Նարե Օհանյանի բոլոր հրապարակումները

Արցախի համը Վանաձորում

Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի բնակիչներից շատերն են ստիպված եղել լքել Արցախը՝ տարբեր պատճառներով։

Արդեն երրորդ պատերազմը վերապրած Աստղիկ Հարությունյանը իր տղայի՝ 6-ամյա Հայկի հետ դեռ 2022 թվականի ապրիլին է Արցախի Մարտունու շրջանի Մաճկալաշեն գյուղից տեղափոխվել Վանաձոր։ Չնայած գյուղը հայկական վերահսկողության տակ է, այնուամենայնիվ՝ ստրատեգիական բարձունքները թշնամու տիրապետության տակ են։ «Եկել եմ միայն նրա համար, որ որդիս էստեղ ապահով լինի, 2020 թվականի կրակոցները դեռ նրա հիշողության մեջ են»,- ասում է Աստղիկ Հարությունյանը և թախծոտ ժպիտով հիշում Արցախն ու հայրենի գյուղ Մաճկալաշենը։

Արցախից Աստղիկն իր հետ հիշողություններ է բերել և Արցախի համը՝ ժենգյալով հացը։
«Այնտեղ ամեն ինչ ունենք՝ խաղողի և թթենու այգիներ, հողամաս, որում տարբեր բանջարեղեններ էինք աճեցնում և մեծ մասը վաճառում, ցորենի արտեր, որոնց մի մասը հիմա ադրբեջանական թիրախի տակ է։ Իսկ այստեղ՝ Վանաձորում, օրվա հացի գումարն աշխատելու համար Արցախի խորհրդանիշ ժենգյալով հացն եմ թխում և վաճառում»,- պատմում է Աստղիկը։
Հարցին, թե ինչու որոշեց ապրուստի գումարը վաստակել հենց ժենգյալով հաց թխելով՝ Աստղիկը պատասխանում է. «Այդպես մտքերով Արցախ եմ տեղափոխվում, հիշողությունները տանում են մեր տուն…»։

Աստղիկի խոսքով՝ դժվարությունները շատ են, բայց ամեն ինչ ավելի է դժվարանում, երբ արցախցիներին առանձնացնում են հայաստանցիներից: «Նույնիսկ երթուղայինի մեջ եմ հաճախ լսում, թե ինչպես են ասում՝ ղարաբաղցիները, կամ՝ դե նրանք մեզ նման չեն, և նմանատիպ արտահայտություններ։ Ախր, ղարաբաղցիներ կամ վանաձորցիներ չկան, մենք բոլորս հայ ենք, վերջ, կարևորը դա է»։

Մի տարուց ավել է՝ Աստղիկն ապրում է Վանաձորում, բայց Արցախի մասին հիշողությունները միշտ թարմ են. «Իմ կյանքի մեծ մասը ես Արցախում եմ անցկացրել։ Երբ նոր էինք տեղափոխվել Վանաձոր, դեռ հնարավորություն կար թեկուզ կարճ ժամանակով գնալ Արցախ, ամիսը մեկ անգամ գնում էինք, այցելում ծնողներիս, իսկ հիմա՝ բլոկադայի պայմաններում, հնարավոր չէ գնալ. ես և որդիս շատ ենք կարոտում Արցախը»։

Աստղիկը հայրենի գյուղի՝ Մաճկալաշենի կարոտն առնում է ժենգյալով հացի մեջ օգտագործվող մոտ 15-20 տարատեսակ կանաչիների բույրից, որն էլ հենց ժենգյալով հացի համեղ բաղադրատոմսի գաղտնիքն է։

«Ինչպես Արցախում, այնպես էլ այստեղ՝ Վանաձորում, սիրով եմ պատրաստում, հաճախորդներս էլ շատ հավանում են, շատերն ասում են՝ Արցախում փորձել ենք, անգամ այնտեղ պատրաստվածն այսպիսի համ չունի, բայց դե մենք գիտենք, Արցախի հողում աճած կանաչին ուրիշ համ ու հոտ ունի, այն հողի վրա պատրաստած ժենգյալով հացն էլ լրիվ ուրիշ է»։

Աստղիկի պատրաստած ժենգյալով հացերը մատչելի են՝ գինը զգալիորեն տարբերվում է շուկայական գնից։ Իսկ պատրաստման ընթացքը բավականին ժամանակատար է։
«Սկզբում լվանում եմ կանաչին, հետո՝ խմորը հունցում, մինչ խմորը կհասունանա՝ հնարավորինս մանր կտրատում եմ կանաչին, հետո խմորից գնդեր եմ հունցում, բացում գնդերը և կտրատած կանաչին դնում գնդերի մեջ։ Եփում եմ արդեն տաքացված վառարանում»։

Կնձմնձուկ, ճռճռոկ, վարթուկ, պտուտկուն, թրթնջուկ և այլն, սրանք են այն կանաչիները, որոնք յուրահատուկ համ են փոխանցում արցախյան խոհանոցի յուրահատուկ ուտելիքին՝ ժենգյալով հացին։

Աստղիկի խոսքով՝ մի օր անպայման վերադառնալու են Արցախ. «Ես չեմ պատկերացնում, որ երբևէ Արցախը հայտնվի Ադրբեջանի կազմում։ Այդպիսի բան պարզապես հնարավոր չէ։ Վերադառնալու ենք, անպայման… Իսկ իշխանություններին մի բան կասեմ՝ Արցախը հայկական է և միշտ մնալու է հայկական…»։

Արցախի համն ու հոտը և ավանդույթները կշարունակեն տարածվել Հայաստանում և ողջ աշխարհում։ Իսկ արցախահայությունը՝ իրենց տեսակին բնորոշ՝ հայրենիքում թե հայրենիքից հեռու, կապրի և կարարի հանուն Արցախի՝ մի օր նորից վերադառնալու հույսով՝ հայրենի գյուղ, հայրենի տուն…

 

Nare Ohanyan

Դու չես կրկնվի

Դու չես կրկնվի։
Քեզնմանները մի հատ են լինում
և միշտ մեկինը:
Որովհետև դու չես սիրում կրկնվողներին,
և ես էլ պիտի միշտ միակ մնամ՝
Չկրկնվող,
Չփոխարինվող,
Չփոխարինող…

Դու չես կրկնվի.
Քեզնմանները մի անգամ են ծնվում,
և նրանց սիրում են մի անգամ միայն։
Դու…չես կրկնվի,
Քեզ չեն կրկնի,
Որովհետև դու մեկն ես,
և իմը.
Ես քեզ չեմ փոխի՝
Դու չկրկնվող ես…

Ուլգյուրը՝ Մոմիկի ծննդավայր

Հայաստանի գեղեցկագույն վայրերից մեկում՝ Վայոց ձորի Աղավնաձոր գյուղից 5 կմ հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում միջնադարի հայ հայտնի քանդակագործ, ճարտարապետ, մանրանկարիչ Մոմիկի ծննդավայրը՝ Ուլգյուրը։ Ըստ հնագույն պատմության՝ Աղավնաձորը նախկինում քարավանատուն է եղել, արդեն միջնադարում դարձել է գյուղատեղի, իսկ ավելի ուշ բնակեցվել Խոյից, Սալմաստից ու Վանից գաղթած բնակիչներով։

Ուլգյուրում, որը նախկինում ունեցել է նաև Ժամիդուզ անվանումը, գտնվում է տարածաշրջանի պատմամշակութային ամենակարևոր կոթողներից մեկը՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռը։ Այն կառուցել է Մոմիկը՝ 13-14-րդ դարերում։ Մատուռում երկու վիշապակոթողներն են, որոնք վերածվել են խաչքարի։ Այս կոթողներից մեկին փորագրված են արձանագրություններ, որոնց հիման վրա հետագայում կազմվել է Մոմիկի տոհմածառը։
Եկեղեցու գերեզմանատանը հայտնաբերվել են  Մոմիկի ծնողների՝  Գրիգորի և Ավթայի, եղբոր՝ Գոհարտուռի, հարսի՝ Խերիկի, նրանց զավակներ Խլաթի և Խազի ու այլ ազգականների տապանաքարերը։
Սուրբ Աստվածածին մատուռը վերակառուցվել է խորհրդային տարիներին, իսկ մյուս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցուց պահպանվել են միայն հիմնապատերը։

Մոմիկի ծննդյան հստակ տարեթիվը, ցավոք, անհայտ է։ Բայց անհերքելի է, որ նա ծնվել է 13-րդ դարում։ Ապրել է Երիցակ վարպետի հետ մի գյուղում՝ շատ աղքատ։
Ենթադրվում է, որ Մոմիկն իր գործունեությունն սկսել է Կիլիկիայում։ Հայտնի դարձել է Կեռաս թագուհու պատվերով մի Ավետարան ծաղկելու շնորհիվ։ Եղել է Օրբելյան տան նկարիչ-ճարտարապետը։ Ստեփանոս Օրբելյանն ասել է. «Եթե քարը նրա կամքին ենթարկվում է մոմիկի պես, ապա եկեք նրան տանք Մոմիկ մականունը»։

Մոմիկի գործերից պահպանվել են ձեռագիր ավետարաններ, գրքեր։ Նա կառուցել է Նորավանքի, Արենիի եկեղեցիները։ Նրան են վերագրվում նաև Եղեգիսի Զորաց, Տաթևի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցիները։

Ըստ ավանդազրույցի՝ Մոմիկը սիրահարված է եղել Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստացել է դստերը կնության տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը սեղմ ժամկետում կառուցի հոյակերտ, դեռևս նմանը չունեցող մի տաճար։ Երբ ճարտարապետը վանքի կառուցումը հասցրել է ավարտին, ծառան իշխանի հրամանով գմբեթի վրայից հրել ու ցած է գցել նրան։ Այսպիսով, 1333-ին է վախճանվել Մոմիկը, իր ընկած վայրում էլ այժմ հանգչում է։

Իսկ վարպետի ծննդավայր Ուլգյուրը այժմ էլ կանգուն է՝ հայտնի վայոցձորյան յուրահատուկ բնության անկրկնելի հմայքով, հայաստանյան լեռնոտ դիրքով և հավերժ սուրբ մնացող ուխտատեղի Մոմիկի կառուցած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռով։

«Եղեգնաձոր» կամավորական ջոկատի հրամանատարը. Հրայր Խաչատրյան

Պատերազմում երկու մեծ կորուստ կա՝ հողն ու մարդկային կյանքը։ Բայց հողն անդարձ չեն կորցնում, աշխարհում անվերադարձ կորցնում են միայն մարդուն։  Նրանք չեն մահանում, այլ դառնում են հերոս, նրանք՝ հայրենիքի համար ծնվածները, հայրենիքով ապրողներն ու հանուն հայրենիքի զոհվածները։

Նրանցից է Հրայր Սուրիկի Խաչատրյանը, ով ծնվել է 1980թ. օգոստոսի 30-ին, ՀՀ Վայոց Ձոր մարզի Աղավնաձոր գյուղում։  Սովորել է Աղավնաձորի միջնակարգ դպրոցում։ 1998թ.-ին զորակոչվել է զինվորական ծառայության։ Կոչումով կրտսեր սերժանտ էր։ 2000թ.֊ին ավարտել է ծառայությունը։ Ընտանիքը պահելու համար Հրայրը  մեկնել է արտագնա աշխատանքի։ 2008թ.-ին վերադարձել և ամուսնացել է. ունի երեք երեխա՝ երկու դուստր և մեկ որդի. Միլենան, Էլենն ու Դանիելը։

Հրայրը կյանքի իմաստը գտել էր ընտանիքի մեջ, իսկ կյանքի գաղափարը հայրենասիրությունն էր։ Նրանց տանն ամեն օրը լցված էր մարտական տարբեր ֆիլմերով, և ամեն պատմության մեջ հայրենիքն անպակաս էր։

Հենց այդ գաղափարին հավատարիմ մնալով էլ առաջիններից էր, ով կամավորագրվեց 2020թ. Արցախյան հայրենական պատերազմին։
«Եղեգնաձոր» ջոկատի հրամանատար Հրայրն իր ջոկատով պատերազմի երկրորդ օրը՝ սեպտեմբերի 28-ին, մեկնեց Իշխանաձոր։ Տուն զանգելիս ասում էր՝ ինքը լավ է, երեխեքն են մեղք, որ 18 տարեկանում կյանքը հայրենիքին են տալիս։
Մի գիշեր նկատել է՝ տղաներից մեկը մրսում է, տարածքով անցել, զինվորական բաճկոն է գտել, բերել-հագցրել տղային։

Հրայրի քաջության ու հայրենասիրության մասին վկայում են նրա մարտական ընկերները։ Նրանք պատմում են, որ ամեն անգամ արկի ձայն լսելիս Հրայրը հրում էր ժամկետային զինծառայողներին, որ հասցնեն պառկել։ Շատ բարձր էր Հրայրի ոգին, ասում էր՝ հայրենիքն ընտանիքից է սկսվում, եկել ենք մեր ընտանիքները պահենք։

Իշխանաձորից բացի Հրայրը եղել է Հադրութում, հետո՝ Ջաբրայիլում։

Հայրենիքի համար սեփական կյանքը զոհասեղանին դրած Հրայրը՝ գերակտիվ ու ճարպիկ զինվորը, հոգատար հրամանատարը նույն այդ հայրենիքի համար էլ անմահացավ։
2020թ. հոկտեմբերի 10-ին, Արցախյան պատերազմում հանուն հայրենիքի զոհվեց «Եղեգնաձոր» կամավորական ջոկատի հրամանատար Հրայր Խաչատրյանը՝ շատերին հայտնի Հրոն։ Նա հերոսաբար ընկավ Ջաբրայիլում։

Էմմա մայրիկը հիմա միայն որդու նկարներով ու հուշերով է ապրում.

-Հրայրը շատ ճարպիկ էր, մատներից ոսկի էր թափվում։ Տղան՝ Դանիելը, լրիվ ինքն է, ամեն ինչով է նման՝ շարժուձևով, խոսելով, բնավորությամբ։ Հրայրս էլ իր հորն էր նման՝ համեստ ու աշխատասեր։ Հիմա երկուսն էլ չկան։ Մեծ շրջապատ ուներ Հրայրը՝ իր ընկերներով, իր ընտանիքով էր ապրում։ Մեր հարևանների տղան էր՝ բոլորի նկատմամբ սրտացավ ու հոգատար։
Օգոստոսի 30-ին Հրայրիս 40 տարին էր լրանում, 28-ի գիշերը եկավ իմ տուն, մինչև առավոտ սուրճ խմեցինք ու զրուցեցինք։ Ինչ երբեք չէր կերել, էդ օրը կերավ։
Սեպտեմբերի 27-ն էր, զանգեցին, Հրայրի հեռախոսահամարը հարցրին, ասացի։ Ինչ իմանայի՝ ուր է գնալու…
Մի քանի օր Հրայրի հետ կապ չկար։ Հոկտեմբերի 6-ին պատահաբար իմացա՝ Հրայրը պատերազմի ամենաթեժ կետերից մեկում է։ Ինձնից գաղտնի էր գնացել։
Հոկտեմբերի 10-ին գնացի աշխատանքի։ Բացի ինձնից բոլորը գիտեին, որ զոհվել է Հրայրը։ Բայց կարծես կանխազգում էի. սուրճի ժամին սուրճը դուրս չեկավ, հացի ժամին՝ հացը։  Ինձ ասացին՝ վիրավոր է, հասա տուն ու իմացա, որ զոհված հերոսի մայր եմ…
Հրայրի հուղարկավորության օրը՝ հոկտեմբերի 12-ին, աղջկա՝ Միլենայի ծնունդն էր, տղայիս գրպանից գտած հեռախոսը նվիրեցի աղջկան…

Ինձ փորձեցին մխիթարել մի կտոր դրոշով, մի ձեռք շորով, Հրոյիս գրպանից հանած մի տուփ սիգարետով ու մի փոքր նկարով։ Բայց դրանք չեն մխիթարում, ո՛չ մի բան չի մխիթարում։
Հրայր չի ծնվել դեռ…

Ծննդավայր Աղավնաձորում է հանգչում Հրայրը։ Հայրական տնից քիչ ներքև, կողքին էլ ծածանվում է եռագույնը։
Տիկին Էմման մենակ է ապրում։ Ինքն իր հետ խոսում է, ինքն իր հետ էլ հիշում, որովհետև նա, ում հետ պիտի զրուցեր, հյուրասենյակի դաշնամուրի վրա խնամքով դրված նկարից է ժպտում միայն…

Հավե՜րժ փառք Հրայրի լուսավոր հիշատակին…

Ծնունդդ շնորհավոր, մեր հերոս Կարեն

Էսօր 20 կդառնայիր… Կզանգեինք, կշնորհավորեինք տարեդարձդ, կմաղթեինք բարի վերադարձ, կլսեիր էն ամենը, ինչ սովորաբար մաղթում են զինվորին: Օմարից էստեղ կլսվեին ուրախ ձայնիդ պարզ հնչյունները, զրնգուն ծիծաղդ կլսվեր` մեզ ծանոթ ու հարազատ ծիծաղդ։ Քեզ լավագույնը կմաղթեինք և կսպասեինք, անվերջ կսպասեինք, որ գաս… Պատերազմը վերապրած հերոս ունենալու հպարտությունից հեռավորությունն էլ չէր խանգարի ժպիտներ տալ քեզ ու քո ժպիտը պատկերացնել… Քեզ նվերներ կուղարկեինք առաջին պատահած մեկի հետ, ով մոտդ կգար:

Հիմա քո շիրիմին ենք գալիս, Կարեն ջան, օծանելիքի կամ ժամացույցի փոխարեն քեզ ծաղիկներ ենք բերում: Իսկ ինչպե՞ս ժամացույց բերենք, երբ կյանքիդ ժամանակը մոտ 3 ամիս է, կանգնել է` հավերժի կանգառով… Ինձ համար անտանելի է քո մասին այսպես գրելը, անտանելի է ծնունդդ շնորհավորելիս գործածել շիրիմ գոյականը, գրել ենթադրական եղանակով, անցյալով…
Հիմա եկել եմ քեզ մոտ, քեզ ծաղիկներ եմ բերել` թարմ վարդեր, մուգ կարմիր, անուշաբույր, չբացված… Ծնկել ու արտասվում եմ, ծնկել ու ափսոսանքով հիշում եմ դպրոցական երջանիկ տարիների պատմությունները, որ էդ նույն տարիների մեջ մտքներովս անգամ չէր անցնի, որ լավագույններից մեկն էդպես էլ 20 չի դառնա, որովհետև գրողի տարած պատերազմը նրան 19-ում կտաներ մեզանից…

Չգիտեմ` միամի՞տ էինք, թե պատմության դասերին էինք պաթոսով վերաբերվում, որ չէինք մտածում մեր օրերի պատերազմի ու պատերազմում բոլոր ժամանակների ընկեր կորցնելու մասին: Հիմա էլ միամիտ լինեինք, չհավատայինք ու չիմանայինք` ինչ բան է պատերազմը, ընկեր կորցնելը…
 Եկել եմ ասեմ` մենք քեզ հավերժ սպասում ենք, մենք երբեք չենք բուժվելու քո բացակայության ցավից, մենք քեզ բացակա չենք էլ դնելու… Քո հիշատակը վառ կմնա դարեր ու դարեր, քեզ կփնտրենք երկինքների մեջ, կխոնարհվենք ամեն անգամ` երկնքին նայելիս:

Շնորհավոր հերոսական ծնունդդ, մեր հին, բայց երբեք չհնացող ընկեր: Շնորհավոր 20-րդ չապրածդ տարեդարձը… 
Մեզնից ոչ մեկը չի կարող ապրել նաև քո փոխարեն, որովհետև ոչ մեկս  քո փոխարեն չանմահացավ: Մինչև վերջ երդմանդ հավատարիմ մնացիր` չխնայել կյանքը հանուն հայրենիքի: Ուր էր, թե հանուն հայրենիքի ապրեիր…
Պատկերացնում եմ` աչքերդ փակելիս էլ հաստատ ժպտացել ես, էն քո լայն ժպիտով: Հիմա բոլոր ժպիտները դեմքներիս սառել են, և միայն արցունքներն են, որ անվերջ սահում են, ու ամեն կաթիլի մեջ մի հիշողություն կա, մի կիսատ կյանքի ու չապրած տարիների պատմություն…

Հայրենիքի համար զոհվածներն հրեշտակներ են: Նրանք չեն երևում, բայց միշտ մեզ հետ են: Դու էլ ես մեզ հետ։ Քո աթոռը, նստարանը, տեղը, ափսեն ու բաժակը միշտ քոնն են` նույն տեղում դրված…

Ծնունդդ շնորհավոր, հավերժ ժպտացող, հավերժ անկեղծ ու հավերժ ներկա Կարեն: Երկնային արքայության մեջ լինես: 
Խաղաղ ննջիր իմ հերոս ընկեր, դասընկեր, եղբայր…

Սև աչքերով անթերի տղան. Վահե Խաչատրյան

Պատերազմի օրերն էին։ Երկինքը հարստացավ, մենք աղքատ մնացինք…

Նկարի սևաչյա, հպարտ կեցվածքով ինքնավստահ կանգնած տղան Վահե Խաչատրյանն է։ Ծնվել է 2000թ. սեպտեմբերի 25-ին, ՀՀ Վայոց ձոր մարզի Աղավնաձոր գյուղում։ 10 տարի սովորել է Աղավնաձորի Գրիգոր Գրիգորյանի անվան միջնակարգ դպրոցում, զուգահեռ հաճախել Մուրադ Սարգսյանի անվան արվեստի դպրոցի դհոլի բաժին։ Այնուհետև տեղափոխվել է Երևանի Օլիմպիական հերթափոխի պետական մարզական քոլեջ։ 2 տարի այնտեղ սովորելուց հետո ընդունվել է Ոստիկանական ակադեմիա, 4 ամիս սովորել այնտեղ և 2019 թվականի հունվարի 10-ին զորակոչվել բանակ՝ ծառայելու հայրենիքին։

Սկզբում ծառայել է Հոկտեմբերյանում։ 6 ամիս անց ծառայությունը շարունակել Կուբաթլուում՝ Որոտանում։

Վահեի ընկերներն ու բարեկամները նրան բնորոշում են որպես հումորով, չափազանց աշխույժ, նպատակասլաց և կյանքով լեցուն մարդու։

2020 թվականի սեպտեմբերի 25-ին՝ Վահեի ծննդյան օրը, նրան և զինակից ընկերներին տագնապի հրամանով բարձրացնում են Ջեբրայիլի դիրքեր։ Վահեն կոչումով սերժանտ էր, դասակի հրամանատարի տեղակալ, տանկի հրամանատար։ Միաժամանակ երեք տանկ էր կառավարում։

Սեպտեմբերի 27-ին համապատասխան դիրքերը զբաղեցնելուց հետո առաջ գնալու հրաման են ստացել։ Վահեն 6 օր անվերապահորեն կռվել ու ոչինչ չի խնայել հայրենիքի սահմանները պաշտպանելու համար։ Փրկել է 2 վիրավոր ընկերների կյանքը, ոչնչացրել թշնամու 5 տանկ ու մեծ թվով կենդանի ուժ։

Վահեի զինակից ընկերներն ու հրամանատարները պատմում են, որ հոկտեմբերի 2-ին, երբ Վահեն ընկերոջ հետ խրամատում տեղակայված իր տանկով առաջ է շարժվել, թշնամին խոցել է տանկը, և հայրենիքի սուրբ պաշտպանության համար զոհվել է 20-ամյա Վահե Հրանտի Խաչատրյանը։

Վահեն տան ավագ որդին էր։ Մայրը՝ Կարինեն, վերջին անգամ որդու հետ խոսել է սեպտեմբերի 30-ին:

- Վահեի մասին կարելի է անվերջ պատմել։ Նա իր 20 տարվա կյանքում ավելի շատ բան է արել, քան այն մարդիկ, ովքեր ապրում են ու չգիտեն, թե ինչի համար են ապրում։ Պարտադիր չէ ինքը զոհվեր, որ դառնար հերոս։ Նա ինձ համար հերոս եղել է, կա և կլինի։ Զգացողություն է, թե հիմա պիտի զանգի ու ինչ-որ բան ասի։ Երբ Վահեին ճանապարհում էինք բանակ, ստիպեց խոստանալ, որ երկու տարի չեմ լացելու…
Վահեն ամեն բան ծրագրում էր բոլորիս համար։ Չգիտեմ՝ սրանից հետո քանի տարի պիտի ապրեմ, որ իր պլանները կարողանամ կյանքի կոչել։ Վահեի բացը երբեք ոչ ոք չի կարող լրացնել։ Նրա զոհվելուց հետո ընկերոջ՝ Դավիթի հետ եմ շատ կապվել։ Մտածում եմ կզանգի ու կասի՝ Վահեն կա…
Ժամերով խոսում էր հետս, երբ հերթապահ էր լինում։ Անթիվ էին Վահեի երազանքները։
Ամսի 2-ին անտանելի զգացողություն ունեի: Ասացի՝ Վահեիս ինչ-որ բան եղավ։ Փաստորեն չսխալվեցի…

Իսկ Վահեի հայրը՝ Հրանտը, պայմանագրային զինծառայող է, դիրքերում է լսել որդու զոհվելու մասին.

- Վերջին անգամ որդուս անցած նոյեմբերին եմ գրկել, ափսոս, որ հիմա միայն հիշողություններն ու նկարներն են մնացել… Եթե միայն հնարավորություն ունենայի մոտենալ տանկին, մի բան գտնեի, թեկուզ Վահեի իրերից…

Ստյոպան՝ փոքր եղբայրը, Վահեի մասին թեպետ չի պատմում, բայց աչքերն ամեն ինչ ասում են անտակ կարոտի, ջերմագին հիշողությունների ու հպարտության մասին:

Վահեի ծառայակից ընկերը՝ Դավիթ Իկիլիկյանը, մեկ տարի է, ինչ ճանաչում էր Վահեին-.

- Շատերը կերազեին Վահեի նման լինել։ Չափազանց հոգատար և ընկերասեր էր։ Շատ շուտ ընկերներ դարձանք։ Հատկապես պատերազմի ժամանակ ընկերների կյանքը գերադասեց սեփական կյանքից։ Ճիշտ է, մենք էլ չէինք վախենում, բայց մեջներիցս ամենից շատը չէր վախենում Վահեն։ Ծնունդը ճանապարհին նշեցինք։ Մոմերը խորովածի վրա էինք շարել։
Վահեն փայլուն էր տիրապետում իր զինվորական մասնագիտությանը։ Երկուսս էլ տանկիստ էինք։ Միշտ վիճում էինք տեխնիկայի մասին խոսելիս։ Արդյունքում լավ մասնագետներ դարձանք։ Իմ ընկեր Վահեին հարգում էին բոլորը՝ զինվորից մինչև հրամանատար:
Սեպտեմբերի 30-ին ես ու մեր մյուս ընկերը՝ Հարութը, վիրավորվեցինք։ Վահեն մեզ երկուսիս ձեռքերի վրա՝ գրկած հասցրեց հոսպիտալ տեղափոխող մեքենային։ Վերջին անգամ այդ օրն եմ տեսել Վահեին։ Հոկտեմբերի 2-ն էր, հիվանդանոցից կապնվեցի տղաների հետ, ասացին՝ Վահեն չկա… Չէի կարողանում հավատալ։ Հոկտեմբերի 15-ին, երբ արդեն ապաքինվել էի, վերադարձա ծառայությունս շարունակելու։ Ոչ մեր դիրքերը կային, ոչ մեր Վահեն…

-Վահեն անթերի էր, իր նման անթերի էլ, առանց հետք թողնելու՝ գնաց…

Խոնարհում և հավե՛րժ փառք Վահեի հիշատակին…

20201211_195412

Հավերժ  ներկա  ընկերոջս

Կարենի մասին գրել էի, կհիշեք: Քարվաճառում ծառայող զինվորն էր, Օմարի պահապանը: Գրել էի, որ հանուն հայրենիքի` անմահացավ, իսկ նրա սխրանքի մասին կպատմեմ հիմա:

Հոկտեմբերի 10-ին` առաջին հրադադարից ժամեր առաջ, Կարենին ու ընկերներին խրամատից իջեցնում են թաքստոց` հանգստանալու: Կարենը տղաների համար հաց է պատրաստում, տանում թաքստոց: Հակառակորդը  նորից հարձակվում է: Թշնամու արձակած առաջին ռումբն ընկնում է թաքստոցի վրա, բայց չի պայթում: Կարենը զինվորներին դուրս է բերում թաքստոցից, իսկ երբ երկրորդ ռումբը պայթում է, Կարենը չի հասցնում դուրս գալ…

Եվ, 2020 թվականի հոկտեմբերի 10-ին, Արցախյան հայրենական պատերազմում, փրկելով 11 զինակից ընկերների կյանքը, հայրենիքի պաշտպանության համար զոհվում է 19-ամյա հետախույզ-հեռաչափորդ Կարեն Մովսեսի Կարապետյանը…

Ուզում եմ ասել, որ դու լավագույններից էիր, որին երբևէ ճանաչել եմ: Մարդ ինչպես կարող էր էնքան անկեղծ լինել, որքան դու էիր… Երկինքն ամենաներին է տանում, որովհետև երկրում հողն անգամ չի դիմանում նրանց հզորությանը…

Դու սահմանին և երկնքում հաղթել ես, իսկ մենք ամեն օր պարտվում ենք թիկունքում` երկրի վրա:

Մենք կանք ու մի օր երևի չլինենք, դու կաս ու միշտ լինելու ես…

Հիմա, կապույտի մեջ, դու հանգիստ ու խաղաղ ես, իսկ մենք սև ու սպիտակ կյանքում, մի տեսակ սևի մեջ ենք մնացել… Ապրելու բանաձևը կորցրած` չգիտենք ոնց տանենք սեփական գոյությունը մեր, որ համակերպվենք քո ու ձեր ֆիզիկական բացակայությանը:

Դու հայրենիքին նվիրեցիր ամենաթանկը` կյանքդ` հանուն մեր կյանքի…

Իմ աչքերով պատերազմը քո դեմքն ունի: Ասում են պատերազմ, աչքիս առաջ դու ես գալիս` միշտ լայն ժպիտով և հպարտ, բայց ոչ երբեք գոռոզ կեցվածքով…

Գիտեմ, իմ գրածներն էդպես էլ պատասխան չեն ստանալու, բայց գիտեմ նաև, որ դու երկնքից հսկում ես աշխարհը:

Քո մասին պիտի միշտ գրեմ, որ քեզ սերունդներ ճանաչեն: Իմ հավերժ ներկա ընկեր…

Հաղթաթեյ

16-ամյա Սեդայի, 17-ամյա Սիլվայի և Անիի՝ խոտաբույսեր վաճառելու միտքը փոխարինվեց «Հաղթաթեյի» վաճառքով։

Հոկտեմբերի 30-ից Եղեգնաձորի կենտրոնում՝ նախկին «Արագիլ» կինոթատրոնի դիմաց անցորդների ուշադրությունն է գրավում ու հրապուրում հաղթանակի անուշաբույր թեյը, որի ամբողջ հասույթը փոխանցվելու է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին։

«Մեկ բաժակի համար նախատեսել ենք 300 դրամ, բայց մարդիկ ավելին են վճարում, իմանալով, որ գումարը փոխանցվելու է հիմնադրամին։ Աշխատում ենք առավոտյան 11-ից մինչև երեկոյան 19-ը։ Նույնիսկ վատ եղանակը չի խանգարում մեզ»,- պատմում է Սեդան։

Իսկ Անին ասում է. «Բացի սև ու կանաչ թեյից, մոշի, ուրցի, անանուխի, նռնածաղկի, ավանդական խառնուրդների համերով են թեյերը, որոնց վաճառքը մի քանի օրում սպասվածից ավելի մեծ հաջողություն ունեցավ»։

Արդեն 700.000 դրամ և ավելի գումար է հավաքվել, որն ամբողջությամբ կփոխանցվի հիմնադրամին։

Վստահ եմ՝ նման ծրագրերը շարունակական և արդյունավետ կլինեն։ Չէ որ ցանկացած նախաձեռնություն հնարավոր է իրական դարձնել, եթե կա բավարար չափով ցանկություն։

Հավերժ հերոս

Ասում են՝ մանկության ընկերներն ամենաիսկականներն  են։ Կարենը իմ դասընկերն էր, մանկության ընկերը։ Դպրոցական տարիներից էլ պարտաճանաչ էր, իր ասածի տերը, պատասխանատու, կամային։ Ամենից շատ սիրում էր սպորտը։ Ասում էր՝  եթե մի օր չմարզվեմ, չեմ կարող քնել։

Դասարանում քսաներկուսն էինք, տասնհինգը տղաներ էին։ Դպրոցն ավարտելուց հետո տասնմեկը գնացին ծառայության։ Կարենն էլ գնաց։ Ծառայում էր Քարվաճառում, Օմարի լեռներն էր պաշտպանում։ Արժանապատվորեն էր կատարում իր գործը՝ առանց մի անգամ բողոքելու։ Կարենի տեսակը ճանաչող մարդիկ երբևէ չեն կարող կասկածի տակ դնել նրա հայրենասիրությունն ու սեփական կյանքն ընկերոջ համար վտանգելու պատրաստականությունը։

Բայց պատերազմը… տարավ լավագույններից մեկին։ Փամփուշտները լավագույններին էլ սիրահարվում են…

2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին սանձազերծված արցախա-ադրբեջանական պատերազմի 14-րդ օրը՝ հոկտեմբերի 10-ին, հայրենիքի պաշտպանության համար զոհվեց 19-ամյա Կարենը։ Թշնամին ռմբակոծել էր թաքստոցը, Կարենը վիրավորվել էր թիկունքից։ Ուժեղներին միշտ էլ թիկունքից են հարվածում։

Վերջին անգամ խոսել էր ծնողների հետ։ Ասել, որ շատ ընկերներ է կորցրել, բայց հանգիստ լինեն, ինքը լավ է։
Քույրը պատմում է, որ Կարենի զոհվելուց հետո ընտանիքին ապրեցնում է նրա ծիծաղն ու ձայնը, որ ամեն անգամ լսվում է տուն մտնելիս։ Ասում է՝ հպարտությունը մեծ է, բայց ցավն ավելի քան։

Կարենը տան միակ որդին էր։
Ժպտադեմ, աշխույժ, կյանքով լեցուն և չափազանց անկեղծ. Այդպիսին եմ հիշում Կարենին։

Մենք դասարանում քսաներկուսն էինք, քսաներկուսն էլ մնացել ենք։ Կարենն անմահացավ։ Նա միշտ մեզ հետ է, մեր ամենավառ հիշողություններում։

Նա հայրենիքի սրտում Հավե՜րժ Հերոս է…

Փա՜ռք…

Մենք ձեզ կյանք ենք պարտք

Պատերազմի մասին գրքերում կարդալը սովորական է, պատերազմ ապրելն ու ապրած պատերազմի մասին գրելը՝ ուրիշ։ Ես պատերազմը դեմքերով տեսա ու հայացքներով։

Դա 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ի ադրբեջանաթուրքական էսկալացիան է, որն օրերի ընթացքում դարձավ Արցախյան Հայրենական պատերազմ։ 21-րդ դարում նախադեպը չունեցող հակամարտություն։

Սա պատերազմ է, որտեղ հայկական  զորքը կյանքի ու մահվան կռիվ է տալիս  սիրիական, թուրքական, ադրբեջանական ահաբեկիչների դեմ։ Սա պատերազմ է ազգային ինքնությունը հաստատելու, սա պատերազմ է 1915 թվականին սկսած ցեղասպանությունը կանխելու: Մեզ համար պատերազմ՝ բոլոր կանոններով, թշնամու համար պատերազմ՝ բոլոր կանոնները խախտելով։ Սա գոյության կռիվ է։

Պատերազմը քրեորեն էլ, մարդասիրորեն էլ դատապարտելի է, աններելի է, որովհետև կորցրածն անդառնալի է, իսկ կորցրածը կյանքեր են՝ 18, 19, 20, 50, 60  տարեկան կյանքեր… Ես չգիտեմ, թե ոնց պիտի ապրենք, որ արժանի լինենք հերոսներին, ովքեր դեռ պաշտպանելու են հայրենի հողը, և նրանց, ովքեր սեփական գրեթե չապրած կյանքը դրեցին զոհասեղանին, անմահացան, մնացին երկնքում ու հայրենիքը սիրող հայի սրտում…

Հատկապես 18, 19, 20 տարեկան հերոս  տղաներին մենք մի ամբողջ կյանք ու խաղաղություն ենք պարտք և հաղթանակ՝ իրենցով կերտված հաղթանակ։ Այո՛, պատերազմն առանց զոհերի չի լինում, և նրանց արյունով ենք երկիրը պահում, դողում ամեն գրամ հողի վրա։ Նրանց անուններով են գրվում հայի պատմության հերոսական էջերը։

Հայն իր բոլոր սերունդներով էլ անպարտելի է։

Հաղթանակը Հայի արյան ու գենի մեջ է։

Զավակները երկիրը Հայրենիք են դարձնում.

Հայաստանը՝ Հայրենիքս,

Արցախը՝ Մայրենիքս։

 

Փա՜ռք հզոր հայորդիներին:

Եվ խոնարհում՝ լուսավոր հիշատակներին…