Երկու տարի առաջ էր, երբ «Մանանա» թիմի անդամները եկան մեր դպրոց։ Մասնակցելով դասընթացին՝ մտածում էի՝ ինչու ես էլ չդառնամ այդ պատանի թղթակիցներից մեկը։ Երբ եկա տուն, արագ գրեցի այն հոդվածները, որոնք հանձնարարված էին։ Ես երբեք չեմ փոշմանում դրա համար, դեռ ավելին, իմ շրջապատում շատերի մոտ ես պատվով եմ նշում, որ ես «Մանանայի» մի մասնիկն եմ։ Ես շատերին եմ պատմում 17.am-ի մասին և հորդորում, որ իրենք էլ փորձեն նյութեր գրել, լուսանկարներ անել, միգուցե իրենք էլ կարողանան, ինչպես ես կարողացա։ Սկզբում շատ դժվար էր նյութեր գրելը, բայց ես հաղթահարեցի, սկսեցի գրել տարբեր թեմաներով։ Ես շնորհակալ եմ 17.am-ին սխալներս ուղղելու, այլ ոչ թե քողարկելու համար։ Ինչպես նաև մասնագիտական կողմնորոշման համար։ Ես երբեք չեմ մտածել լրագրող դառնալու մասին, բայց խորանալով այս բնագավառում՝ զգացի, որ հենց սա է իմը։ Այո, իսկապես, 17.am-ը իմ երկրորդ ընտանիքն է, որտեղ ես խոսում եմ ինձ հուզող հարցերի մասին՝ ինչպես իմ ընտանիքում, պատմում եմ իմ նախասիրությունների, հետաքրքրությունների, նպատակների մասին՝ ինչպես կպատմեի ընկերներիս։ Գալիս է մի պահ, երբ ես ինձ մենակ եմ զգում, բայց այդ պահին բարձրաձայն ասում եմ.

-Հոպ, դու մենակությունի՞ց ես խոսում, բա 17.am-ը՞։

Այո, գուցե ստացվի այնպես, որ ընկերներիդ հետ չկարողանաս կապվել կամ էլ այդ հարցի շուրջ չցանկանաս խոսել՝ մտածելով, որ կձանձրացնես քո անիմաստ պատմություններով, սակայն իմ «Մանանան» ոչ միայն լսում է իմ անհեթեթ, միգուցե նաև հետաքրքիր պատմությունները, այլ նաև հորդորում, որ պասիվ չլինեմ։

Ես շնորհակալ եմ «Մանանային» ինձ օգնելու, լսելու և քաջալերելու համար։ Ընտանիք, որի հիմքը անկեղծությունն է, միմյանց օգնելը և ամենակարևորը՝ սխալները ուղղելով մեծ հաղթանակների հասնելը։

Հոկտեմբերի 7-ը շատերիդ համար թերևս սովորական, ոչինչ չասող ամսաթիվ է, մի հերթական կիրակի, որին ուշադրություն էլ չէիք դարձնի, եթե հանկարծ ճանապարհին չընկնեիք խցանման մեջ ու չհասկանայիք, որ պատճառը քաղաքի կենտրոնական փողոցներից մեկի կամ մի քանիսի փակ լինելն է: Իսկ դրանք երբեմն-երբեմն փակ են, որովհետև ամսի 7-ից քաղաքը սկսել է ապրել նոր, անսովոր ու մի քիչ խենթ ռիթմով. Հայաստանը մեկ շաբաթով ֆրանկոֆոնիայի սիրտն է, կամ գուցե, հակառակը, Ֆրանկոֆոնիան է մեկ շաբաթով Հայաստանի սրտում՝ Երևանում: Ֆրանկոֆոնիան Հայաստանի սրտում է, որովհետև Երևանի փողոցները չափչփող կապույտ վերնաշապիկով երիտասարդները տարիներ ի վեր սովորում են ֆրանսերեն ու պիտի այն իրենց հայրենիքում օգտագործելու հնարավորություն ունենային, որովհետև օտարերկրյա դիվանագետները, քաղաքական գործիչները, լրագրողներն ու թեկուզ հասարակ քաղաքացիներն ի վերջո պիտի տեսնեին Հայաստանը ներսից՝ իր ողջ գեղեցկությամբ ու հմայքով, իր արևոտ փողոցներով ու ջերմ մարդկանցով, որովհետև Ազնավուրը պիտի լիներ ու պիտի երգեր Հանրապետության հրապարակում՝ ոտքերի տակ զգալով իր արմատների հողը, իսկ օդում՝ ողջ աշխարհի սերն իր արվեստի նկատմամբ: Ազնավուրը հիմա էլ կա ու հիմա էլ է երգում՝ սկսած երևանյան ամենափոքր կրպակից, հրապարակի երգող շատրվաններից մինչև Ազատության հրապարակ, որտեղ արդեն երեկվանից Ֆրանկոֆոնիայի ավանն է գործում: Ազնավուրը երգում է, իսկ մարդիկ գալիս են ու շրջում տաղավարներով՝ Ռուանդայից մինչև Քվեբեկ, Լեհաստանից մինչև Արաբական Միացյալ Էմիրություններ ու Երևան, մինչև անգամ մեր համալսարան, որի շողքը, թվում է, ինձ ամենուր է ուղեկցում, նույնիսկ եթե համալսարանական դասերն այս շաբաթ հանվել են, ու համալսարանը մեզ «նվիրել է» Ֆրանկոֆոնիային՝ ճիշտ է, դժվարությամբ ու, համոզված եմ, մեր ձմեռային արձակուրդը կրճատելու գնով, բայց սիրով ու «բաց ձեռքերով»: Դե՜, մենք էլ մեր հերթին նվիրվել ենք Ֆրանկոֆոնիային ու փորձում ենք գլուխ հանել ազգային, կրոնական, արժեհամակարգային ու մարդկային այս բազմազանության մեջ, որին միավորել է երկու բան՝ Ֆրանկոֆոնիան ու Հայաստանը:

Ուղիղ մեկ ամիս առաջ էր, երբ հասկացա, որ պետք է Երևանի փողոցների անունները սովորեմ, խորապես ուսումնասիրեմ Երևանի քարտեզը, կամ` թե որ տրանսպորտը քաղաքի որ մասն է գնում… Զուտ նրա համար, որ արդեն ուսանող եմ։

Ուսանողական կյանքս սկսվեց սեպտեմբերի 3-ին ժամը 6:00-ին, արթնացա առանց տրտնջալու: Չէ՞ որ առաջին օրն էր, որ պետք է մուտք գործեի Երևանի պետական մանկավարժական համալսարանի կուլտուրայի ֆակուլտետի լրագրության բաժին։

Առավոտյան պատրաստվեցի, շտապեցի կանգառ: Կանգառը գտնվում է գյուղամիջյան գլխավոր ճանապարհահատվածի վրա՝ մեր տան մոտակայքում։ Այն գյուղում հայտնի է Արզականի կանգառ անվամբ, քանի որ միայն տվյալ կանգառի վրա է դարբնանախշ տառերով գրված Արզական, մյուսները փոքրիկ սպասասրահներ են:

Կանգառում ինձանից և մի քանի ծլվլացող ծիտիկներից բացի ոչ ոք չկար, անգամ մեքենաների շարժը չէր նկատվում:

7:10-ին ուսանողական տրանսպորտը հայտնվեց կանգառում, նստեցի ու հենց այդ պահից «ուսանողական տրանսպորտ» անվանումն ինքս ինձ համար փոխեցի «շուկայագնաց տրանսպորտ», քանի որ ուսանողներից բացի տրանսպորտում կային մրգերով և բանջարեղենով լի պարկեր և արկղեր: Տրանսպորտը, սլանալով դեպի Երևան, իր ներսում միանգամից հավաքեց այնքան մարդ, որ հաշվելն անհնարին էր։ Ամեն անգամ փորձում եմ հաշվել, հաշիվս կորցնում եմ…

Նշեմ, որ առաջին օրը մի քանի «բարի» մարդկանց օգնությամբ կանգ առա Նար-Դոս փողոցի վրա, և ստիպված էի մոտ վեց կանգառ քայլել՝ մինչև համալսարան հասնելս։

Երբ հասա ԵՊՄՀ-ի կուլտուրայի ֆակուլտետի մասնաշենքի մոտ, արդեն հասկացա, որ կարող եմ ինձ համարել ուսանող:

Կուրսընկերներով հավաքվեցինք, և ուղեկցեցին մեզ դեպի դահլիճ, որտեղ առաջին կուրսեցիներիս իր ողջույնի խոսքն ասաց ԵՊՄՀ-ի կուլտուրայի ֆակուլտետի դեկան պարոն Թադևոսյանը, այնուհետև իր ողջույնի խոսքը հղեց ռեժիսուրայի ամբիոնի վարիչ Արմեն Էլբակյանը:

