Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

lilit poghosyan/ulunts

Էլի արևը կշողա

Կապուտաչյա երկնքից աշխարհի ամենամեծ ու լուսավոր արևն իր շողերով փաթաթվում է ինձ և ողջունում: Իսկ ես արթնանալուս պես վազում եմ պատշգամբ, նայում նրան, ժպտում ու հեռանում: Այդ արևը նման չէ սովորական դեղնանարնջագույն արեգակին, որ պարզապես կա մեզ ջերմացնելու, մեր ամենօրյա աշխատանքին նպաստելու համար: Ինձ գրկողն իմ արևն է, որն իր մեջ ամփոփում է նվիրվածություն, անսահման մեծ կարոտ, աննկարագրելի շատ տաքություն՝ սառած, որին չի կարող փոխարինել ոչ մի ջերմացնող սարք: Չէ՞ որ ջերմությունը ձեռքերի մեջ է, ոչ թե հոսանքի: Չէ՞ որ ջերմությունը զգում են ոչ թե մի ամբողջ վառվող ակնթարթ, այլ ապրում ջերմությամբ ողջ կյանքի ընթացքում: Ցավոք, մեզնից յուրաքանչյուրն իր ջերմության մասնիկը կորցրեց, տալով արևին, ավելի ջերմացրեց Երկնաշխարհը… Իսկ Երկրաշխարհս դատարկվեց ու մասնատվեց: Բայց գիտե՞ս, ամենասարսափելին այսքանի մեջ ջերմության պակասը չէ, որովհետև ես կիրակի օրերին քո տուն եմ գալիս,  քեզ համեղ կոնֆետներ բերում ու նեղանում, որ չես ուտում:  Հիշու՞մ ես, նախկինում ափսեի մեջ ոչ մի կոնֆետի կտոր չէիր թողնում:

Գալիս ու սառած հողաթումբն եմ գրկում, մեկ-մեկ այնքան եմ ջղայնանում, որ ուզում եմ մասնատել այն քարի կտորները, որ բաժանում են քեզ ինձնից, ինձ` իմ արևից. ուզում եմ շուտ հասնել, գրկել, տաքանալ ու ասել կներես. Կներե՜ս, որ դու քո տեղում ես, իսկ ես, նա, մենք` ոչ…

Երևի մտածում ես պարտավորված եմ քեզ կոնֆետ բերում, որ նախկինի պես հերթական անգամ չնեղանաս ինձնից… Լսի՜ր, իսկ գուցե կոնֆետները փոխանցեմ Աստծուն, ու դրա դիմաց քեզ՝ ամենաքաղցր  ու թանկարժեք կոնֆետը վերցնեմ: Աստված կտա, հաստատ գիտեմ, կտա՜… Թանկագին կոնֆետ, թանկագին կյանքի համար… Հավերժական ու երբեք չկոտրվող կոնֆետն արևի համար, արևի դիմաց:

Համառ քայլերով մոտեցա եկեղեցուն, աղոթեցի քո հոգու հանգստության ու լուսավորության համար:

Սիրտս ասում է՝ կգա՜ս ու գծածդ երազանքներն առանց հերթի իրականություն կդարձնես: Մեղադրում ես չէ՞, ինձ, հիմա էլ ես եմ քեզ մեղադրում գնալուդ ու բոլորիս աշխարհը քեզ հետ տանելու համար: Խամրեցին վրձնիս գույները, որ պատրաստվում էին մի ամբողջ կյանք քեզ ներկել ուրախության գույներով:

Ես կարոտում եմ քեզ, քո` ինձ ժպտալը, նույնիսկ քո կոպիտ հումորները, կարոտում եմ անգամ քո` ինձ նեղացնելը…

Եթե նույնիսկ աշխարհը կործանվի պատերազմի ալիքներից, դու վեր կհառնես ու կարոտիդ ու սիրուդ գումարի քառակուսիով կլցնես աշխարհը. մե՜ ր աշխարհը:

Մի ամբողջ հոգի կարոտ սպասում է քեզ, ես հավատում եմ քո գալուն:

Դու արևահրեշտակ ես, զինվո՛ր, այնքան կարևոր, որքան անունդ և այնքան թանկ, որքան սրտիդ ամեն բաբախյունը… Ես քո տանն եմ, դու ինձ գրկում ես ու ջերմացնում վերևից:

Իսկ հետո գալիս է գիշերը, և արևը քնում է, իմ պատշգամբի հյուսիսարևելյան աջ կողմում աստղն է շողում, քո անունով աստղը, որ իմ սխալվելու, ընկնելու պահին կանգնեցնում ու սթափեցնում է ինձ:

Արևը, աստղը, աշխարհը մեկ տարի անց էլ, աշխարհի՝ տարիների չափման սանդղակի չափ, դարեր էլ անց կմնան նույնն ու իմը…

Gohar Petrosyan

Զարմացրու ինձ քո ՄԱՐԴ տեսակով

Դու երբեք չես զարմացնի ծնողներիդ գնած թանկարժեք հագուստով ու խաղալիքներիդ բազմազանությամբ։ Չես զարմացնի դպրոցում ծանոթ-բարեկամի կարգով բարձր գնահատականներ ստանալու ու չսովորելով ամբողջ տարին գերազանց ավարտելու համար։ Չես զարմացնի համալսարանում դասի չգալով ու գումար տալով կարմիր դիպլոմ ստանալու ու լավ սովորողի փոխարեն ծանոթի կարգով անվճար սովորելու համար։

Չես զարմացնի «կռուտոյ» ձևանալով, վերջին թվի մեքենան քշելով, դատարկաբանելով Tik Tok-ում` մազերիցդ շատ հետևորդներ հավաքելով ու վերջին այֆոնը ունենալու համար։ Չես զարմացնի շուրթերդ ու կրծքերդ մեկ տոննա սիլիկոն լցնելով ու ապրածդ ամեն վայրկյանը սոցցանցերում հրապարակելով։ Չես զարմացնի հարսանիքիդ վրա ծախսած միլիոններով, մեղրամսի, կարմիր խնձորի, խնձորի հետ եկած շնորհավորական նվերների ու ամբողջ կյանքդ կույս մնալու կամ ձևանալու համար։ Չես էլ զարմացնի փողկապ ու կոստյում հագնելով, իբրեւ թե խելացի ձևանալով ու քաղաքական հարցերի մասին դատարկաբանելով։ Չես զարմացնի մեկ-երկու տարեկան ամեն երեխայիդ ձեռքը մի թանկանոց հեռախոս տալով, բրենդային հագուստ հագցնելով ու առանց դաստիարակության թողնելով։ Ընդհանրապես չես էլ զարմացնի այդ նույն երեխաներիդ բերանը տասը մետր լեզու դնելով ու իրենց տեղը աշխատելով, գրպանները գումար դնելով, մեքենա ու տուն գնելով։ Չես հավատա, բայց երեխաներդ էլ չեն զարմացնի նման ձրիակերի պես ապրելով, թոռներդ էլ, ծոռներդ էլ։ Դե ու հարազատներդ էլ չեն զարմացնի թաղումդ ամենաթանկանոց հոգեհանգստի սրահում կազմակերպելու, ծաղկեպսակներդ Հոլանդիայից «զակազ» տալու, սև բրաբուսներով փողոցները փակելու, քեզ էլ ոսկե դագաղում դնելու համար։

Բայց այ, կզարմանաս դու, որ ամբողջ կյանքդ ուրիշներին զարմացնել փորձելուց ու ձախողվելուց հետո գնում ես աշխարհից ու հետդ ոչ մի այֆոն ու բրաբուս էլ չես տանում։ Աշխարհակալ Մակեդոնացին այս աշխարհից հեռացավ ձեռնունայն, բայց դու երևի թե գնալուց էլ մի հատ ճոխ ոսկեդագաղախառը սելֆի անես, դնես Ֆեյսբուքիդ ու ինստագրամիդ պատին, նոր գնաս։

Զարմացրու ինձ ինքդ քեզանով ամեն բանի հասնելով ու կողքիններիդ օգնելով, դիմացինիդ կյանքը չխորտակելով, ընտանիքներ չքանդելով, սրանից-նրանից չբամբասելով, կենդանիներին մի կտոր հաց տալով ու գոնե չվնասելով, շահամոլ ու քծնող չլինելով, երեխաներիդ ճիշտ դաստիարակելով, քեզանից թույլերին օգնելով ու չծաղրելով․․․

Կարճ ասած, զարմացրու ինձ քո ՄԱՐԴ ծնված ու մնացած տեսակով։

Jenya Arzumanyan

Պարզապես գարուն

Երբ այլևս արտաքին աշխարհը դուրս է իր ճերմակափայլ և սառնաշունչ սավանից, երբ գունազարդված է ավելի պայծառ, ավելի վառ երանգներով,  երբ թեթև ու թավշյա օդը արագորեն ներս է թափանցում ամեն մի բաց փեղկից և ջերմացնում ու նոր շունչ հաղորդում ամենքին, հասկանում ես, որ այլևս աշխարհը մի նոր շրջափուլում է, կյանքը՝ մի նոր ճանապարհի եզրին։

Գարուն է։ Պարզ, բայց ամենից լուսեղը, հասարակ, բայց ամենից շքեղը։

Գունագե՜ղ, պայծա՜ռ, ջե՜րմ…

Կյանքն ընթանում է այնքա՜ն արագ և սփռում շուրջբոլորը իր խենթությամբ, կրակով, ծաղիկների ամենաիրական բույրով,  երանգների ամենաիսկական տոնով, սիրտդ ցանկանում է դուրս թռչել, նետվել այդ անիրական վարդագույնի մեջ և ագահորեն շնչել ողջ օդը, անդադար նայել շուրջբոլորը, երազե՜լ, հիանա՜լ և վերջապես միաձուլվել բնության այդ հրաշքին։

Կյանքը վերածնվում է, նոր թափ առնում, ոգեշնչվում և ոգեշնչում։

Գեղեցիկ է, պարզապես գեղեցիկ, գեղեցիկ՝ իր բոլոր բացահայտ և թաքուն կողմերով։

Մաքուր է, ինչպես առվակները վարար, որոնք հոսում են մեր սրտից։ Լուսավոր է ու ջերմ, ինչպես արեգակն այն, որ հեռվից համեստորեն ժպտում է և կարծես մեր միտքն է արտացոլում երկնքի լազուրում։

Իրական է, ինչպես մենք՝ մեր սրտի խորքում։

Այն մենք ենք, մեր իսկ երազներում։

Գարուն է, պարզապես գարուն։

Ուղղությունը` 1233-ին կառուցված Ռուզանի բերդ

Ինձ համար յուրահատուկ արշավ էր, որովհետեւ Մոխրաթաղ գյուղի աշակերտներս էլ միացել էին։

Գանձասարը` կարգին զում արած:

Արցախում գարուն է:

Խայամն ասավ իր սիրուհուն. «Ոտըդ ըզգույշ դիր հողին,

Ո՜վ իմանա՝ որ սիրունի բիբն ես կոխում դու հիմի…»:

Խաչքարի վրայի մարդուկը:

 

Սա է վանքը: Այն, ինչ մնացել է վանքից:

Syuzanna Navasardyan

Մեզ Մոնթեներ են պետք

Բացահայտում չեմ անի, եթե ասեմ, որ պատերազմից հետո սարսափելի  փոխվել է կյանքը։

Ես մարդ եմ, ով մինչև պատերազմ հաճախ էր լինում Եռաբլուրում։ Պատերազմից երկու օր առաջ էլ Եռաբլուրում էի՝ իմ Մոնթեի հետ սրտոտ զրույցի։ Այո՛, հաճախ այնտեղ  Մոնթեի հետ ավելի մտերմիկ զրուցելու համար եմ գնում։ Նա իմ ոգեշնչումն է, իմ ուժը, էներգիան, գաղափարախոսությունը։ Իմ գիտակցական կյանքը սկսվեց այն օրից, երբ սկսեցի ուսումնասիրել ու սիրել Մոնթեին, երբ Մոնթեով հասկացա հայ լինելս։ Ինչևէ… Երկար կխոսեմ Մոնթեի մասին, բայց հիմա ասելիքս այլ է։

Կյանքն ինձ համար փոխվեց չափազանց կտրուկ ու առանց ինձ հաշվի առնելու։ Ես կորցրի ու գտա…ինձ։ Պատերազմներ ապրեցի հոգումս։ Չգիտեմ՝ որն եմ հաղթել և որը՝ պարտվել, բայց գիտեմ, որ իմ պատերազմը ոչ մի պարագայում դեռ ավարտված չէ։

Կյանքն ինձ համար փոխվեց այնպես, որ հիմա Եռաբլուր գնալ ամեն օր եմ ուզում, բայց այլևս չեմ կարողանում։ Չի ստացվում։ Իմ հասակակիցներին, իմ ընկերներին այնտեղ տեսնել ու շարունակել ապրել… Մի տեսակ չի ստացվում։ Եթե մարդիկ կան, որ մտածում են, թե ժամանակ կանցնի, ու զգացմունքներն ու զգացումները կբթանան… Ես մտածում եմ, որ սրտով զգացածը երբեք չի մոռացվում, չի բթանում, չի՛ անցնում հոգու ցավը։ Գուցե մենք սովորենք լռել այդ մասին, բայց մի՞թե ներսի պատերազմը կլռի այդպիսով։

Պատերազմից հետո կորցրածս երբեք հետ բերել չեմ կարող, ինչպես շատերս՝ կորցրածի գինը հասկացած…

Պատերազմի մասին խոսելիս թվում է, թե այն դեռ չի ավարտվել, որ դեռ լսում ենք խուլ կրակոցներ ու մահաբեր ձայներ պատերազմի դաշտից։ Երբեք չեմ կարող մոռանալ այն օրերը, երբ միակ հույսս աղոթքն էր առ Աստված։ Հեռախոսս ձեռքիս՝ սպասում էի։ Չգիտեմ էլ՝ ինչի էի սպասում։ Վախենում էի գիտակցել, որ ստացված լուրերը կարող են անդառնալի լինել։ Անդադար ու անվերջ սպասումի օրեր էին… Եվ ցավոք, շատերիս համար այդ սպասումը դեռ ձգվում է։

Անտանելի ցավերից ու կորուստներից հետո, երբ թվում էր, թե իմ կյանքն այլևս երբեք շարունակվել չի կարող, ես մի լույս գտա՝ պատերազմից հետո ապրելու։ Որպես համեմատություն կարելի է ասել այսպես. Պատկերացրեք՝ մոլորված քայլում եք  մութ անտառով, ու մեկը ձեզ լույս է բերում։ Իմ դեպքում այդ մեկը պատերազմի հերոս Ավետիսյան Տիգրանն է, ով  իր կյանքից հետո «ցանկացել» է ինձ կյանքի նոր շունչ տալ։ Նրա շնորհիվ է, որ ես հավատում եմ հրաշքներին, ճակատագրին, Աստծո զորությանն ու նրա կամքի իշխանությանը։

Թվում է՝ երեկ էր, բայց արի ու տես, որ շուտով երկրորդ տարին կլրանա։ Ես մի բան եմ նկատում, որ ժամանակի զգացումը կորցրել եմ։ Եվ դա բացատրում եմ նրանով, որ չե՛մ հաշտվել մեր կորուստների հետ։ Իմ սերնդակիցներն անպայման ինձ շատ ավելի լավ կհասկանան. մանկության ընկերները, որոնց հետ ուրախ ու տխուր օրեր ես կիսել, կռվել, ժպտացել, ազգի հերոս են դառնում։ Ու դու երբեք չես հաշտվում իրողության հետ, որովհետև իրենց հիշում ես միշտ զիլ ծիծաղով ու մանկական խենթություններով։ Ես շա՜տ կուզեի միշտ այդպես հիշել իմ լույս֊ընկերներին…

Երբ ուզում եմ կամ փորձում որևէ մեկին խորհուրդ տալ, մոտիվացիա տալ, ոգեշնչել, պարզապես մաղթում եմ սիրել մեկին և սիրվել նույն այդ մեկից։ Պատերազմից հետո ես հասկացա, որ կյանքի շարժիչ ուժը, մոտիվացիան սերն է՝ հայրենիքի, ծնողների, ընտրյալի, ընտանիքի հանդեպ։ Սերը բարձրագույն ու մաքրամաքուր արժեք է։

Սերը, ինչպես և հայրենիքը, անհնար է սահմանել կամ սահմանների մեջ դնել։ Բայց բոլորս էլ ենթագիտակցորեն ունենք մեր սահմանները։ Ինձ համար սիրո ու հայրենիքի սկիզբը Եռաբլուրն է՝ Մոնթեն, որ Արարատին է նայում՝ իր հովանու տակ ապահով պահելով մեզ համար հայրենիք կերտած մյուս Տղերքին, հերոս Տղերքին։

Սերը, այո, անսահման է, իսկ հանուն հայրենիքի արված այսքան զոհողությունները դրա վառ ապացույցն են։

Ես երազում եմ հայրենիքին տալ այնպիսի որդիներ, որոնք արժանի զավակ, նվիրյալ, օրինակելի հայ ու անկոտրում հայրենասեր կլինեն, չէ՞ որ մեզ այսօր էլ Մոնթեներ պետք են՝ փրկելու հայրենիքն ու պատիվը մեր վեհ։

Բոլորիս անսահման սեր, նվիրում, հայրենասիրություն ու խելամտություն եմ մաղթում, որ մեր ձեռքերով կերտենք մեր որդիների խաղաղ, պայծառ ու ապահով ապագան։ Ի գործ…