Եթե…

Դու մեկն ես, որը ծնվել, ապրել ու ապրում է մի գյուղում, որի ունեցած միակ հարստությունը քարն է, Քարինջում:

Հողեր չկան։ Բերքառատ ծառեր չկան։

Գիտե՞ք` ինչ կա։ Հոգսեր։ Հոգսեր ու էլի հոգսեր։

Եթե…

Մեկ ժամի չափ տեղացած կարկուտի հետևանքով առանց տանիքի ես մնացել։ Տեսածդ միայն ջարդված կտուրներ են, կոտրված ապակիներ, սատկած կենդանիներ, կորած անասուններ։ Հարակատար դերբայներով շարքը կարելի է շարունակել։ Ինչպես ասենք` գլուխը պատռված տարեց կին։

Ու դու, ինչպես բոլորը, ոնց կարողացար` սկսեցիր պաշտպանվել։ Վարկ։ Պարտք։

Տարբեր միջոցներով մի քանի օրում կարգավորեցիր ամեն ինչ։ Բայց կարևորը` այդ միջոցները սեփական էին։ Երիտասարդների հետ փորձեցիր սոցցանցերով տարածել, օգնություն խնդրել։

Քեզ պետք էին միջոցներ, ոչ թե փոխհատուցում։ Բայց այն, ինչ ստացար, փոխհատուցում էր։

Այն էլ միայն բնակելի տարածքների համար։ Կարծես անասունները գոմերում չէին ապրելու, կամ եթե հավաբնի տանիքը չլինի էլ, նորմալ է։

Կամ, օրինակ, ջարդված խնձորենիները ոչ մի օգուտ չէին տալու։ Ժամանակից շուտ ջրափոսերում լողացող ընկույզներն էլ բանի պետք չէին լինելու։ Դրանց մասին ոչ ոք չխոսեց։

Փոխհատուցված գումարը ստացար, թողեցիր բանկերում ու հետ եկար գյուղ` կղմինդրե տանիքներից զրկված գյուղ։

Հայտարարեցին` ընտրություններ են։

-Ո՞ւմ է պետք։ 10000 դրամը տան` կգնամ:

-Իմ մի ձենը ոչ մի բան չի փոխելու:

-Ինձ ոչ մեկդ մի ասեք` ում ընտրեմ:

-Չէ։ Էդ լավություն անելը պրծավ։ Ես թոռներիս ապագան չեմ վաճառում:

Արտահայտություններ, որ լսեցիր տնից ընտրատեղամաս ճանապարհին։

Ընտրություններն ավարտվել են։ Անընդհատ կարդում ես լրահոսը, հետևում` ինչ պիտի լինի։

Կարծում եմ` կամ թռիչքաձև կզարգանաս, կամ հակառակը, երևի։ Կամ էլ ոնց որ դու ես կարծում` ոչինչ էլ չի փոխվի։

Եթե այս ամենը քո մասին էր, ուրեմն դու միջին վիճակագրական քարինջեցի ես, ու սա քո ապրած վերջին երկու-երեք ամսվա նկարագիրն էր։

Լավ եղիր, ընկե՛ր…

Փոքր տարիքում ես լաց էի լինում, երբ ինչ-որ բան էի ցանկանում, ու լացում էի այնքան, մինչև տալիս էին ցանկացածս։ Դա ամենասովորական, ամենահասարակ խաղալիքն էր, կոնֆետը, ափսեն, որը ջարդելու անհագ ցանկություն ունեի։ Հետո հասկացա, որ արդեն ոչ թե պետք է լացեմ, այլ ինքս գնամ ու վերցնեմ այն, ինչ ուզում եմ։ Ես, կարծես, մեծացա այն ժամանակ, երբ հասկացա, որ արդեն ոչ թե հեշտությամբ պետք է գնամ ու հենց այնպես վերցնեմ ցանկացածս, այլ ճանապարհին ինչ-որ բաներ պետք է հաղթահարեմ՝ բարձր աթոռների տակով անցնել, սեղանները շրջանցել։ Բայց, անկախ ամեն ինչից, ես միշտ հասնում էի ցանկացածիս։ Փոքր տարիքում, իրոք, հեշտ էր։

Ամենածանրը, թերևս, այն օրն էր, երբ ես, հաղթահարելով բոլոր փորձությունները, հասա ու չկարողացա վերցնել կոնֆետները, որովհետև դրանց եղբայրս ինձնից շուտ էր հասել։ Չգիտեմ՝ որն է եղել քո առաջին հիասթափությունը, բայց դու կհասկանաս ինձ, եթե հիշես դա ու կներես, որ հիշեցնում եմ քեզ դրա մասին։ Ես գիտեմ, որ մանկությունն էլ չի լինելու ու չի լինելու նաև նպատակիս հասնելու ամենահեշտ տարբերակը՝ գնալ ու վերցնել։ Ճանապարհին միշտ բարձր-բարձր աթոռներ կհանդիպեն, մեծ սեղաններ, որոնց շրջանցելու համար կոշիկներ կմաշվեն ու մազեր կսպիտակեն, մարդիկ, որոնք ավելի շուտ կվերցնեն իմ նպատակը, բայց կլինեն նաև մարդիկ, որոնք լացող երեխային հանգստացնող մոր պես կգրկեն ինձ, ու ես նորից ինչ-որ տեղից ուժ կգտնեմ։ Ես գիտեմ, որ ճանապարհները սարսափելի երկար են լինում, ճանապարհները՝ դեպի լույսը տանող։ Լույսը, բայց իմ ներսի, որովհետև մութ թունելի վերջի լույսին սպասելու կարիք չեմ ունենա, եթե հասնեմ ու դուրս հանեմ իմ ներսի լույսը։ Բայց ես կշարունակեմ քայլել մութ թունելով, քայլել ու կոշիկներ մաշել այնքան, մինչև հասնեմ այդ լույսին, ու բոլոր նպատակների վերջում, բոլոր հաղթանակների ու պարանոցիցս կախված ոսկե «մեկերի» վերևում՝ ամենա-ամենա բարձրում, փոքր լույսը կդնեմ, որ հետո՝ վերջում, արդեն անցնելիք ճանապարհի փոխարեն լուսավորեմ անցածս ճանապարհը, որովհետև ես գիտեմ, որ ավելի շատ բարձր աթոռներ ու մեծ սեղաններ հաղթահարելուց հետո նպատակին հասնելն անտանելի հաճելի է։

Ես գիտեմ, որ երբեմն ամենադժվարը հասկանալն է այն, որ արդյոք նպատակը, որի համար ճանապարհներ պիտի անցնեմ, իրո՞ք պետք է ինձ, միգուցե դա մանկական քմահաճույք է՝ ափսե ու բաժակ կոտրելու նման։ Ես պիտի կյանքում իմ կոնֆետն ու իմ լույսին տանող ճանապարհը գտնեմ, որ վերջում մոռանամ անգամ ճանապարհի աթոռների բարձրության ու սեղանների մեծության մասին։

-Վեր կաց, շուտ արա, օրը ճաշ դառավ, դու դեռ քնած ես: Սաղ աշխարհը ընտրեց, դու մնացիր: Շուտ արի դպրոց:
- Ալո:
-Մի ժամ ա` խոսում եմ, ասում ես` ալո՞:
Ահա այսպիսին էր իմ առավոտը ընտրության օրը, երբ ընկերս զանգում ու մուննաթով պարտադրում է, որ գնամ ընտրության: Չնայած, ի՞նչ առավոտ: Քանի որ չեմ կարողանում խաբել, պետք է անկեղծ գրեմ՝ ժամը 13:30 էր, իսկ ես դեռ քնած էի: Բայց հաշվենք Երևան-Բաղանիս ավտոճանապարհի երկարությունը ու իմ գիշերվա տասնմեկին տուն մտնելը: Բայց դե հանուն իմ բարեկեցիկ ապագայի ամեն ինչ մի կողմ դրեցի և կտրվեցի իմ տաք անկողնուց, համարձակորեն կանգնելով սառը հատակին: Հիշեցի, որ արդեն չափահաս եմ: Իմ ընտանիքի անդամները միշտ քվեարկում էին բացի ինձնից: Իսկ էս քվեարկության ժամանակ, երբ պետք է քվեարկեի, չկա պապիկս՝ Սերյոժա Առաքելյանը, մեր տան մեծը: Հիմա արդեն ես եմ քվեարկում ու կարծես թե իր փոխարեն ու էլի նույն անուն-ազգանունով՝ Սերյոժա Առաքելյան: Դե ինչ շարժվեցինք դեպի դպրոց: Նայելով հեռուստացույցով և տեսնելով գոյացած հերթերը, չես ուզում գնալ, բայց էլի լավ ապագայի և արդար ընտրության համար գնում և կատարում ես քո քայլը:
- Պապ, ավտոն կտա՞ս, ավտոյով գնամ, եղանակը վատն ա:
-Չէ ընտրության օր ա, ու ոստիկաններ կան: Դու էլ պռավա չունես:
- Լավ,- ասացի ես ու, ցեխերի տակից դուրս եկած քարերի վրայով ցատկոտելով գնացի դեպի դպրոց:

Մտա դպրոց, էլի ինձ վաղուց չտեսած դեմքեր, նույն հարցերը, և և այս անգամ ավելացած «Ում ես ընտրելու» հարցը:
Շուտով մտնում եմ քվեասենյակ: Այստեղ արդեն ուրիշ մթնոլորտ է:

-Բարև, Սերյոժա ջան, ո՞նց ես, դասերդ լավ ե՞ն,- հարցնում են հանձնաժողովի անդամներից,- ձևը գիտես, չէ՞:
- Հա, իհարկե:
-Դե, շնորհավորում ենք առաջին անգամ ընտրության մասնակցելու համար, էս շքանշանը վերցրու ու գնա վերցրու թղթերը:
Հա~, փաստորեն սա են ծանոթներս նկարում ու գցում ֆեյսբուք, որ այսպիսի բան են ստացել որպես առաջին անգամ մասնակցող:

Մինչ ընտրությունները ես որոշել էի, թե ում պետք է ընտրեմ, ավելի ճիշտ որ կուսակցությանը, բայց մինչ ընտրությունները, բացահայտելով մի շարք վատ արարքներ տվյալ կուսակցության հետ կապված, հիասթափվել էի: Ու շատը հիասթափվեցի, երբ արդեն մաքուր արդար մեր Հայաստանում էլի փորձում էին անարդարություններ անել, ու հենց այդ կուսակցությունը:

Բայց դե, ինչպես նշեցի, մեր նոր Հայաստանում, որտեղ էլ աչք չեն փակվի վատ արարքների վրա, և այո, հենց այդպես էլ եղավ: Էն հիասթափությունը, որը ապրեցի, արդեն ջրի երես է ելել և բացահայտվում է: Այդ իսկ պատճառով գնում ենք արդարության հետևից, անում ենք մեր արդար քայլը:

Ես ընտրել եմ, արել եմ իմ քայլը հանուն լավ ապագայի, ու ամենակարևորը, արդար և ոչ թե մեկի պարտադրանքով, կամ կաշառքով: Կատարեցի իմ ընտրությունը ու հերթս տվեցի իմ հետևում կանգնած տարեց կնոջը:

Հ. Գ. Ճիշտ է ընտրությունները ավարտվել են, բայց արդար քայլ անելու համար պարտադիր չի ընտրություն լինի:

«Լյա մաժոր, չէ, ոնց որ մի մաժոր էր»:

Լինելով մեր ընտանիքի միակ քաղաքականության հետևողը` այսօր ես հանգիստ եմ: Շատ հանգիստ:
Լույսերն անջատել եմ, հեռուստացույցի ձայնն անջատել եմ ու նվագում եմ ինձ համար:
Իսկ մաման… Իսկ մաման լինելով մեր տան միակ մարդը, ով քաղաքականությունից շատ-շատ հեռու է` վերջին դեպքերից հետո դարձել է իսկական քաղաքական գործիչ:

-Դրանք պիտի չանցնեն…
-Տեսնենք, մա…

Պապային ընդհանրապես դա չի հետաքրքրում: Մեր տան քաղաքական չեզոք գոտին է:

Մի խոսքով, մոտավորապես հասկացաք մեր տան կառուցվածքը քաղաքական դեպքերի ժամանակ:

-Արա, դե սրանք էլ մի բան չեն, է,- մոռացա նշել բակում հանգրվանող ինտելեկտուալ ու քաղաքական տիտաններին, որոնք, անկախ թեմայից, գիտեն «որը որից հետո ա»:
-Ռուսը ոնց ասի` տենց ա:

«Երբ բամբասանքները շատ են` լրագրողի աշխատանքն է… Թե` դո մինոր էր…»

-Մի հատ ձայնը բարձրացրու` տեսնենք ` ինչ ա կատարվում:
-Մամ, դիագրամը ներքևն ա`  նայի:

-Դե որ ասում էի` վստահել պետք չի, նույն բանն են, արա…
-Դու էլ հո չասի՞ր:
-Հա, հա: Էն կոալիցիոն ա ինչ ա` դրանից են հեսա կազմելու

-Կոալիցիա,- քթիս տակ խոսում եմ հինգ հարկ ներքև և երկու մետր աջ գտնվող մարդկանց հետ ու փորձում եմ ճիշտ ակորդը գտնել:

«Դրանց ցրելն է նրա աշխատանքը: Չէ, հաստատ չպիտի անցնեն: Հազար եմ ասել` չեզոք լինել է պետք: Բայց չէ, հաստատ չպիտի անցնեն, է…Գտա` ֆա է, հաստատ ֆա բեմոլ է»:

Հասկանո՞ւմ եք` ակորդները միշտ էլ ակտուալ են:
Քաղաքականությո՞ւն` ակտուալ է:
Երաժշտությո՞ւն` բա առանց դրա՞:
Լեզունե՞ր` ակտուալ է:

-Հը՞ն, քանի՞ տոկոս է:
-Նայի, էլի, գրված է…

-Հիմա ո՞վ անցավ,- մոռացա ասել, որ իմ շրջապատի միակ քաղաքականությունից հասկացողն էլ եմ ես, իսկ սա ընկերուհուս կողմից նամակ է:

«…որը ես կանտեսեմ: Երևի նյութ գրեմ, չնայած` շատ խառն եմ գրում` խեղճ Մարիամ, ինչքա~ն կետադրական է ուղղում ամեն անգամ իմ նյութերը կարդալիս:
Հիմա ո՞վ անցավ…»

-Ըհըն, հեսա սրանք էլ կանցնեն` նույն բանը կլինի:
-Տո, որ ուզում ես իմանաս` լավ էլ կանեն, որ անցնեն:
-Հո դու էլ չասի՞ր,- բավականին գրագետ ու թեժ բանավեճ էր տիրում մեր քաղաքատիտանների միջև:

-Մամ, չե՞ս տեսել նոտաներս:
-Իհարկե, չեմ տեսել:
-Լավ…

«Չմոռանամ` երեքշաբթի գնամ «Մանանա»: Երևի երեխեքից մի քանիսին էլ կտեսնեմ էնտեղ: Շատ լավ կլինի… Շատ լավ կլինի, որ այ, էն մեկը չանցնի: Չեզոքություն է պետք, չեզոքություն: Ամեն անգամ որոշում ես չեզոք լինել` չի ստացվում»

Էլ ոչինչ չի ստացվում, ոչինչ` կանցնի:

-Մա՞մ:
-Թղթերդ չգիտեմ, թե ուր են:
-Չէ, մամ, ուրիշ բան եմ ասում: Չանցան…
-Այ, սա ուրիշ բան…

Կյանքիս 18-րդ տարին նշանակալից դարձավ մի շարք նոր, բարդ, եզակի ու խճճված դեպքերով, որոնց ազդեցությունը ինձ վրա կրելը միաժամանակ և’ հետաքրքիր էր, և’ երջանկալի, և’ պարտավորեցնող, և’ հպարտացնող։

Հիմա կուզեի պատմել այդ դեպքերից ոչ պակաս կարևոր ու  զավեշտալի մեկի  մասին։

Ինձ ու ինձ նման շատ երիտասարդներ առաջին անգամ ընտրության մասնակցելու հպարտության զգացումը սրտում,  օրեր առաջ կատարեցին իրենց քաղաքացիական պարտքը’ մասնակցելով ընտրություններին, իրենց փոքրիկ, բայց որոշիչ ընտրությամբ ազդելով ողջ ընթացքի վրա։

Քանի որ Երևանում եմ սովորում, հատուկ ընտրության մասնակցելու համար որոշեցի հասնել Ստեփանավան։

Այսպես այդ օրն էլ ընտրություն կատարելուց հետո  ինձ ասացին, որ  եթե ցանկանամ, կարող եմ, որպես օգնական գրանցվել ու  մի պապիկի օգնել։ Մեծ սիրով համաձայնեցի։

-Ըհը, պապի ջան, հիմա ո՞րին եք ուզում ընտրեք։ Էս ՀՀԿ-ն ա, էս… Ո՞րն եք ուզում` «Իմ քայլը», «Լուսավոր»…

-Ազիզ ջան, x-յանին եմ ուզում, մեկ էլ Փաշինյանին։

-Հա, պապի ջան, բայց մենակ մեկին կարաք ընտրեք, ո՞րն եք ուզում։

-Հաա՞, դե Փաշինյանին ուրեմն։

-Պապ ջան, իրա անունն էլ չկա, ես մոռացել էի, ինքը թեկնածու ա վարչապետի, իրան չենք կարա ընտրենք։

-Հա ՜, դե ուրեմն x-յանին, ազիզ ջան։

-Ըհը, դե էկեք, էս մնացածը դեն գցենք ու ընտրենք։

-Բայց կհաղթի չէ՞, մեր թագավորը, մեր Նիկոլը։

-Հա, բա ոնց, պապի ջան։

-Ըհը՜, ապրե’ս հա, բալա ջան։

Էական ոչինչ չէի արել, բայց այնքան ուրախ էի, որ կարողացա օգնել պապիկին։

Իրականում մեզ շրջապատող մարդկանց մեծ մասը, լինի դա 6 տարեկան երեխա, 18 տարեկան պատանի, թե 80 տարեկան պապիկ, իրենց հույսը դրել են թագավորի վրա, ու մեծ սպասելիքներ ունեն նրա հետ կապված, սակայն շատերս նույնիսկ չենք հասկանում, որ անհատ անձը ինչքան էլ հզոր ու պայքարող լինի, չի կարող միայնակ ամեն ինչ փոխել։

Եկեք յուրաքանչյուրս մեր մեջ փնտրենք այդ փոփոխությունը և գնանք դրա հետևից, որովհետև եթե մենք  մեր մեջ հեղափոխություն չանենք, երբեք էլ չենք հասնի երանելի արդյունքի։ Եկեք փոխենք մեր մտքերը, գործողությունները, որոնք դեռևս չեն վերածվել բնավորության, իսկ եթե արդեն ուշ է` պայքարենք դրանց դեմ ու օգնենք մյուսներին հետևել փոփոխությանը։

Ինչպես 21-րդ դարի բոլոր ներկայացուցիչները, այդպես էլ ես, գուգլի որոնման դաշտում գրում եմ ինձ հետաքրքրող բոլոր թեմաները։ Այսօր գուգլին բախտ է վիճակվել ինձ ցույց տալու «Մարդու իրավունքների միջազգային օր» որոնման արդյունքները։

1950թ. դեկտեմբերի 4-ին Ընդլայնված նիստում ՄԱԿ Գլխավոր Ասամբլեան դեկտեմբերի 10-ը պաշտոնապես սահմանեց որպես Մարդու իրավունքների օր (Human Rights Day): Բոլոր պետություններին և շահագրգռված կազմակերպություններին առաջարկվել է ընդունել այս օրը և անցկացնել համապատասխան միջոցառումներ:

Գուգլին ժամանակավորապես թողնում եմ միայնակ։ Փոխարենը էկրանիս օրացույց է երևում։ Դեկտեմբերի տասը երկուշաբթի է։ Եղանակն ամպամած է լինելու։ Դասացուցակումս իմ սիրած դասաժամերից կան։

Առավոտյան հավանաբար կգնամ դասի։ Հանրահաշվի ժամին գրավոր կգրենք։ Քանի որ կիսամյակային է լինելու, շատ վատ կգրեմ։ Մնացած դասաժամերը կանցնեն աղմկոտ։ Ֆիզիկայի ուսուցիչս ինչպես միշտ, նկատողություն կանի երկու դասընկերներիս, որովհետև էլի շատ են խորացել այդ գիտության աշխարհում ու հետաքրքիր քննարկումների մեջ են։ Դասընկերս էլ կհարցնի՝ արդյոք իրավունք չունի՞ դասաժամի թեման քննարկել կողքին նստողի հետ։ Ո՛չ։ Վստահեցնում եմ՝ հենց այսպես էլ հնչելու է։ Կոպիտ ու ահարկու։ Ես էլ, ինչպես միշտ, դասարանից դուրս գալու իրավունք կխնդրեմ, բայց, դե գիտեք՝ կոպիտ ու ահարկու պատասխան կստանամ։ Հաջորդ դասաժամին էլ դասընկերներս ուշացած կմտնեն դասարան։ Բայց դասարանում նստելու իրավունք կունենա՞ն։ Կոպիտ ու ահարկու պատասխան, իհարկե։

Դասից կգամ տուն։ Ինչպես միշտ, Կոմիտաս փողոցի շուկայի մոտ վարորդը ճանապարհ կտա անցնող մարդկանց ու մտքում կասի, որ իրենք իրավունք չունեն այդտեղով անցնելու, մեկը, որ անուշադիր եղավ, պատմական վթար կառաջանա։ Հետո կգամ տուն, էլի կխոսենք արտագաղթող ժողովրդից։ Բայց էս անգամ ես մամային կասեմ, որ Մարդու իրավունքների հռչակագրի 13-րդ հոդվածի համաձայն՝ բոլորն ունեն իրավունք իրենց երկիրը լքելու և իրենց երկիր վերադառնալու։ Ամենասովորական երկուշաբթին կլինի։ Չնայած․․․ Երկուշաբթի իրավունքներիս համար կպայքարեմ։

Իրավունքներիս տուփիկի մեջ եմ ապրում փաստորեն։ Է՜, ես երեխաների իրավունքների պաշտպանության օրն եմ սիրում։ Լիքը քաղցր բամբակ կա։