Մի շարք ողջույնի խոսքերից հետո եկավ մեզ համար մի պատմական պահ․ ամբողջ դահլիճով մեկ ասացին, որ լրագրողները կանգնեն ոտքի և հետևեն Հեռուստալրագրության ամբիոնի վարիչ պարոն Գալստյանին:

Մենք մեր փոքրիկ 8 հոգանոց կուրսով վստահ կանգնեցինք ոտքի, բոլորը ուշադիր մեզ էին նայում…

Իսկ մենք մեզ արդեն լրագրող էինք երևակայում… Ինչո՞ւ ոչ։

Սակայն, փոքր-ինչ հետո իմացանք, որ մենք դեռ «շնիկներ» ենք:

Հետևեցինք պարոն Գալստյանին, նա մեզ ուղեկցեց 205 լսարան, որը, ինչպես հայտնի դարձավ մեզ, անվանակոչված է Ստեփան Պողոսյանի անունով:

Պարոն Գալստյանի հետ մի փոքր զրուցելուց հետո հասկացանք, որ մենք այստեղ դեռ շատ ու շատ բաներ ունենք սովորելու, ուսումնասիրելու:

Ծանոթացանք մի քանի դասախոսների հետ, կիսվեցինք մտահոգություններով, ստացանք պատասխաններ:

Եվ այսպիսով, արդեն առաջին օրը մենք հասկացանք, որ դասարանը փոխարինել ենք լսարանով, դասղեկը՝ կուրսղեկով, և սա մեր նոր կյանքի առաջին հրաշք օրերից մեկն էր՝ մի փոքր արկածային, մի քիչ մտահոգ, առավել հիացական…

Ամեն ինչ դեռ առջևում է։

Մեծ քաղաքների ժխորը քեզ խլացնում է, ու դու զգում ես կարիքն այն միակի, որ կստիպի այդ ժխորում լսել ամենակարևոր լռությունը, որ բարձր կլինի բոլոր տեսակի ամբիոններից հնչող ու հնչելիք խոսքերից։ Լռություն, որ կխլացնի…

Մեծ քաղաքների ժխորը, եթե այդպես էլ չես համակերպվում դրան, ի վերջո մեկուսացնում է քեզ, աշխարհը քեզ քչություն է անում, ու դու ուզում ես՝ մեկը լինի, որ երբ ժխորի ժամանակ աշխարհում չտեղավորվես, աշխարհից խռովես, գլուխդ թեքես այդ մեկի ուսին ու առանց ամաչելու լաց լինես:

Գիտակցությունդ սկսում է մթագնել կամ ընդհանրապես չգործել, ու դու ենթագիտակցաբար ուզում ես կողքիդ մեկը լինի, ում հետ կխենթանաս՝ մոռանալով, որ գժերը նորից չեն գժվում… Ենթագիտակցությունդ ուզում է՝ այդ մեկը լինի ամենուր, ասենք՝ շուկայում, որտեղից գլորելով տուն կբերեք ամենամեծ ձմերուկները, կամ սրճարանում, ուր մի բաժակ դառը սուրճը կհերիքի հարբելու համար: Փողոցներում լինի այդ մեկը, ում հետ դիտմամբ սխալ համարի երթուղայիններ կնստես, սխալ հեռախոսահամարներ կհավաքես, սխալ դռներ կծեծես, ու դրանք կլինեն քո կյանքի ամենագեղեցիկ սխալները: Տանը մեկը լինի, ում հետ կփոխվեք վերնաշապիկներով ու առանց ամաչելու տնից դուրս կգաք, ում հետ տանիքներով շենքից շենք կթռչեք՝ գիտակցելով, որ ընկնելու հավանականությունը մեծ է: Այդ մեկը քեզ հետ միշտ հերթերում լինի, որ չձանձրանաս: Արևոտ օրերին կողքիդ մեկը լինի, ում հետ պաղպաղակ ուտելիս առանց վախենալու այն կմոտեցնես դեմքին ու կպաղպաղակոտես ժպիտը: Մեկը լինի, ով քո բոլոր սխալներից հետո մեկ բաժակ թեյով մի ամբողջ գիշեր քեզ հետ կլուսացնի, իսկ թեյի բաժակը կպահի իր ձեռքում, որ դու շփելով տաքացնես քո ձեռքերը: Մեկը, որ չթողնի՝ հոգնես, որ երկար քայլելուց հետո քեզ դնի ուսերին կամ երկու ձեռքով ամուր գրկի, ու ինքն էլ չհոգնի: Միակը, որ խարույկներ կնվիրի քեզ՝ պատրաստ ծխոտվելու, ու վստահ, որ չես խեղդվի ծխի մոխրագույն պտույտներում: Այդ մեկը լինի քո միակը, ում հետ կգնաս դաշտային ծաղիկներ փնջելու, հետո ծաղիկներն էնքան ամուր կգրկես, որ բույրն անգամ չլքի քեզ: Լինի միակը, ում հետ անձրևի տակ կվազես՝ գիտակցելով, որ հիվանդանալու ես: Միակը, ում գալուն կսպասես, ում գնալը չես ուզի, ում հետ երեկոները աստղերը կհաշվես ու չես ձանձրանա: Մեկը կլինի, որ ների ուշացումներդ, որ խելագարվի թերություններիդ համար: Մեկը լինի, ում պատճառով ու ում համար կհետաձգես բոլոր հանդիպումներդ, ում ձեռքը բռնած բոլոր հոսանքներին հակառակ կքայլես… Այդ մեկը ցավդ ու ուրախությունդ չի կիսելու, ցավդ վերցնելու է իրեն, իսկ ուրախությունդ ամբողջովին թողնելու է քեզ: Այդ մեկի հետ դու վերջապես աշխարհն իրարահան անող լռություններ ես ապրելու:

