Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

Ըշտը, ըսպեսնա բաներ…

Լուսանկարը՝ Արաքսյա Ալեքսանյանի

Ամենաշատը ինձ հուզում է այն, որ այսօր մարդկանց ոչինչ չի հուզում: Նրանք դարձել են անտարբեր, անսիրտ ու կարծես նրանց ներսում դատարկություն լինի: Այսօր, հատկապես մեր քաղաքում կյանք կարծես չլինի: Մարդիկ ապրում են միապաղաղ ու կյանքից հիասթափված: Անընդհատ բողոքում են իրենց կյանքից, բայց չեն գիտակցում, որ այս ամենը փորձություններ են, որոնց դեմ մենք պետք է դուրս գանք, պայքարենք, հավատանք մեր անհոգ ու պայծառ ապագային: Բացի դրանից, մեծահասակները գոնե պետք է խրախուսեն ու քաջալերեն վերջերս բավականին ակտիվացած երիտասարդությանը, ովքեր պայքարում են իրենց լավ ապագայի համար: Մեր քաղաքացիները շատ դժվարություններ են տեսել, բայց դա չի նշանակում, որ հուսահատ ու անտարբեր պետք է ապրեն երիտասարդները: Շատ հաճախ փողոցով քայլելիս ես ու իմ ընկերուհիները բարձր խոսում ենք ու ծիծաղում ու արդյունքում հանդիպում ենք մարդկանց դժգոհ դեմքերին ու լսում նմանատիպ արտահայտություններ. «Էս սերունդը…», «Ըբը սոնք տուն տանելու աղջիկնե՞ր են…», «Մեր թվերին ըսպես բաներ չկային…», «Գեդինը չեն մտնի…», «Ինչների վրա կուրխընան…» և այլն: Պետք է միշտ լավատես լինել ու հասկանալ, որ գիշերին միշտ հաջորդում է առավոտը և հավատա, որ Գյումրին  մոտ ապագայում կդառնա առաջվանը:

Ճամբար Մալիշկայում

-Ընկեր Աստղիկ, մոռացել եմ գլխարկս:

-Ընկեր Աստղիկ, իմ կողքին նստիր:

-Ընկեր Աստղիկ, ինձ էլ դրանից կնկարե՞ս:

-Ընկեր Աստղիկ, կլինի՞ պահմտոցի խախանք…

Արդեն մեկ շաբաթ է` մեր դպրոցում գործում է ճամբար 1-4-րդ դասարանի երեխաների համար: Ջոկատավարները ես և իմ դասընկերներն ենք: Երեխաներն իրենց շատ լավ են զգում ճամբարում: Առավոտյան տարբեր խաղեր ենք խաղում: Ժամը 12-ին երեխաները լվանում են ձեռքերը և գնում բուֆետ  նախաճաշելու:

Նրանց հետ շատ հետաքրքիր է: Միասին նկարում ենք, երգում, հեքիաթներ կարդում:

Սկզբում մտածում էի, թե դժվար կլինի երեխաների հետ, ճիշտն ասած, մինչ այդ երեխաների հետ չէի կարողանում շփվել. միշտ կռվում էինք,  բայց հիմա սկսել եմ սիրել նրանց, հասկանալ: Հիմա վաղ առավոտյան ես անհամբեր շտապում եմ ճամբար, որովհետև նրանք սպասում են ինձ: Սա ինձ համար էլ շատ կարևոր ժամանակ է, քանի որ հասկացա, որ երեխաներից շատ բան կարելի է սովորել: Իսկ ամենակարևորը դասը, իմ կարծիքով, այն է, որ երբ քեզ սիրում ու վստահում են, դու դառնում ես ավելի լավը, ավելի պատասխանատու և կազմակերպված: Ես հիմա անցկացնում եմ իմ կյանքի ամենակարևոր ամառը և չեմ տրտնջում, թե օրերը ձանձրալի են:

Գրքի խորհուրդը

Լուսանկարը՝ Արփինե Աղավելյանի

Լուսանկարը՝ Արփինե Աղավելյանի

Ես շատ եմ սիրում գրքեր կարդալ, հատկապես նախընտրում եմ ֆենթեզի ժանրը: Եվ ինձ թվում էր, թե իմ հասակակիցներից բոլորին էլ հետաքրքրում են գրքերը, ուղղակի ամեն մեկն ունի իր նախընտրած ժանրը, հեղինակը, գիրքը: Բայց արի ու տես…. Որ գիրքը կարող է այլ գործառույթ էլ ունենալ:

Դասերից  հետո ես  միշտ այցելում եմ իմ դպրոցի մոտ գտնվող գրախանութը ու ինձ համար գրքեր ընտրում, անչափ հետաքրքիր քննարկումներ ունենում գրքերի և հեղինակների մասին` ինձ հետ արդեն ընկերացած վաճառողների հետ: Ամենահետաքրքիրը գրքի ընտրության պահն է, երբ շրջում ես սրահով, ուր ամենուրեք գրքեր են` զանազան գեղեցիկ կազմերով և թղթի բույրով:   Յուրաքանչյուր գիրք ընկալում ես որպես մի առանձին աշխարհ, որը սպասում է իր ընթերցողին: Այս վիճակը, իհարկե, կհասկանա նա, ով մտնում է գրախանութ և իր ձեռքն է վերցնում գիրքը և սկսում ճանաչել այդ անծանոթին, որը շատ շուտով կարող է դառնալ իր  ընկերը, խորհրդատուն և սփոփողը…

Մի օր, այդ խանութում ես, կանգնած գրքերի բազմազանության մեջ, ուսումնասիրում էի դրանք, երբ հանկարծ մի տղա եկավ և շփոթված հայացքով նայելով գրքերի բազմազանությանը` դիմեց վաճառողին.

-Ախպերս, ինձ մի հատ սիրուն գիրք տուր:

Վաճառողը զարմացած հարցրեց.

-Սիրուն գի՞րք , իսկ կարո՞ղ եք գոնե ինչ-որ հեղինակի անուն ասել:

-Աաաաա¯, ի՞նչ հեղինակ, ախպե´ր ջան, ես տենց բաներից հեռու մարդ եմ, կարևորը սիրուն մի բան տուր:

Վաճառողը շփոթվեց և առաջարկեց մի գիրք, որը սիրո մասին էր, և այդ գրքի շապիկի վրա սիրահար զույգ էր նկարված,  որոնք համբուրվում էին: Տղան երկար նայելով գրքի շապիկին ասաց.

-Ախպերս, էս ի՞նչ էս տվել, ընկերուհուս ծնունդն ա, ամոթա սենց բան տանեմ, ի՞նչ կմտածի:

Վաճառողը հետ վերցրեց այդ գիրքը և տվեց մեկ ուրիշը, որի շապիկը իսկապես շատ գեղեցիկ էր, չեմ էլ հիշում ինչ գիրք էր, միայն շապիկը հասցրեցի նկատել:  Տղան, գոհ իր գնումից, վճարեց և շտապ  խանութից դուրս եկավ:

Հաջորդ օրը`դպրոցում, պատահաբար լսեցի  մեր դասարանի  տղաների խոսակցությունը: Մեկը գիրքը կարդում էր, իսկ մյուսը նայում էր ընկերոջը և հանկարծ դժգոհ տոնայնությամբ ասաց.

-Այ մարդ, գիրք  ինչի՞ ես կարդում, ինչի՞դ է պետք:

-Հա էլի, գիդես շատ էլ պե՞տքս է,- պատասխանեց երկրորդը,- գիրք եմ կարդում, որ կարողանամ աղջիկ կպցնեմ, հիմա թազա մոդայա, աղջիկները սկսել են գիրք կարդալ:

Ես հազիվ զսպեցի ծիծաղս, բայց հետո հասկացա, որ առաջին հայացքից զվարճալի այս միջադեպը, իրականում շատ ցավալի է, և ինձ շատ է տխրեցնում:

Ինձ տխրեցնում է այս փաստը, քանի որ գրքերը մեր հասարակության մեջ այնպես անտեսված են, որ մարդիկ չեն էլ փորձում կարդալ,  կամ էլ կարդում են, ինչպես  իմ դասարանցին էր կարդում, որովհետև աղջիկ պետք է կպցնել, իսկ աղջիկների մոտ էլ «մոդա» է,  կամ էլ գալով գրախանութ պահանջում են «սիրուն» գիրք և հպարտորեն ասում,  որ իրենք գրքերից հեռու են: Իհարկե, կան նաև իսկապես գիրքը գնահատող մարդիկ, բայց ցավոք ճնշող մեծամասնությունը նրանք չեն:

Չեմ կարող հասկանալ այդպիսի մարդկանց. չէ որ գիրքը դա մի առանձին աշխարհ է, որը պարուրում է քեզ ընթերցանության ժամանակ, տալիս է քեզ փորձ, գիտելիք, հաճելի զգացումներ, կյանքը հասկանալու  իսկական իմաստնություն:

Գրքեր կարդալը նպաստում է սեփական կարծիքի ձևավորմանը, աշխարհայացքի ձևավորմանը,  կարդացող մարդը ապրում է հազար կյանք, իսկ մարդը, ով  երբեք չի կարդում, ապրում է ընդամենը մեկը: Եվ դեռ պարզ չէ, թե ինչպես է ապրում, կամ ինչու է ապրում…

 

Ունքը ուղղելու փոխարեն աչքն էլ հետը հանեցի

Լուսանկարը՝ Անի Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Անի Կարապետյանի

- Էլի լվա՞ցք ես արել ու մինչև հիմա չե՞ս փռել:

- Հեսա կանեմ, մամ:

Հիմար սովորությանս համաձայն էլի գործս կիսատ էի թողել, բայց  դե, գիշերվա հազարն էլ լիներ, պետք է վերջացնեի: Ինձ համար դրսում լվացք եմ փռում, մեկ էլ սարսափելի ձայներ լսեցի: Սկզբում մտածեցի նայածս ֆիլմի ազդեցության տակ եմ մնացել, բայց չէ, նույնը լսում էի շարունակ: Ձայները գալիս էին խողովակի միջից: Կարծեցի մեր բակի օձերը այլևս ինձանից թաքնվելու տեղ չեն գտնում և արդեն խողովակի մեջ են մտնում: Քանի որ չէի ուզում գիշատիչներին այդ դաժան ճակատագրին արժանացնել և հենց իմ ձեռքերով խեղդել, հայրիկիս դիմեցի:

- Այս անգամ նրանց խեղդել քեզ չի հաջողվի, ծիտիկ է:

- Ծիտի՞կ, ոնց թե պապ, մի կողմ գնա, թող`տեսնեմ:

Փաստորեն խեղճ ծիտիկը խողովակի մեջ էր մտել ու չէր կարողանում դուրս պրծնել (ինչևէ, ես սկզբում այդպես կարծեցի): Պետք է անպայման փրկել: Խողովակից մի կերպ հանեցինք, բայց նա շնորհակալություն հայտնելու փոխարեն տուն մտավ և կարծես ուզում էր ամեն ինչ փշուր-փշուր անել: Ես պատուհանը բաց թողեցի, որպեսզի իր շնորհակալությունը հայտնելուց հետո դուրս գա: Առավոտյան միայն նրա շնորհակալության հետևանքները տեսա, և ուրիշ ոչինչ: Էլի լվացքը ինձ էր սպասում, և նրանից նեղացած անցա իմ գործին: Նորից նույն սարսափելի ձայները…

Մի կողմ դրեցի ամեն ինչ և մոտեցա խողովակին, այս անգամ իրոք սարսափելի էր: Չէ, չէ, գիշատիչներ չէին: Խողովակում տեսա երեք ձու և երկու փոքրիկ ձագ: Այդ տեսարանը հրաշալի էր, սակայն այդ ժամանակ նոր հասկացա, թե ինչու էի արժանացել այդ շնորհակալությանը, և սարսափելին հենց դա էր, երևի այդ նույն պահին ես էլ նրանց համար մի գիշատիչ կենդանի էի: Փորձեցի նրանց օգնել, բայց խողովակից հանել այս անգամ չէի պատրաստվում: Ձեռքս վերցրեցի բահը և սկսեցի հողը փորել: Լսել էի ծիտիկները որդ են սիրում ուտել: Երկար,բայց միևնույն ժամանակ հաճելի չարչարանքներից հետո նրանց կերակուրը պատրաստ էր: Մայրիկս ճիշտ է ասում, որ ես միշտ ունքը ուղղելու փոխարեն աչքն էլ հետն եմ հանում, բայց այս անգամ բժիշկ դարձա և փորձեցի բուժել այդ վերքը: Իսկ նրանց համար մի անհանգստացեք, խողովակից հանել էլ չեմ փորձի, կմեծանան` իրենց ոտքով դուրս կգան:

 

Դպրոցական տարիներ, որ «թռած» անցնում եք

Եվս մեկ ուսումնական տարի ավարտվեց: Ամբողջ տարվա ընթացքում տքնաջան աշխատած ու տարին գերազանցությամբ ավարտած աշակերտները, ինչպես նաև նրանք, ովքեր բոլոր դասաժամերի վայրկյաններն էին  միայն հաշվում և ուսումնական տարվա ավարտին այդքան անհամբեր էին սպասում, հիմա վերջապես հանգստանում են: 

Իսկ նրանք, ովքեր ինձ պես մյուս տարի  ավարտելու են դպրոցը և առաջիկա ուսումնական տարին անց են կացնելու շտեմարանների առաջ` պատրաստվելով միասնական քննություններին, հա´տկապես են հանգստանում, փորձելով մաքսիմալ քանակությամբ էներգիա կլանել պայծառ ամառային օրերից` սպասվող «տանջանքներին» դիմանալու համար:

Ինձ հանդիպող բոլոր ծանոթները, հարազատները խորհուրդ են տալիս այս ամառվա ընթացքում մի լավ հանգստանալ: Իսկ ես ժպտալով նայում եմ նրանց, ընդունում  խորհուրդը և նորից հիշում, որ ամբողջ ամառային արձակուրդների ընթացքում «Հայ ասպետի» կիսաեզրափակիչ փուլին ենք պատրաստվելու, և իմ  հանգիստը սահմանափակվելու է միայն մրցույթի նախորդ փուլից շահած հնգօրյա արշավով, որ հուլիսին պիտի լինի: Արձակուրդներից արդեն մի ամիս անցել է, և այս ամբողջ ամսվա ընթացքում գրեթե ամեն օր գնացել ենք դպրոց, որ պատրաստվենք մրցույթին: Բայց չափազանց ուրախ եմ ու գոհ, որ ամառս այսպես է անցնելու: Կարծում եմ, այսպես այն  ավելի երկար կթվա:

Կարծես երեկ էր, որ ավագ դպրոց եկա, ու այն ժամանակ երեք տարին, որ անց էի կացնելու իմ նոր դպրոցում, մի ամբողջ հավերժություն էր թվում: Սակայն չնկատեցի էլ, թե ինչպես անցավ, ու հիմա ևս երկու ամիս հետո  կլինեմ 12-րդ դասարանցի: Այս ուսումնական տարին կլինի իմ և էլի շատ ու շատ աշակերտների դպրոցում անց կացրած ուսումնական տարիներից վերջինը: Հույս ունեմ, որ հագեցած ամառային արձակուրդներս չեն շտապի ավարտվել, և այդքան սիրելի ու թանկ դպրոցական տարիներից վերջինը մյուսների նման չափազանց արագ չի անցնի: Չէ որ մեծերը միշտ ասում են. «Երանի եք տալու ձեր էս տարիներին»:

Կապանի թութը

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Թութը ավելի շատ օգտագործում են գյուղերում: Թթով պատրաստում են չիր: Չիր պատրաստելու համար նախ պետք է թութը թափ տալ: Թութ թափ տալու ժամանակ շատ օգնում են երեխաները. երեխաները բռնում են քյարխանան` հատուկ ծածկոց, որի մեջ պետք է լցվի թափվող թութը, իսկ մեկը, ով ուժեղ է, բարձրանում է ծառը, կանգնում ճյուղի վրա ու սկսում է ոտքով հարվածել:  Թափ տալու ժամանակ թութը ասես կարկուտի նման հարվածում է կտորին` թողնելով հյութեղ հետքեր, իսկ եթե թութը սև է, ապա նաև սև բծեր: Իսկ վերջում թութը լցնում են դույլի մեջ և տանում են տուն՝ չիր պատրաստելու նպատակով: Վերցնում են սկուտեղ, հատիկ-հատիկ  կողք կողքի դասավորում են թութը և դնում են արևի տակ: Թութը թողնում են արևի տակ այնքան, մինչև չորանում է:  Թթից նաև քաղցր օշարակ են պատրաստում` դոշաբ, որը շատ լավ դեղամիջոց է հազի դեմ: Թթից կարելի է նաև ստանալ օղի, գինի: Դե, կարծում եմ թթի օղին հայտնի է ողջ Հայաստանում: Թութն արդեն հասնում է, շուտով բոլոր այգիներում կլսվի ուրախ աղմուկ և ճոճվող թթենիները պար կբռնեն:

Սյունե Բարսեղյան

Մեր հասցեն՝ Կապան

Կապանը մեր պատանի թղթակիցների աչքերով

 

Մի գնա

Լուսանկարը` Անուշ Ավագյանի

Լուսանկարը` Անուշ Ավագյանի

Գարուն էր: Գարուն, որn այդպես էլ իր հետ գարուն չբերեց Սարգսյանների ընտանիքի համար:

- Որդիս, լավ կնայես մորդ, մինչև որ գամ:

Վերջին խոսքերը եղան հոր, որն ասաց որդուն:

Անցել էր մի քանի ամիս, և կարծես թե ամեն ինչ լավ էր ընթանում: Հեռախոսազանգ…

Լսափողը վերցրեց Հայկը:

-Չէ… Պապ ջան… Ինչի՞ համար, Տեր Աստված: Ասում էինք` մի գնա…,- և նրա աչքերը լցվեցին արցունքով:

-Ի՞նչ է պատահել, տղաս:

-Մամ…,- Հայկը լռեց:

Հայրը բարձրահարկ շենքի տանիքում աշխատելիս ցած էր ընկել: Նրան հնարավոր չէր եղել փրկել:

Զանգ, որ փոխեց ամեն ինչ:

Ընտանիքի կյանքը բարելավելու, օրվա հացը վաստակելու համար՝ ինչպես և բոլոր հայրերը մեր օրերում, մեկնել էր արտերկիր`աշխատելու:

Չգնա՞ր, բայց դա նույնպես ելք չէր:

Մի գնա… Ինչքան հեշտ, և միևնույն ժամանակ, ինչքան դժվար է ասել այդ խոսքերը, և մի՞թե այդ մի գնան ինչ որ բան կփոխեր:

Բայց իմ ընթերցող,՝դու, որ կարդում ես, դու չգնաս:

Այսպիսի սեր

Լուսանկարը՝ Սոնա Ղևոնդյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Ղևոնդյանի

Մի քանի օր առաջ համացանցում մի աղջիկ գրեց ինձ: Ես նրան չճանաչեցի: Ապա նա ինձ ասաց.

-Ես Նաստյան եմ, քո հարսիկը:

Այս խոսքերը կարդալով հիշեցի եղբորս արկածները:

Այն ժամանակ մենք ընտանիքով ապրում էինք Ռուսաստանում: Մենք մանկապարտեզի արձակուրդներին  ցանկանում էինք գալ Հայաստան և, գնալով մանկապարտեզ, բոլորին ասացինք, որ գնում ենք Հայաստան: Եղբայրս վերջին օրերին տխուր էր և ասում էր, որ չի ուզում ընկերներին թողնել ու գնալ Հայաստան:

Մի օր մեր տուն զանգ եկավ: Մայրս վերցրեց լսափողը, լսեց և  ծիծաղելով ասաց` անպայման կասեմ, չէ, մի անհանգստացեք: Ամեն ինչ լավ կլինի: Երբ նա անջատեց հեռախոսը, հարցրեցի, թե ինչ էր եղել: Նա պատասխանեց.

-Էս ախպերդ գնացել ա մանկապարտեզ, Նաստյային ասե լա.«Նաստյա, ինչ իրեր ունես` հավաքի: Գալիս ես ինձ հետ Հայաստան: Մամայիդ էլ ասում ես, որ Վովայի հետ ես գնում»… Ու հիմա Նաստյան գնացել ա տուն ու շոր ա հավաքում, ասում ա. «Ես գնում եմ Հայաստան Վովայի հետ>>:

Մենք սկսեցինք համոզել եղբորս, որ Նաստյային ասի, որ չգա…

Ի վերջո, նրանք հասկացան և իրար հրաժեշտ տվեցին: Նաստյան եղբորս նվիրեց մի թևնոց, իսկ մյուսը պահեց իր մոտ…