Մի անգամ մի առիթով հասկացա, որ կյանքը կորուստների մի մեծ շղթա է։ Մենք պետք է մեզանից պոկենք և տանք այն, ինչ սիրելի է, որպեսզի ստանանք այն, ինչ պետք է։ Ասել, թե այն, ինչ կստանանք, կենսական նշանակություն ունի նրա համեմատ, ինչ կտանք, սխալ է։ Ես երբեք չեմ մոռանում այն «երկու քարի արանք» իրադրությունները։ Որովհետև հենց այդտեղ է, որ որոշում ենք՝ ինչ կորցնել և ինչ ստանալ։ Պետք է որոշել, այլ ելք չկա։ Հավանաբար արդեն գլուխներդ տանում եմ սեփական կյանքիս պատմություններով, բայց դե, ես դրանց հիման վրա եմ իմաստնանում և փորձ հավաքում, որ էլի չասեն՝ աշխատանքային փորձ չունես։

Հիմա ապագան հասկանալու համար շարում ենք ներկայի պատը և հետ հայացք գցում անցյալին։ Կար ժամանակ, երբ անհոգ էինք։ Հետո լքեցինք ընտանիքը, որպեսզի կայանանք, հասկացաք՝ ինչը ինչով փոխարինեցինք։ Հետո սովորելու անվերջանալի տարիներին չկար ժամանակ համարյա ոչ մի այլ բանի համար։ Մեկ էլ հասկացանք, որ մեզ պետք է ֆինանսական անկախություն։ Դրա ձեռք բերումը մեզ զրկեց ամիսը մեկ անգամ ընտանիքին գրկելու հնարավորությունից, դարձավ մի քանի ամիսը մեկ միմյանց տեսնելը։ Շատ մեծ ընտանիքս ցրիվ է եղած ողջ աշխարհով։ Իսկ շատ փոքր ընտանիքս՝ ամբողջ երկրով։

Ամեն անհաջողության հետ բախվելիս կրկին ինձ համոզում եմ, որ անհոգ տարիները շուտ են անցել, պայքարել է պետք, ոչ առաջինն եմ, ոչ էլ վերջինը։

Դադարել եմ գրել․ մի քանի բան կիսատ եմ թողել և անգամ չեմ բացում հասկանալու համար, թե վերջինն ինչ եմ ուզում, որ լինի։ Հիմա նման բաների համար մտածելու ժամանակ ունեմ միայն երթուղայինում՝ ճանապարհների խորդուբորդությունների վրա։ Բայց ինչպես մտածում եմ՝ այնպես էլ մոռանում եմ երթուղայինից իջնելիս: Վազել է պետք, որ հասցնենք։ Իսկ վազում ենք օրական մի քանի ժամ, միշտ ունենք չհասցրած և կիսատ գործեր, որովհետև օրն ունի ընդամենը 24 ժամ։ Ինչ-որ կերպ գրելն ու ստեղծագործելը արդեն փոխարինում ենք, այսպես ասած, կենսական կարևորության եսիմ ինչերով։ Հետո էլ ասում են՝ ոնց ա ստացվում, որ մարդը փոխվում ա։ Ասեմ՝ ո՞նց։ Ինչքան էլ փորձես քո իսկ աուրայով լցված շրջանակդ պահել ու դրանով քայլել, միևնույնն է, օրերից մի օր հասկանալու ես, որ շրջանակդ մաշվել, հալից ընկել է, որովհետև դու ժամանակ չունեիր այն վերանորոգելու, ու որովհետև զբաղված էիր «ավելի կարևոր» գործերով՝ փող էիր աշխատում, սովորում, վազվզում պարզապես ու շփվում մարդկանց հետ։

Ընտրությունների մեծ շղթա։

Ախր, ձեզանից քչերն են պատկերացնում, երբ ներսումդ ինչ-որ բան կա կուտակված, ու դու դրան էություն չես տալիս՝ հանձնում թղթին, ինչքան է դա ծանրանում, սկսում խանգարել, խաղալ տրամադրությանդ հետ։ Իսկ կգա մի օր, որ պարզապես ամենաթեթև ու պարզ բառերով էլ չես կարողանա դրանց էություն տալ․ այ, դա էլ դու չես լինի։ Հասկացա՞ք։

Ինչևէ, փակենք վարագույրները ու նորից անցնենք գործի։ Ցտեսություն։

Յուրաքանչյուր երկրի պետական սահմանն անառիկ պահողը տվյալ երկրի զինվորն է։ Բայց միայն մի զինվորը երբեք չի կարող թշնամու մի ամբողջ զորքի դիմակայել, եթե չունենա զինակից ընկերներ, իսկ զորքը պարտություն կկրի, եթե միասնականությունն ու հավատարմությունը բացակայեն։

Հիշենք հայերի դարավոր պատմությունը, ճանապարհորդենք բոլոր ժամանակներում արյունալի պատերազմներ տեսած մեր ազգի հոգեբանության մեջ ու հանգենք մի անխուսափելի եզրահանգման, որ հայերի նման հաղթական ազգի պարտության պատճառը միայն փառասեր ու դավաճան մարդիկ են եղել։ Մեզ մշտապես պակասել է միասնականության ու հավատարմության գաղափարը, մինչ վերջին հայաստանյան իրադարձությունները։

Բայց արի ու տես, որ ի տարբերություն Հայաստանի, Ճապոնիան դեռևս հին ժամանակներից ճապոնացի զինվորներին ավելի հաստատուն էր կանգնեցնում հայրենի հողին։ Ճապոնիան ուներ ռազմական առանձին դասի կազմավորում։ Պատճառն անընդհատ տեղի ունեցող պատերազմներն էին, որոնց դիմակայելու համար խոշոր ավատատերերը ոչ թե զինվորի հասանելիք սնունդն էին գողանում, այլ մտածում էին առանձին զինված ուժեր ստեղծելու մասին, որոնք կոչվում էին սամուրայներ։ Սամուրայն իր ծառայության դիմաց պարգևատրվում էր հողաբաժնով։
Զարմանալի չէ, որ սամուրայներն ունեին հատուկ զինվորական վարվելակերպի կանոններ, որոնցից գլխավորը տիրոջ նկատմամբ հավատարմությունն էր։ Նրանք մշակել էին ինքնասպանության ազգային ձև, այլ կերպ ասած՝ սեպպուկա, երբ սամուրայն անհավատարմության համար կամ տիրոջ մահից հետո ինքնասպան էր լինում։ Կարելի է պատկերացնել, թե որքան ստորացուցիչ արարք է համարվել անհավատարմությունը Ճապոնիայում։
Գուցե կանոնակարգի այդ կետը խոշոր ավատատերերի կողմից մշակված խորամանկ քաղաքականություն էր, բայց, այնուամենայնիվ, կարևորվում էր հավատարմության գաղափարը, և մարդկանց գիտակցությունից սղվում էր «դավաճանություն» բառը։ Իսկ տիրոջը հավատարիմ զինվորը հավատարիմ կլինի նաև զինակից ընկերոջը, ընտանիքին, հայրենիքին, հավատին, ինքն իրեն…
Գուցե պատճառը միջնադարյան Ճապոնիայի ինքնամեկուսացումն էր արտաքին աշխարհից, որը մտածելու, ճիշտ ելքեր գտնելու հնարավորություն ու միասնականության ու հավատարմության գաղափար է ծնել։

Մի կողմից էլ մենք՝ հայերս, չէ՞ որ միատարր ազգ ենք և նույնպես ունենք այդ հնարավորությունը, բայց ո՞ւր է մեր հավատարմությունը, երբ մարտի մեկեր են լինում, երբ հայը կարող է իրեն ոչ միայն դավաճանություն թույլ տալ, այլև անգթորեն ձեռք բարձրացնել իր իսկ ազգակցի վրա։

Արցախ. վայր, որտեղ ամենավտանգավորն է, բայց ես այնտեղ ինձ ամենաապահովն եմ զգում, երբ տեսնում եմ մարդկանց, որոնք բոլոր վախերը հաղթահարելով՝ իրենց մեջ ուժ են գտել ժպտալու: Եվ մի ամիս առաջ, երբ ես առաջին անգամ ոտքս դրեցի Արցախի հողի վրա, ինձ այնքան հոգեհարազատ թվաց ամեն ինչ, կարծես ես այնտեղ մի ամբողջ հավերժություն եմ ապրել:

Դա իմ երազանքների երկիրն էր: Այնտեղ մարդիկ այնքան խաղաղ էին թվում, որ անծանոթ մեկը չէր պատկերացնի, թե այդ նույն խաղաղ վայրը բոլորովին այնպիսին չէր, ինչպիսին երևում էր:

Չկար մի տարածք, որտեղ չլիներ պատերազմից մնացած հետք, գրեթե չկար մի տուն, որի կտուրը կիսաքանդ չլիներ, կամ տարածքում նմանատիպ մի փլատակ չհանդիպեր: Սակայն ադ ամենի հետ մեկտեղ, երբ մարդկանց հարցուփորձ էինք անում, թե ինչպես գտնենք այն տունը, որը փնտրում ենք, նրանք մեծ հաճույքով էին պատասխանում: Եվ երբ վերջում իրենց հարցնում էինք, թե ինչպե՞ս է կյանքը, նրանք առանց երկմտելու միանգամից պատասխանում էին․ «Լյավ ա լոխ, մատաղ ինիմ, փառք Աստծուն, սենց էլ վեր մինա, լավ կինի», և այնքան դրական լիցքեր էին հաղորդում, չնայած իրենք ունեին այդ էներգիայի կարիքը:

Իսկ ինչ վերաբերում է զինվորականներին, նրանք այնպիսի մեծ եռանդով էին խոսում ծառայությունից, որ դրանից հետո, թե ինձ թույլ տային, կգնայի ու ինքս կպաշտպանեի մեր հայրենիքը:

Երբ խոսում էի փոքրիկների հետ, այնքան էլ լավ չէի հասկանում բարբառը, սակայն մի բան պարզ էր, որ նրանց մեջ կար այդ չարաբաստիկ վախը, մեծերն էլ կատակելով ասում էին, թե անգամ հրավառության ձայն լսելուն պես արդեն լարված, անձնագրերը պատրաստած սպասում են, որ կարող է` փախչելու կարիք լինի:

Եվ այդքանից հետո նրանք շարունակում էին ինքնավստահ քայլել Արցախի փողոցներով:

Արցախցիների միակ երազանքն է` ապրել իրենց երկրում խաղաղ ու երջանիկ, և մանուկների աչքերում ես տեսնում էի այդ պայծառ ապագայի լուսավոր կայծերը:

Գրելու ընթացքում մեկ էլ գրիչս կմնա խուճուճ մազերիս մեջ, ու քսան րոպե պետք կգա նորաթուխ խմբավորմանը իրարից բաժանելու համար։ Իսկ էդ ընթացքում մազերիս ներսի հատվածում՝ գլխումս էլի, կջնջվի եղած-չեղած ինֆորմացիան ու կհայտնվի նոր-ժամանակակից-տարբերվող մի բան, կսկսի պայքարել ձեռքերիս դեմ` ստիպելով թղթին հանձնել այն, ինչ մտածում եմ։ Ու չնայած մի ժամանակ ասում էի, թե թղթի վրա գրելն ուրիշ զգացողություն է, հիմա գրում եմ հեռախոսով։ Որովհետև ես ալարկոտ եմ, ու որովհետև սկսել եմ հաշվել ժամանակս։ Իսկ ըստ մանկության լեգենդի՝ եթե ինչ-որ բան հաշվում ես, պակասում է (դե, մենք ատամներն ու օրագրի գնահատականները նկատի ունեինք)։

Գրելու հնարավորությունները հիմա շատ են, գրած-չգրածը հանրությանը «հրամցնելու» միջոցները՝ ևս։

Դե, հետո էլ գուգլը կօգնի, որ մեր գրածը և ոչ մի տող չկորչի համաշխարհային սարդոստայնում։

Մեկ րոպեում մենք՝ աշխարհի 7 միլիարդ մարդկանցից ինտերնետի հնարավորություն ունեցող շուրջ 4 միլիարդս, գուգլին որևէ բան ենք հարցնում մոտ 145 միլիոն անգամ։ Այսինքն՝ ողջ օրվա ընթացքում այդ թիվն անցնում է 20 միլիարդից։ Մինչդեռ սա որոնողական համակարգերին ուղարկված հարցումների միայն 70 %-ն է։

Իսկ եթե ամեն անգամ համացանցից որևէ բան իմանալու փոխարեն փորձեինք այն գտնել գրքերում։ Դե, զարմանալի չէ, որովհետև այդպես է եղել նաև մեզանից ընդամենը մի սերունդ առաջ։ Մեր սերունդն էլ (կամ գոնե ես) շատ բաներ գտել ենք հանրագիտարաններից, լիքը հայտնի ու անհայտ անուններով գրքերից։ Ուղղակի չգիտեմ` կա՞ արդյոք այնպիսի ինֆորմացիա, թե որքան ժամանակ է միջին վիճակագրական հայ դպրոցականը ծախսել «Ի՞նչ է, ո՞վ է», «Հայաստանի սովետական», «Համառոտ» ու ուրիշ սիրուն անուններով հանրագիտարաններից այս կամ այն երևույթի ու մարդու մասին տեղեկություն գտնելու (կոպիտ ասած` տնայինները գրելու) համար։

Իրականում անվերջ կարող եմ լսել նրանց, ովքեր կասեն, թե գիրքն ու համացանցը համեմատելի չեն, ու որ առաջինն արժեք է։

Ուղղակի, երբ նստած ես նախատեսվածից մոտ երեսուն հոգով ավելի շատ մարդ տեղավորած երթուղայինում, կամ թեկուզ դրսում, ու ծանոթներիցդ մեկը հարցնում է, թե, ասենք, քանի լուսնային տարի է պետք X մոլորակ հասնելու համար (հարցնում են, որովհետև լրագրության ֆակուլտետում եմ սովորում, պիտի իմանամ), ավելի հարմար է օգտագործել այս փոքրիկ «անպիտան» սարքը, քան գրպանում պահել 40 սմ երկարությամբ ու 500 էջ ունեցող հանրագիտարան։

Եվ, բացի դա, երրորդ հազարամյակում մեր կյանքն ամեն առումով է կախված մեդիա տարածությունից։ Առավոտից երեկո Ֆեյսբուքի պատին վեր ու վար անել մկնիկն ու օգնել ֆեյսբուքին մտածել, թե որքան կարևոր է նա մեր կյանքում։ Նախաճաշին, ճաշին ու ընթրիքին նկարել ուտելիքն ու տեղադրել ինստագրամում և օգնել նույն ֆեյսբուքին մտածել, թե որքան օգտակար ծրագրեր է պատրաստում մարդկանց համար։

Հետո բողոքել, թե ֆեյսբուքում միայն անհետաքրքիր տեղեկություններ են երևում, այնինչ նախօրոք երևի գուգլից ճշտել էր պետք, թե ոնց է այդ կայքը ֆիլտրում ըստ իրեն` օգտատիրոջը հետաքրքրող ինֆորմացիան։ Իսկ նա ուղղակի ցույց է տալիս այն, ինչին մենք ամենից շատն ենք շռայլում մեր click-ները։

Ամեն ինչ մեր գլխին եկավ, այո, այո, հենց այդպես, ինչպես միշտ՝ բոլորս բողոքում ենք, որ ժամանակները մեր օգտին չեն շարժվում։

Միասնական քննություննե՜ր, բոլոր-բոլորն իրար են խառնվել։

Ուզում եմ խոսել փոփոխությունների դրական ու բացասական հետևանքների մասին։ Դրական հետևանք․ և այսպես, բոլորն իրենց «ջանից դուրս են գալու», որպեսզի կարողանան տալ միասնական քննությունները։

Այս հետևանքին միանգամից հաջորդում է բացասականը․ այստեղ առաջ է գալիս «զուբրիտ» հասկացությունը, մենք ամեն ինչը «սովորելու» ենք շա՜տ լարված։ Հանձնելու ենք քննությունները և հետո միանգամից մոռանալու մեր սովորածը։

Մենք միշտ բողոքում ենք ամեն ինչից, ամեն բան մեր աչքերում շա՜տ բարդ է երևում, ավելի բարդ, քան իրականում է։ Մենք մեկ կամ երկու տարի առաջ բողոքում էինք բանավոր քննություններից, թե բարդ են, բայց արի ու տես, որ դրանից բարդ էլ կարող է լինել։ Հիմա վախենում եմ բողոքել միասնական քննություններից, վախենում եմ այն մտքից, թե սրանից բարդ է՞լ ինչ կարող է լինել, դե, օրինակ բանավոր քննություն մաթեմատիկայից, սարսափելի է հնչում, չէ՞։

Տրամադրվեք լավը մտածելով, մի՛ մտածեք վատի մասին, կարող են ավելի ու ավելի վատ ու բարդ երևույթներ էլ լինել, և մենք կհաղթահարենք դրանք, այնպես որ, երևի բարին էլ հենց սա է։ Երևի…