Սովորաբար աշխարհը քչություն է անում մեծ քաղաքների ժխորում ապրող մարդկանց: Մարդիկ շարունակում են գոյատևել ժխորում առանց այդ մեկերի, առանց նրանց ներկայության, գոյատևում են մենակ, որ մեկերի արժեքն իմանան, գոյատևում են մենակ, որ հերքվեն բոլոր մաթեմատիկական չափումներն ու ապացուցվեն, որ մեկն ավելի մեծ է հարյուրներից, որ մեկն ավելի ծանր է կշռում, քան հազարները:

Մեծ քաղաքի ժխորում դու էլ ես շարունակում ապրել քեզ բաժին հասած մի բռաչափ կյանքը՝ զգալով, որ չես տեղավորվում, որ աշխարհը քեզ էլ է քչություն անում: Շարունակում ես ապրել մենակ, որովհետև ոչ միայն աշխարհն է քչություն անում, այլև էդ բռաչափ կյանքդ: Չի հերիքում, չես կարողանում էդ անտերում տեղավորել մեկին, միակին, որ երբ զգաս՝ աշխարհը քչություն է անում, գլուխդ դնես ուսին ու առանց ամաչելու լաց լինես:

Այդ մեկերին ու միակներին տրված է մի ինչ-որ գեղեցիկ պատահականությամբ հայտնվել մեր այդ բռաչափ կյանքում, զգալ, որ չեն տեղավորվում ու հեռանալ՝ հավերժ ուրվագծելով այն տեղը, որ հետո չեն լցնելու հազարավորները: Այդ մեկերը չկան, որ հարյուրավորներն ու հազարավորները փորձեն նմանվել իրենց ու չկարողանան: Այդ մեկերը մեր կյանքում չկան, որ մենք գնահատենք նրանց, ովքեր տեղավորվում են մեր բռաչափ կյանքում, գնահատենք, բայց սպասենք, որ մի օր անպայման մեկերը գալու են…

Այդ մեկերը կամ լինում են մեր կյանքում կամ մենք ապրում ենք՝ այդ մեկերի կորուստը ողջ կյանքում թանկագին իրի նման փայփայելով…

DATA-DRIVEN STORYTELLING ABOUT HUMAN RIGHTS, ԲԵՌԼԻՆ

-Բարև Ձեզ, խնդրում եմ ներկայացեք: 

-Բարև Ձեզ, ես Նատալին եմ, 22 տարեկան, Հայաստանից եմ, այժմ ապրում եմ Գերմանիայում, ունեմ որդի` 2 տարեկան:

-Ինչքա՞ն ժամանակ է, ինչ Գերմանիայում եք:

-Արդեն մոտ 1 տարի 10 ամիս կլինի:

-Ինչո՞ւ որոշեցիք հենց Գերմանիա տեղափոխվել:

-Էդպես պատահեց, ոչ մի մտադրություն չի եղել հենց Գերմանիա գալու, ուղղակի ընտրեցինք որևէ Եվրոպական երկիր:

-Երեխայի համար դժվա՞ր չէ մանկապարտեզում լեզվի և շփման հետ կապված:

-Ոչ, երեխան շատ շփվող է, հեշտ է ընտելանում միջավայրին, իսկ լեզվի առումով այնքանով է դժվար, որ ռուսերեն, գերմաներեն ու հայերենը խառնվել են, չի կողմնորոշվում` որ լեզվով արտահայտվի:

-Իսկ էստեղ ինչպիսի՞ վերաբերմունք է փախստականների երեխաների հանդեպ:

-Եթե մեծահասակների հանդեպ ինչ որ ձևով արտահայտվում է լավ կամ վատ վերաբերմունքը, երեխաների հանդեպ ոչ մի տարբերություն չի դրվում:

-Իսկ չե՞ք վախենում, որ երեխան կհեռանա իր արմատներից:

-Ոչ, քանի որ մենք շատ ենք աշխատում նրա հետ, աշխատում ենք չհեռացնել հայկական արմատներից, չնայած բնական է, որ ինչ որ բաներ գերմանական բարքերից կվերցնի, քանի որ էստեղ ապրելով չես կարող մեկուսանալ գերմանական մշակույթից, բայց փորձում ենք հնարավորինս մոտ մնալ հայկականին:

-Ի՞նչ կարգավիճակ ունեն  էստեղ փախստականի երեխաները:

- Նույն կարգավիճակը, ինչ ծնողները, 18 տարեկանից հետո նոր քաղաքացիություն կստանան:

-Ի՞նչ խնդիրների առաջ կարող ես կանգնել քաղաքացիություն չունենալու պատճառով:

-Քաղաքացիություն չունենալը արդեն խնդիր է: Առաջին ամիսները շատ դժվար են: Հետո քեզ տալիս են հնարավորություն, որ տուն վարձես, բայց չեն տալիս տուն, իսկ էստեղ ամենադժվարը հենց տուն գտնելն է: Աշխատանք գտնելը նույնպես խնդիր է, և հատկապես երբ հայ ես, քաղաքական կարգավիճակից ելնելով, մեր վիճակը ավելի դժվար էր: Բայց այժմ ամուսինս աշխատում է, ամեն ինչ իր հունով է գնում:

-Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ձեր ապագան:

-Դե հիմա սովորում եմ որպես ֆլորիստ, հետո հուսով եմ, կսկսեմ աշխատել, և մենք կսկսենք ավելի լավ ապրել:

Օրեր առաջ Արզական գյուղի սիրունագույն գանձերից մեկի՝ Ծաղկունյանց լճի ճանապարհով գյուղ էինք վերադառնում, երբ ճանապարհի եզրին մի տղայի նկատեցինք, որը մեզ ձեռքով կանգ առնելու նշան էր անում։ Մեքենան կանգնեց, տղան լայն ժպիտով, արտասահմանցիներին բնորոշ շեշտադրումով հարցրեց.

֊Մեզ կտանե՞ք ներքև։

Իր տարիքի մի տղայի հետ միասին նստեցին մեքենան։ Հայրիկս հետաքրքրությունից փայլող աչքերով շրջվեց ու հարցրեց, թե որտեղից են ու ոնց են հայտնվել Արզականի քարքարոտ ճանապարհներին։ Ասաց.

֊Անունս Հովհան ա, եղբորս անունը՝ Նարեկ։ Մենք Կանադայից ենք, բայց հայ ենք։ Էկել ենք Հայաստան, էլ հետ չենք գնալու, որովհետև գիտենք, որ ստեղ ամեն ինչ արդեն լավ ա լինելու։ Երևանում ենք ապրում, էստեղ դպրոց ենք գնում։

Ամբողջ ճանապարհին խոսեցինք ու ծիծաղեցինք։ Հովհանն  ու Նարեկը ոտքից գլուխ շիրայի մեջ թաթախվելով պապայի տված տանձն էին ուտում, ու խոստովանում, որ բախտները անչափ բերել է էս սեզոնին հենց էս գյուղում հայտնվելու առթիվ։

Հասանք գյուղ։ Տղաները իջան մեքենայից։ Հայրս Հովհանի ձեռքերի մեջ մի տարա մեղր դրեց։ Հովհանը տարակուսած, հարցական հայացքով նայեց մեզ։

֊Բայց ինչի՞ համար։

֊Հենց էնպես, նվեր է։

Կարմրեց, ժպտաց, ձեռքով արեց։