Ընդհանրապես զբոսնել չեմ սիրում, բայց չափազանց հագեցած (դե, ոչ դրական առումով) օր էի ունեցել, ու գլուխս ինչ-որ անհասկանալի նոպայով էլի ցավում էր։ Ուրեմն մաքուր օդ էր պետք։ Բնականաբար, ընկերներիցս ոչ ոք չեկավ հետս, որովհետև չափից դուրս ձանձրալին եմ։ Երկար ու լիքը մտածելուց հետո հասկացա, որ մենակ պետք է դուրս գամ։

Դուրս եկա ու ընտրելով ամենախառը ու երկար ճանապարհը՝ հասա այգի։ Այգին արագ անցա, որովհետև զզվելի էին աղմուկը, շատրվանների ձայները, փոփ-քորնի հոտն ու ընդհանրապես, ամեն ինչ։ Անգամ ոտքի տակ ընկնող համով երեխեքը, որոնց սովորաբար ժպտում եմ, ազդեցին նյարդային համակարգիս վրա։

Տեսա լիքը մարդկանց, ում չպետք է տեսնեի, ու այգուց վերջապես պրծա։

Հիմա փողոցն էր՝ անգույն, անմարդաբնակ ու մոխրագույն տրամադրություն փոխանցող։ Անբացատրելի հանգիստ զգացի ու մի պահ չգիտեմ՝ ինչի, հիշեցի, որ կատարյալ հանգստության համար պետք է մարմինդ ու հոգիդ ներդաշնակ լինեն։ Իրականում չգիտեմ՝ ինչ է նշանակում, բայց հաստատ զգացի դրա իմաստը։ Հիմա որ վերլուծում եմ, հասկանում եմ, որ ուղղակի միտք էր, որ սահեց ու անցավ։ Իսկ մոռացված միտքը երբեք ինչ-որ դարակում չի պահվում։ Կորչում, գնում է։ Իսկ այդ ժամանակ ես ինձ ներդաշնակության վերջին փուլում էի զգում։

Մտա շենքի մուտք ու պատշգամբից մի քիչ էլ իդեալականություն խլելով՝ շնչեցի երբևէ ամենամաքուր օդը։ Հետո մտա տուն ու զգացի, որ գլխիս ցավն ընդամենը 25 րոպեով ու հրաշքով անհետացել էր։

1,2,3… Իմ կյանքի 3-ը: Ինձ կյանք տվող 3-ը: Այն 3-ը, որ ընտանիքս էլ դարձրեց 3:

19 տարի առաջ՝ հայրիկիս ծննդյան օրը ծնվեցի ես: (Հայրիկիս 3-ն էլ է հատկանշական: 3-րդն է երեխաներից):

Ասում են` ծնունդս սպասված է եղել: Ասում են՝ ծնունդովս փոխել եմ ինչ-որ բան:

Փոքր տարիքից սիրել եմ այդ օրը: Բայց… Այս անգամ, երբ դառնում եմ 19, հասկանում եմ, որ էլ չկա առաջվա սպասումը, որ էլ չեմ ջնջում մարտն արագությամբ, որ գա ապրիլը՝ իմ ապրիլը:

Բայց եթե փորձեմ մի քանի բառով ամփոփել 18-րդ գարունս, կասեմ, որ ունեցել եմ կորուստներ, այն էլ անդառնալի: Միևնույն ժամանակ, վերելք եմ ապրել: Հա, իրոք զգում եմ, որ 18-ում սկսեցի ճանաչել մարդկանց. փորձեցի չնվիրվել, չհավատալ ու չվստահել բոլորին:

Վերելք եմ ապրել մասնագիտական առումով:

Հասկացա, որ լրագրությունը միայն սիրուն հարցազրույցներն ու ակնարկները չեն:

Գրեցի խնդրահարույց նյութեր, բարձրացրի ձայնս:

Շատերն են փորձում ինձ կոտրել, բայց հարգելիներս, պատրաստվում եմ ձեզ հիասթափեցնել:

Չեմ կոտրվելու, չեմ վախենալու ու էլ ավելի մեծ քայլերով եմ առաջ գնալու:

18-րդ գարնանս հեղափոխվեցի ու հեղափոխեցի: Ապրեցի հեղափոխություն:

Առաջին անգամ ընտրեցի ու ասեմ ավելին, շտկեցի ընտրական կեղծիքներ:

Այո, 18-ում ես մեծացա, ու մեծացավ աշխարհայացքս:

18-ում հասկացա, թե ի՞նչ է նշանակում նայել կյանքին սև ու սպիտակ ակնոցով:

18, շնորհակալ եմ քեզ տվածդ կյանքի դասերից: Խոստանում եմ 19-ում կիրառել ու կատարելագործվել:

Բարով ես եկել, 19:

Հ.գ Պապ ջան, շնորհակալ եմ, որ ծնվեցիր, ու քո ծնունդով ինձ էլ կյանք տվեցիր:

Բարով ենք ծնվել:

Երբ մասնագիտական կողմնորոշումդ դառնում է համանուն հիվանդություն, իսկ մասնագիտությունների մասին պատմող հոլովակներ նայելը կամ նյութեր կարդալը՝ ռեֆլեքս, ապա դու իմ պես հաջողությամբ ընկել ես անվերջ նեղացող պարույրի մեջ: Պարույրը նեղանում է քո՝ մասնագիտություն ընտրելու ժամանակի փոքրանալուն զուգընթաց: Եվ ինչպես ասում են՝ чем дальше, тем больше։ Քանի որ ինֆորմից սկսել ես գլուխ հանել, մտովի ստեղծում ես ալգորիթմ՝ իր ցիկլով, որում ամեն օր X-ին (X- ը դու ես ապագայում) տալով որևէ արժեք՝ մասնագիտություն, հաջորդ օրը նրան կրկին տալիս ես 0, քանի որ նրանցից հիասթափվել ես, կամ ավելի վատ՝ բացասական արժեք: Մյուս օրը X-ին կրկին տալիս ես որևէ նախնական մասնագիտություն, կարդում դրա մասին այնքան, որ հիասթափվում ես, կամ ընդհակառակը, տարվում դրանով, սուզվում ապագայի մասին երազանքներիդ մեջ: Բայց առավելագույնը մեկ շաբաթ հետո, ավելի ու ավելի շատ կարդալով կամ լսելով այդ մասնագիտության մասին՝ սկսում ես ակամա գտնել դրա թերությունները, որոնց թեկուզ չնչին լինելու դեպքում՝ դարձնում ես նոր պարույրի ստեղծման պատճառներ: Բայց այս դեպքում պարույրը լինում է փոքր ու արագ նեղացող:

Մյուս օրը ցիկլը կրկնվում է:

Որոշ ժամանակ անց, երբ վերջնականապես նյարդահան ես լինում այդ ցիկլից, սկսում ես շարժվել վերջերս մեզ մոտ բավականին հայտնի հեղինակի՝ Մարկ Մենսոնի գրքի վերնագրին համապատասխան։

Բայց ցիկլը վերցնում է գերակայությունը գիտակցությանդ վրա ու նեղացնում այն բոլոր պարույրները:

Ու էսպես օրեցօր փորձում ես ամեն խնդիր վերագրել անցումային շրջանիդ ու դեռահասությանդ:

Իսկ ցիկլը քիչ-քիչ տեսլականից դառնում է քո նյութական գերակա բաղադրիչը:

«Ես ու՞ր, դասատուն ու՞ր». այսպես արձագանքեց ազատամարտիկ Ռազմիկ Մադարյանը Վանաձորի 17-րդ դպրոցում ռազմագիտություն դասավանդելու առաջարկին։ Բայց այնուամենայնիվ մտածեց, որ իր փորձն ու գիտելիքները պետք է փոխանցի սերունդներին։

-Ես աշակերտներիս փորձում եմ տալ այն, ինչը չկա դասագրքում, ուզում եմ, որ նրանք ինձնից «գողանան» այն, ինչ չեն կարող կարդալ գրքում։
Ռազմիկ Մադարյանը Արցախյան շարժմանը մասնակցելը բախտավորություն է համարում, քանի որ իր համար շատ կարևոր էր հանուն հայրենիքի որևէ լավ բան անելը։ Ռազմիկ Մադարյանը ծնվել է հայրենիքից դուրս` Հալեպ քաղաքում, բայց սա չի խանգարել նրան մանկուց իր մեջ կրել հայրենասիրությունը և ազգին նվիրումը։

-Հայրենասիրությունը ինձ փոխանցվել է արյան ու մորս կաթի միջոցով։ Լուսահոգի տատիկս միշտ պատմում էր ջարդի, կոտորածների ժամանակ կատարված վայրագությունների մասին։ Մեր տան թեման եղել է հավատի, լեզվի, ազգի պահպանությունը։

Ազատամարտիկը արմատներով մշեցի է։ Նրա նախնիները ջարդերի ժամանակ Մշից գաղթել են Ուրֆա և հաստատվել այնտեղի միակ հայկական գյուղում` Մուճում։
Պատերազմին մասնակցելու համար Ռազմիկին ոգեշնչել է նաև ԱՍԱԼԱ-ի (Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակ) շարժումը։

-Իմ հորեղբոր տղան` Մկրտիչ Մադարյանը, 1983 թվականին, լինելով այդ բանակի մարտիկ, Ստամբուլի մեջ ռազմական գործողություն կատարեց։ Վերջում էլ ինքն իրեն պայթեցրեց, որ գերի չընկնի։ Այդ ամեն ինչը կար՝  հողը, հիմքը կար, և մենք էլ անմասն չմնացինք։
Ռազմիկ Մադարյանը իր մարտական ուղին սկսել է Արցախյան շարժման հենց սկզբում, երբ եղբոր հետ զինվորագրվեցին Վանաձորի «Զորավար Անդրանիկ» ջոկատին։ Այս ջոկատը պահպանում էր Հայաստանի սահմանամերձ գոտիների անվտանգությունը։

-1992 թվականի հունվարի 15-ից  Վանաձորի «Նժդեհ» ջոկատի hետ միասին «Զորավար Անդրանիկ» ջոկատը նախարարությունից զենք ստացավ, ու գնացինք Արցախ։ Այն ժամանակ ճանապարհ չկար, ուղղաթիռով գնացինք Արցախի Հադրութի շրջան։

Այնտեղ մնացել է մոտավորապես վեց ամիս։ Հետո Ռազմիկը վերադառնում է Հայաստան։

-Տանը ընդամենը մի գիշեր մնացի, հետո «Մեծն Մուրադ» ջոկատի կազմում գնացինք Մարտակերտի շրջան։

Այս ժամանակ Շահումյանի շրջանում թեժ մարտեր էին։ Արդեն կամավորական ջոկատները կազմալուծում էին, ու ձևավորվում էր բանակ։ Ռազմիկ Մադարյանը Մարտակերտի շրջանում կռվելիս վիրավորում ստացավ, բայց հրամանատարի բացակայության պատճառով իր վրա վերցրեց ջոկատի ղեկավարումը և շարունակեց վիրավոր կռվել։

