինը իմացվի: Նման մարդկանց հետ որ մի քիչ երկար ես շփվում, հասկանում ես, որ իրենք ավելի էժան են, քան այն շորերը, որ կրում են:

Տխրում եմ, գիտե՞ք:  Ու, իմիջիայլոց, ասեմ՝ շատ պարտադիր է, որ ինչ-որ առնում են, լավ տոպրակով տան, որ հետո տոպրակը ձեռքներից ցած չդնեն: Կարևորը ոչ այդքան հագուստն է, գնված իրը, քան անունն ու տոպրակը: Մի տետր, մի անկապ բան դնեն մեջն, ու բոլորը տեսնեն, որ այդ խանութից օգտվել են: Ամբողջ մի ամիս կտանջվեն-կաշխատեն, մի հարյուր հազար աշխատավարձ կստանան, կգնան մեկ էլ մի հիսուն հազարանոց ժամացույց կառնեն (դե քանի որ հիմա շատ ակտուլ է դա), կհագնեն արդեն մաշված մի տաբատ, կոշկակարի կարիք ունեցող մի  կոշիկ, բայց կարևորը, հիսուն հազարանոց ժամացույց կկրեն: Դե,  համ էլ անցած տարվանից օգտագործված տոպրակն արդեն մաշվել է, փոխել էր պետք: Ու կարևոր էլ չէ, որ տանը ավելի կարևոր ու անհրաժեշտ ծախսեր կային, քան ժամացույց առնելը: Խնդիրը մոդային համահունչ լինելն է, թեկուզ կյանքի գնով:

Մի ժամացույց ունեմ, որ ծննդյանս օրն եմ նվեր ստացել, ու պատկերացրեք, որ ոչ սիրուն տոպրակով էր, ոչ էլ սիրուն տուփով, բայց ես հենց առաջին պահից շատ հավանել եմ ու միշտ ձեռքիս է: Ամեն անգամ կրելիս ինձ հարցնում են՝ ի՞նչ բրենդ է: Ես պատասխանում եմ, որ շատ թանկ մարդուց ծննդյանս նվեր է, որովհետև, իսկապես, անունն անգամ չեմ նայել: Հետո, իհարկե, իմացա ժամացույցիս ինքնությունը զուտ նրա համար, որ պատասխան ունենամ: Բայց տխուր է, չէ՞. ես ոչ բրենդի անունը գիտեմ, ոչ էլ գոնե տոպրակն ունեմ որպես ապացույց: Վիճակս ծանր է:  Մի քիչ կոպիտ համեմատություն անեմ. սիրել ու հագնել հագուստ նրա համար մենակ, որ ինչ-որ հայտնի բրենդից է, նույնն է, որ մարդուն սիրեք իր անվան կամ իր սիրուն հեռախոսի համար:

Մեկ էլ մտածում եմ, որ եթե սրճարաններն ու ժամանցի վայրերը սկսեն արգելել check in անելը, հաստատ հաճախորդների զգալի տոկոս կկորցնեն: Էլ ո՞ւմ է պետք գնալ մի տեղ, որ ոչ մեկը չի իմանալու, որ նկարի մեջ չեն կարողանալու նշել: Էլ չեն կարողանալու իդեալական ու գերբարեկեցիկ կյանքի պատկեր ստեղծել սոցիալական ցանցերում:

Մի տեսակ, շատ ջղայնացած նյութ ստացվեց, ու գիտեմ՝ հեչ, իմ գործը չէ, թե ով ինչ կանի: Բայց կարևորը, սրտինս ասացի. եթե չգրեի, էլի պիտի օրերով տանջվեի:

Որպես վերջաբան այս կարճ նյութիս՝ մի պարզ ու հասարակ բան  կասեմ. ամենաարժեքավոր ու երբեք մոդայից դուրս չեկող պիտակը  ձեր ներսում պիտի փակցված լինի՝ մարդ: Ու հավատացեք, ինքը միշտ մոդայիկ է, ակտուալ:

shushan stepanyan portret

Սեր առ մեր կյանքը

Օդանավակայանում էինք: Ինձ նամակ եկավ անձնագրիս ստուգման պահին: Կարդացի, ու ինձ թվաց, թե հերթական անգամ ապատեղեկատվություն է, բայց բութ գիտակցումով մի կերպ հասկացա, որ տեսակը, որն  ամենավեհ արժեքներով  հուլունք-հուլունք զարդարել էր մարդկային երգասեր ու զգացմունքային սրտերը, այլևս չկա:

Բնականաբար, անզուսպ լաց եղա, ու մինչև թռիչքը Ազնավուրի երգերով տարված՝ օդանավակայանում այս ու այն կողմ էի քայլում: Մի տեսակ չէի հավատում: Միշտ լսել եմ, սիրել ու ապրել իր ստեղծած երգերի աշխարհով, բայց երբեք չեմ պատկերացրել իր՝ կյանքիս ու փոքր սրտիս մեջ այդքան տեղ զբաղեցնելը: Նման զգացում ունենում ես հավանաբար միայն կորցնելուց հետո, երբ արդեն սկսում ես զգալ ներսիդ սառը դատարկությունը:

Հասկանո՞ւմ եք՝ ամեն բառը, ամեն նոտան, երգը սեր է առ կյանք, ընտանիք, երկիր ու սեր առ սեր իրենով:

Լսում եմ հիմա էլ  ու թեև ֆրանսերեն չեմ հասկանում, ընկալում եմ իր երգածը: Հեշտ է իր լեզուն հասկանալը, հեշտ է սիրո մասին լսելը: Երբ երգի այդքան անուշ նոտաներն արդեն անբողջությամբ իմն են լինում, ես ինձնով եմ անում տիեզերական ողջ շնչելունն ու դառնում ագահ՝ կլանելով  նոտաների ու երգի հոտը, որը դեռ երկար մնում է գլխումս ու անընդհատ երգվում:

Փշաքաղվելու, անզգայանալու ու անխոս գունատվելու լռություն է, որ հիմա, վստահ եմ, գրեթե համատարած է, անանձնացած:

Գիտե՞ք՝ կորցնելու ցավը համր է, մեկ-մեկ էլ քչախոս, բայց Ազնավուրի դեպքում անվերջանալի շատախոսություն է ու, թերևս, տևական ու չհոգնեցնող:

Շնորհակալ եմ քո գոյությանը, իմ ու մեր բոլորի ամենաԱզնավուր: Շնորհակալ եմ հայի քո տեսակին, որ շատ-շատերին նահանջի խավարի մեջ  լույս է տալու:

«Կասկածն ու հուսահատությունը, բախտ չունենալու զգացողությունը հաճախ են գետնել ինձ, բայց ցավս թաքցրել եմ, քաշվել պատյանիս մեջ ու ուժ հավաքել դիմանալու, պայքարելու համար» տողերդ անվերջ պիտի կարդամ, սիրո հավերժական երգերդ պիտի լսեմ ու նման սիրո որոնումներում «ես»-ս կորցնեմ ու փորձեմ քո օրինակով՝ իմ կարողություններով զարմացնել ինքս ինձ առավել, քան ուրիշներին:

Տիեզերքն անեզր է, ու դու երկնքում ես, այն  քո անսահմանությամբ լցրու…

shushan stepanyan portret

Հայը հայով

Բեռլինում էի, ու հենց առաջին օրից, երբ դուրս էինք գալիս քայլելու կամ տրանսպորտ էինք նստում, մտածում էի՝ տեսնես հայ կտեսնե՞նք գոնե: Մի օր, երբ հայ  ընկերներիցս առանձին էի, ու պիտի օտարերկրյա  ընկերներիս հետ հետազոտական աշխատանք անեինք, քաղաքի կենտրոնից բավական հեռու էինք: Մի քիչ տխուր էի, քանի որ մենակ էի ու անընդհատ մտածում էի, որ կմոլորվենք, ու հետ չեմ կարողանա գնալ: Մոտ մի ժամ ճանապարհ ունեինք գնալու, ու որոշեցի քնել մինչ հասնելը: Մեկ էլ ականջիս ինչ-որ հայերեն բառեր են հասնում, բայց ինձ թվում է, թե ուղղակի երազի մեջ եմ: Արագ բացում եմ աչքերս, զգում եմ, եր մի կին ուշադիր ինձ է նայում, մեկ էլ մի փոքր աղջիկ ինձ ժպտում է: Պատասխան ժպտում եմ, ու անգլերենով ասում եմ, որ երեխան կարող է գալ, կողքիս նստել: Մեկ էլ մայրն ասում է.

-Բալես, գնա էդ  քույրիկի մոտ նստի:

Դուք պատկերացնո՞ւմ եք «էդ քույրիկի վիճակը:

Դեմքիս մի լայն ժպիտ եկավ, ու ես ու փոքրիկը սկսեցինք զրուցել: Պայուսակից այբբենարանը հանեց, սկսեց սահուն կարդալ գերմաներեն տեքստեր, բայց ամենից շատ դուրս գալիս էր, որ հայերեն են խոսում ու շատ անուշ: Մայրը դեպի ինձ շրջվեց ու ասում է.

-Ախր, նայում եմ Ձեզ, հարազատ բան եմ զգում շատ: Մտածում էի, որ հաստատ հայ եք:

Երկու տարի է, ինչ ապրում են Բեռլինում, ու հայրենիքը լքելու հիմնական պատճառը, իհարկե, ավելի բարեկեցիկ կյանքին ձգտելն էր:

Ես ու աղջնակը երկար զրուցեցինք, վերջում իրար ամուր գրկեցինք ու հայերեն ժպտացինք: Իրար սիրեցինք մի քանի րոպեում, ինչպես սիրում են բոլոր մեզպեսները, որ հայրենի հողից հեռու են:

Մենք մեր կանգառում իջանք ու սկսեցինք մեր հարցուփորձը ամենաբազմազգ Գերմանիայի մայրաքաղաքում: Իտալացի ընկերս հանկարծ մի իտալական սրճարան գտավ, ու միասին ներս մտանք: Մի համեստ, փոքրիկ սրճարան էր, որն աշխատեցնում էր մի բարետես կին: Անգլերեն քիչ գիտեր, բայց հաղորդակցման եզրեր կարողացանք գտնել ու ասել, թե ինչ ենք ուզում: Ես ամբողջ ընթացքում հոնքերս կիտել, նստել եմ ու մտածում էի, թե երբ եմ հասնելու ընկերներիս: Դուրս գալիս մոտենում եմ այդ կնոջն ու անգլերենով հարցնում եմ, թե էլ ինչ լեզուներ գիտի, ու նա սկսում է ռուսերեն խոսել: Ես էլ մտածում եմ, թե ռուս է, ու սկսում ենք ռուսերեն զրուցել: Բայց ռուսի հեչ նմանություն չուներ, ու հարցնում եմ, թե որտեղից է: Պատասխանն ինձ թվում է, որ ակնհայտ է: Հայ էր: Շփոթված շարունակում եմ ռուսերենով մի երկու բառ ասել ու միանգամից անցնում հայերենի: Չգիտեմ, թե հետս ինչ կատարվեց այդ պահին, ու երկուսով ուժեղ գրկեցինք իրար: Մի քանի րոպե հաճելի զրույց ունեցանք, ու մենակ հետիս երեխաները կփաստեն խանդավառությանս աստիճանը: Ամբողջ ընթացքում խեղճերը համբերատար լսում էին ու սպասում, թե երբ պիտի վերջացնեմ, որ գնանք: Հասկացա, որ արդեն պիտի գնանք, թեև ուզում էի հարազատ ու ինձ մոտ միջավայրում մի քիչ էլ լինել: Հեռախոսահամարս տվեցի, որ Հայաստան գալիս ինձ զանգի, ու հանդիպենք: Իսկ վերջում, երբ արդեն դուրս էի գալիս, արագ ինչ-որ բան տվեց փաթեթավորած, ասաց՝ կուտես, իմ պատրաստածն է: Հազիվ էի ինձ զսպում, որ չլացեմ:

Եկա հայ ընկերներիս մոտ, ու կերանք իր պատրաստած խաչապուրին:

Օտարերկրյա ընկերներս ամբողջ ճամփին ժպտում էին ինձ ու ասում.

-Շուշան, դու ուրիշ մարդ էիր դարձել կարծես:

Ամբողջ օրը հայկական հույզերի, սիրո ու ապրումների մեջ էի: Դե, մենք ուրիշ ենք, էլի…

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

DATA-DRIVEN STORYTELLING ABOUT HUMAN RIGHTS, ԲԵՌԼԻՆ, ՕՐ 8

Հարցազրույց European Youth Press-ի ծրագրերի ղեկավար Մարտին Մաշկայի հետ:

Պարոն Մարտինի մասին դուք հավանաբար կարդացել եք Զալցբուրգի օրագրում, բայց նոր բաներ կան, որ հենց այս նյութով կիմանաք:

-Բարև Ձեզ, Մարտին: Կպատմեք՝ որտեղի՞ց եք ծագումով:

-Ես ավստրիացի եմ, բայց այժմ ապրում եմ Չեխիայում: Ընդհանուր առմամբ, շատ եմ ճամփորդում աշխատանքի բերումով:

-Իսկ ի՞նչ գործունեությամբ եք զբաղվում  European Youth Press-ում:

- Տարբեր կազմակերպությունների հետ եմ աշխատում, որպեսզի կազմակերպությունը հովանավորումներ ստանա նոր ծրագրերի համար:

-Ինչպե՞ս ընտրեցիք այս աշխատանքը, ինչո՞ւ:

-Ես, անկեղծ ասած, սիրում եմ միջմշակութային շփումներ ու միջավայր, ու հենց եվրոպական երիտասարդական մամուլում դու նման միջավայրում ես գրեթե միշտ: Հրաշալի է, երբ ծրագրեր ես գրում տարբեր երկրների մարդկանց համար ու իրար շուրջ հավաքում:

-Ուրիշ էլ ի՞նչ ծրագրեր եք պլանավորում իրականացնել մոտ ապագայում:

-Երկու շաբաթից Մոնտենեգրոյում մի ծրագիր ունենք` «Հասարակական կազմակերպությունների ղեկավարումն ու ծրագրերը», հոկտեմբերին Եվրոպական երիտասարդական մեդիայի օրերն են, և մոտ հարյուր մասնակից է լինելու քսանութ երկրներից, իսկ նոյեմբերին կրկին Բեռլինում մեդիա գրագիտության դասեր կլինեն: Այսքանը հիմա, թերևս, հիշեցի:

-Այլ նպատակներ, ձգտումներ ունե՞ք ապագայի հետ կապված:

-Կուզենայի մի նոր ծրագիր, որ ամեն տարի պարբերաբար լիներ ու էլի իրար շուրջ  համախմբեր  տարբեր ազգի մասնակիցների:

Data-driven storytelling about human rights, Բեռլին, օր 6

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Ենթադրում եմ, որ չեք մոռացել, որ մենք Բեռլինում ենք, ու այսօր արդեն վեցերորդ օրն է այստեղ ենք: Անկեղծ ասած, այսքան  օրվա սեմինարներից ամենաշատն ինձ այսօրվանը դուր եկավ: Թեման ամբողջովին մարդու իրավունքների մասին էր, որը մեզ ներկայացնում էր պարոն Մարտինը՝ Եվրոպական երիտասարդական մամուլից:

Մի քանի կարևոր սահմանում տվեց ու նշեց իրավունքների մի քանի տեսակ՝ բնական իրավունքներ (natural) , իրավական իրավունքներ (legal) , մարդու իրավունքներ (human):

Բնական իրավունքը կախված չէ որևէ մշակույթի կամ երկրի օրենքներից ու սովորույթներից, ուստի ավելի համընդհանուր է: Իրավական իրավունքը շնորհված է մարդուն սահմանված համակարգի կողմից: Այն կարող է ձևափոխվել, չեղարկվել կամ սահմանափակվել մարդու իրավունքների կողմից: Իսկ արդեն մարդու իրավունքը վերաբերում է բոլոր մարդկանց՝ առանց հաշվի առնելու ռասսան, սեռը, ազգությունը, լեզուն, կրոնը կամ այլ կարգավիճակ: Մարդու իրավունքն ընդգրկում է կյանքի, ազատության իրավունքը, ազատություն ստրկությունից և բռնություններից, կարծիքների և արտահայտման ազատություն, աշխատելու և կրթվելու իրավունք և շատ այլ բաներ:

Մի քանի հոլովակ դիտեցինք, որտեղ հստակորեն նշվում էին մարդու իրավունքներն, ու ասվում էր, որ այն ամենը, ինչ մենք առօրյա կյանքում անում ենք անգամ չհասկանալով, որ դա որոշակի իրավունք է, դա նույնպես իրավունք է:

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Լուսանկարը` Աշոտ Հարությունյանի

Իրավունքերի մասին խոսելուց հետո անցում կատարեցինք փախստականների ու ներգաղթյալների  թեմային, և մեզ հարց տրվեց, թե ով է ներգաղթյալը ըստ մեզ: Շատ կարծիքներ հնչեցին, բայց բոլորս էլ գրեթե նույն միտքն արտահայտեցինք՝ մարդ, ով տեղացի չէ, և տվյալ երկիր է եկել ավելի լավ կյանքի, որևէ նպատակի համար: Պարոն Մարտինը հստակեցրեց մեր պատկերացումները՝ տալով հետևյալ սահմանումները՝ ներգաղթյալը մեկն է, ով իր ծննդավայրից տեղափոխվում է մեկ այլ վայր, շրջան կամ երկիր աշխատելու կամ այլ նպատակներով: Բառը գալիս է լատիներեն migrare բառից, որ նշանակում է տեղափոխվել կամ բաժանվել: Նա նաև տվեց փախստական բառի ծագումը՝ ֆրանսերեն refugier բառից, որ նշանակում է` փնտրել տանիք, պաշտպանություն:

Սեմինարից հետո ընդմիջում ունեցանք, ու ես իմ խմբով գնացի հետազոտական աշխատանք անելու: Հենց առաջին օրվանից էլ մենք խմբերի էինք բաժանվել, որ տվյալների վրա հիմնված հետազոտություն անենք: Խմբումս երկու հոգի Մոնտենեգրոյից են, մեկն իտալացի է, մյուսն էլ Բոսնիա-Հերցեգովինիայից է: Առաջին օրից էլ արագ ընկերացանք, ու մի շատ հետաքրքիր թեմա ենք ընտրել՝ ինչպես են մարդիկ ընկալում ներգաղթը Բեռլինի տարբեր մասերում (արդյո՞ք հանդուրժող են,  համակերպվե՞լ են այդքան շատ ներգաղթյալ տեսնելուն, ապահո՞վ են իրենց զգում, թե ոչ):  Ընդհանուր առմամբ, բոլորը շատ հանդուրժողական վերաբերմունք ցուցաբերեցին, նշեցին, որ դեմ չեն նման միջավայրում ապրելուն:

Մենք դեռ աշխատում ենք այս թեմայի շուրջ ու վաղն արդեն պիտի վերջնական ներկայացնենք: Հուսամ, որ իսկապես լավ աշխատանք կանենք ու կգոհացնենք հանձնաժողովին:

Մի մեծ առաջխաղացման մասին էլ ասեմ՝ ես առանց Նելլիի, Դիանայի, Հովնանի ու Աշոտի նստել եմ տրամվայ, հետո գնացք, ու ինձ բնորոշ անհաջողակությամբ չեմ կորել, չեմ վախեցել, փոխարենը` ճիշտ կողմնորոշվել ու ճիշտ հետ եմ դարձել իրենց մոտ:

Դե իսկ արդեն երեկոյան, մենք նորից Բեռլինի գրկում էինք ու հիանում էինք գիշերվա հանգստությամբ  ու քաղաքի գեղեցկությամբ: