Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

Կապանի թութը

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Թութը ավելի շատ օգտագործում են գյուղերում: Թթով պատրաստում են չիր: Չիր պատրաստելու համար նախ պետք է թութը թափ տալ: Թութ թափ տալու ժամանակ շատ օգնում են երեխաները. երեխաները բռնում են քյարխանան` հատուկ ծածկոց, որի մեջ պետք է լցվի թափվող թութը, իսկ մեկը, ով ուժեղ է, բարձրանում է ծառը, կանգնում ճյուղի վրա ու սկսում է ոտքով հարվածել:  Թափ տալու ժամանակ թութը ասես կարկուտի նման հարվածում է կտորին` թողնելով հյութեղ հետքեր, իսկ եթե թութը սև է, ապա նաև սև բծեր: Իսկ վերջում թութը լցնում են դույլի մեջ և տանում են տուն՝ չիր պատրաստելու նպատակով: Վերցնում են սկուտեղ, հատիկ-հատիկ  կողք կողքի դասավորում են թութը և դնում են արևի տակ: Թութը թողնում են արևի տակ այնքան, մինչև չորանում է:  Թթից նաև քաղցր օշարակ են պատրաստում` դոշաբ, որը շատ լավ դեղամիջոց է հազի դեմ: Թթից կարելի է նաև ստանալ օղի, գինի: Դե, կարծում եմ թթի օղին հայտնի է ողջ Հայաստանում: Թութն արդեն հասնում է, շուտով բոլոր այգիներում կլսվի ուրախ աղմուկ և ճոճվող թթենիները պար կբռնեն:

Սյունե Բարսեղյան

Մեր հասցեն՝ Կապան

Կապանը մեր պատանի թղթակիցների աչքերով

 

Մի գնա

Լուսանկարը` Անուշ Ավագյանի

Լուսանկարը` Անուշ Ավագյանի

Գարուն էր: Գարուն, որn այդպես էլ իր հետ գարուն չբերեց Սարգսյանների ընտանիքի համար:

- Որդիս, լավ կնայես մորդ, մինչև որ գամ:

Վերջին խոսքերը եղան հոր, որն ասաց որդուն:

Անցել էր մի քանի ամիս, և կարծես թե ամեն ինչ լավ էր ընթանում: Հեռախոսազանգ…

Լսափողը վերցրեց Հայկը:

-Չէ… Պապ ջան… Ինչի՞ համար, Տեր Աստված: Ասում էինք` մի գնա…,- և նրա աչքերը լցվեցին արցունքով:

-Ի՞նչ է պատահել, տղաս:

-Մամ…,- Հայկը լռեց:

Հայրը բարձրահարկ շենքի տանիքում աշխատելիս ցած էր ընկել: Նրան հնարավոր չէր եղել փրկել:

Զանգ, որ փոխեց ամեն ինչ:

Ընտանիքի կյանքը բարելավելու, օրվա հացը վաստակելու համար՝ ինչպես և բոլոր հայրերը մեր օրերում, մեկնել էր արտերկիր`աշխատելու:

Չգնա՞ր, բայց դա նույնպես ելք չէր:

Մի գնա… Ինչքան հեշտ, և միևնույն ժամանակ, ինչքան դժվար է ասել այդ խոսքերը, և մի՞թե այդ մի գնան ինչ որ բան կփոխեր:

Բայց իմ ընթերցող,՝դու, որ կարդում ես, դու չգնաս:

Այսպիսի սեր

Լուսանկարը՝ Սոնա Ղևոնդյանի

Լուսանկարը՝ Սոնա Ղևոնդյանի

Մի քանի օր առաջ համացանցում մի աղջիկ գրեց ինձ: Ես նրան չճանաչեցի: Ապա նա ինձ ասաց.

-Ես Նաստյան եմ, քո հարսիկը:

Այս խոսքերը կարդալով հիշեցի եղբորս արկածները:

Այն ժամանակ մենք ընտանիքով ապրում էինք Ռուսաստանում: Մենք մանկապարտեզի արձակուրդներին  ցանկանում էինք գալ Հայաստան և, գնալով մանկապարտեզ, բոլորին ասացինք, որ գնում ենք Հայաստան: Եղբայրս վերջին օրերին տխուր էր և ասում էր, որ չի ուզում ընկերներին թողնել ու գնալ Հայաստան:

Մի օր մեր տուն զանգ եկավ: Մայրս վերցրեց լսափողը, լսեց և  ծիծաղելով ասաց` անպայման կասեմ, չէ, մի անհանգստացեք: Ամեն ինչ լավ կլինի: Երբ նա անջատեց հեռախոսը, հարցրեցի, թե ինչ էր եղել: Նա պատասխանեց.

-Էս ախպերդ գնացել ա մանկապարտեզ, Նաստյային ասե լա.«Նաստյա, ինչ իրեր ունես` հավաքի: Գալիս ես ինձ հետ Հայաստան: Մամայիդ էլ ասում ես, որ Վովայի հետ ես գնում»… Ու հիմա Նաստյան գնացել ա տուն ու շոր ա հավաքում, ասում ա. «Ես գնում եմ Հայաստան Վովայի հետ>>:

Մենք սկսեցինք համոզել եղբորս, որ Նաստյային ասի, որ չգա…

Ի վերջո, նրանք հասկացան և իրար հրաժեշտ տվեցին: Նաստյան եղբորս նվիրեց մի թևնոց, իսկ մյուսը պահեց իր մոտ… 

Առավոտյան զբոսանք Վայքում

Լուսանկարը` Դավիթ Ասլանյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Ասլանյանի

Էլի ականջակալներս վերցրի ու …

-Հաջող, մամ, ես գնացի
-Այդքան շո՞ւտ: Դեռ 8:05 է:
-Դե, տնօրենն ասաց, որ հաջորդ անգամ նախավարժանքին չհասնեմ, դպրոցի շուրջը երեք շրջան պիտի վազեմ … Գիտե՞ս ինչքան մեծ է մեր դպրոցը:
-Լավ, բարի օր քեզ:
-Քեզ էլ, մամ…
Բայց ես այնքան էլ չէի ուշանում, պարզապես սկսել եմ դանդաղ քայլել ու հիանալ փոքրիկ ու հանգիստ քաղաքովս: Ասեմ, որ ապրում եմ Վայքում: Ընկերներս ամեն օր ասում են, որ օրերն են հաշվում, թե երբ պետք է վերջացնեն դպրոցը ու գնան Երևան՝ ուսումը շարունակելու, իսկ ովքեր արդեն Երևանում սովորում են, ասում են, որ օրերն են հաշվում, թե երբ է արձակուրդ լինելու, որ գան Վայք: Սրանից կարելի է լավ հետևություն անել. ուղղակի սիրել այն վայրը, որտեղ ապրում ես: Իսկապես հրաշալի տեղ է Վայքը, երբ այս ժայռերին ու քարերին նայում ես տուրիստի աչքերով: Քանի որ տուն-դպրոց ճանապարհը երկար է, և ես նախընտրում եմ դպրոց հասնել քայլելով, ճանապարհի կեսից փոքրիկ քաղաքը սկսում է ակտիվանալ: Փոքրիկ քաղաք, որտեղ իրար հետ կողք-կողքի ապրում են տարբեր տարիքի ու խառնվածքի մարդիկ: Մարդիկ, ովքեր նարդի են խաղում, մարդիկ, ովքեր հաց են առաքում, մարդիկ, և ինձպեսներ, ովքեր ուղղակի քայլում են , հիանալով փոքրիկ քաղաքի գեղեցիկ անկյուններով: Եվ իսկապես այն շատ գեղեցիկ է, յուրօրինակ գեղեցկություն ունի: Երբ նայում ես Վայքի ընդհանուր համայնապատկերին, աչքերի խորքում ժպիտ պահած տխուր մարդու կերպար ես պատկերացնում: Նա կարոտում է իրենից հեռացողներին և անհամբերությամբ սպասում նրանց վերադարձին:
Օ՜, իմ սիրած երգը  Louis Armstrong What A Wonderful World: Ինչ լավ է, որ ականջակալներս վերցրի, այլապես առանց մտքում մենախոսելու կհասնեի դպրոց :
Այս երգի հնչյունների տակ ուղղակի անհնար է չընկնել մանկության գիրկը: Մանկություն , որտեղ ամեն ինչ այնքան անրջային էր , այնքան հեքիաթային: Մանկություն, երբ ծնողների հետ քայլում էինք փողոցով ու վայելում գիշերային քաղաքի լույսերը: Տարիքն է ուղղակի մեծանում  ու, չգիտես ինչու, տարիքիդ hետ մեկտեղ  մարում են քաղաքի լույսերը ևս: Ու ամենացավալին այն է, որ ես էլ, ընդամենը մեկ տարի հետո ստիպված կլքեմ այս քաղաքը, լոկ այն պատճառով, որ ցանկանում եմ ուսումս շարունակել,  ցանկանում եմ բարձրագույն ուսում ստանալ…
-Լուսինե, նորից ուշացար…
-Կներեք ընկեր Հակոբյան, էլ չի կրկնվի:

…Այս փոքրիկ ու դժգույն քաղաքում,
Քամին է միայն լուռ ոռնում,
Քաղաքը շշմում ու լուռ քնում,
Անուշ երազ է տեսնում իր քնում:

Քնի մեջ այգիներն են գալիս,
Շենքերն են ուրախությունից լալիս:
Հիշում է փոքրերին խաղալիս,
Մեծերին էլ անհոգ քայլելիս:

Հիշում է փառքերն իր երբեմնի,
Հիշում է ջահերն իր արթմնի,
Հիշում ու տխուր լալիս,
Քաղաքում անձրև է գալիս:

Մարդակատու

Սիրում եմ ամեն երեկո՝ քնելուց առաջ, դուրս գալ, նստել մեր տան բակի բազկաթոռին ու նայել աստղերին: Նայել ու մտածել, երազել, վերլուծել օրս, լսել ծղրիդների ձայնը, որ ամենալավ երաժշտությունն է գիշերվա այդ ժամին կամ ուղղակի նայել լուսնին  և  հիանալ նրա չքնաղ շղարշով:

Այսօր էլ ես չդավաճանեցի իմ վաղեմի սովորությանը ու դուրս եկա տնից: Խավարը հասցրել է իր մութ գույներով ներկել հորիզոնը, որտեղ միայն տեղ-տեղ գծագրվում են տանիքների կտուրները: Օդը կարծես կանգնած լինի: Ոչ մի քամի չկա: Միայն լսվում են ծղրիդների ձայներն ու տնից եկող ինչ-որ շշուկներ: Անթարթ  հայացքս լվացքի պարանների միջով սավառնում է երկինք, փնտրում աստղերին հասնող ուղին ու…

-Մյաու:

Հայացքս թեքվեց նրանց կողմը՝ այդ երկու փոքրիկ արարածներին, ու դառը ժպիտը սառեց երեսիս: Այսօր առավոտյան նրանք չորսն էին՝ մայրը և երեք ձագուկները: Հիշում եմ, թե ինչպես կեսօրին տեսա նրանց: Մայրը մի մուկ բերանին վազեց ձագերին կերակրելու: Երկու ճարպիկները իրար ձեռքից խլելով կերան մկնիկին, իսկ երրորդը, որին չհասավ այդ օրվա համեղ ճաշիկից, թաթերով կախվել էր մոր բերանից ու խնդրում էր կերակրել իրեն: Հուսահատ մայրը նայեց աջ ու ձախ, հետո ճարը կտրածի նման պառկեց գետնին, որպեսզի կաթով կերակրի ձագին: «Դե, դու մայր ես, փիսո՛ ջան, իսկ դրանով ամեն ինչ արդեն ասված է», – մտածում էի ես այդ պահին:

Նրանք չորսն էլ շատ ուրախ էին, որովհետև միասին էին, իսկ հիմա…

«Ի՞նչ եղան քո ձագերը, հը՞, փիսո: Ո՞ւր կորան: Ո՞վ ա դրա համար մեղավոր… Մենք, իհարկե, որ տվեցինք քո ձագերին ուրիշին առանց քո կամքը հարցնելու: Իսկ դու հիմա տխուր ես…Մենք բաժանեցինք ձեզ ու մի վայրկյան անգամ չմտածեցինք, որ դու կարող ես դրանից ցավ զգալ…»,- ակամա մտածում եմ ես:

-Փիս՜, տխու՞ր ես,-  հարցրի ես նրան,- գիտե՞ս հիմա ձագերդ ապահով տեղում են, մի՛ տխրի:

Կարծես իմ մխիթարանքը տեղ չհասավ: Նա միայն ծանր թարթեց կոպերը, ու մի դառը «մյաու» թռավ նրա բերանից: Հետո թաթերով գրկեց ձագին ու կատվային հայացքն ուղղեց հեռուները:

-Չէ, փիս, դու իսկական մարդ ես, մարդակատու: Քո «մյաու»-ի մեջ այնքան ցավ կար, որ երբեք դա չի ջնջվի իմ հիշողությունից: Գիտես… Աստված մարդկանց լեզու է տվել, որ իրենց զգացմունքներն արտահայտեն, որ հասկանան իրար, իսկ քեզ ընդամենը էդ «մյաու»-ն  է տվել, բայց երբեմն մարդիկ չեն կարողանունում հազարավոր բառերով արտահայտել իրենց զգացմունքները, իսկ քո մի «մյաու»-ի մեջ մի ամբողջ աշխարհ կար, մի մեծ ցավ:

«Արդեն զգում եմ, որ չեմ կարողանում զսպել արցունքներս: Ախ՜, Աստված իմ, ինչո՞ւ եմ այսքան լացկան դարձել»:

Հետո դարձա փիսոյին:

-Փի՛ս, հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ սիրահարվեցիր: Սովորական փողոցային կատու Էր: Մի քիչ գզգզված տեսք ուներ, բայց դե, դու դրան ուշադրություն չդարձրիր: Կանչում էիր, ու այն կերը, որ քեզ համար էր, տալիս էիր նրան: Առավոտյան արթնանում էինք ու տեսնում, որ դուք դեռ թաթերով իրար գրկած քնած եք… Իրոք, հրաշալի սեր էր, բայց…,- երկար ժամանակ լռում եմ,- բայց քո սերն էլ բոլոր ռոմանտիկ պատմությունների նման վատ ավարտ ունեցավ: Նա մեքենայի տակ էր ընկել: Դու օրերով լացում ու իրեն էիր փնտրում: Հիշում եմ, թե ոնց գզզեցիր այն կատվին, որ շատ նման էր նրան: Հա, մենք իրեն բերել էինք ու մտածում էինք, որ դու կկարծես, թե նա է, որ կմեղմանա քո ցավը, բայց ոչ…Հա՛, փիսո՛, դու եզակի ես: Նույնիսկ շատ մարդիկ այդքան զգայուն չեն, ինչքան դու: Դու մեծատառով կատու ես: Ասում են` կենդանիները բնազդով են շարժվում: Հիմա արդեն չգիտեմ բնազդն ինչ է, բայց երևի մարդն էլ է կենդանու նման: Բնազդ, թե մտածելու ունակություն, ի՞նչ տարբերություն…

Արդեն զգում եմ, որ անկարող պիտի լինեմ ականատես լինել այս փոքրիկ արարածների վշտին: Ցած եմ դնում գրիչս ու գնում եմ քնելու՝ այդ կենարար մահվան մեջ խեղդելու այն ցավը, որ ինձ ստիպեց հասկանալ ու զգալ իմ դիմաց նստած այդ երկու կարմիր, փոքրիկ աչքերի տառապանքը:

Ծանոթացեք. Վայքի ավագ դպրոց

Հարցազրույց Վայքի ավագ դպրոցի տնօրեն  Թարո Հակոբյանի հետ

-Որպես նորընտիր տնօրեն ի՞նչ կասեք դպրոցի մասին:

-Դպրոցը որպես այդպիսին միակն է Վայքի տարածաշրջանում: Ինձ համար շատ հաճելի է աշխատել այս դպրոցում, որովհետև ես գործ ունեմ շատ լավ երեխաների հետ, առավել ևս մատաղ սերնդի հետ`ապագայի հետ: Դպրոցի տիպը, ինչպիսին էլ որ լինի, ընդhանուր է: Շատ եմ կարևորում դպրոցի դերը, քանի որ բոլոր դպրոցները ապագա սերնդի դաստիարակման գործով են զբաղվում:

-Քանի՞ երեխա է սովորում Վայքի ավագ դպրոցում:

-Վայքի ավագ դպրոցում այս պահին սովորում է 229 աշակերտ:

-Վայքում քանի՞ դպրոց կա, քանի՞սն են ավագ:

-Ավագ դպրոցը մեկն է, որն ամբողջովին ենթարկվում է կրթության և գիտության նախարարությանը: Վայքում գործում է մեկ ավագ դպրոց, մեկ քաղաքային վարժարան և մեկ հիմնական դպրոց:

-Դժվար չէ՞ երեխաներին քաղաքի տարբեր մասերից գալ դպրոց հատկապես ձմռանը:

-Դժվարություններ կան, բայց հաղթահարելի են, քաղաքն ինքնին մասշտաբներով փոքր է, բայց երեխաների տեղափոխությունը կատարվում է ներքին քաղաքային (հասարակական) տրանսպորտի միջոցով, ինչպես նաև ոտքով են գալիս և կարողանում են հասնել դպրոց, այդ հարցում մենք խնդիր չունենք:

-Մեր տարիքում, երբ գալիս են ավագ դպրոց, նոր միջավայր, հատկապես տղաների շրջանում առաջանում են կոնֆլիկտներ հասակակից մյուս տղաների հետ: Ի՞նչ կասեք այդ մասին, եղե՞լ են դեպքեր, որ դուք ստիպված եք եղել միջամտել:

-Պետք է անկեղծ խոստովանեմ, որ տեղափոխվելուց հետո, այսինքն՝ ընտրվելուց հետո, այդ հարցը մտահոգում էր ինձ, եղան առանձին փոքրիկ դեպքեր, որոնք լուծվել են, նրանք եկել են ընդհանուր հայտարարի, մենք խոսել ենք այն աշակերտների հետ, ովքեր կանգնած են եղել կոնֆլիկտի երկու կողմերում, ամեն ինչ ավարտվել է, որովհետև միջավայրը շատ դյուրին է: Լինելով տեղաբնակներ՝ նրանք կարևորում են իրենց միջավայրը, առանձնապես այդպիսի դեպքեր չկան, չեմ էլ կարծում, որ կլինեն:

-Կա՞ն բաներ, որ Ձեզ դուր չեն գալիս մեր դպրոցում, եթե այո, ապա ի՞նչը:

-Անկեղծ ասած, սկզբնական փուլում ինձ դուր չէր գալիս առանձին տղաների ծխելն ու շարժուձևը, բայց կարողացել ենք հաղթահարել դա, որն ինձ համար շատ տհաճ ու անընդունելի երևույթ էր, փառք աստծո, ամեն ինչ իր տեղն է ընկել:

-Ի՞նչ կփոխեիք դպրոցը դեպի լավը տանելու համար:

-Ես ունեմ շատ պլաններ դպրոցի հետ կապված: Առաջինը, որ ես կուզենայի անել, երեխաներին բացատրելն է, թե ինչ է դպրոցը իրենից ներկայացնում, բացատրել ուսման կարևորությունը: Երկրորդը, պետք է ուսուցիչներին անընդհատ ուղարկել վերապատրաստման, նրանք նույնպես ամեն օր պետք է նոր գիտելիքներ ստանան:
-Որո՞նք են եղել Ձեր կատարած առաջին փոփոխությունները:

-Ամեն առավոտ դասերը սկսելուց տասնհինգ րոպե առաջ բոլորս միասին կատարում ենք նախավարժանք: Իսկ երկրորդը, անցաթղթով դպրոց մուտք գործելն է: Դպրոց այցելողը պետք է ունենա անցաթուղթ: Դա փաստաթուղթ է` աշակերտի լուսանկարով, անուն-ազգանունով, տնօրենի ստորագրությամբ և աշակերտի մատյանի համարով: Նաև մենք կազմեցինք դպրոցի կանոնագիրքը և բաժանեցինքն  ծնողներին, որպեսզի յուրաքանչյուր ծնող իմանա, թե ինչ դպրոց է  ուղարկում իր երեխային: Եվ ասեմ, որ դպրոցում արգելված է բջջային հեռախոսների օգտագործումը, եթե աշակերտը մտավ դպրոց, նա պետք է անջատի հեռախոսը, միայն անհրաժեշտության դեպքում ուսուցչի թույլտվությամբ նա կարող է միացնել, զանգել, որից հետո նորից անջատել: Ուրախ եմ նրա համար, որ դպրոցն ունի փոքրիկ կանաչապատ հողակտոր, որտեղ այս տարի հիմնեցինք պտղատու այգի:

-Դպրոցներ կան, որոնք ունեն պայմանագիր որևէ համալսարանի հետ, համաձայն որի շրջանավարտներին այդ բուհ ընդունվելիս տրվում են արտոնություններ: Իսկ մեր դպրոցը ունի նման գործընկեր:

-Քանի որ մենք գտնվում ենք բարձրլեռնային գոտում, և մեր շրջանում զբաղվում են անասնապահությամբ և գյուղատնտեսությամբ, մենք ունենք համաձայնագիր ՀՀ Ագրարային համալսարանի հետ: Մենք 2013 թվականին ունեցանք շրջանավարտներ, ովքեր ընդունվեցին Ագրարային համալսարան: Այդ համալսարանը առաջինն էր, որ իր դռները բացեց մեր շրջանավարտների առաջ: Ունենք նաև համաձայնագիր Ֆրանսիական համալսարանի հետ:

-Ունե՞ք առարկայական օլիմպիադաների հաղթողներ:

-Այո, ունենք, կենսաբանությունից` Հայկ Մարգարյանը` տասնմեկերորդ դասարան, Եվա Գասպարյանը` իններորդ դասարան, Հայ գրականությունից` Մուշեղ Վարդանյանը` տասներորդ դասարան, Հայոց լեզվից` Լիլիթ Գասպարյանը, ռուսերենից` Դիանա Հարությունյանը:

-Ի՞նչ հաջողություններ ունի դպրոցը և ի՞նչ պլաններ կան ապագայում:

-Անցյալ տարի դպրոցն ամբողջությամբ վերանորոգվեց: Բացվեցին ֆիզիկայի և քիմիա-կենսաբանության հոյակապ դասարաններ, ստացանք վարժասարք, որից օգտվում են թե մեր դպրոցի սաները, թե հարակից գյուղերի աշակերտները: Դպրոցը համալրվել է նաև քսաներկու համակարգչով` քսան աշակերտի և երկու ուսուցչի համար, էլեկտրոնային գրատախտակով և wi-fi կապով: Իհարկե, այս ամենի մեջ կա մի խնդիր, դա գույքի խնդիրն է, որը, հուսով եմ, ապագայում կստանանք:

Անի Ավագյան, Վանաձոր

Հեյ, լավ շուկա, ամեն ինչ կա

Հայկական շուկան միշտ աչքի է ընկել իր վառվռուն ու հյութեղ գույներով, ինքնատիպ մարդկանցով և արևելյան կոլորիտով: Մեր պատանի թղթակիցները այս ֆոտոշարքում ներկայացնում են իրենց մարզերի շուկաները: