Հե՜յ, դու, ողջույն։ Դու գիտե՞ս, թե որտեղ է գտնվում Մայլեռը, և ինչ է այն։ Եթե չգիտես, ուրեմն շարունակիր ընթերցել։

«Մայլեռ Մաունթին ռեզորթը» լեռնադահուկային ժամանակակից համալիր է։ Համալիրի կառուցման նախագիծը հաստատվել է 2021թ հուլիսի 29-ին, իսկ բացումը` 2023թ ձմռանը։ Մայլեռը գտնվում է Արագածոտն մարզի Ապարանի Եղիպատրուշ գյուղում։ Լեռնադահուկային գոտին ունի 16 հիմնական ճոպանուղի, 100 գծանշված սահուղի, քոթեջներ և ռեստորան։ «Մայլեռ Մաունթին ռեզորթ» նախագծի հիմնադիրը Տիգրան Հարությունյանն է։ Նրա խոսքերով․

-Համալիրը լինելու է միակը ամբողջ տարածաշրջանում։ Մայլեռը կշարունակի զարգացնել ենթակառուցվածքները, և կդառնա սպորտի ու ժամանցի լավագույն վայրը։ Կատարվել է շինարարական ակտիվ աշխատանքներ, ներդրվել է նաև արհեստական ձնագոյացման համակարգ, ինչը հնարավորություն կտա, անկախ տեղումներից, ունենալ ձնառատ սահուղիներ։ Մայլեռը կդառնա բոլորի սիրելի վայրը, ես վստահ եմ։

Իսկ Մայլեռի տնօրեն Նազելի Ստեփանյանը ասում է, որ ուզում է մարզերում էլ ռեստորանային մշակույթը զարգանա:

-Մեծ տարբերություն կա Երևանի և Եղիպատրուշի միջև։ Այստեղ՝ լեռներում, կյանքն ուրիշ է, ոգևորող ու տպավորող է: Հյուրերը, նրանց պահանջներն էլ տարբեր են։ Շատ ուրախ է անցնում իրենց հետ։ Հյուրերի արձագանքները ինձ շատ են ոգևորում և ուրախացնում։ Ինձ համար սննդի որակն ամենաառաջնայինն է, և փորձելու ենք նշաձողը միշտ բարձր պահել։ Դա մեզ համար շատ կարևոր է ու նպատակային։ Ուրախ կլինենք նաև մեր թիմը համալրել մարզերում բնակվող մասնագետներով։ Նրանք կունենան կայուն

աշխատանք, մասնագիտական աճ: Ես ինքս սկսել եմ մատուցողի աշխատանքից, այսօր ղեկավարում եմ մի մեծ ռեստորան։ Պետք է վստահել ու առաջ գնալ, և ամեն ինչ կհաջողես։

Դե ինչ, արի Մայլեռ ու վայելիր լեռների զարմանահրաշ տեսքը, ապրիր օրդ և բացահայտիր կյանքը լեռներում։

Պատերազմի մասին խոսելը բարդ է, մյուս կողմից՝ սովորական իր առօրեականության մեջ։ Այդ խոսակցության սովորականությունն ամրապնդված է պատերազմ տեսնելու, այն պարբերաբար վերապրելու, պատերազմի ազդեցությունները շարունակաբար կրելու հանգամանքներով և պատերազմով պայմանավորված առօրյան կազմակերպելու առանձնահատկություններով։

 Սմբատ Գասպարյան (պատերազմի մասնակից՝ ծառայող)

-Ծառայության անցել եմ Որոտանում (Կուբաթլու), որտեղ էլ ստացել եմ դասակի հրամանատարի տեղակալի պաշտոնը։

Ծառայությանս ավարտին մնացել էր 4 ամսից քիչ, երբ սկսվեց պատերազմը: Բոլորիս մեջ ներքին զգացողություն կար, որ անդառնալի բան է տեղի ունենալու, և այդ կիրակին նման չէր մյուս կիրակիներին։ Ժամը 7-ի սահմաններում դուրս եկա զորամասի շենքից, որպեսզի զանգահարեմ ընկերոջս, ով ծառայում էր Ջրականում (Ջաբրայիլում), բայց անջատված էր հեռախոսը։ Եվ հենց այդ պահին սկսեցին հրետակոծել Որոտանը: Վազեցի ներս, որ տեղյակ պահեմ բոլորին, ու մեզ տվեցին N1 հրամանը։ Միանգամից տեխնիկայով բարձրացանք Ջրականի առաջնագիծ։

Սկզբնական շրջանում այդքան էլ վիրավորներ և զոհեր չունեինք։ Մեկ շաբաթ կռվելուց հետո արդեն ունեինք սննդի և ջրի խնդիր։ Մեզ մոտ ամեն ինչ փոխվեց այն ժամանակ, երբ թշնամին սկսեց կիրառել անօդաչու թռչող սարքեր: Զոհերի թիվը կրկնապատկվեց։ Հետո ստացանք նահանջի հրամանը։ Ուժերի տարբերությունը անհամեմատելի էր, և բոլորիս հույսը միայն Աստված էր։

Աշնան երկրորդ ամիսն էր, ստացանք «նահանջ» հրամանը, Ջրականից նահանջեցինք։ Անձրևը արդեն մի քանի օր էր` չէր դադարում, ու բոլորս թրջվել էինք։ Մութն ընկնելով էլ տեսանք հին տներ և մոտեցանք տներին: Նկատեցինք, որ մի շուն է առաջանում դեպի մեզ: Երբ մոտենում էինք շանը, փախնում էր: Հետևից գնալով հասանք մի տնակի: Տեղանքը զննեցինք, մտանք ներս, տեսանք, որ ներսում կար վառելիք, վառարան և որոշակի սնունդ։ Այդ օրը մնացինք այդ տանը, իսկ արդեն առավոտյան դիրքավորվեցինք: Այդ օրն անցավ առանց միջադեպի, իսկ մղձավանջը սկսվեց հաջորդ օրվանից, երբ թշնամին սկսեց օգտագործել «սմերչ» հրետանին։ Երկինքը պատվել էր օդապարիկներով, որոնք ամրացված էին արկերին, և թաքնվելու տարբերակ չկար։ Նայում էի երկնքին և տեսնում էի, թե ինչպես է արկը դանդաղ իջնում մեր կողմ: Աչքերս պինդ փակելով սպասում էի արկի պայթյունին, որը այդպես էլ չպայթեց, բայց մի քանի կիլոմետր այն կողմ մի արկ պայթեց ու քանդեց այն տնակը, որտեղ մենք պատսպարվել էինք։

Մարտի դաշտում լուր հասավ, որ զոհվել է մանկությանս ընկերը. մի պահ քարացա, արցունքները գնացին աչքերիցս, և այդ պահից սկսած զգացի, որ սառել եմ ամեն ինչի նկատմամբ։ Այդ գիշեր նահանջի հրաման էլի ստացանք։ Գնացինք Որոտան, որտեղ կատաղի մարտեր էին ընթանում: Դրանից հետո «նահանջ» հրաման ստացանք դեպի Հայաստանի սահման։ Նորոգեցինք տեխնիկան և շարժվեցինք դեպի Լաչին։ Լաչինում խոցեցին մեր մի քանի տեխնիկան, և լուր հասավ, որ պատերազմը դադարել էր։ Մեզանից ոչ մեկն ուրախ չէր, բայց ոչինչ հետ չէինք կարող բերել։ Ամեն բան ավարտվեց, հաշված օրեր էին մնացել ծառայությանս ավարտին, բայց չկար էն ոգեշնչվածությունը, որն անհրաժեշտ էր, որովհետև պատերազմը իր հետ տարավ ամեն ինչ…

Դպիր Խաչիկ Վարդանյան (կամավոր)

-Պատերազմի մասին լուրը լսել եմ ընկերներիցս։ Ես կարծում էի, թե ուղղակի հարձակում է ինչ-որ դիրքի վրա, դրա համար էլ կատակեցի, ասելով՝ թող երկրի վարչապետը մտածի։ Հետո տեսա, որ լայնածավալ  հարձակման են անցել։ 28-ի երեկոյան արդեն իմացա, որ մեր կողքի գյուղերում կան զոհեր, և անմիջապես զանգեցի ընկերոջս՝ Նարեկ սարկավագին։ 29-ի առավոտյան ես, Նարեկը և Տեր Վարազդատը գնացինք Ստեփանակերտ։ Երևանից դուրս գալուց զգացողություններս այլ էին, իսկ Գորիսում` մարտական։ 29-ի երեկոյան արդեն Ստեփանակերտում էինք։ Պետք է հասնեինք Ջրական, մեր առաջադրանքն այդ վայրում էր։ Երբ շարժվում էինք, Նարեկին խնդրեցի, որ Հադրութով գնանք, որպեսզի տեսնեմ ընկերոջս, ով իմ սանիկն էր։ 30-ի երեկոյան հասանք Հադրութ։ Հայր Մկրտիչը զինվորականներից մեկին ասաց, որ առաջնագիծ ենք ուզում գնալ։ Այդ պահին առաջինը, որ մտքիս եկավ, փաստաթղթերս ու իրերս էին՝ տվեցի զորամասի մոտ գտնվող խանութի խանութպանին, որ հանկարծ հետ չգայի, տար եղբորս։ Ավտոմատներ չունեինք, որովհետև մեզ ասացին, որ գնում ենք զորքի հետ հոգեբանական աշխատանքներ կատարելու։ Սակայն Հայր Մկրտիչը պնդեց, որ գոնե երեքիս համար մեկ ավտոմատ տային, որպեսզի հարկ եղած դեպքում մեզ պաշտպանեինք։ Պատերազմի դաշտում մեր առաջնային խնդիրն էր ՄՈԲ-ի հետ բարոյահոգեբանական  աշխատանք կատարելը, այսինքն, մոբիլիզացիոն ուժերին, ովքեր գալիս էին պատերազմին մասնակցելու,  պետք է գոտեպնդեինք, որ մեկնեին առաջնագիծ։ Այդ պատճառով մենք Ստեփանակերտից մեկնեցինք  Հադրութ, հետո պետք է տեղափոխվեինք Ջրական։

Պատերազմի ժամանակ գլխավոր խնդիրներից մեկն այն էր, որ մեր  ՄՈԲ ուժերը չէին ենթարկվում հրամանատարական ուժերին։ Ըստ իս,  բանակը պատրաստ չէր այսպիսի լայնածավալ հարձակման։ Բոլորս էլ գիտեինք, որ պատերազմը քնում և արթնանում էր մեզ հետ, և այդ ամենը իմանալով հանդերձ, մեր բանակը դրան չէր պատրաստվել։ Պատերազմի ժամանակ շատ խնդիրներ կային, առաջինը այն էր, որ շատերը եկել էին ձևի համար՝ իրենց ցուցադրելու, շատերն էլ եկել էին չգիտակցված և ցույց էին տալիս, որ վախենում են։

Իսկ ինչ վերաբերում է մեր պարտությանը՝ գլխավոր պատճառը կրթության բացակայությունն է, իսկ երկրորդ խնդիրը` կեղծ հայրենասիրությունն ու իրար ատելը։ Եթե սիրենք մենք մեկս մյուսին, այսօր ավելի լավ կլինի, քան երեկ էր…

Արփի Ալեքսանյան (զոհված Սևակ Ալեքսանյանի քույր)

Իրականում  պատերազմի մասին պետք է լռել, որովհետև բառերն անզոր են նկարագրելու այն ցավերը, որ զգում էինք այդ օրերին, որն այդպես էլ չմեղմացրեց ժամանակը…

Արցախի պաշտպանությունն այդ օրերին գերնպատակ էր յուրաքանչյուր զինվորի համար… Անմասն  չմնաց նաև Սևակը։ Չգիտեմ՝ երբ կկարողանամ հաշտվել իր բացակայության հետ։ 2019 թվականի փետրվար ամիսն էր…հիշում եմ իրեն՝ հպարտ կանգնած Ղազանչեցոց դիմաց, Արցախով հիանալիս: Ինքը մեկն էր հազարներից, ով առանց երկար մտածելու, պատերազմի առաջին իսկ օրվանից պիտի պաշտպանության մասնակիցը ու նախաձեռնողը լիներ։

Նախքան պատերազմի սկսելը, երբ արդեն մի քանի ամիս էր մնացել ծառայության ավարտին, հեռախոսազրույցով ասաց. «Շատ մի սպասեք: Էստեղ շատ էլ լավ ա, կարող ա հենց ստեղ էլ մնամ…»

Ինձ թվաց էլի կատակում է…

Հե՛նց սեպտեմբերի 27-ին իր ծննդյան օրը, իսկ պատերազմի սկսվելու առաջին օրը, զանգեց, խոսեցինք 1-2 րոպե, հետո կապը կորավ, ու տագնապային զգացողություն, անհանգստություն ամեն օր, ամեն ժամ, չնայած մինչև հոկտեմբերի 7-ը արվող իր կարճատև զանգերի։ Ներքուստ կարծես զգում էի, որ ուրիշ տարբերակ չկա, որ այլևս ամեն ինչ կորած է․․․ Գուցե էդպես էի մտածում, քանի որ տեսնում էի թշնամու կողմից կիրառվող նորագույն զինտեխնիկան ու մեր «խղճուկ» սպառազինությունը, կամ գուցե պարզապես  զգում էի, որ իմ հոգուն անչափ հարազատ մի մասնիկ այլևս դադարելու է ֆիզիկապես գոյություն ունենալ, շնչել․․․ 

Սևակը ծառայել է Իվանյանի  զորամասում, պատերազմի ժամանակ տեղափոխվել է Ջրական։ Փակագծերը չբացելով ասում էր, որ իրեն էր վստահված ռազմական կարևոր նշանակության մի շարք օբյեկտների փոխադրումը դիրք, որ միաժամանակ իր վարորդական հմտությունների շնորհիվ  հաջողությամբ մարտադաշտից դուրս էր բերում վիրավոր զինվորներին։ Այդ ընթացքում Սևակը մի անգամ էլ վիրավորվում է, բայց  հրաժարվում է բուժօգնությունից և անձնվիրաբար շարունակում է կատարել իր ծառայողական պարտականությունները։ Իր զոհվելու օրը Սևակը երկու անգամ վիրավոր զինվորներին կարողանում է դուրս բերել մարտադաշտից։ Հետո նրան հայտնում են, որ էլի վիրավորներ ունենք, և առանց մտածելու մեկնում է առաջնագիծ, բայց ցավոք, տեղ չի հասնում. մեքենան անօդաչու թռչող սարքերի թիրախ է դառնում։ Եղբայրս զոհվեց հոկտեմբերի 10-ին, լուրը մեզ հասավ հոկտեմբերի 11-ին։

Սևակ Ալեքսանյան

Քո ցավը, ՀԱՅՐԵՆԻՔ,

կրակե շապիկ է.

հագնում եմ` վառում է,

հանում եմ` մեռնում եմ:

 Վարդգես Պետրոսյան

Աշունը՝ մահաշունչ, քամին՝ ցնորված, ժողովուրդը՝ խելագար․․․

Քամին սուրում է, թվում էր՝ մեղեդի է նվագում, որի մեջ կար ցավ, կսկիծ։ Պտտվում էի  Եռաբլուրում ու չգիտեի՝ ինչ անել․ խելագարվե՞լ էի։ Նկարները ժպտում էին այնքա՜ն կենդանի, որ թվում էր՝ տղաները կողքիս կենդանի կանգնած են, որ ուզեն՝ զրույց կբացեն, կպատմեն ինձ հայրենի լեռների մասին, իրենց տեսած պատերազմի, որ մենք հազիվ թե կռիվ-կինոներում ենք տեսել ու իրականում պատկերացում էլ չունենք։ Ախր, մենք ի՞նչ ենք տեսել, ի՞նչ գիտենք․ չէ՞ որ մեր կյանքը սահմանափակվում է տաքուկ անկողնում քնելով, իրար հետ սրճարանում մի բաժակ թեյի շուրջ զրուցելով և․․․ ինչևէ։

Նայում էի նկարներին, մտովի զրույց բացում, երբ կողքից լացի սաստիկ ձայներ էին լսվում, ձայներ, որ հոգին հանում են մարդու։ Աջ ու ձախ էի նայում, երբ տեսա մի տիկնոջ, ում հայացքի մեջ գտա նախնիներիցս մի կտոր, հայացք, որի մեջ կար ցավ, տառապանք։

Կի՞նը, գիտե՞ք ինչպիսին էր․․․  Հիսունվեց տարեկան էր, հագին տարազ էր, առջևի մասի բացվածքը զարդարել էր թավշյա սև կտորը։ Երեքփեշանի արխալուղ էր հագին, իսկ փեշին կպած՝ ոսկեգույն ժապավեն։ Ճակատնոց էր կրել, շատ էր գեղեցիկ։ Ձեռքին զենք էր, և, ինչպես «Վարդանանքի» հերոսուհին, քայլում էր ու զենքով ձայն տալիս նրանց՝  գերեզմանների տակ փափուկ հողը գրկած ու հավերժի քնով ննջած իր զավակներին։  Աչքի՞ս է երևում, թե՞ այդ կինն է ցնորվել։ Վախենում էի մոտենալ, ո՞վ է , ի՞նչ է ուզում։ Գլխումս անհամար հարցեր էին պտտվում, պատասխաններն էի ուզում իմանալ։ Վախը գրպանս դրած՝ մոտեցա կնոջը, ով, չնայած իր տարիքին, սարսափելի ծեր էր երևում։ Գուցե ցավի՞ց։ Մոտեցա և․

-Կներեք, ո՞վ եք Դուք, ինչո՞վ կարող եմ օգնել Ձեզ։

-Ես՞ (քմծիծաղ տվեց, դա նշան էր այն բանի՝ իբրև չես ճանաչու՞մ)։ Դու օգնես ի՞նձ։ Ինձ հիմա ոչ ոք չի կարող օգնել, իսկ ովքեր օգնել են, պաշտպանել են ինձ, այժմ դարձել են հավերժի ճամփորդ։ Տե՛ս, նայի՛ր (ձեռքի զենքով շիրիմներն էր ցույց տալիս)։ Գնա՛, աղջիկս։

-Ի՞նչ, ի՞նչ եք խոսում։ Մի րոպե, ախր Ձեր զարդերը, հագուստը․․․ Ի՜նչ ծանոթ են։ Դուք այն տա․․․

- Այո՛,  Արցախի տատիկն եմ, այն տատիկը, որ խորհրդանիշ ու այցեքարտ էր հանրության  համար։

-Իրավ որ․․․

- Տեսնու՞մ ես ցավը ինչպես է հոգիս հանել, ծերացել եմ, թեպետ այդքան էլ մեծ չեմ։ Բայց գիտե՞ս քանի պատերազմ եմ տեսել․․․ 1988, 2020, 2023․․․ Քանի՜ սերունդ եմ մեծացրել, որ ապրեն ազատ ու խաղաղ հայրենիքում, բայց այդ նույն ջահել սերնդին հողին եմ հանձնել ու փայփայել։

-Հասկանում եմ ․․․

-Չէ՛․․․ Դուք ոչինչ չեք տեսել․․. Հայրենիքս հանձնել են ու  տղաներիս այստեղ են բերել, մինչդեռ նրանք իրենց հանգիստը պետք է ծննդավայրում գտնեին՝ Արցախում։

-Երևում է՝ Ձեզ  շատ են նեղացրել, հա՞։

-Ի՞նձ, ինձ սպանել են այն ժամանակ, երբ որդիներիս են տարել, երբ որդիներիս թուրքը մորթել է ու գլուխները ցցին հանած ինձ ներկայացրել, իսկ ես անզոր էի․․․ Այնքա՜ն անզոր․․․

-Հայրենի՜ք ջան․․․

-Դե ․․․ Էլ չխոսեմ ընտանիքիս անդամների մասին։

-Ընտանի՞ք, անդամնե՞ր…

-Այո՛․․․  Վանը, Էրզրումը, Սեբաստիան, Բիթլիսը․․․ Էլ ո՞րը թվարկեմ, մենք քույր-եղբայրներ ենք։ Մենք բոլորս իրարից հեռացել ենք․․․ Թուրք կոչեցյալն է բաժանել, նա, որ անգամ երկրի երեսին գոյություն չուներ, երբ մենք կայինք։

- Հայրենի՜ք ջան, ես հավատում եմ, որ գալու է Աստծո արդար դատաստանը, և մարդիկ պատասխան են տալու։

-Կույր ու խուլ աշխարհը պիտի պատասխան տա զավակներիս կյանքից անժամանակ հեռացնելու համար, հայրենիքս ծվեն-ծվեն անելու համար։ Ես ամեն օր աղոթում եմ Աստծուն՝ սպասելով ահեղ դատաստանին, իսկ  լավագույն տարբերակը ՝ համախմբվածությունն է։

***

Մենք միշտ փորձում ենք փախչել իրականությունից, որովհետև ավելի դատարկ է, քան անցյալը։ Անցյալը ինչքան էլ տխուր եղած լինի, մի տեսակ ջերմություն ունի․ իրավ որ, այդպես է։ Մենք շարունակ հիշում ենք մեր ապրած զգացմունքները, հարազատների հետ ունեցած խոսակցություններն ու արցունքների հետևից ընկած անկեղծ ժպիտները։ Երբ շրջվում ու հայտնվում ենք ներկայում, մի տեսակ ոչինչ չի արդարացնում մեր հույսերը, սպասելիքները․ գուցե մի օր ցավն ու ջերմությունը ջերմ թվան, չգիտեմ։

Մենք անընդհատ կորցնում ենք, ամեն օր ենք կորցնում, որովհետև չենք վախենում կորցնելուց, որովհետև ամեն ինչի մեջ մեղադրում ենք ճակատագրին, նախախնամությանը, բայց ոչ մեզ․․․

Ապրում ես  ու հասկանում, որ միայն ժամանակի ընթացքն է բուժում կամ պարզապես բթացնում քո ցավը․․․ Ապրում ես, ժպտում, արարում․..

Թող կանգ առնի պտույտը, հայտնվեմ այն տեղում, որտեղից կտեսնեմ անցյալը, իսկ ներկան ձեռքերումս կլինի։

Պապին հիվանդ էր:

Երբ նոր եմ ծնվել, ասում են՝ ողջ օրը գրկից ցած չի դրել.

-Գետնին դնելու էրեխա չի, պետք ա միշտ գրկած պահենք։

Պապին միշտ պառկած էր։ Մենք շատ սենյակներ չունենք, ուստի ինքը հյուրասենյակում էլ հենց պառկած էր, դե հասկանալի է՝ հեռուստացույց, բազկաթոռ, սեղան, աթոռ, ամեն բան հյուրասենյակում էր։ Պապին առավոտից իրիկուն հեռուստացույց էր նայում, երբ էլ որ չէր նայում, ուրեմն քնած էր։ Ու էսպես ամեն օր մենք ու պապին կռիվ էինք տալիս, թե ում ուզած ալիքն էինք նայելու, համարյա միշտ հաղթող էր դուրս գալիս ինքը, չնայած հաճախ թույլ էր տալիս, որ մեր սիրելի մուլտերը գոնե մի կես ժամով նայենք (ամեն դեպքում մի լավ կռվից հետո իհարկե)։

Պապին ողջ օրը պառկած էր, որովհետև հիվանդ էր ու վեր կենալ չէր կարող։ Ես պապիին սիրում էի, թեկուզ հետը հեշտ չէր, հիմա էլ հիշելիս էն ջերմությունն եմ զգում, երբ գնում, ոտքերի մոտ պառկում էի, որ միասին հետը մի բան նայեմ, որն իր ճաշակով էր։ Տարիներն անցնում էին, ու պապին էլի պառկած էր, մկանները գնալով ավելի ու ավելի էին մաշվում, ինքն էլ սկսեց գնալով ավելի ու ավելի քիչ ուտել։ Պապին վատը չէր, ես իրեն վատը չեմ տեսել, ինքն ուղղակի տատու հետ յոլա չէր գնում ու էդ իրեն ստիպում էր բարկանալ: Մի անգամ, երբ տատը որոշեց մի քանի օրով գնալ ու իր բարեկամուհու տանը մնալ, նույն գիշերը պապին վատացավ, դե տատին էլ ոնց գնացել էր, հետ եկավ: Էդ ժամանակ կատակով ասում էինք, որ պապը տատու կարոտին չդիմացավ։ Առհասարակ մեր տուն շտապ օգնության գալը սովորական բան էր դարձել։ Ամեն անգամ շենք մտնող շտապ օգնության մեքենան տեսնելիս կարծում էինք, թե մեր տուն են եկել։

Պապին մի ընկեր ուներ, մեր հարևանն էր, մենք երկրորդ հարկում ենք, իրենք՝ չորրորդ: Էդ մարդն, ում անունը Խաչիկ էր, պապուց երևի ջահել էր, առույգ էր, կատակասեր, ինչ-որ հիվանդություն ուներ, բայց իրեն լավ էր զգում, հաճախ էր գալիս պապուն հյուր, գալիս էր, ձեռ առնում ու գնում: Մտքներովս էլ չէր անցնի, որ մի օր կարթնանանք, ու ինքն էլ չի լինի: Նրա մահվան օրը մուտքի դռան գլխին լամպ կախեցին։ Ոչ մեկս չգիտեր, որ պապն ամենաերկարակյացը կլինի։

Էդպես էլ չիմացանք՝ պապն ապրել ուզում էր, թե չէ, բայց մի բան հստակ էր, հիվանդ ապրելը հեշտ չէր։ Բժիշկներն ասում էին՝ պապու սիրտն առողջ է ու պինդ, էդ էր իրեն ողջ պահում։ Տեսնես ինքն ուզու՞մ էր, որ իր սիրտն էդպես ամուր լինի։ Կոպիտ մարդ էր՝ տատն ասում է։ Բայց ո՞վ անկողնուն տարիներով գամված լիներ ու կոպիտ չլիներ։ Բարդ է եղել հաստատ, բարդ և՛ իր համար, և՛ մեր։ Գուցե կարծեք, թե չար էինք, բայց մտածում էինք, որ հենց պապին էլ չլինի, մեր կյանքը կհեշտանա, բայց սխալվում էինք: Պապու կորուստը ծանր էր, իր մահից ամիսներ, անգամ տարիներ անց ես իրեն երազիս տեսնում էի: Տպավորություն էր, թե ողջ-ողջ ենք թաղել իրեն: Տարօրինակ է, երազներս միշտ նույն բնույթն ունեին. մենք պապուն գերեզմանից հանում էինք, ու ինքը շարունակում էր ապրել։

Պապու մահվան օրը… (ցերեկ էր կարծեմ, կամ առավոտ), քույրս ասաց, որ պապին էլ չի շնչում, իսկ Աշոտը (հորեղբայրս է) ասաց, որ դատարկ բան է, երաժշտության ձայնը թող բարձրացնեն, իսկ պապին, փաստորեն, իրոք էլ չկար: Մի կողմից լավ է, որ մարդիկ մահանում են. վերջիվերջո դադարում են տեսնել ու զգալ աշխարհում հաստատված ու բնականոն դարձած մարդկային գարշելի կենդանությունը։

Էլի մեր տուն եկավ շտապ օգնությունը, էս անգամ՝ վերջին անգամ, էլ պապին տուն չեկավ, էլ ու՞ր գար։ Պապին գնաց, ու անգամ իր թաղմանը մարդիկ լաց էին լինում իրենց առօրեական հոգսերի, մեկ այլ մահացած մարդու, իրենց անիմաստ վատնած կյանքի համար: Էդ օրը պապունն էր, էդ օրը լացում էին էն փայտե կտորները, որոնց մեջ ինքը պառկած էր, լացում էին էն պատերը, որոնց մեջ մարդիկ էին հավաքվել, լացում էր հողը, որն իր մեջ էլի մարդկային անկեդան մարմին էր փտեցնելու…

Թափթփված մտքեր, շփոթված հայացք,

Կիսամութ ժպիտ, խավարոտ նայվածք։

Հետո պատուհան, վրան` կաթիլներ,

Հետո ձյուն եկավ, դարձան փաթիլներ։

Աշունը անցավ, ձմեռն էլ իր հետ,

Փաթիլը տարավ ու կորավ անհետ։

Փաթիլը դու էիր, իսկ կաթիլը՝ ես,

Չքացար դու, չքացա և ես։

Փոթորկի մեջ մեկ կաթիլ, մեկ ձյուն,

Մութ աշխարհի մեջ իրար չէին գտնում։

Հետո չքացան անգույն օդի մեջ,

Ոչ ոք չտեսավ նրանց լույսի մեջ։

Ես քո ցավը, ախր, ո՞նց տանեմ, հայրենի’ք,

Թե ցավդ մենք ենք,

Թե քո վայ-ը հայն է,

Քարե վերքերդ ո՞նց բուժեմ,

Քարերի երկիր հայրենիք։

Ես քեզ ո՞նց լքեմ,

Ո՞նց թողնեմ, որ դառնաս ուրիշինը,

Դառնաս ուրիշինը ու հայրենիք չդառնաս…

Հիմա տունը այլևս չորս պատը չէ,

Քարե խարխուլ փլատակներից հենարան է, որ ճաք է տվել անկատար երազանքների շատությունից,

Երբ տունս արկերից լուսավորված մութ երկինքդ է,

Ու հենման կետ չունեցող վաղվա հույսն է,

Ես շնչահեղձ լինողիդ ո՞նց ասեմ, որ լքում եմ ու օտարացել եմ երևի։

Ո՞նց չսրբեմ կարոտիս սուրբ նշույլները, երբ չհեռացած կարոտում եմ…

Հոգուս ծանրությունը ափերիդ առ, հայրենի’ք, ես հեռանում եմ անառակ որդու պես,

Ու պատմությունն ասում է, որ մի օր բոլորը վերադառնում են,

Անդավաճան կմնա՞ս ինձ, երբ ես քեզ դավաճան լինեմ, մեղավոր լինեմ քո առաջ,

Օտար քաղաքներում` անլույս փողոցներդ հիշեմ,

Ասում են, մայրերը զավակներից չեն նեղանում,

Ինձ մոր պես կսպասե՞ս…

Թե՞ ցավդ մենք ենք,

Ես քո ցավը, ախր, ո՞նց տանեմ, հայրենի’ք…

Ամենաթող ու թանաք,

Ամենահող ու հավատք,

Կորցնողի հոգին անճար մատուռ է,

Անտուն հայացքը քարե ապտակն է մեռած աշխարհին…

Ամենաթող ու թանաք…