Այսօրվա դպրոցական խնդիրներից մեկը աշակերտի սնունդն է: Կան աշակերտներ, ովքեր իրենց սնունդը գնում են դպրոցի բուֆետից: Սակայն այստեղ հարց է առաջանում: Արդյո՞ք աշակերտների գնած սնունդը որակյալ է, արդյո՞ք այն թարմ է, և արդյո՞ք այդ սնունդը մեր առողջությանը վտանգ չի սպառնա:
Օրինակ բերեմ մեր դպրոցից: Ես մի անգամ դպրոցի բուֆետից գնեցի հավով կարկանդակ, սակայն երբ համտեսեցի, այն ինձ նողկանք պատճառեց, քանի որ թարմ չէր, և նույնիսկ հոտ էր գալիս այդ կարկանդակից: Եվ սա՞ է կոչվում թարմ ուտելիք:
Եվս մի հանգամանք կա, որը դուր չի գալիս ինձ մեր դպրոցի բուֆետում: Դա գազավորված ըմպելիքների և չիպսի վաճառքն է: Այդ գազավորված ըմպելիքները էլ ավելի են ծարավեցնում աշակերտներին, քան թե հագեցնում: Բացի այդ, գազավորված ըմպելիքները շաքարի, գազերի ու քիմիական նյութերի խառնուրդ են, և նրա մեջ գտնվող նյութերը նպաստում են ճարպակալմանը և նյութափոխանակության խանգարմանը: Դե իսկ չիպսի վնասակարության մասին մենք շատ ենք լսել, և դրա պատճառն այն է, որ չիպս կոչվածը առատորեն համեմված ներկանյութերով սնունդ է, որի մեջ առկա նյութերը նույնիսկ քաղցկեղածին են: Սակայն անգամ այս ամենը իմանալով, դժվար է դիմանալ գազավորված ըմպելիքների ու չիպսերի գայթակղությանը և չգնել: Այդ պատճառով էլ առաջարկում եմ պարզապես դպրոցներում դրանք չվաճառել:
Ես որոշեցի այսուհետև չօգտվել բուֆետից, այլ իմ սնունդը տնից բերել: Նման կերպ վարվում են իմ դասընկերների մի մասը:
Այս հարցը քննարկենք այլ տեսանկյունից: Ինչպես գիտենք դպրոցում դասամիջոցները տևում են հինգից տասը րոպե, որի ժամանակ մենք ջուր ենք խմում, սնվում ենք, դաս ենք կրկնում: Սակայն արդյո՞ք այդ հինգ-տասը բավարարում է այդ ամենը հասցնելու համար: Իմ կարծիքով, ոչ, քանի որ սնունդը պետք է լավ ծամես, իսկ մենք արագ-արագ կուլ ենք տալիս: Կարծում եմ, դասամիջոցները պետք է գոնե 15 րոպե լինեն: Դա բավարար կլինի։

Եկավ սեպտեմբերի մեկը: Քաղաքը լցված էր սև և սպիտակ հագնված մարդկանցով, երթուղայիններում նստելու տեղ գրեթե չկար, ամեն ինչ սեպտեմբերյան ոճով էր: Դպրոցական եռուզեռը սկսված է: Այս օրվան ես սպասում էի ամբողջ տարի…

Ավարտելով 9-րդ դասարանը, ես պետք է տեղափոխվեի նոր ուսումնական հաստատություն: Երկար ժամանակ չէի կողմնորոշվում և վերջապես որոշեցի, հաջողությամբ տվեցի քննությունս և դարձա առաջին կուրսի ուսանող: Մի քիչ անսովոր էր 9-րդ դասարանից հետո տեղափոխվել առաջին կուրս, այլ ոչ թե 10-րդ դասարան, և կոչվել ոչ թե աշակերտ, այլ՝ ուսանող: Բայց դրան ես շատ արագ սովորեցի: Նոր ծանոթություններ, նոր տարածք, ամեն ինչ նոր էր, նույնիսկ ես էի նոր շնչով  արթնացել այդ առավոտ: Մի փոքր նկարիչ, մի փոքր երաժիշտ, ամեն ինչից մի քիչ-մի քիչ ավելացել էր և անընդհատ շարունակում էր ավելանալ: Շփվելով իմ արվեստագետ ընկերների հետ ես նոր գիտելիքներ և հմտություններ եմ ձեռք բերում: Այն տպավորությունն է, որ բացի պարարվեստի առաջին կուրսում սովորելուց ես սովորում եմ նաև գեղանկարչության, վոկալի, դաշնամուրի և այլ երաժշտական գործիքների  առաջին կուրսում նույնպես:

2-րդ օրը ես ուշացած հայտնվեցի ուսումնարանում: Ընդհանրապես ուշանալ չեմ սիրում և հիմնականում չեմ էլ ուշանում: Ստուգելով դասացուցակս տեսա, որ առաջին ժամը մասնագիտական դաս է, որը այդ օրը չէինք անելու: Հանգստացա` իմանալով, որ չեմ ուշացել ու դեռ մի բան էլ շուտ եմ եկել: Որոշեցի ժամանակս ծախսել լսարանների տեղերը իմանալու վրա, և քանի որ երկրորդ ժամը  ՆԶՊ էր, սկսեցի հենց այդ սենյակից: Գտնելով լսարանը, բացեցի դուռը, իսկ այնտեղ նստած են ինձ անծանոթ աշակերտներ և դաս են անում: Ես դուռը փակեցի` մոռանալով ներողություն խնդրել: Ուսուցիչը դուրս եկավ և ինձ բարեհամբյուր կերպով հիշեցրեց դրա մասին, և խնդրեց, որ գամ դասի: Պարզվում է ՆԶՊ-ի դասը արդեն սկսվել էր, և ես դասի էի, իսկ ինձ անծանոթ դեմքերը գեղանկարիչներն էին: Պարզվեց` լավ էլ ուշացել էի:  Հաջորդ ժամերին, և ինչու ոչ, հաջորդ օրերին նույնպես, բոլոր առաջին կուրսի ուսանողները փնտրում էին լսարանների տեղերը, ուսուցիչներին, իրենց ծանոթ այլ ուսանողների: 2-րդ օրվա արկածներից հետո ես միշտ շուտ եմ գնում դասի:

Ահա ավարտվեց առաջին ուսումնական շաբաթը, հիմա ես անհամբեր սպասում եմ երկուշաբթի օրվան:  Ամեն ինչ հիանալի է, բայց ինչպես միշտ կա այդ «բայցը»։

Այս տարի մեր կուրսին անվճար տեղ չեն հատկացրել: Եկեք համաձայնենք, որ 9-րդ դասարանից հետո կրթություն ստանալ գումարով այդքան էլ ցանկալի չէ: Ես սովորում եմ արվեստագետների հետ և ուզում եմ շարունակել դա անելը։

Ես հավատում եմ հրաշքներին և հուսով եմ, որ այս անգամ էլ նրանք ինձ ընդառաջ կքայլեն:

Ուսումնական տարին, ինչպես ինքս ինձ խոստացել էի, սկսեցի բարձր գնահատականներով: Ճիշտ է, մի փոքր ծանրաբեռնված ենք լինում դասերով, բայց պետք է ասեմ, որ առանց դպրոցի ու դասերի, օրը իր իմաստը կորցնում է: Սեպտեմբերը սկսելուն պես ֆիզկուլտուրայի դասերը սկսեցինք անց կացնել բոլորովին նոր, հարմարավետ ու լուսավոր մարզադահլիճում: Ամեն ֆիզկուլտուրայի դասից հետո չենք ուզում դուրս գալ այնտեղից, դա երևի նրանից է, որ երբեք չեն ստեղծվել նման պայմաններ սպորտով զբաղվելու համար: Ասեմ ավելին, արդեն բասկետբոլի թիմ է ձևավորվում:

Դպրոցականների մեծամասնությունը ցանկություն է հայտնել ընդգրկվել այդ թիմերում: Գրեթե բոլորն էլ ուզում են իրենց ուժերը փորձել այդ բնագավառում. ոմանք ուղղակի ժամանակը անցկացնելու համար են գնում պարապմունքների, ոմանք էլ իրենց ապագան տեսնում են այդտեղ:

Ուսուցիչս՝ ընկեր Արսենյանը, խոստացել է միասնական և ուժեղ թիմ ստեղծել, բայց դրա հետ միասին միշտ շեշտում է, որ երեխաների քանակը կրճատվելու է, յուրաքանչյուր թիմում մնալու են միայն տասը լավագույն խաղացողները: Շատերից եմ լսել, որ, այսպես ասած, «գյուղի կաթ ու մածուն» կերած երեխաները ավելի ամրակազմ ու ճարպիկ են, քան՝ քաղաքաբնակները, և կարող են ավելի բարձր արդյունքների հասնել: ճիշտ է, առաջին հայացքից սովորական մարզադահլիճ է՝ գեղեցիկ վերանորոգված, բայց դրա պատերի ներսում ունենք մի մեծ խնդիր, որը մենք մեր սեփական ուժերով չենք կարող լուծել: Մեր միակ «ունեցվածքը» մի թենիսի սեղան է ու գնդակներ: Իսկ ինչ վերաբերում է գույք ունենալուն, դրա համար հովանավոր է հարկավոր, իսկ հովանավոր առայժմ չունենք: Սակայն երեխաների ցանկությամբ ու ֆիզկուլտուրայի ուսուցչի նախաձեռնությամբ որոշեցինք, որ բացվի բասկետբոլի խմբակ: Հիմա շատերիդ մոտ հարց կառաջանա, թե ինչո՞ւ հենց բասկետբոլ: Ասեմ, քանի որ միակ մարզաձևն է, որ խաղալու ժամանակ մարմնի բոլոր մկանները աշխատում են: Դրա համար էլ ընտրեցինք բասկետբոլը: Մարզվելու ենք շաբաթական երեք անգամ՝ երկուշաբթի, չորեքշաբթի և ուրբաթ: Մինչդեռ շատ անելիքներ ունենք, և հեռահար նպատակների մասին դեռ վաղ է խոսել: Սա գյուղում առաջին խմբակն է, որ բացվել է, բայց միշտ չէ, որ բոլորի ունակություններն ու նպատակներն են համապատասխանում:

Օրինակ՝ ես չեմ կարողանում բասկետբոլ խաղալ: Իսկ ինչ վերաբերում է երիտասարդներին, այստեղ ցավալի իրավիճակ է տիրում: Համայնքում չկա որևէ զբաղմունք, և ես էլ դժգոհ եմ գյուղի այս վիճակից: իսկ եթե լիներ գոնե Արվեստի տուն, շատերի, այդ թվում նաև իմ կյանքը այլ կերպ կդասավորվեր: Ես կզարգացնեի իմ նկարչական ընդունակությունները:

Մեզ մնում է միայն զինվել համբերությամբ, և սպասել, որ մի լուսավոր օր մեզ համար էլ մի դուռ կբացվի:

Դպրոցական սահմանափակ առօրյայից անցումն ավելի անկաշկանդ ուսանողական կյանքին, բնականաբար, լի է վախերով։ Դեռևս դպրոցի «չի կարելի»-ների ազդեցության տակ վախենում ես համարձակ քայլերից, ակտիվ ապրելաոճից։ Դպրոցում դեպի նոր գաղափարներ գնալու ցանկացած  միտում, ուսման ընթացքում կատարվող անգամ փոքր իմպրովիզներ ճնշվում են ավանդական դասապրոցեսի կառուցման մեթոդների կողմից, շատ անգամ՝ արժանանում են խիստ քննադատության։ Համալսարանում թեմայի ներկայացման ձևի ու աղբյուրների ընտրության հարցում մենք սահմանափակված չենք և կարող ենք ազատ ցուցադրել մեր ընդունակությունները,  ստեղծագործական միտքն ու գեղագիտական ճաշակը։ Դպրոցում մեզ թույլ չէր տրվում շփվել այլ դասարանի աշակերտների հետ, այն ինչ համալսարանում խրախուսվում է կապն ու ակտիվ համագործակցությունը ուսանողների միջև։ Մեր դասախոսներն իրենք էլ առաջարկում են դասերից հետո մնալ համալսարանում, շփվել, ճանաչել իրար, օգտվել գրադարանից ու համացանցից, մշակել համատեղ ծրագրեր ու ձեռնամուխ լինել դրանց կատարմանը. դրա համար տրամադրում են համակարգիչներ, ինտերնետ-կապ, փորձում են օգնել ամեն հնարավոր բանով։ Իսկ դպրոցում, կարծես, ամեն ինչ ստեղծված է ինքնաբացահայտմանը խանգարելու համար։ Դպրոցում անհատականությունները ճնշվում են, դաստիարակվում են միօրինակ սերունդներ նույն կաղապարներում։ Գուցե բնորոշումը խիստ է, բայց, կարծում եմ, կհամաձայնվեն բոլորը, ովքեր հասցրել են համեմատել դպրոցն ու համալսարանը։ Դպրոցը կարծես դետալի պատրաստման կաղապար լինի, համալսարանը՝ ծրագրավորման լեզու. ծրագրավորման լեզվով կարելի է տալ ցանկացած արդյունք, իսկ կաղապարը կարող է պատրաստել միայն խիստ որոշակի ձևի դետալ…

Այս ամենի հետևանքով մենք՝ համալսարանական կյանքի նորեկներս, տևական ժամանակ մոլորված էինք. չկար ուսուցիչների վերահսկողությունը, եկել էր «անիշխանության» ժամանակը։ Չգիտեինք՝ ուր գնայինք, ինչ անեինք։ Այս հանգամանքների շարանն էլ հենց հանդես եկավ կարևոր խթան ինքնուրույն կյանքին ընտելանալու և բոլոր խնդիրներն առանց մեծահասակների օգնության լուծելու համար։ Եթե առաջին մի քանի օրերին հետաքրքրվում էինք մեր կուրսղեկի ով լինելով, հիմա չենք էլ փորձում իմանալ՝ ունենք կուրսղեկ, թե ոչ։ Մեզ առավել հանգիստ ու անկաշկանդ ենք զգում այս պարագայում, և ավելի է արմատանում այն գաղափարը, որ մեր ուսանողական կյանքի կազմակերպիչները միայն մենք ենք, որ կուրսին առնչվող յուրաքանչյուր խնդիր պիտի լուծենք մենք ինքներս՝ իրար օգնելով, իրար հետ համախմբված։ Կարծում եմ՝ մեր այս ենթագիտակցական կարգախոսով էլ դարձել ենք ամենալավ կուրսը նորեկների մեջ։

Մեր կյանքի առաջին դասը քաղված է. լինել ազատ և ինքնուրույն ամեն պարագայում։

-Աշխատասիրություն, երեխաներ, աշխատասիրություն: Կարևոր չէ , թե դպրոց գալուց առաջ քանի թիվ կամ տառ ես իմացել, ոչ էլ կարևոր է տարրական դասարանները գերազանց ավարտելը: Երբեք ուշ չէ սովորելու համար, հիշեք Արթուրին,- միշտ նշում էր քիմիայի ուսուցչուհիս և ավելացնում,- հիշում եմ, որ Արթուրը մինչը 7-րդ, 8-րդ դասարան հազիվ էր կարողանում իր դրական գնահատականը ապահովել և՛ քիմիա, և՛ մաթեմատիկա, և՛ կենսաբանություն առարկաներից: Հետո նա որոշեց աշխատել: Նա սովորում էր, ստիպում էր ինձ, որպեսզի դասերից հետո մնամ և բացատրեմ այս կամ այն խնդիրը: Ես կարող էի մի խնդիրը նրան 5 անգամ բացատրել, բայց եթե չէր հասկանում, էլի էր պահանջում: Գիտե՞ք վերջում ինչ եղավ…  Նա սովորում է բժշկական համալսարանում՝ անվճար:

Բարեբախտաբար բախտ եմ ունեցել քիչ թե շատ ճանաչել Արթուրին: Նա սովորում էր մորեղբորս աղջկա հետ մի դասարանում, և քանի որ նրանք լավ ընկերներ էին, հաճախ առիթ էի ունենում նրան տեսնել քեռուս տանը: Ինձ թվում է, ձեզ էլ հետաքրքրեց այս երիտասարդը: Պատմեմ նրա մասին մի քիչ մանրամասն:

Ինչպես նշեցի, ուսուցիչներս հաճախ էին խոսում Արթուրի մասին: Փոքր հասակում աչքի չի ընկել ուսման մեջ:  Չգիտեմ, շաքար հիվանդությունը, թե այլ բան ստիպեցին նրան երազել բժշկի մասնագիտության մասին, և ոչ միայն երազել…Նպատակ դնել և հասնել: 12-րդ դասարանում սկսեց լրացուցիչ  պարապել քիմիա և կենսաբանություն:  Այդ շրջանում էլ քույրս պատմում էր, որ դասարանի  համար Արթուրը պատրաստել է էլեկտրական դասացուցակ: Դրա էությունը նրանում էր, որ ինչ դաս լինում էր, վառվում էր հենց այդ դասի լույսը: Նաև այդ ժամանակ մեր դպրոցում կար ԷՌՕԴԾ (էներգետիկ  ռեսուրսենրի օգտագործման դպրոցական ծրագիր)  խմբակ, որի շրջանակներում Արթուրը պատրաստել էր փոքրիկ լվացքի մեքենա, որի արտաքինը ուղղակի աղամանի տուփ էր և ստվարաթղթեր: Փոքրիկ մեքենան նույնիսկ լվացել էր գուլպաներ: Նրան դրա համար մրցանակ էին շնորհել, և հիշում եմ, միշտ հպարտությամբ մտնում էինք ԷՌՕԴԾ-ի կայք և հպարտանում ճամբարակցի Արթուրով:

Եկան ընդունելության քննությունները, և Արթուրը 1 թե 2 բալի պատճառով զրկվեց անվճարի հնարավորությունից: Այդ տարին նա չգնաց համալսարան: Սկսեց պարապել  և վերհիշել իր իմացածը: Հաջորդ տարվա ապրիլ-մայիսին մենք հաճախ էինք նրան տեսնում դպրոցում: Գալիս էր քիմիայի ուսուցչուհու մոտ՝ չպարզաբանված խնդիրնրը ևս մեկ անգամ հասկանալու: Կրկին դիմում է համալսարան և առավելագույն բալերով ընդունվում անվճար հիմունքներով:

Միշտ զարմանքով և հիացմունքով եմ նայում այդպիսի մարդկանց: Մտածում եմ, որ ես հաստատ այդքան կամքի ուժ չէի ունենա ամեն ինչ սկսել նոր էջից, պարապել ինքս ինձ, սովորել այդքան քրտնաջան: Շատ սովորելու բան ունենք նման մարդկանցից: Եվ գիտեք ինչ,  բոլորս էլ կարող ենք հասնել բարձունքների, իհարկե տարբեր մարդկանց մտավոր հնարավորությունները տարբեր են,  բայց էական դերը նպատակասլացության, կամքի ուժի, աշխատասիրության տարբերությունն է:

Վերջապես, երկար հանգստից հետո, որն արդեն ձանձրացնում էր, ես գտա ամառային դպրոց…

Սովորական առավոտ էր, ինչպես միշտ քնած էի: Հանկարծ ստացա մի զանգ եղբորիցս: Պարզվեց, որ անցած ամիս ամառային դպրոցի համար լրացրած հայտի համար են իրեն զանգահարել: Ես վստահ էի, որ անցել եմ և հույսով սպասում էի զանգի: Արդեն ժամը 10:00 էր, ակնհայտ էր՝ ես դեռ զանգ չեմ ստացել, իսկ դասընթացի առաջին օրը սկսում  էր հենց ժամը 10:00-ին: Ընկերներիցս  մեկը զանգեց և ասաց, որ N10-րդ դպրոցում է տեղի ունենալու առաջին դասը: Ես ուրախացա և արագ հագնվեցի: Սակայն այդ ուրախությունը կարճ տևեց, երբ հիշեցի, որ ինձ չեն զանգահարել: Բայց միևնույն է, որոշեցի ինքս գնալ և ճշտել, միգուցե շփոթմունք է եղել: Դուս եկա տանից և վազեցի դպրոց: Տարօրինակ էր, բայց այնտեղ բացի ընկերոջիցս ոչ ոք չկար: Զանգահարեցի դասընթացի կազմակերպիչներին, նրանք ինձ հայտնեցին, որ ոչ թե 10-րդ, այլ 17-րդ դպրոցում է տեղի ունենալու դասընթացը: Ընկերս շփոթվել էր…

Արդեն դասից ուշացել էինք, և անգամ 17-րդ դպրոցի տեղը չգիտեինք, սակայն դա մեզ չխանգարեց, մի քանի զանգից և հարցուփորձից հետո մենք հայտնվեցինք ճիշտ տեղում: Բախտս բերեց…

Դասը դեռ չէր ավարտվել: Ճիշտ է, մենք արդեն մեկ ժամ ուշացել էինք, բայց կազմակերպիչները մեզ մեծ սիրով հրավիրեցին ներս: Ընդհանրապես մոռացել էի այն փաստի մասին, որ ինձ չեն հրավիրել դասընթացին: Բարեբախտաբար դա խնդիր չհանդիսացավ, ինձ գրանցեցին առաջին խմբում, և ես դարձա այդքան սպասված ամառային դպրոցի մասնակից: Հետո, իհարկե, հիշելով չստացած զանգի մասին, ես խոսեցի կազմակերպիչների հետ, նրանք ինձ հայտնեցին, որ ես անցել էի, ուղղակի շփոթմունք է եղել կամ էլ զանգահարել են, և մենք չենք պատասխանել:

Արդեն երեք օր է, ինչ ես մասնակցում եմ  վեբ-ծրագրավորման դասընթացին: Այս ընթացքում ես ստացել եմ բազում նոր գիտելիքներ և հմտություններ: Հայ-հնդկական ՏՀՏ Գերազանցության Կենտրոնը շատ մեծ աշխատանք է կատարում, մենք 3 օրվա ընթացքում արդեն կարողանում ենք կայք ստեղծել, տեքստեր տեղադրել և դրանց հետ տարբեր ձևափոխություններ կատարել: Ես գտա ինձ հետաքրքիր և օգտակար տեխնոլոգիական գիտելիքներով լի ամառային դպրոցը, ծանոթացա նոր մարդկանց հետ: Բազում նոր տպավորությունները և հին ու նոր ընկերներիս հետ  ժամանցը ամբողջովին լցրեցին իմ ազատ ժամանակը: Ձանձրույթը և պասիվ հանգիստը ինձ համար չեն, ես դրանում ևս մեկ անգամ համոզվեցի: