Ֆրանսերենը պատկանում է Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի ռոմանական, արևմտաիտալական լեզվախմբին: Ֆրանսերեն խոսում են աշխարհում 500 մլն մարդ: Այն պաշտոնական լեզու է Ֆրանսիայում, Գվինեայում, Բենինում, Գաբոնում և 25 այլ երկրներում: Ըստ աշխարհի լեզուների դասակարգման` ֆրանսերենը 9-րդն է: Այբուբենը կազմված է 26 տառից ու 36 հնչյունից՝ 16 ձայնավոր, 3 կիսաձայն և 17 բաղաձայն:

 ԵՊԼՀ-ում ֆրանսերենի ամբիոնը ձևավորվել է 1941 թ-ին՝ 1936 թ-ին ձևավորված օտար լեզուների ամբիոնի հիման վրա, որտեղ 1937 թ-ից գործել է ֆրանսերենի բաժինը: Ամբիոնը գործում է մինչև օրս: ԵՊԼՀ-ում  այն դասավանդվում է ինչպես առաջին, այնպես էլ որպես երկրորդ լեզու:

Ֆրանսերենի կենտրոնը ամեն տարի կազմակերպում է մի շարք միջոցառումներ, այդ թվում սեմինարներ, շնորհանդեսներ: Ամեն տարի ԵՊԼՀ-ում նշվում է ֆրանկոֆոնիայի շաբաթ ( ՖՄԿ-ն՝ ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպությունը, ֆրանսերենի համընդհանուր արժեքների ամրագրման և տարածման միջազգային հաստատություն է): Այս տարի մեկշաբաթյա միջոցառումները նվիրված էին ԵՊԼՀ-ում ֆրանսերենի ամբիոնի ստեղծման 75 ամյակին:

Ստորև ներկայացված են մի քանի բառերի և արտահայտությունների ֆրանսերեն գրելաձևը և արտասանությունը.

Բարև- bonjour – բոնժուղ

Անունդ ի՞նչ է – comment tˈappeles-tu? – կոման տապել տյու

Իմ անունն է – je mˈappele – ժը մապել

Քանի՞ տարեկան եք – quel âge as-tu? – քել աժ ա տյու

Ցտեսություն – au revoir – օղվուաղ

Ես քեզ սիրում եմ – je tˈaime – ժը տեմ

Շնորհակալություն – merci – մեղսի

Քույր – sœur – սյող

Եղբայր – frère – ֆղեղ

Հայր – père – պեղ

Մայր – mère – մեղ

Տուն – maison – մեզոն

Ընտանիք – famille – ֆամիյ

Հաճելի  օր – bonne journée – բոն ժուղնե

Սեր – amour – ամուղ

Մաթեմատիկայի պարապմունքից քամված՝ քարշ էի գալիս փողոցներով մի քիչ ցրվելու համար։ Մենակ ես էի, մութը՝ շուրջս, ցուրտը՝ ներսումս, ֆունկցիան՝ գլխումս, Մեսչյանը՝ ականջներումս, ու երկու մոտ յոթ տարեկան երեխա՝ հող ուտելիս։ Նկատեցին։ Նրանցից մեկը թքեց ու վազեց, կանգնեց դիմացս։ Կարգին «բայեվիկ» տիպ էր։ Հագին՝ կարմիր Spider-Man-ով ռետուզ, ընդ որում երկու գծերը դիմացը, թույն մարզակոշիկներով, դարչնագույն վերարկուն կիպ հագած, «դուխով» գլխարկով, հեղափոխական ականջներով։ Սադրիչ հայացքով նայեց ինձ, քիթը աղմուկ-աղաղակով քաշեց վերև (իզուր), կծած խնձորի կեցվածքով ու պարտատիրոջ առոգանությամբ ասաց.

-Բարև, ապեր։

Հավատացեք, ինձ ոչինչ չէր մնում անել, քան ծնկելն ու խոնարհվելը։

-Բարև, պուճուր։

-Պուճուրը դու ես, ես կարգին տղա եմ։ Նայ` ինչ մեծ ա մուսկուլներս։ Համ էլ փեջը էսօր ես եմ վառել,- քիթը վեր տնկեց իր վեհությունն էլ ավելի ընդգծելու համար, նորից քաշեց, թևով տարավ ձախ, աջ ու բավարարված զգալով՝ հոկտեմբերյանցու խաղաղությամբ լռեց։

-Լավ է, էս ինչ ուժեղ ես։ Պարապո՞ւմ ես։

-Հա, բոքսի եմ գնում,- աչքերը փայլեցին որպես Զևսի նորանշանակ նախարար։

-Երնեկ թե նույն էնտուզիազմով խոսեի դրա մասին քո տարիքում։

-Հը՞ն։

-Բան չէ, աբորիգեն։ Ապրես, լավ ես անում։ Պարապի։ Տղեն իրան պաշտպանել պիտի իմանա, հետո ինչ, որ տասնութերորդ դարում չենք։

Մոտ հինգ տարի առաջ կլիներ…

-Ժամանա՜կ։ Հանգստանում ենք։ Դուք շարունակեք, էդ ձեզ չի վերաբերում։

-Բայց պա…

-Շարունակի՛։

-Բայց արյուն ա գալիս։

-Կռիվ անելուց է՞լ ես ասելու՝ արյուն ա գալիս։

Վնգստոցս ելավ բաց թողած հարվածից։ Դպրոցում վատ չէի սովորում՝ միտքս մարզած էր, բայց ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչու է հայրս զույգերիս ընտրում ինձնից տարիներով մեծ ու քաշով ծանր մարզիկներից, որը և պատճառ էր այն բանի, որ ատում էի բռնցքամարտը։ Մրցումներից տուն էի մտնում կապտած մարմով ու արյուն կորցնելու պառճառով՝ գլխապտույտով։

Պարտության արցունքներից աղի բան չկա աշխարհում։ Այդ օրը ատեցի հորս։ Հայհոյեցի։ Մտքումս, իհարկե։ Ես անգամ պատասխանելու իրավունք չունեի, ուր մնաց թե… Ջուր բերելիս աչքերի մեջ չէի նայում՝ որպես մաքսիմալ արհամարհանք, ու դա էլ ինձ հաճույք էր պատճառում։ Այդչափ հիասթափություն մեկ էլ Kinder խաղալիքներս կորցնելիս էի ունեցել։ Չէի հասկանում ստիպելու իմաստը։ Ընդվզում էի։ Մտքումս։ Ինձ նկարելն ավելի շատ էր դուր գալիս։ Խմբում ամենալավը չէի, բայց գոնե ծեծ չէի ուտում։ Մայրս էլ էր կողմ նկարելուն, ի դեպ։ Մայրերին զավակների դաստիարակությունը վստահել չի կարելի։ Մեղք են։

-Զալում ավելի շատ են դաստիարակվում, քան դպրոցում, տանը,- հորս խոսքերն են։

Կյանքում չեմ մոռանա էս ճշմարտությունը, որ լսելուց բացի՝ նաև զգացել եմ։ Բոլոր գաղափարները ձգտում են պերֆեկցիոնիզմի։ Մնացածը դրա մոդիֆիկացիաներն են։ Իսկ հարաբերական հավասարություն ես միայն պարապմունքի վայրում եմ տեսել։ Ճիշտ է, մութ սենյակում անգամ սպիտակ պատերն են սև երևում, բայց ռինգում մեր թշնամի լինելը ավելի շուտ մեր ընկերությունն էր ամրապնդում։ Մարզիկ լինելը կյանքի մի այլ կատեգորիա է։ Դու հասկանում ես ինքդ քեզ, վախերդ, թուլություններդ, դաստիարակվում խիստ հսկողությամբ, սովորում հարգել դիմացինին, օգնել թույլին, հարգել ինքդ քեզ ու ընտրություններդ։ Ոտքիցդ կապած կշռաքարի պես ներքև քաշող երազանքների փոխարեն նպատակներ ես սահմանում ու կոտոշավոր պնդաճակատի պես գլուխդ տնկում, և պարադոքսը նրանում է, որ քեզ չեն սովորեցնում. քեզ հարվածում են, դու սովորում ես։ Մարզիկի համար անհնարինը չկա, կա ընդլայնվելու հնարավորություն։ Դրսում քեզ հարգում են, վախենում, զգուշանում ու վստահում։ Ի վերջո, տարեցին օրենք գրող աթենացին չէր տեղ զիջողը, այլ նորահարսի գլուխը սափրող ու տղամարդու հագուստ հագցնող սպարտացին։

Ես պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկ չդարձա, ոչ էլ մատը դնչին դրած նկարիչ։ Ես ուզում ու հասնում եմ:

Բարև, իմ սիրելի ընթերցող: Ես ահագին ժամանակ է` չեմ գրել, հա, գիտեմ տեղս զգացվում էր, բայց հավատացեք, բացակայությունս եղել է հարգելի: Էնքան չեմ գրել, անգամ ստեղնաշարն է դարձել անսովոր: Էնպիսի տպավորություն է, կարծես առաջին անգամ եմ նյութ գրում և ուղարկում. համ մի տեսակ լարվել եմ, համ չգիտեմ` ինչ եմ գրում: Բայց աչքերս փակելով և իմ անցած ուղին հիշելով` հասկանում եմ, որ չէ, ինձ սազական չի սա, և հիմա գրում եմ մի բանի մասին, որով արդեն տարիներ շարունակ զբաղվում եմ, բայց չեմ գրել՝ լուսանկարչության:

Շատերը մի բան անում են սիրելով, մեկին նմանակելով և մի բանի հասնելու ցանկությամբ: Ես ֆոտո անելը սկսել եմ էսպես` չսիրելով կամ, էսպես ասած, ձևական: Որքան էլ դա ծիծաղելի թվա, ես սկսել եմ ֆոտոյով իբր զբավել 9-րդ դասարանից, և պատճառը ոչ թե այն էր, որ սիրում էի, այլ այն, որ իմ սիրած աղջիկը սիրում էր լուսանկարչություն: Ես էլ, դե, փոքր մի տղա, մտածում էի, որ եթե ես ֆոտոյով զբաղվեմ, նա ինձ կընտրի: Սկսեցի ֆոտո անել, ուղարկել իրեն, ինքը ժպտում էր, իսկ ես ավելի մտերմանում լուսանկարչության հետ: Հետո որոշ ժամանակ անցավ, և ես սկսեցի ֆոտոն ավելի շատ սիրել, քան նրան, և այդպես էլ ֆոտոն հաղթեց սիրուն: Հա, գիտեմ, ծիծաղելի է, բայց դե ոչինչ, ես 9-րդ դասարանում էի:

Ես այդ ժամանակ, հիշում եմ, օգտագործում էի շատ հաստ, ծանր և նոր դուրս եկած սմարթֆոններից, որոնց տեսախցիկը չէր գերազանցում հինգ մեգապիքսելը, և դա էլ քիչ էր` չուներ ֆոկուս բռնելու հնարավորություն: Մի որոշ ժամանակ անց դպրոցում անցակցվող մրցույթի շնորհիվ ես հնարավորություն ստացա մի քանի ամիս սովորել Դիլիջանի ԹՈՒՄՈ կենտրոնում: Այնտեղ ինձ առաջարկվող դասերից էլի ընտրեցի լուսանկարչությունը, բայց այս անգամ` սիրելով: Հիշում եմ` մեզ անգամ տրամադրեցին պրոֆեսիոնալ ֆոտոխցիկներ, որ բերեինք մեր համայնք, մեկ շաբաթվա ընթացքում նկարեինք ֆիլմ-ֆոտո և հետ տանեինք: Առաջին անգամ ֆիլմ նկարեցի հենց գյուղում: Նկարեցի էն, ինչ բնական է, և չունեցա անգամ ձայնային մոնտաժ անելու կարիք: Գետի ձայն, նարդու զառերի չրխկոց և գյուղի բարբառ: Հաճելի էր մի կողմ դնել հաստ ու վատ խցիկով հեռախոսը և վերցնել ծանր, բայց լավ որակով լուսանկարչական ապարատը: Գնալով մտերմանում էի ֆոտոյի հետ և ավելի խորացա նաև այն ժամանակ, երբ ԹՈՒՄՈ-ում լավագույն ֆիլմ ճանաչեցին իմ նկարած առաջին ֆիլմը: Արդեն կարծես թե սովորություն էր դարձել օրական մի քանի ֆոտո անելը: Այս ամենի հետ մեկտեղ նաև միացա հենց այս կայքին, որտեղ հիմա կարդում ես նյութս` 17-ին: Սկսեցի նաև զբաղվել լրագրությամբ և ֆոտոյի գիտելիքներս կրկնապատկել, եռապատկել: 17-ի շնորհիվ էլ չէի նկարում միայն շատ մոտիկից, կամ թաց տերև ու ամպեր, սկսեցի նաև սիրուն տեսարաններ գտնել անձրևից առաջացած լճակների, ցեխերի, կոտրված ապակիների և ինչու չէ, նաև այն ամենի մեջ, որտեղ չկար ոչ մի հետաքրքրություն: Այս կայքի շնորհիվ տեղադրվեցին համացանցում իմ ֆոտոները, իմ հոդվածները, սկսեցին ծանոթներս գովաբանել, հարազատներս` հպարտանալ, և մի խումբ էլ կողքից խանգարել, որ թողնեմ, բայց ինչպես տեսնում եք` ես դեռ այստեղ եմ և մտադրություն էլ անգամ չունեմ հեռանալու: Եվ այդպես գրելով, ֆոտո անելով` մի օր էլ 17-ի մրցանակաբաշխությանը «Վառարան, մասուր, դասեր» նկարս լուսանկարիչը ճանաչեց լավագույնը և նվիրեց ինձ գիրք, որի մեջի ֆոտոները մինչ էսօր օգնում են ինձ որսալ այնպիսի կադրեր, որոնք ոչ բոլորն են նկատում: Հա, մոռացա նշել նաև այդ նույն մրցանակաբաշխության ժամանակ ինձ նվիրած փոքր ֆոտոխցիկի մասին, որը նույնպես ունի իր ներդրումը մինչ այսօր: Այսօր ես օգտագործում եմ նոր սերդնի սմարթֆոն, որը շատ հզոր չէ, բայց թույլ էլ չէ: Ունի 8 մեգապիքսել հզորությամբ տեսախցիկ և ֆոկուսի հնարավորություն: Չեմ դժգոհում, բայց դե դժվարանում եմ երեկոյան ստանալ լավ որակի նկար:

Մի օր ֆեյսբուքից իմացա մի ֆոտոմրցույթի մասին, որի թեման գյուղատնտեսությունն էր: Քանի որ գյուղից եմ, որոշեցի մասնակցել: Նկարեցի գյուղում գտնվող մեր հին տրակտորը, որը չի շահագործվում և այնքան հին է, որ իր վրայից թափվում էր գեղեցկությունը: Նկարս այնտեղ զբաղեցրեց 3-րդ հորիզոնականը, պարգևատրվեցի գրքերով, պատվոգրերով և մի քիչ զարմանալի է, բայց բանջարեղենի սերմերով: Գիտեմ` ծիծաղում եք, բայց դե գյուղատնտեսության վերաբերյալ էր, ոչինչ չկա, ամեն ինչ նորմալ է: Հա, իսկ ինչի 3-րդ հորիզոնական, որովհետև նկարը արվել է երեկոյան և կար որակական խնդիր: Բայց ինչպես ժյուրին ասաց. «Հարցը ոչ թե որակն է, այլ միտքը, դու կարող էիր լավ որակով նկարել, բայց անիմաստ նկար: Միտքը ունես, որակն էլ ժամանակի հարց է»:

Մինչև այսօր էլ ես դեռ օգտագործում եմ հեռախոսի խցիկ, համալսարանից սովորել եմ Adobe Photoshop ծրագիրը, որի շնորհիվ ստանում եմ անգամ ավելի լավ նկար, քան պրոֆեսիոնալ ֆոտոխցիկով արված ֆոտոն: Հիմա սպասում եմ իմ չորրորդ կուրսին, երբ կսովորեմ լուսանկարչություն, և արդեն երևի թե և՛ միտքս ավելի լավը կլինի, և՛ լուսանկարչական տեխնիկան: Բայց եթե անգամ տեխնիկան չլինի, մեկ է, չպետք է հիասթափվել:

Այ, էսպես հետաքրքիր է կյանքը և լի անակնկալներով` թե՛ լավ, թե՛ վատ, թե՛ հեշտ, թե՛ դժվար փորձություններով: Ուղղակի չհանձնվել, նայել առաջ ու պայքարել: Ասեմ ավելին` հեռախոսիս խցիկի հետ խնդիրներ են առաջանում շատ նկարելուց, բայց դե, չենք հանձնվում, անգամ մեկ րոպեով կարող եք խնդրել ընկերոջ հեռախոսը, անել օրվա ֆոտոն, պահել ֆոտոյի ռիթմը Instagram, Facebook կամ 17.am կայքերում և չմոռանալ անցած ուղին` տեխնիկայի պատճառով:

Հ. Գ. Ամեն մի գործ անելիս, եթե սկսում ես սիրով անել, անում ես նաև անհնարը, որպեսզի շարունակես այն և կիսատ չթողես: Այնպես որ, չասենք` չկա խցիկ, չենք կարող ֆոտո անել: Ընդամենը հեռախոս և վերջ: Մարդու մտքին տեղ լինի:

Ծիծաղելի կհնչի, բայց ես այն մարդկանցից եմ, ովքեր կուզենային մեկ անգամ կյանքում ապրել աֆրիկական ցեղերի հետ։ Ինձ շա՜տ են հետաքրքրում նրանց կենցաղը, սովորույթները։ Հետաքրքիրը, իմ կարծիքով, հենց իրենց արտաքինն է՝ ափսեներ բերաններին, և կոտոշներ՝ գլխներին։ Ափսեները նրանք դնում են որպես գեղեցկության խորհրդանիշ, և որքան մեծ են բերաններին դրված ափսեները, այնքան իրենք գեղեցիկ են, և ամուսնանալու համար ավելի հարուստ ավար են ստանում՝ չորս կովից սկսած։ Եթովպիայի Օմո գետի ավազանը գիտնականները համարում են մարդկության բնօրրան։ Այնտեղ են բնակվում համեր, դասանեչ, մուրսի, սուրի, կարո, ռուֆո և տուրկանա հնագույն ցեղերը։ Այժմ նշված վայրերում կառուցվում է Աֆրիկայի ամենամեծ ջրամբարը, դրա պատճառով այս ցեղերը (մոտ 200 հազար մարդ) գտնվում են ոչնչացման վտանգի տակ։ Ցեղերի համար գումար վաստակելու գլխավոր աղբյուրը փողի դիմաց լուսանկարվելն է։ Դասանեչ ցեղի անվանումը նշանակում է «դելտային մարդիկ»։ Նրանք բնակվում են հովտի հարավային մասում, որտեղ Օմո գետը միախառնվում է Տուրկանա լճին։ Բաննա ցեղը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ, մարդիկ բնակվում են լեռնային հատվածներում։ Կարոն Եթովպիայի հարավում ամենասակավաթիվ ցեղն է՝ 1500 ներկայացուցիչ։ Կարո ցեղի մարդիկ հայտնի են իրենց բոդի-արտով, նրանք դեռ հնուց իրենց մարմինները զարդարում էին ինքնատիպ նախշերով, որոնք փոխարինում են հագուստը։

Ամենահետաքրքիր սովորույթներն ունեն մուրսի ցեղերի բնակիչները։ Մուրսիները նույնպես հավատում են երկնային ուժերին։ Հիմնական կրոնական պաշտոնյան քուրմն է։ Հատուկ ծիսակատարությունների միջոցով քուրմը փորձում է անձրև կանչել, պաշտպանել մարդկանց և անասուններին հիվանդություններից, կանխել հարևան ցեղերի հարձակումները, երաշխավորել հողի բերրիությունը և այլն։ Մուրսիները դավանում են անիմիզմ։ Մուրսիների մոտ սովորույթ է ստորին շրթունքի կիսանը։ Մուրսիների մոտ շրթունքը ձգելու արարողությունը սկսում են մանուկ հասակից և շարունակում մինչև խոր ծերություն։ Այս պատճառով շուրթերը կարող են հասնել բավականին մեծ չափսերի։ Շրթունքների բացվածքը աղջիկների մոտ հիմնականում արվում է ամուսնությունից 6-12 ամիս առաջ՝ մոր կողմից։ Կանայք առավոտյան շուտ արթնանում են և երկար ճանապարհ կտրելով՝ գնում ջրի, իսկ տղամարդիկ այդ ընթացքում գնում են որսի, և տուն վերադառնալիս հարբած են լինում, այդ ժամանակ նրանցից պետք է վախենալ։ Ծերերն էլ զբաղվում են երեխաների դաստիարակությամբ։

-Չէ, չէ ու չէ,- ասում եմ ես երևի թե մտքում, կամ էլ քնաթաթախ ձայնս սենյակում էլ է լսվում, ո՞վ գիտի, բայց զարթուցիչս հաստատ ինձ չի լսում ու շարունակում է երգել՝ ասես ոչինչ էլ չի եղել: Դե հա, չեմ մեղադրում, ինքս եմ լարել, որ արթնացնի: Հեչ չէի ուզի զարթուցիչ աշխատել՝ մարդիկ լարում են, իսկ հետո, երբ խեղճ զարթուցիչը նրանց քնից հանում է, զայրանում են, չի հանում՝ ավելի են զայրանում:

Մինչ մտածում եմ էս բոլորի մասին, աչքիս առաջ են գալիս պարող կակտուսներն ու «մյաու» ասող մկները, բայց զարթուցիչս վրա է հասնում ու էլի ինձ քնից հանում: Բացում եմ աչքերս՝ կտրելով երազներիս ժապավենը ու էլի հիշում պատճառը, թե ինչի չեմ ուզում անկողնուցս վեր կենալ: Միշտ էլ արձակուրդից հետո էսպես ա… Լավ, մի շփոթվեք, հիմա ամեն բան հերթով կբացատրեմ: Ես Ամերիկյան համալսարանի երրորդ կուրսի ուսանող եմ, բնականաբար, դասերի ծանրաբեռնվածությունից հոգնած ու առավոտյան զարթնելու հետ լուրջ խնդրներ ունեցող: Մարտի չորսից մի շաբաթ արձակուրդ ունեինք, ու քանի որ մի շաբաթը այդքան էլ մեծ ժամանակահատված չէ, ես կասեի՝ շատ քիչ է, նոր էի զգում դրա քաղցրությունը, երբ օրացույցս ինձ ասաց, որ արդեն մարտի տասն է՝ կիրակի: Հիմա արդեն մի շաբաթ է, ինչ արձակուրդից հետո դասի եմ գնացել, բայց այնպիսի տպավորություն է, որ արձակուրդ չի էլ եղել, այլ՝ ուրախ դրվագ երազում, որն անսպասելի ավարտվեց: Եվ բոլոր համակուրսեցիներիս մոտ է էդպես: Ու ամեն անգամ էլ էդպես շուտ է անցնում արձակուրդը: Մյուս կողմից էլ՝ արձակուրդ չլինի, կբողոքենք, որ չկա, արձակուրդ կա, բողոքում ենք, որ քիչ է, իսկ անգամ որ շատ էլ լինի, կբողոքենք, որ հետ ենք վարժվում դասերից… Ի՜նչ հետաքրքիր բան է ուսանողական հոգեբանությունը:

Դաս, փորձ, պարապմունք(ներ), տուն, դաս, փորձ, պարապմունք(ներ), տուն: Երբեմն նաև մեկը մյուսի հաշվին կամ ժամանակ: Փակ շրջան է: Զանգ հեռախոսիս:

-Շըշշ, պապան ա, սուս մնացե՛ք,- ասում եմ ես մինչև զանգին պատասխանելը, որովհետև դա միակ տարբերակն է 9 աղջիկների համախմբին (որոնք մեծամասամբ էքստրավերտներ են) լռեցնելու… Դե՜, գոնե մի քանի վայրկյանով:
-Հա՞, պապ ջան:
-Էլլա, ո՞ւր ես,- ձայնի տոնից ու ժամին նայելուց հասկանում եմ, որ պատասխանի այլ տարբերակ չունեմ:
-Վերջացրի արդեն, հիմա դուրս եմ գալիս,- ասում եմ ու մյուս ձեռքով էլ վերցնում պայուսակս,- գնացի, երեխեք, վաղվա փորձի ժամը կասեք, էլի,- ներողություն հայցող հայացքով (որովհետև ես ինքնագլուխ որոշեցի, որ վերջացրել եմ արդեն) բացում եմ դուռն ու ավելացնում,- պաչիկներ:
Հետո ավտոբուս: Էլի: Ճանապարհներ, ճանապարհներ, ճանապարհներ: Էլի: Այդ ճանապարհներին հանդիպող տարօրինակ դեմքեր ու դեպքեր: Էլի: Դե՜, ինչպես այս մեկը:

Հեռվում վերջապես նշմարվում է անհրաժեշտ համարի ավտոբուսը, ու ես ժպտում եմ այնպես, կարծես դա կյանքիս մեծագույն ձեռքբերումն է: Հասնում է կանգառին, ու, թեև լիքն է, բայց քանի որ ահագին երկար եմ սպասել ու էլի շտապում եմ (իմ փակ շրջանում ես միշտ շտապում ու միշտ ուշանում եմ), ես էլ եմ խցկվում մնացածի պես: Բայց բախտս բերում է, քանի որ բարի մեկն ինձ է զիջում իր տեղը: Էլի ժպտում եմ, շնորհակալություն հայտնում. ի վերջո, դիմացս դեռ 1 ժամվա ճանապարհ կա, լավ է նստած երթևեկելը: Ու մինչ կհասցնեմ տեղավորվել, ինձ վրա զգում եմ այդ բարի մեկի կողքին նստած երիտասարդի` ակնդետ, այլմոլորակային տեսածի հայացքը: Մի պահ մեջս կասկած է ընկնում` գուցե իրո՞ք ուրիշ մոլորակից եմ հայտնվել, հետո սթափվում եմ` չէ՜, դժվար թե, երկրացի եմ` հասարակ մահկանացու: Միգուցե պարզապես մի բան այն չէ՞ արտաքինիս մեջ (դե, ասենք, գլխիս մի կեսը ճաղատ է, մյուսը` երկար մազերով), բայց, ախր, չէ՛ էլի, առավոտյան եմ ինձ նայել հայելու մեջ, ամեն ինչ սովորական էր կարծես: Նստում եմ ու շարունակում ինձ այլմոլորակային զգալ, մինչև «այլմոլորակային տեսածը» (էդպես անվանենք երիտասարդին) վերջապես խոսում է.
-Անունդ Նանե՞ ա:
-Չէ:
-Բայց ախր էնքան նման ես էդ աղջկան,- «այլմոլորակային տեսածի» հայացքը չի փոխվում,- շատ նման ես, չես պատկերացնի:
-Հը՜մ, չէ, հաստատ անունս Նանե չի,- վստահաբար ասում եմ ես, որովհետև, չնայած իմ կյանքում գրեթե ամեն ինչ երևի-ով է, բայց այս մեկը ճշմարտություն է, որի մեջ հաստատ համոզված եմ. անունս Նանե չի: Էլի չորս տառից է, մեջն էլ «ա» կա, բայց դե Նանե չի էլի, վստահ եմ: Բայց այ, «այլմոլորակային տեսածը» վստահությունս կարծես չի կիսում: Շարունակում է նույն այլմոլորակային տեսածի հայացքով նայել: Հետո հանում է հեռախոսը, ինչ-որ բան փնտրում այնտեղ, հետո նույն հայացքով նայում ինձ, ապա` հեռախոսի էկրանին, հետո էլի ինձ ու էլի էկրանին: Ենթադրում եմ` ինձ ու Նանեին է համեմատում: Մտածում եմ` տեսնես ի՞նչ տեսք ունի նմանակս, բայց դե հո հայացքս չե՞մ գցի նրա հեռախոսին, էդպես ճիշտ չի լինի: Տեղն է դնում հեռախոսը, էլի նայում ինձ, ասում.
-Համ էլ շնորհավոր միամսյակդ:
Ժպտում եմ.
-Մերսի:
Հետո վերցնում է մյուս հեռախոսն ու զանգում ընկերոջը, պատմում իր խնդիրների մասին. խորհրդի կարիք ունի կարծես: Հետո պատմում է իմ մասին, իմ ու Նանեի նմանության մասին: Չգիտեմ, երևի կարծում է` չեմ լսում իրեն, բայց դե թարսի պես լսողությունս սովորականից լավն է, իսկ ականջակալներս, ինչպես առավոտյան դասի գնալիս հասկացա, կորցրել եմ: Այդպես ավարտին է մոտենում մեկ ժամանոց ուղևորությունս, ու երբ գրեթե պատրաստվում եմ իջնել, «այլմոլորակային տեսածն» էլի ասում է.
-Բայց դու, ա՜խր, շատ նման ես Նանեին: Նանեն իմ կյանքի էն ամենալավ, ամենալուսավոր աղջիկն ա եղել, որին սիրել եմ: Գժի պես:
Ես ափսոսանք եմ նկատում նրա աչքերում: Լավ է, երբ գժի պես սիրում են, բայց վատ է, երբ անցյալ ժամանակով ու ափսոսանքով են խոսում այդ մասին: Երևի… Երևի, որովհետև կորցնում են:
-Լավ նայի քեզ, կարևորը՝ չկոտրվես երբեք,- «այլմոլորակային տեսած»-ը երևի ասում է բառեր, որոնք Նանեին է ասել կամ կասեր,- լավ կլինի ամեն ինչ:
Ես ժպտում եմ.
-Դուք էլ մի կոտրվեք,- մի տեսակ զգում եմ, որ ինքն էլ այդ բառերի կարիքն ունի: Ու երևի ինձնից էլ շատ:
Իջնում եմ, քայլերս ուղղում դեպի տուն: «Այլմոլորակային տեսածը» ձեռքով է անում ավտոբուսից, հետո անհետանում տեսադաշտիցս, ու ես սկսում եմ մտածել: Չէ, նմանակների գոյության մասին չէ: Ոչ էլ իմ ու Նանեի նմանության, որովհետև գրեթե վստահ եմ, որ իրականում բոլորովին էլ նման չենք իրար, պարզապես… Պարզապես երբ գժի պես սիրում են ու կորցնում, հետո շարունակ կորցրած(ի)ն են փնտրում ուրիշների մեջ, կորցրած(ի) արտաքինը, կորցրած(ի) ձայնը, կորցրած(ի) ժեստերը, ինչպես «այլմոլորակային տեսածն» իմ մեջ Նանեին էր փնտրում: Ու երբեմն թվում է, թե գտնում են, դե՜, գոնե արտաքնապես, ինչպես այս դեպքում էր, բայց, ավա՜ղ, այդպես միայն թվում է:

Իմ կարծիքով մենք` հայերս, հեռվից սիրող ազգ ենք: Հերիք ա դուրս գանք Երևանից ու կսկսենք բոլորին պատմել, թե ինչ սիրուն ա Կասկադը, ինչքան ջերմ ա մեր քաղաքը ու ինչքան լավն են մարդիկ: Հերիք ա Զվարթնոցում մեր անձնագրի մեջ խփեն ելքի կնիքը, ու սկսում ենք հասկանալ, որ մեր տեղը Հայաստանում ա, մենք սիրում ենք մեր թույլ տնտեսությամբ, վատ կրթական համակարգով, բայց կիրթ մարդկանցով լի երկիրը: Հենց հետ ենք գալիս Երևան կամ Զվարթնոցում մեր աձնագրի մեջ տեսնում ենք մուտքի կնիքը, ամեն ինչ փլուզվում է: Մենք էլի դառնում ենք անտարբեր, մարդիկ դառնում են «մարդ ա էլի», իսկ Կասկադը` «հա դե Կասկադն ա, էլի»: Ու հայաստանյան միապաղաղ կյանքում երկու օր ունենք, որ բացառություն ա, երբ համ Երևանում ենք, համ սիրում ենք Երևանը, համ Հայաստանում ենք, համ էլ սիրում ենք Հայաստանը: Երևի գուշակեցիք` խոսում եմ Էրեբունի-Երևանի ու անկախության օրվա մասին: Համենայնդեպս, ես էսպես եմ համարյա միշտ: Բայց մի ճշմարտություն կա: Ուր գնում ենք, ինչ անում ենք, միշտ մեր մտքում ա «դե, մեր Էրևանն ուրիշ ա բայց» հզոր արտահայտությունը:

Փորձեք Երևանում գտնել «մեր Թիֆլիսն ուրիշ ա» վրացի կամ «մեր Սեուլն ուրիշ ա» կորեացի: Չկան: Որովհետև մենակ մեր Էրևանն ա ուրիշ:

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Հոկտեմբեր ամիսն էր, ցուրտ, ցեխ ու ձյուն: Կլիներ մոտ մեկ ամիս, ինչ ինձ հետապնդում էր անհաջողությունը ամեն քայլափոխի, նույնիսկ երազում:

Անախորժությունը դարձել էր իմ մտերիմ ընկերը, և իմ կյանքում անկոչ հյուր էր ձախողում կոչվածը:

Կլիներ մեկ ամիս, ինչ «թաթախվել» էինք անձնագիր հանելու գործի մեջ: Անձնագրիս վավերականության ժամկետը լրանալու պատճառով ինձ հարկավոր էր նորը, նորը հանելու համար՝ հինը, որը կորցրել էի։ Ինձ շտապ անձնագիր էր հարկավոր, իսկ հինը չգտնելու դեպքում մինիմում մեկ ամիս սպասելու էի: Հնարավոր է, որ կարդալով չպատկերացնես, բայց կատարյալ քաոս էր տիրում։

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Մեկ շաբաթ անընդմեջ անձնագրային գնալ-գալով հոգնել էի: Երբ հասկացա, որ անձնագիրս գտնելու հնարավորություն չկա, որոշեցի սպասել մեկ ամիս, սակայն աշխատողներից մեկը ինձ առաջարկեց, որ հետ գնամ տուն, նորից փնտրեմ և չգտնելու դեպքում հաջորդ օրը հայտ ներկայացնեմ:

Տուն էի գալիս, տան դռան մոտ տեսա մի սպիտակ աղավնի՝ խոտը բերանին, ինձ Նոյի աղավնուն հիշեցրեց։ Մայրս ասաց.

-Լավ լուր ստանալու նշան է:

Դեռ տան դուռը չբացած՝ անձնագրիս տեղը հիշեցի ու բղավեցի.

-Հիշեցի՜, հիշեցի՜…

-Ի՞նչը,- հարցրեց մայրս:

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

-Իմ աղավնին,-ասացի ես,- աղավնին իմն է, ոչ ոքի չեմ տա, պահելու եմ: Հիշեցի անձնագրիս տեղը:

-Այ քեզ լավ լուր, հաստա՞տ:

-Հա՜, հա՜, հաստատ:

Անձնագիրս գտա: Խոսքիս տերն էի, պահեցի աղավնուն, մինչ օրս պահում եմ ու պահելու եմ, և գիտե՞ք ինչ՝ նա չի էլ փախչում, մեր հավիկների ու ճուտիկների հետ հաշտ-համերաշխ ապրում է:

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Իսկ հիմա ինձ հետապնդում է հաջողությունը, մտերիմ ընկերս աղավնին է, և իմ հյուրն է երջանկությունը:

Սնահավատ չեմ և չեմ էլ եղել, պարզապես աղավնու միջոցով շատերին է երջանկություն փոխանցվել:

08:00, երկրորդ չսիրածս մեղեդին ստիպեց ինձ աչքերս բացել։ Ձեռքս գցեցի, որ անջատեմ այդ զզվելի ձայնն ու մի քիչ էլ քնեմ, մինչև 10 րոպեից կմիանար հաջորդը։ Հեչ հավես չկար դասի գնալու։ Երևի դու էլ ես ամեն առավոտ քեզ մի կերպ պահում դասի չգնալու գայթակղությունից։

08։10, չեմ պատրաստվում անկողինս լքել։ 08։20, քունս տանում ա։ 08։30, է, դե, լրիվ մոռացել էի՝ ֆրանսիացի դասախոսն է էսօր գալու, լավ կլինի չուշանամ, տենաս` կի՞ն է, թե՞ տղամարդ, մենակ թե հետաքրքիր պատմի, թե չէ` կքնեմ, 3 լեկցիա իրար հետևից ո՞նց եմ դիմանալու։ Կարո՞ղ է երրորդ դասից պիտի գնամ։

Չգիտեմ՝ ոնց այդպես ստացվեց, բայց դասացուցակով երրորդ ժամից էի դասի։ Նորից քնել մոտս էլ չէր ստացվի, իսկ այ, պառկած մնալու ու ինստագրամով կատուների ու թխվածքների նկարներ նայելու համար մոտ մի ժամ ունեի։

11։40 արդեն իջնում եմ տրոլեյբուսից, մտնում դահլիճ, որ նստեմ իմ տեղն ու ևս մեկ նստարան զբաղեցնեմ Անուշենց համար։ Ոնց ասեմ՝ տեղս զբաղեցրած էր։ Լսարանի մյուս թևից տեսա ինձ՝ ձեռքով անող հուսահատ Մերիին․ հասցրել էր մեզ համար տեղ պահել։ Դե ինքներդ պատկերացրեք՝ նոր առարկա, նոր դասախոս, ֆրանսիացի, ամենայն հավանականությամբ ցածր ձայնով․ կարևոր էինք համարում այդ առարկան, դրա համար ենթադրում եմ, որ ոմանք մոտ կես կամ մեկ ժամ առաջ դեռ առաջին նստարաններին տեղ էին պահել։

-Էս էլ մեր սևամորթ տղամարդ դասախոսը։

Թեքվեցի աջ ու տեսա շիկահեր մի կնոջ, ով համառորեն պայքարում էր նոր տեխնոլոգիաների հետ։

Դասախոսությունը կարծես թե սկսվում է։

-Ի՞նչ ասեց։

-Չգիտեմ, մենակ լսեցի, որ մի քանի րոպեից կսկսենք։

-Բայց ոնց որ պարզ է խոսում, հա՞։

-Դեռ դասը չի սկսվել, մի նավսի։

Հա, մոռացա ասել, այս կինը առաջիկա երեք օրվա ընթացքում մեզ համար կոմունիկացիայի մասին դասախոսություններ է կարդալու։ Բավականին ակտիվ կին էր, երևում էր, որ սիրում է իր մասնագիտությունը։ Երևի կատարյալ ապուշի տպավորություն թողեցինք, համենայն դեպս առաջին րոպեներից, քանի որ «լավ ֆրանսերեն իմացողները թող ձեռք բարձրացնեն»-ից հետո երևաց 5-6 ձեռք։ Ինչքան էլ դասը ֆրանսերենով է գրված, ու թեև սովորում ենք ֆրանսիական համալսարանում, որոշվեց երբեմն օգտագործել անգլերենը, որպեսզի մնացածը նույնպես հասկանան։

-Ֆրանսերենից հետո չեմ հասկանում՝ ինչ է ասում անգլերենով։

-Ինչի՞ է մեր շարքին անգլերենով հարցեր տալիս։ Ֆրանսերենը նորմալ հասկանում ենք։

-Որովհետև մենք չգիտես ինչու ձեռք չբարձրացրինք։

Երևի երբ սկսեցի այս ամենը պատմել, դու չէիր էլ նկատել, որ նստած եմ քո պես՝ ձեռքս դնչիս տակ, խոսում եմ վստահ և ակտիվ ձայնով։ Իհարկե չես նկատի, ինձ չես տեսնում։ Կարող եմ նույն հանգստությամբ պնդել, որ գլխիս զանգակներով գլխարկ է, կամ որ ձայնս կտրված մի բան եմ փսփսում։

Ինչևէ, դասախոսության կեսից մեզ մարտահրավեր նետվեց՝ չօգտագործել խնդիր բառը։ Ինչպես բացատրեց դասախոսը «Խնդիր գոյություն չունի, կա միայն իրավիճակ»։ Այսուհետ ինքներս մեզ պետք է ստիպեինք «խնդիր» բառը փոխարինել «իրավիճակով»։

13։20, լսարանը դատարկվեց, գնացինք թեյերի, սուրճերի ու բրդուճների հետևից։

12։00, երկրորդ մոտեցում, մի քիչ թարմացած։ Խաբում եմ, քունս դեռ տանում էր։ Հազիվ էի ինձ պահում, որ Մարիամի ուսին չհենվեմ ու չքնեմ։ Էլի տեխնիկական խնդիրներ, վայ չէ, իրավիճակներ առաջացան։ Այս անգամ խոսքը գնաց սեփական բրենդի կառուցման մասին։ Օրինակ, եթե ցանկանում ես, որ մարդիկ կարծեն, թե լուրջ մարդ ես, ապա պետք է քո պահվածքով ու գործողություններով նրան դրանում համոզես, ստեղծես կարծիք, որ դու այդպիսին ես։ Երբեք մտքովս չէր անցել, թե ինչ եմ ցանկանում, որ իմ մասին մտածեն։ Իհարկե կցանկանայի լինել ինքնավստահ ու առաջնորդ, հանճար կամ հավասարակշռված մեկը։ Բայց եթե տեսնես, թե ինչպես եմ վիճակագրական տվյալների հետ վիճում, հռհռում Մարիամի հումորների վրա, կամ էլ լսես դողացող ձայնս անգլերենի պրեզենտացիայի ժամանակ, ինձ կվերագրես վերոնշյալ հատկանիշների հականիշները։

-Էլ չեմ կարող, վաղը ո՞նց ենք 4 հատին դիմանալու, թեյս էլ սառավ։

-Էսա մի 5 րոպեից դասամիջոց ա։

15։30, դանդաղ մահանում եմ՝ Մարիամի հետ պարբերաբար կատուների վիդեոներ նայելով։ Երրորդ մոտեցումը շատ ծանր տրվեց ինձ։ Էլ չէի կարողանում ուշադրությունս կենտրոնացնել դասախոսի ասածների վրա։ Նա պատմում էր ոչ վերբալ հաղորդագրությունների մասին, բացատրում էր, թե ինչպես են դրանք ֆիլտրվում ու հասկացվում լսարանի կողմից։ Այս ամենը հենց նոր հորինեցի, գուցե դասախոսությունը խոսողի ինտոնացիայի կամ էլ ազգային առանձնահատկությունների մասին էր, որտեղի՞ց իմանաս։ Չես տեսնում, թե որ ուղղությամբ են նայում աչքերս՝ աջ թե ձախ, վերև թե ներքև, չես կարող հասկանալ ստում եմ, թե ոչ։ Երբեք էլ չես հասկանա, որովհետև չես տեսնում ինձ։

Վերջապես 16։50, տուն եմ գնում։ Տրոլեյբուսի ուղևորներին ուսումնասիրելու և նոր ստացած գիտելիքներս կիրառելու փոխարեն սառած հայացքով նայում էի հակառակ ուղղությամբ շարժվող ծառերին։

-Լավ, ինչպիսի՞ տպավորություն եմ ցանկանում թողնել մարդկանց վրա։ Ինչպիսի՞ն եմ ես։ Լու՞րջ եմ, թե շփվող, խի՞ստ, թե հարմարվող։ Բարդ որոշում է, թող իրենք դա իմ փոխարեն անեն։