-Երբ վերադարձա Հայաստան, արդեն ապաքինվել էի, ոչ մի բան չէր մնացել։
Ռազմիկ Մադարյանի համար հատկապես տպավորիչ էր Քարվաճառի ազատագրումը։

-Կամո Հովհաննիսյանը գլխավորում էր մեր 30 հոգանոց ջոկատը, որը ծուղակի մեջ ընկավ, մեր ընկերներից ինը զոհվեցին, իսկ տասնութը` վիրավորվեցին։

Վիրավորված ազատամարտիկների թվում  էր նաև Ռազմիկ Մադարյանը։ Երկու տեղից ծանր վիրավորված լինելը նրա մարտական ուղին ընդհատեց գրեթե 3 տարով։ Ապաքինվելուց հետո վերադարձավ բանակ և ծառայության անցավ հոսպիտալում` որպես կադրերի բաժնի պետ, հետագայում որպես հոսպիտալի պետի տեղակալ։ Հոսպիտալում 10 տարի ծառայելուց հետո, իր խոսքով ասած, թոշակի անցավ։
Պատերազմի տարիները Ռազմիկից խլեցին նրա լավագույն ընկերներին։

-Իսկ իմ բախտը չբերեց, ու ողջ մնացի։

Ազատամարտիկը կարծում է, որ եթե չլինեին քաղաքական ելևէջումները, իրենց պայքարը ավելի արդյունավետ կլիներ, և գրաված տարածքներն էլ ավելին կլինեին։
Հիմա դպրոցում դասավանդելուց զատ Ռազմիկը նաև Վանաձորի «Ինտերկապ» բարեգործական կազմակերպության փոխնախագահն է, ինչպես նաև Երկրապահ կամավորական միության Վանաձորի բաժանմունքի նախագահը։ Դպրոցում դասավանդելը օգնեց մեր հերոսին ավելի լավ պատկերացնել այսօրվա սերնդի հոգեբանությունը։ Ըստ նրա` այսօր ունենք խելացի, բանիմաց ու նվիրված երիտասարդություն, որն ունենալով նախնիների փորձը, հիմա ծառայում է արժանապատիվ և հաղթանակած բանակում։

-Բանակին նայում եմ որպես իմ զավակի։ Բանակ և անկախ պետություն ունենալը իմ ու իմ ռազմական ընկերների երազանքն էր, և այսօր մենք ունենք երկուսն էլ։ Ես շատ ցավ եմ ապրում, երբ բանակում տեսնում եմ այն, ինչը պետք է չլիներ, ու մենք չէինք էլ հանդուրժի։ Բանակի կազմավորման, ձևավորման, ստեղծման գործում մեր կամավորականները մեծ դեր ու նշանակություն են ունեցել։

Ազատամարտիկի կարծիքով Հայաստանը էլ ավելի հզոր կլինի, եթե ավելանա հավատը մեկը մյուսի հանդեպ։

-Երիտասարդները պետք է ընդունեն նախորդների փորձը, իսկ ավագ սերունդը պետք է հավատա այսօրվա երիտասարդին ու նրա ներուժին։

Ռազմիկ Մադարյանի համար կարևոր է, որ այսօրվա երիտասարդները նվիրված լինեն.

-Պարտադիր չէ, որ բոլորը զինվոր դառնան, բայց թող զինվորի պես նվիրված բանվոր դառնան, մտավորական կամ ցանկացած այլ բան, կարևորը` հավատարիմ լինեն իրենց հողին ու արմատներին:

16.03.18

-Հայկո, Ֆլեքսի պատասխանները եկել են: Անուշն ու Վալենտինան չեն անցել: Շուտ ստուգի մեյլդ` տես գոնե դու անցե՞լ ես,- դպրոցում ոստրեի նման նստած էի, երբ մայրս այս խոսքերը արտաբերեց իր ռուսական շրթունքներից:

-Օ, Տիեզերք,- տակնուվրա եղան ներքին օրգաններս,- բայց անցնողներին զանգում են, մենակ չանցնողներին են նամակ ուղարկում,- այդժամ հուզմունքս և հիասթափությունս կաթի և սուրճի պես միաձուլվեցին:

-Մեկ ա` մի հատ ստուգի:

Ստուգեցի` չէի անցել…

21.03.19

-Հայկ, անցնողներին էսօր զանգել են` քեզ չե՞ն զանգել,- հաղորդագրություն ստացա Անուշից: Այս տարի էլ էինք փորձել ներխուժել ԱՄՆ` Միացյալ Նահանգների կառավարության հովանու ներքո (այս տարի էլ էինք դիմել Ֆլեքսին): Ուղղակի այս անգամ առանց Վալենտինայի: Պարզվեց` նա երկու օրով «ծեր ա» Ֆլեքսի համար: Մեզ հետ էր նաև արևաշուք Արփինեն, ցավոք, ՖԼԵՔՍ-ը բավականաչափ լավը չէր նրա համար (տխուր էմոջի):

-Չէ, Անուշ, չեն զանգել: Բա քե՞զ,- անհասկանալի զգացողությունների տեղատարափ` ուրիշ ոչ մի կերպ չեմ կարող բնութագրել:

-Չէ, չեն զանգել: Լսի, ոնց որ էս տարի չանցնողներին էլ են զանգում:

-Լավ, որ զանգեն` անպայման կասես,- ճանաչելով Անուշին, ես գիտեի, որ եթե ինքն անցնի ու ես չէ`  չի ասի, որ ինքը անցել է, որպեսզի ես չտխրեմ կամ չնեղանամ:

Ինչևէ, մեզ ոչ ոք չէր զանգել, այդ իսկ պատճառով էլ շարունակում էի ամիոբայի ռեժիմով ապրել ու բացի փլաններումս գրած պլաններից ամեն ինչով զբաղվել: Օրինակ, ինստայում թափառել, ֆեյսբուքում ճոճվել, ինստայում թափառել, ֆեյսբուքում ճոճվել…

-Ալլո՞:

-Բարև ձեզ, Հայկ Սարգսյանի հե՞տ եմ խոսում:

-Այո,- գաղտնի ու էլեգանտ ձայնի տոնով պատասխանեցի ես:

-Ձեզ անհանգստացնում են Ամերիկյան խորհուրդների գրասենյակից,- ահա, էս տարի անգամ պարտվողներին են զանգում, ուրեմն ես պարտվող եմ` կարճ նրա մասին, թե ինչպես է մեր ուղեղը ֆիլտրում ինֆորմացիան,- շնորհավորում ենք ձեզ, դուք դարձել եք Ֆլեքս ծրագրի հաղթող

-Ի՞նչ, ահ, լու՞րջ եք ասում,- մաման կողքից զգում ա, որ մի բան կատարվում ա, ու ինձ ուզում ա հասկացնի, որ պատասխանեմ, թե ով ա զանգել ու կամաց հարցնում ա` ֆլեքսի՞ց են զանգել, բայց ես էքստազի մեջ եմ ու չեմ նայում նրան:

-Այո, այո: Շնորհավորում ենք:

-Մերսի շատ…

-Մամ, ես հաղթել եմ Ֆլեքսը,- չգիտեմ, թե ինչպես նկարագրեմ հույզերս: Պատկերացրեք, թե ձեր առջև հայտնվել է փիրուզագույն առյուծ, որի մասին դուք 2 տարի է, ինչ երազում էիք: Պատկերացրեք, թե ձեզ նվիրել են ադամանդե քարով մատանի, որը կշռում է 5 կգ, ու դուք այդ մատանին կարող եք վաճառել: Պատկերացրեք, թե դուք հովազ եք ու վերջապես գտել եք միայնակ եղնիկի ու պատրաստվում եք նրան հոշոտել: Լավ, դա ահավոր համեմատություն էր… Երջանկությունս տևեց 38,9 վայրկյան, քանի դեռ չհիշեցի Անուշի մասին: Այն վերափոխվեց սրտի արագ տրոփյունի` բա Անուժ Անո՞ւշը:

-Ան, ինձ հենց նոր զանգեցին:

-Ինձ էլ:

-Ու՞, անցել ես:

-Անցե՞լ ես ,-միաժամանակ գրենցինք իրար:

-Հա…

-Հա,- ես սկսեցի գոռալ ինչպես ատամնաբուժարանում առանց անզգայացման ատամ հանող հիվանդը:

-Ա….

-Ա…

-Չեմ հավատում, ա…

-Ա…

Шёл четвёртый час: Մաման մեր բոլոր հարազատներին, ծանոթներին, ընկերներին զանգում ու տեղյակ էր պահում, որ ես ու Անուշը անցել եք ֆլեքսը:  Ես նույնպես ինձ չկորցրեցի ու ֆեյսբուքում ստատուս գրեցի: Ի՞նչս ա պակաս, որ…

Էստեղ կարող էր լինել խոհափիլիսոփայական պերճախոսություն` չհանձնվելու մասին, ու այն կլինի (լավ ոչ այդքան պաթոսախեղդ, ստեցի): Երազանքնե՞ր, վատ ա հնչում, չէ՞: Մի տեսակ անիրական ու ֆանտազիայի ճահճից: Երբ 2 տարի առաջ Խաղաղության կորպուսի կամավորից իմացա, թե ինչ է ֆլեքսը, իմ երազանքն էր` դիմել դրան ու մասնակցել: Ես երազում էի Ամերիկա գնալու մասին: Բայց երբ անցյալ տարի ես իմացա, որ չեմ անցել, երազանքս փուչիկի պես տրաքեց: Բայց ես ռետինից էի` չկոտրվեցի: Այդժամ սկսեցի ինքնակատարելագործվել ու վերլուծել քայլերս: Հասկացա, որոնք են սխալներս ու աշխատեցի դրանք շտկել: Ես հասա իմ ուզածին:

Ոչ ոք բախտավոր չի ու ոչ ոք բախտի բերմամբ հաջողության չի հասնում: Մի կոտրվեք ու թույլ մի տվեք, որ ընկճվածությունը հաղթի ձեր միջի նպատակասլացին: Ու երբեք, երբեք ու էլի երբեք մի հանձնվեք: Բոլորին տիեզերական փոշի եմ «հուու» անում ու ասում` Valar Morghulis, քանի որ շուտով «Գահերի խաղի» վերջին եթերաշրջանի պրեմիերան է:

Գիտե՞իր, որ երեկ հուլիսի 1-ն էր: Հիմա հավանաբար մի պահ կանգ առար ու մտածեցիր, թե վրիպել եմ: Իրականում կատակում էի: Ապրիլի 1-ն էր՝ ծիծաղի օրը: Տարբեր պատմություններ են կապվում այս տոնի սկզբնաղբյուրի հետ, բայց անկախ նրանից, թե որն է իրականը, մի բան հաստատ է՝ սա այն հազվադեպ օրերից մեկն է, երբ մարդիկ ուղղակի փորձում են ուրախանալ և ուրախացնել մյուսներին: Մարդիկ իրենց աշխատանքային լուրջ ու երբեմն էլ ձանձրալի մթնոլորտից մի պահ շեղվում են ու փոխում օրվա սովորական ընթացքը: Դե մենք՝ աշակերտներս էլ, հնարավորություն ենք ստանում մեկս մյուսի և ուսուցիչների գլխին մի չար կատակ խաղալ՝ առանց պատժվելու վախի:

Վստահ եմ, որ գոնե մեկ անգամ յուրաքանչյուրդ էլ ինչ-որ մեկի կատակի զոհն եք դարձել կամ ինքներդ եք մեկին խաբել: Ուղղակի հետաքրքիր է, թե որ տեսակի կատակ անողներից եք դուք: Նրանց կարելի է բաժանել երեք հիմնական խմբի՝ անհամ կատակներ անողներ, հետաքրքիր ու խելամիտ կատակներ անողներ և չար կատակներ անողներ: Հիմա անդրադառնանք դրանցից յուրաքանչյուրին:

Մեր առաջին խմբին հիմնականում պատկանում են երեխաները: Նրանք այնպիսի բաներ են ասում, որ շատ հնարավոր է, որ պատահի, և դրա լինել չլինելուց առանձնապես բան չի փոխվում, ինչպիսին է, օրինակ՝ վրադ փոշի կա, երբ այդպիսի բան գոյություն չունի:

Երկրորդ խմբին պատկանում են այն մարդիկ, ովքեր օրվա իրական իմաստը հասկանալով, այնպիսի կատակ են անում, որ վերջում երկու կողմն էլ մի լավ ծիծաղում և ուրախանում է: Հումորը սովորաբար լինում է շատ տեղին ու խելացի:

Իսկ երրորդ խումբը, իմ ամենաչսիրած խումբն է: Երևի հասկացաք՝ ինչու: Նրանց կատակը միայն իրենց է ուրախացնում, իսկ դիմացինին սովորաբար վախեցնում կամ էլ վատ վիճակի մեջ է գցում:

Իրականում այս երեք խմբերը և նրանց բնորոշ կատակները ներկայացնում եմ, որ ընթերցողս լավ մտածի նախքան կատակ անելը: Հաջորդ ապրիլի մեկին և ինքը, և դիմացինը մի լավ  կծիծաղեն, և օրը իր խորհրդով կլինի ստացված:

Լա՞վ եք ապրում։
Դուք գուցե, բայց ես՝ չէ։

Եթե ձեզ համար լավ ապրելը ասոցացվում է լավ սննդի, լավ հագուստի, թանկարժեք մեքենայի ու էսպես լիքը նյութական բաների հետ, ուրեմն դուք կարող է` լավ եք ապրում։
Այս կյանքում անտարբերությունը դեպի դիմացինն էնքան շատ է, որ կյանքում մարդկային հոգու արժեքը արժեհամակարգում ավելի ու ավելի ներքև է իջնում։
Երեքշաբթի է։ Ինձ համար հասարակ դարձած ծանր երեքշաբթի, պարապմունքից վազելով հասա տրանսպորտին, նստեցի ու րոպեներն էի հաշվում, որ տուն հասնեմ ու տաքանամ։ Հասանք գիշերօթիկի մոտ։ Երթուղայինը կանգնեց, մի երեխա բարձրացավ։ Նրան գրեթե շպրտեցին գազելի դռնից ներս, դաստիարակն էր կամ գիշերօթիկի աշխատողներից մեկը։
Սակայն էս ամենի մեջ ինձ ամենաշատը հուզող հարցերից մեկը այն էր, թե ուր էին երեխայի հարազատները, ու թե ինչի իրեն դիմավորող չկար։
Մի 7 տարեկան տղա էր, ֆիզիկական ու մտավոր խնդիրներ ուներ։ Գազելի մեջ տեղ չկար, տեղս իրեն տվեցի, նայեց աչքերիս մեջ․ չեմ կարողանում մոռանալ աչքերը, էդքան բարություն ու անկեղծություն կյանքում տեսած չկայի։ Ասաց՝ բարև, էնքան բարև կար իր բարևի մեջ, ժպտացի, ես էլ իրեն բարևեցի։ Գազելի վերջում ինձ տեղ տվեցին, սկսեցի հետևել պուճուր Բարևին։
Տեղավորվեց, նայեց նստածներին, ժպտաց, սկսեց բարևել ու ձեռքի շարժումով հերթով բոլորին ողջունել։ Ինքն իր անկեղծ բարևներից էր ուզում, բայց իր բարևները անպատասխան էին մնում, չէր հիասթափվում, էլի ու էլի բարևում էր։ Բայց չէ, ո՞նց կարելի էր, իրենց բարևը ամեն մեկի համար չէր։ Իրենք սովոր են շինծու բարևներին, ու երեխայի անկեղծ բարևը իրենց համար հարմար չէր։
Ու էս պուճուրը զարմացած պտտվեց, հակառակ կողմով նստեց՝ ծնկերի վրա, դեպի վարորդը։ Վարորդի կողքին երկու տղամարդ էին նստած, բարևեց ու վերջապես ստացավ իր բարևի բարևը։
Շուռ էկավ, էլի աչքերն աչքերիս նայեցին, ու ես գտա էս կյանքում բարևի բարին։
Նայում էի շուրջս ու հասկանում, թե ինչքան «լավ» ենք ինտեգրում։

Գիտեք, աշխարհում ամենահարուստ երեխաները տատ ունեցող երեխաներն են։ Տատիկի համար կարևոր չէ՝ դու կուշտ ես, տաք ես հագնված, թե դաս ես արել, մեկ է, ինքը ասելու է՝ հաց կեր, շոր հագի, վեր կաց դաս արա։

Առհասարակ, մանկությունիցս քիչ բան եմ հիշում, եղածն էլ տատիս հետ է կապված, տատիս թխած հացի, պատմած պատմությունների։ Մինչև հիմա տատիս թխած հացի համը բերանումս է։ Էն փռան հացի, որի համար իրար հետևից ինը թոռները հերթ էին կանգնում, թե երբ պետք է լինի, որ տաք հաց ու պանիր ուտեն։ Չեք պատկերացնի, բայց դա աշխարհի ամենալավ ուտելիքն էր։

Տատս 70 տարեկան է, բայց իրեն հարցնես՝ կասի՝ հոգով ձեզանից ջահել եմ։ Մինչև հիմա ծոռանը կդնի ոտքերին ու «հայ նա նինայ» երգելով կպարացնի, ինքն էլ հետը կպարի։ Տատիս եռանդի կեսը գոնե ունենայինք։

Ուզո՞ւմ եք 10 տարով ջահելանալ, ուզո՞ւմ եք մի շաբաթ անդադար ծիծաղել, մի օրով եկեք տատիս մոտ, աշխարհում ուրիշ տեղ իր պատմություններից չեք լսի։ Էնքան հաճելի է, երբ փողոցով քեզ համար կքայլես, մեկ էլ հանկարծ մեկը կհարցնի՝ Լիդա տատը ո՞նց ա, ու դու քեզանից գոհ կպատասխանես՝ լավ ա, տատիս ինչ ա եղել։

Թոռների կռիվն էլ եղել ու մնում է, թե ում է ավելի շատ սիրում Լիդա տատը։ Իսկ այդ հարցը ամեն անգամ տալիս տատս պատասխանում է․

-9 մատ ունեմ, վե՞ր մատս կտրեմ, վեր արին չկյա։

Հիմա, երբ մի քիչ մեծացել եմ, հասկանում եմ, որ դեմքիդ կնճիռների պատճառը էդ նույն ինը թոռներն են։ Էն նույն թոռները, որոնք ուրախությունդ են։

Մենակ մի բան եմ ուզում․ ուր էլ գնամ, որտեղ էլ լինեմ, ամեն անգամ տուն վերադառնալիս, միշտ նույն բազկաթոռին նստած լինես, տատ։

Նույն բազկաթոռին, տա՜տ…

Էս վերջերս ինչի մասնակցում եմ, ներկայանալիս միշտ ասում եմ՝ ես Վալենտինան եմ, 18 տարեկան եմ։ Էնպիսի տպավորություն է, որ էդ թիվը նշելիս դու ամեն ինչի բացատրությունը տալիս ես։ Բայց, ցավոք, դա միայն տպավորություն է։ Որովհետև դու քանի տարեկան էլ լինես, մեկ է, դու ունես պարտավորություններ քո ծնողների հանդեպ՝ միշտ տեղեկացնելու նրանց քո ամեն էքստրեմալ քայլի մասին։ Եթե ուզում ես մազերդ կանաչ ներկել, պետք չէ գնալ խանութից ներկ առնել, բերել ու սկսել ներկել։ Նախ պիտի սկսես մայրիկի «դեսպանատան» մուտքի արտոնագիր ստանալու գործընթացը։ Դրա համար պահանջվում են հետևյալ փաստաթղթերը․

1․ 3X4 լուսանկար,

2․ Հավերժ տանը մաքրություն անելու վկայական,

3․ Մինչև մահ քիչ խոսելու անդորրագիր,

4․ Տարօրինակ բաների մասին չմտածելու վկայական,

5․ Միջին վիճակագրական տուն տանելու աղջիկ դառնալու գրավոր պայմանավորվածություն:

Լավ, շատ եղավ, էն լուսանկարը՝ մինուս։ Երբ ներկայացնես էս բոլոր փաստաթղթերը, մայրիկը վերջնական հարցազրույցի օր կնշանակի։ Էդ հարցազրույցին կարող ես տանել 7 օրվա ուտելիք, հագուստ ու համբերություն։ Եթե դու կարողացար անցնել այս բոլոր կետերը, քեզ կտրամադրվի արտոնագիրը, որը կապահովի հայրիկի դեսպանատան մուտքը։ Այս արտոնագիրը թերևս ամենաբարդն է, ու շատ դիմողներ կտրվում են հենց այս փուլից։ Այս փուլին մասնակցելու համար դու պետք է աշխատեցնես քո բոլոր սրամիտ քայլերը։ Էստեղ պետք չեն հատուկ փաստաթղթեր, պարզապես պետք է տակտիկայով առաջ շարժվես։ Օրինակ․

1․ Հասկանալ հայրիկի տրամադրությունը,

2․ Եթե գինովցած է, նենգորեն օգտվել առիթից:

Երբ ստանաս ծնողներիդ դեսպանատան վիզաները, հավատա, դրանով էլ ոչինչ չի ավարտվում։ Պիտի զգույշ ապրես, նվազեցնես նրանց բարկացնելու հավանականությունը ու ավելացնես սերն ու նվիրվածությունը՝ պայմանագրի յուրաքանչյուր կետ կատարելիս։ Մի խոսքով՝ քեզ կանաչ մազերը ձեռք չեն տալիս։ Մոռացիր, դու էսպես ավելի ապահով ես։

Դե հիմա կասեք՝ բա ո՞րն ա էդ 18-ի խերը։ Ասեմ՝ դու առավելություն ես ստանում ավելի լուրջ հարցեր տալու նրանց, օրինակ՝ կարո՞ղ եմ գնալ գրողի ծոցը, իսկ դրա՞խտ գնամ, թե՞ դժոխք։

***

-Ես իմ քննությունից առաջ 4 ժամ քնեցի։

-Ինչի՞ Մըկ, քննությունից առաջ պիտի լավ քնես։

-Դե, Վալյա ջան, էդքան էլ հեշտ չի։

-Ես էսօր գնալու եմ ու ժամը 21։00-ից պառկեմ։ Պիտի լավ քնեմ, որ առավոտը շուտ արթնանամ ու գնամ։

Ժամը 20 անց 30 էր, ես արդեն հորդորում էի սենյակի դուռը չբացել, որովհետև ուզում եմ քնել։ Փոքր եղբորս բացատրում էի, որ էսօր ինչ էլ լինի, չգա սենյակ։ Մահճակալը պատրաստեցի ու պառկեցի, բայց ընթացքում ընդունում էի ընկերներիս վերջին պաշտոնական մաղթանքները։ Մեկն ասում էր՝ չլարվես, մյուսը թե բա՝ տրամադրությունդ բարձր կպահես, էն մյուսը՝ անձնագիրդ չմոռանաս, որովհետև ինքը հավի պես առանց անձնագիր գնացել էր քննության, էն մյուսն ասում էր՝ չես էլ իմանում, ոնց ա ժամանակը սահում։ Հիմա արդեն ուզում եմ աչքերս փակեմ, հիշում եմ, որ սիրտս պոպկորն ա ուզում։ Սկսվում է մենախոսություն իմ ու իմ եսի միջև։

-Չէ, դե, հրա՛շք։ Չի կարելի 6-ից հետո նման բաներ ուտել։ Գոնե էսօր ստամոքսիդ համոզի։

-Հա, չէ, գի՞ժ ես։ Քնում եմ։

-Դե քնի։

-Ուղղակի, դու պիտի անես էն, ինչ ուզում ես։ Կյանքը մարդուն մի անգամ ա տրվում։ Բլա՜, բլա՜, բլա՜…

-Լավ, բայց շուտ կգաս։

11-ն էր, երբ արդեն կերել էի իմ պատրաստած պոպկորնը։ Պոպկորն էլ կերա, բա սպագետի՞ն։ Գիշերվա հազարին սպագետի պատրաստեցի ու դա էլ կերա։ Ամեն ինչ արել էի, բացի քնելուց։ Պառկեցի, բայց էլի մտածում էի։ Չէի կարողանում քնել, ժամերն ապարդյուն անցնում էին։ Երևի ժամը 3-ն էր՝ քնեցի, 6 անց կես առանց զարթուցիչի ձայնի արթնացա, որովհետև գիշերը էն մտքով էի քնել, որ ուշանալու եմ։ Ու ամենատարօրինակը էն էր, որ երազումս տեսնում էի, թե քննության ժամանակ, երբ հարցը կարդում էի ու պատասխանը նշում էի, պատասխանը չէր նշվում։ Վերջում բերել էր, որ ես ոչինչ չեմ նշել։ Քննությունից առաջ էլի եմ նման երազներ տեսել։ Ամենաշատ տպավորված երազս էն էր, որ քննությունը անցկացնում էին հողի տակ։ Մարդիկ մեծ փոսեր էին փորել ու համակարգիչները դրել էին հողի տակ։ Երեխաները, որոնք պետք է քննություն հանձնեին, պիտի 3 վայրկյանում այդ փոսով սահեին ներքև ու հայտնվեին համակարգիչների առաջ։ Ես անվերջ սահում էի այդ փոսի միջով, կարծես ժամեր էին անցել, բայց էդպես էլ չէի հասնում համակարգչիս։ Մի անգամ էլ տեսել էի, որ քննությունը անցկացնում են ջրի տակ, ու եթե 4-ից ավելի ժամ չես կարող մնալ ջրի տակ, ուրեմն չես էլ կարող մասնակցել։ Ես էլ փորձում էի, մի քանի անգամ խեղդվում ու մեռնում էի, նորից էի ծնվում, խեղդվում, մեռնում ու էդպես մինչև առավոտ։

Հասնելով քննական տեղամաս, դու հասկանում ես, որ չկան հողե փոսեր, ջրային թեստեր ու չնշվող տարբերակներ։ Կա ժամանակ, կա խնդիր ու կա լուծող՝ դու։

***

Միշտ բացում եմ նոթբուքը, ինքս ինձ ականջներիցս արյուն կաթալու չափ ասում եմ՝ էսօր պիտի լուրջ նյութ գրեմ՝ խորը ու փիլիսոփայական, որ մարդիկ կարդալուց ձեռքը դնեն իրենց ծնոտին ու ասեն՝ այ, այստեղ, որ գրել ա` թափանցիկ սիրամարգ, ինքը նկատի ա ունեցել, որ անմահության հասնող ճանապարհը հավերժ է, ինչպես թափանցիկ սիրամարգի փետուրները, որոնք պոկելուց հետո ես հասկանում, որ դրանք իրականում չեն էլ եղել։ Հետո մի քանի ընթերցողներ նյութիս մեկնաբանությունների դաշտում վիճեն, ասեն՝ գրողը նկատի չի ունեցել դրանց փետուրների առկայությունը նախկինում, ուղղակի կասկածի տակ է դրել թափանցիկ սիրամարգի գոյությունը։ Բայց գրելու ընթացքում ու գրելուց հետո հասկանում ես, որ դու ինչ տրամադրություն էլ ունենաս, մեկ է՝ դու մի անլուրջ բան ես գրելու։ Հիասթափվե՞լ ես, տխրե՞լ ես, նեղվե՞լ ես, ու ընդհանրապես՝ մեռե՞լ ես, հոգ չէ, գնա ու գրիր կարմիր ծիածանների մասին, վերջում քեզ ու քեզ ծիծաղիր, որ չկան նման ծիածաններ, ուղղակի դու անկապ «խորացել ես», բայց ինքդ քեզ ապացուցիր, որ նորմալ չի դրանց բացակայությունը։

Մի ժամանակ ուզում էի բարի սիրային երկխոսություն գրել, բայց գրելուց «կծում» էի հերոսներին, սարկազմով էի մոտենում իմ հորինած մարդկային լուրջ հարաբերություններին, ջնջում էի գրածս ու սկսում էի մի տափակ թեմա քննարկել՝ ծովախոզուկներիս ուսիս դրած։

Ժամանակի ընթացքում դու հասկանում ես, որ չես կարող ձգտել մի բանի, որը քոնը չէ։ Իսկ վերջում հասկանում ես, որ դու սովորական ապուշ էիր։ Երևի էլի եմ ասել։ Տեսնես միայն ի՞նձ է թվում։

-Ապուշը դու ես,- ասաց «քուչում ճշտով աբրած» Գուրգենչիկը։

-Ես ի՞նչ իմանամ, կապրենք, կտեսնենք, – ասաց լավատես Վարդուշիկը։

-Տո, բա ինչ ենք, – վերջապես համաձայնեց իմ «ես»-ը։

-Անետ, չեմ ուզում 20։ Ո՞նց ա 20-ում։

-Նորմալ։ Кайфово։

-Հըմ, բայց արժի՞ որ։

Երբ 20 տարեկան ես դառնում, բայց ոչ մի բանի հավես չունես, իմ պես ծալապատիկ նստում ես աթոռին, նայում նախաճաշիցդ մնացած հետևանքներին ու շարունակում չգնալ դասի։

Երբ 20 տարեկան ես դառնում, բայց ոչ մի բանի հավես չունես, սկսում ես մտածել, որ պետք չի «բայց» ասել ամեն անգամ ու տարբեր «բայց»-եր ման գալ ամեն ինչում։

Երբ 20 տարեկան ես դառնում ու ոչ մի բանի հավես չունես, դու ուղղակի հավես չունես։ Վերջ։

Դուք որ կարդաք սա, ես արդեն 20 եմ լինելու։ Անդառնալի պրոցես է։ Ճիշտ է, ոչ մի բանի հավես չունեմ, սակայն ժամը 11:11 է, ու ինձ պարտավորված եմ համարում երազանք պահել։ Չեմ ասի՝ ինչ, որ հաստատ կատարվի։ Մի անգամ իմաստուն մեկն ասաց, որ ես սխալ եմ երազում։ Բայց ախր, է՜, ուղղակի, ախր, ես մի ամբողջ դոկումենտալ ֆիլմ եմ նայել, թե ինչպես երազանք պահել, որ տիեզերքը ճիշտ հասկանա քեզ։ Այդ իմաստուն մեկն ասաց, որ պիտի ամբողջ սրտով ու էությամբ երազեմ ու չսպասեմ կատարվելուն, ուղղակի հավատամ։

Ես, իհարկե, հավես չունեմ նոր ձևով երազել սովորելու, այնուամենայնիվ, էլի կփորձեմ։ Էս անգամ ճիշտ ու մաքուր կանցկացնենք փորձը։

Ժողովո՛ւրդ, ես 20 տարեկան եմ, հասուն մարդ, ձեռք ու ոտք ունեցող, ակտիվ կյանք վարող։ Էս ամեն ինչը մի կողմ՝ տան լույսերը ձայնով եմ վառում։

-Okay, Google, turn all the lights on,- ու էսպես ամեն անգամ, մի հատ էլ քնելուց «off»-ով եմ ասում նույնից։

Կարող եմ գույներն էլ փոխել (դեղին, կապույտ, բաց շագանակագույն, ինչ ուզեք): Ջեռուցումն ու օդորակիչը առանց վեր կենալու հեռախոսով միացնում եմ, դնում իմ ուզած ջերմաստիճանին։ Հավե՞ս չունեմ։ Արդեն չէ։ Ինձանից շուտ անհավես դարձավ Գուգը (չէ, էս Գուգլի կարճ ձևը չի)։ Գուգը մեր ախպերն ա։ Ծրագրավորող մարդ, 22 տարեկան ու էնքան անհավես, որ նախընտրեց ձայնով լույս միացնել։ Լույս, դրա գույնը, հեռուստացույց, ջեռուցում, օդորակիչ… Էլ չգիտեմ՝ ինչ։ Իմաստուն մեկն ասաց, որ Գուգլը ինձ տնից դուրս կհանի մի լուսավոր օր, դուռը կփակի վրաս ու էլ ներս չի թողնի։ Գուցե։

Բայց հեչ հավես չունեմ դուրսը մնալու։ Ու հավես չունեմ վերջաբանի, դրա համար` վերջ։