Որքան տաք ու ճերմակ էին ձեռքերդ, տա՜տ։ Ձմեռ է արդեն, ու դու ինձ հետ չես: Գիտե՞ս, և խոսքն ամենևին էլ ֆիզիկապես չլինելուդ մասին չէ, այլ հոգեպես։ Ես սկսել եմ չզգալ ներկայությունդ կողքիս, չգիտեմ, գուցե նեղացա՞ծ ես։ Տատ, ուշ-ուշ եմ գալիս քեզ մոտ, հավանաբար դրանից, բայց ա՜խր, մտքերս, գրեթե միշտ քեզ հետ են։

Հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես էիր գլուխս շոյում, երբ դպրոցում բարձր էի ստանում։ Հիշո՞ւմ ես այգին՝ աշնանը, երբ հավաքում էինք կարմրականաչ խնձորներն ու լցնում գոգնոցիդ փեշերը։ Տատ, ասել, որ քեզ շատ եմ կարոտել, մեղմ կլինի մի փոքր, որովհետև անգամ բառերն այս չեն մեղմում կարոտս։ Ես կարոտել եմ  քեզ հետ անցկացրած օրերս, գեղեցիկ խորհուրդներդ ու ճիշտ կյանքդ։

Քեզ՝ միասին պտտվելով եմ հիշում, ծիծաղդ դեմքիդ, քեզ այդպես եմ սիրում, չափից շատ աշխատած ու բոլորիս մասին հոգ տարած տեսակդ եմ սիրում։ Տա՜տ, չնեղանաս խնդրում եմ, բայց քեզ ավելի սիրել եմ՝ անկողնում պառկած, երբ նստում էի կողքիդ, ու խոսում էինք երկար՝ ինձնից ու քեզնից, աշխարհից ու մարդկանցից։

Ես  փոքր եմ եղել, ու չեմ հասկացել, որ ուղիղ  չքայլելուդ պատճառը շատ ծանր արած գործերիդ հետևանքն էր, ոչ թե մեջքի ցավերը: Ես փոքր եմ եղել ու չեմ հասկացել, որ քաղցր բլիթները ոչ թե չէիր սիրում, այլ չէիր ուտում դիտմամբ՝ տալով ինձ։ Ես փոքր էի ու շատ բաներ նոր եմ հասկանում, շատ բաներ հասկանալու համար էլ դեռևս փոքր եմ, տատ։ Իսկ հիշո՞ւմ ես՝ օրերը, երբ մենակ էինք մնում՝ ամենահիշվող պահերը կյանքիս քեզ հետ են կապված, որովհետև, թե ինչ էինք խոսում, ինչ խորհուրդներ էիր տալիս՝ մնաց մեր մեջ միայն։ Գիտե՞ս, դեղատուն մտնելիս հայացքս սևեռված է այն դեղերի վրա, որոնք խմում էիր։ Ինչու՞ էիր խմում, դու էլ չգիտեիր… Ցավոք։

Տա՛տ, քեզ սիրե՞լ են, քեզ գնահատե՞լ են, հիշում ու կարոտո՞ւմ են քեզ։ Ներիր ինձ, բայց ես պատասխան տալ չեմ կարող նրանց փոխարեն, ինչպես չէի կարող խոսել, երբ մնում էինք մենակ, ու ասում էիր, որ քեզ չեն գալիս տեսնելու, որովհետև դու հիվանդ ես, ասում էիր՝ երբ դառնում ես ինչ-որ գործի համար անպիտան, քեզ սկսում են մոռանալ։ Քեզ չեն եկել տեսնելու, որովհետև աշխատասեր ու եռանդուն այդ կնոջը, թուլացած ու պառկած վիճակում տեսնելը ցավ է եղել իրենց համար։

Տասնապատիկ անգամ ավել էր ցավն ինձ համար, երբ ամբողջական հացի կտորը բաժանում էի մասերի ու կերակրում քեզ։

Քո մասին պատմելուց աչքերս արցունքոտվում են, այդ արցունքները շատ թանկ ու ծանր են, որովհետև ես կարոտել եմ քեզ, տա՜տ՝ սպիտակ մազերով, պայծառ աչքերով ու ամենանուրբ ձեռքերով՝ ՔԵԶ կարոտել եմ, տատ…

Դեն նետեք ձեր բերաներից անիմաստ ու տհաճ խոսակցությունները և մենք դեն կնետենք ականջակալները, որոնք այդքան նյարդայնացնում են ձեզ:
Պահեք ձեր բերաներում ձեր անհաճո խոսքերը, և մենք կպահենք իրականությունը մեր մեջ: Մենք ականջակալներ կրում ենք ամեն օր, օրվա մեջ ամեն պահ, որովհետև հոգնել ու զզվել են մեր ականջները ձեր անիմաստ բամբասանքներից, որովհետև մենք ինքներս փրկել ենք ուզում մեր ականջները, դրանք այնքան մե՜ղք են, երբ կարմրում են ձեր բարձր ձայներից, բայց բարձր երաժշտությունից՝ երբեք: Դեն նետեք ձեր կյանքից այդ բամբասանք կոչվածը, և մենք, ականջակալները դեն նետելով, ձեզ հետ կլսենք այդ երաժշտությունը՝ չվախենալով, որ դուք կքննադատեք մեր ճաշակը:
Ես սիրում եմ ականջակալներս շա՜տ, որովհետև դա ինձ օգնում է փակել ու խլացնել շուրջս լսվող ամեն ինչ։ Ճիշտ է՝ այն չի օգնում ազատվել ձեր ներկայությունից, բայց ազատում է ձեր տհաճ ձայներից, որոնք երբեմն այնքան անհեթեթ են: Պաշտելու աստիճան եմ սիրում իմ ականջակալները, բայց և չեմ պաշտում, այդպես էլ չսիրեցի պաշտել մարդկանց կամ իրերի: Հիմարությու՜ն է:
Ասում են՝ տարիքից է, մի փոքր մեծանալուց հետո ականջակալներով երաժշտություն լսելը էլ չի գոհացնի, կամ էլ սարսափելու չափ շատ դուր չի գա մեզ՝պատանիներիս կամ երիտասարդներին: Եվ ինչո՞ւ չէ՝ նաև մեծերին, ընդհանրապես՝ մարդկանց, ովքեր հոգնել են ձեր խոսակցություններից: Սիրում եմ իմ ականջակալները, բայց ոչ ուրիշինը․ այն աղտոտված է իր շրջապատի մարդկանց անիմաստ ու անհաճո խոսակցություններով, իմն ինձ հերիք է, իմ ականջակալներն արդեն ամեն ինչ պահել են իրենց մեջ ու պատնեշ ստեղծելով՝ թույլ չեն տվել այն բաներ հասնեն ականջիս: Սիրում եմ ականջակալներս՝ չնայած այն փաստին, որ դրանք նաև կյանքեր են խլում, երբեմն փորձանքի մեջ էլ են գցում: Տարված լինելով ականջակալիդ փոխանցած բարձր երգով՝ շրջապատդ երկրորդական ես համարում՝ չմտածելով, որ դիմացդ էդ ականջակալները չսիրող և հեչ էլ քեզ նման երազկոտ մեկը չէ, այլ սթափ վարորդ, որին ընտանիք է սպասում, և ինքը հեչ էլ մեղավոր չէ, որ դու ապրում ես ականջակալներովդ ու բարձր երգովդ ստեղծած երազկոտ աշխարհում ու ատում ես իրականությունը: Իսկ դու ատում ես իրականությունը նրանց պատճառով, ովքեր իրենց խոսքը (բամբասանքը) բերաներից դուրս չթռցնելու դեպքում մտածում են, թե էդ պահին կմեռնեն: Եփվեք ձեր մեջ, բայց թող ձեր տհաճ կամ հաճո խոսքը դուրս չթռնի ձեր բերանից, ինչպես կաթսան, որ ժամերով եփվում է, բայց կափարիչը լավ փակելու դեպքում հոտն այդպես էլ չի տարածում:
Մի հարմարավետ իր էլ աչքերի համար է պետք՝ ականջակալներիս նման։ Ակնո՞ց, չէ, ակնոց պետք չէ աչքերի համար, դա միայն արևից է պաշտպանում, ոմանց էլ ուղղակի գեղեցկության համար է տրվում, իսկ մեր աչքերին մի հարմարանք է պետք, որ ձեզ էլ այլևս չտեսնենք: Չտեսնենք, թե ինչպես եք նայում անցորդին և անիծում ձեզ ողջույն չհղելու համար, չնայած, որ դուք անծանոթ էիք։ Բայց դա ձեզ չի հետաքրքրում՝ թող ողջույն հղեր, տարեց կին եք, ի՞նչ է որ: Ուզում եմ կոտրել այն կարծրատիպը, երբ ասում են, թե ականջակալներով մարդիկ անտարբեր են, չկա նման բան: Այո՛ մենք անտարբեր ենք, գուցե խանութի կողքով անցնող մի կնոջ նկատմամբ, որը գումարն էր հաշվում ու նյարդայնանում, մենք անտարբեր ենք գուցե խանութի ապակուն փակցված ցուցանակին, որի վրա գրված է «Տարածքը վաճառվում է», որովհետև հավատացեք, դա մեզ հետաքրքիր չէ, այ մեզ հետաքրքիր է, թե ինչու էր այդ կինը նյարդայնացած, հավանաբար նա օգնության կարիք ուներ: Ձեզ նույնպես չի հետաքրքրում, թե ինչ էր փակցված խանութի ապակուն: Ձե՛զ, որ ականջակալներ այդպես էլ չսիրեցիք, որովհետև ձեզ մարդիկ շատ դուր եկան, դուք մարդկանց ու նրանց տեսակները սիրեցիք, կամ էլ ուղղակի չսիրեցիք այդ երկու բարակ լարերը քարշ տալ ձեզ հետ ամեն տեղ, դրա համար էլ չզգացիք այդ վայելքը: Գուցե վաղը ճաշակս փոխվի՞, ու ես ըստ երևույթին դառնամ ձեզնից մեկը ու սկսեմ այն երգերը լսել, որոնք շատ դիտում են հավաքել, և ձեր կարծիքով շատ լավ երգ է, միգուցե լսեմ այդ երգերն այո՛, ու ականջակալներս հանգիստ դեն նետած՝ երգիս ձայնը բարձացնեմ այնքան, մինչև ինքներդ հոգնեք ու խնդրեք, որ իմ (միևնույնն է՝ ձեզ համար անճաշակ) երգերը միացնեմ:
Սիրում եմ ու հասկանում անանջակալներիցս փոխանցվող յուրաքանչյուր բառ: Սակայն այդպես էլ չկարողացա հասկանալ ձեր տեսակը և ձեր անմիտ խոսակցությունների իմաստը:

Երբևէ ինքներս մեզ հարցրե՞լ ենք, թե ինչպես ենք հասել այն կետին, որտեղ գտնվում ենք։ Ու՞մ շնորհիվ։

Իմ կարծիքով, նրանց, ովքեր մեզ հետ են դպրոց մտնելու պահից, մանկությունից մինչ պատանեկություն։ Ուսուցիչների։

Նրանք են, որ հասկանում են մեզ ամեն պարագայում: Նրանք ուրիշ են, գիտեն բոլորի հետ շփվելու և խոսելու ձևերը, գիտեն` ում հետ ինչպես խոսեն, որ մտնեն տվյալ աշակերտի դրության մեջ։ Իմ կարծիքով, այս թեմայով կարելի է անվերջ խոսել, որովհետև նրանք են, որ կառուցում են պետությունը: Այո՛, չեմ սխալվում, այսօրվա ամենաբարձր պաշտոնյան անգամ իր դիրքի համար իր ուսուցչին է պարտական: Ազնիվ մարդուն ուսուցիչն է սովորեցրել, որ ճիշտը ազնիվ լինելն է։

Իմ ուսուցիչներն էլ ամեն մեկն իր հերթին ինձ համար իդեալ է։

Նրանք բոլորն էլ իրենց կյանքում խնդիրներ ունեն, բայց դպրոց մտնելուց հետո իրենց միակ խնդիրը դասի և աշակերտի բարօրությունն են համարում։ Ի տարբերություն մեզ՝ աշակերտներիս, նրանք երբեք իրենց կյանքի խնդիրները մեզ ցույց չեն տալիս։ Ուղղակի նրանք փորձում են այնպես անել, որ յուրաքանչյուր աշակերտի մեջ վստահություն ձեռք բերեն, և ստացվում է։

Եղել են դասեր, որ ուսուցչին հարց ենք տվել ոչ թե դասի, այլ կյանքի ինչ-որ թեմայի վերաբերյալ, ու նա մեծ սիրով պատասխանել է: Մենք ուրախանում էինք, որ այդ մի դասաժամն էլ անցավ, դաս չարեցինք, բայց հետո էինք հասկանում` ինչու այդպես եղավ: Հետո էինք հասկանում, որ այդ ուսուցչի մի քանի խորհուրդներն արժեին ամեն ինչ, որովհետև նրանցից ամեն մեկն այդ խորհուրդները տալիս է իր կյանքից օրինակ բերելով, ու հասկանում ենք, որ այդ մի դասաժամը մեզ մեծ բան տվեց, ոչ թե ինչ-որ կանոն կամ թեորեմ, այլ դաս՝ կյանքի մեծ դաս:

Նրանք գալիս են ու խոսում Տիգրան Մեծի կյանքից, Նիկիայի տիեզերական ժողովից, Դանիել Վարուժանի կյանքից, աշխարհագրական տեղանուններից, հայրենասիրությունից, Թալեսի թեորեմից, Կուլոնի օրենքից կամ Չարլզ Դարվինի տեսությունից…

Մի պահ հայացքս թեքում եմ ու փորձում բացահայտել նրանց դեմքի կնճիռների կամ սպիտակ մազերի պատճառը: Ինձ թվում է դրանք ոչ թե ծերության նախանշաններ են, այլ յուրաքանչյուր աշակերտի անցած ճանապարհը, նրանց նպատակների իրականացումն իրենց շնորհիվ, կամ էլ ուղղակի լավ մարդ դառնալու շնորհը։

Նրանք բոլորն էլ տարբեր են թե՛ իրենց արտաքինով, թե՛ բնավորությամբ, և թե դասավանդող առարկաներով, բայց բոլորն էլ մի նպատակ ունեն. դաստիարակել լավ մարդ, Հայրենիքին արժանի զավակ։ Նրանք են, որ ուրախանում են իրենց աշակերտների ամենաչնչին հաջողություններով ու այդ հաջողությունները նաև իրենցը համարում: Չէ՞ որ նրանց շնորհիվ ենք հասնում այդ կետին։

Ասում են` ընտանիքը ամենակարևորն է բոլորիս կյանքում: Համաձայն եմ, բայց դպրոցն ու ուսուցիչներին էլ պետք է դասել կարևորների շարքում: Ախր, նրանք են ձևավորում ապագա տնտեսագետին, ուսուցչին, ապագա զինվորին կամ բժշկին։

Երբեմն նրանք անգիր չեն հիշում իրենց աշակերտների անունները, բայց համոզված եմ, մեզնից յուրաքանչյուրի խնդրով միշտ հետաքրքրվում են ու փորձում են լուծումներ գտնել։

Միայն մի բանի համար եմ ափսոսում, երբ ուսուցչի շուրթերից լսում եմ` «Ուսուցչի գործն անշնորհակալ գործ է» արտահայտությունը, ու հասկանում եմ, որ դրա պատճառը մենք ենք՝ աշակերտներս։ Նրանք մեր միջոցով պետք է հասկանան, որ գնահատված են, նրանց պետք է ոչ թե քննությունների բարեհաջող ավարտից հետո շնորհակալություն հայտնել, այլ ամեն պահ։

Կան աշակերտներ, որոնք դպրոցից դուրս գալուց հետո ուսուցչին տեսնելով անգամ մի բարև էլ չեն տալիս, մոռանալով, որ այդ «Բարև» բառը ճիշտ գրել հենց ուսուցիչներն են իրենց սովորեցրել։

Մի ափսոսացեք ձեր ողջույնը հղել ուսուցիչներին: Նրանք անկասկած ձեր չբարևելուց չեն նեղվում, որովհետև իրենց աշակերտներից շատերը գնահատում են իրենց, բայց նրանք գալիս են այն մտքին, որ իրենց գործն անշնորհակալ գործ է։

Մի ափսոսացեք այդ մի բարևը, համոզված եղեք, նրանք այդ մի ողջույնից իրենց գնահատված են զգում` նույն սերն ու ջերմությունը տալով ձեզնից հետո եկող հաջորդ սերնդին։