Մեզ վիճակված է 21-րդ դարի սերունդ լինելը, իսկ դա, կներես, շատ բարդ է:

Մեզ համար չկա ժամանակ: Մենք օգտագործում ենք «կային ժամանակներ» արտահայտությունը. մենք ցնդելու աստիճան սիրում ենք մեր ապրած անցյալը, որը գուցե մի վայրկյան առաջ դեռ ներկա էր:

Մենք պատրաստ ենք ցանկացածին ասել՝ դու այն ես, ինչը գալու է՝ չհասկանալով, որ հիմա է նրա գալու պահը:

Մենք վատը չենք, մենք նրանք ենք, ովքեր կարող են այս անծայրածիր աշխարհը տեղավորել մեկի հոգու մեջ՝ հոգու տեղի ու գոյության մասին չիմանալով:

Մենք նրանք ենք, ովքեր աշխարհը ուզում են մի քիչ ուրիշ տեսնել. աշխարհը, երևի թե, մի քիչ ուրիշ կլիներ, եթե մրցանակը տային ոչ թե հաղթողին, այլ պարտվողին: Ամեն դեպքում, մենք կձգտեինք հաղթողը լինել, որովհետև նյութականը մեզ համար՝ եղած-չեղած:

Մենք նրանք ենք, ում համար բացահայտումների անգերազանցելի առարկան մարդն է: Մենք ագահորեն ուզում ենք բացահայտել բոլորին՝ վախենալով, որ մեկին բաց կթողնենք:

Մենք նրանք ենք, ում համար 21-րդ դարը բեռ է, որն օր օրի ավելի է ծանրանում, բայց դրա ծանրանալուն զուգահեռ՝ մենք ավելի ենք ըմբոստանում, դարին ձեռնոց ենք նետում, մեր գլխին նոր պատուհասներ ենք գտնում, հաղթահարման նոր ուղիներ փնտրում:
Մենք նրանք ենք, ում համար տխուր ու դեպրեսիվ լինելը քնից կարոտ լինելու պես է մի բան է՝ սովորական, առօրեական երևույթ և, անկեղծ ասած, մենք էդ վիճակից հաճույք ենք ստանում:

Մենք նրանք ենք, ովքեր կարող են Pink Floyd-ի «We don’t need no education»-ը երգել՝ մեկը մյուսին շարունակելով, բայց ինքնամոռաց զբաղվել ինքնակրթությամբ, աճել, զարգանալ:

Մենք նրանք ենք, ովքեր գիտեն, թե այդ խմբի նշանը ինչ է նշանակում, ում կողմից է հայտնաբերվել և որ դարում: 17-րդ դար: Իսահակ Նյուտոնը բացահայտեց դիսպերսիայի երևույթը, լուսավորեց ողջ մարդկությանը՝ խավարի մեջ թողնելով մեզ:
Մենք՝ 21-րդ դարի սերունդս, թույլ չենք տալիս, որ էդ լույսը ներխուժի մեր ներաշխարհի միջավայրը, էլ ուր մնաց, թե բեկվի… Որովհետև մենք մի եռանկյուն պրիզմայի չափ էլ չկանք:

Բարև: Այսօր խոսելու ենք թեյնիկի մասին… Կրոնական տեսանկյունից:

1952 թվականին անգլիացի փիլիսոփա Ռասելը գրում է մի հոդված, որի բովանդակությունը մոտավոր այն էր, որ եթե ինքն ասի, թե Երկրի և Մարսի մեջ կա մի ճենապակյա թեյնիկ և այդ թեյնիկը այնքան փոքր է, որ նույնիսկ ամենաուժեղ հեռադիտակը այն չի կարող բացահայտել, մարդիկ չեն կարող հակառակը համոզել: Եվ եթե այդ ուսմունքը որպես սրբազան ճշմարտություն դասավանդվեր, նրա գոյությանը հավատալու տարակուսանքը արտառոց երևույթ կդիտվեր:

Ես քրիստոնյա եմ: Ամեն դեպքում ինձ այդպես են ասել:

Եթե ծնվեի Հնդկաստանում, անկախ իմ կամքից բուսակեր կլինեի: Դե, կենդանիների մեջ հնարավոր է ամփոփված է աստվածներից մեկի հոգին, հո չե՞մ ուտելու:

Այ, եթե շատ հետ գնամ ու ծնվեմ կենտրոնական Եվրոպայում, կհավատամ փերիներին ու էլֆերին (ափսոս՝ էդպես չի): Իսկ Գերմանիայում Ք.ա. 4-րդ դարում նույնիսկ մերոնք առանց ֆիլմ նայելու կհավատային Թորին ու նրա մուրճին (զվարճալի է):

Եգիպտոսում կոկորդիլոսին սրբազան կենդանի համարելու մասին բան չեմ ասում, այ թե իմանային, որ Հայաստանում Նոր տարվա սեղանին են դրել…

Մարդիկ հավատացել են էս ամենին, մարդիկ կհավատային նաև Ռասելի թեյնիկին: Ես նույնպես կհավատայի, եթե մի շարք խելոք մարդիկ գիտական ոլորտում լիքը հայտնագործություններ չանեին, ու ես, իրենց հայտագործություններից օգտվելով, չսկսեի մտածել՝ ինչն է տրամաբանված, ինչը՝ ոչ:

Մարդիկ ստեղծեցին ու հավատացին էս ամենին, որովհետև լիքը անպատասխան հարցեր ունեին: Տարիների ընթացքում որոշ հարցեր քչացան, ըստ դրա՝ հավատալիքներն ու աստվածների քանակը՝ նույնպես: Հավատը դարձավ տրամաբանված, բայց հավատը ինչ-որ գերագույնի հանդեպ կլինի էնքան ժամանակ, քանի մարդկությունը չի ստացել բոլոր հարցերի պատասխանները, կամ քանի դեռ չի կարողացել ապացուցել, որ Ռասելի թեյնիկը գոյություն չունի:

Վերջերս մասնակցեցի պատանեկան ազգագրական-հնագիտական միջազգային բաց ճամբարի, որը իրականացվում էր «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի կողմից: Մասնակացում էին տարբեր վայրերից ժամանած պատանիներ ու երիտասարդներ: Գյումրիից հրավիրված էր «Հրայրք» ազգագրական պարի խումբը, որի անդամ եմ նաև ես: Խմբի պարուսույց Դավիթը հայտարարություն էր դրել խմբի ֆեսբուքյան էջում, ու առաջին 10 արձագանքողներս հոկտեմբերի 31-ին գնացինք Երևան ու այնտեղ միացանք Ջավախքի, Բուլղարիաի և Երևանի երեխաներին,  ծանոթացանք, ազգային պարեր պարեցինք ու գնացինք «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր չորս օրով:

Այդ չորս օրը շատ հետաքրքիր և ուրախ անցավ, բացի դրանից ձեռք բերեցի նոր ծանոթություններ և ընկերներ:

Դպրոցը, որտեղ հյուրընկալվել էինք, շատ էր տարբերվում «ավանդական» դպրոցից: Երեխաները դպրոցի տանիքում կազմակերպել էին ներկայացում, շատ հետաքրքիր էր ու անսովոր, քանի որ սովորական հանրակրթական դպրոցներում այդպիսի բան պատկերացնելն անհնար է:

Ճամբարի ընթացքում ականատես եղանք հնագիտական պեղումների, եղանք Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում, ինչպես նաև Սարդարապատի թանգարանում: Ճամբարի վերջին օրն էլ անցկացվեց Գյումրիում: Մենք հույս ունենք, որ հաջորդ տարի ճամբարի մեկնարկը կտրվի Գյումրիից:

-Աշունը դեռ չէր ավարտվել, բայց անսպասելի ցրտերը վրա հասան, դրա հետ մեկտեղ էլ առաջին ձյունը դրեց: Գյուղացու հոգսը միայն սարից անասուններին բերելն էր, որը առաջին ձյան դնելու հետ մեկտեղ դժվարացավ:

Գյուղի հերթական ցուրտ առավոտն էր: Արթնացա ու տեսա, որ գյուղը ճերմակին ա տվել: Ինքս իմ վրա մի լավ բարկացա ՝ ինչի շուտ չեմ բերել անասուններին սարից: Ախր, հարևան Մեսրոպը երեք օր առաջ էր բերել իր անասուններին, հլա մի բան էլ խնդրել էր, որ հետը գնամ: Բայց ո՞ւր գնայի, տան միակ տղամարդը ես էի, մեծ ախպերս ու հերս անցած տարի էին մեռել: Ախպորս կնոջ, երեք երեխի, ծեր մորս՝ Ազնիվի հոգսը ուսերիս էր մնացել: Մեսրոպի գնալու օրը ես ախպորս մեծ տղու՝ տասնչորս տարեկան Սուրիկի հետ հանդից բերած խոտն էի տեղավորում հացատան տանիքին, որ հենց անասուններին բերեմ, գործս էլ չծանրանա:

Որ էդ առավոտ տեսա ձյուն ա եկել, արագ վերցրի մի երկու տաք շոր, մի երկու օրվա ուտելիք ու ասի՝ գնում եմ անասունը սարից բերեմ: Մերս բա՝ տղա ջան, մենակ մի գնա, սպասի էս երկու օրն էլ, ձյունը հալվի, հովիվները սարից կբերեն: Ես բա՝ չէ: Ողորմած հորս բնավորությունն էր վրաս, մի բան որ ասի, էլ տեր չի փրկի, պիտի անեմ: Մերս տեսավ, որ ինձ հետ չի համոզի, ախպորս մեծ տղուն դրեց հետս: Բա՝ գոնե երկուսով գնացեք:

Էդ առավոտ կանուխ ոտով ճամփա ընկանք: Ճանապարհի կեսն էլ չէինք անցել, երբ տեսա, որ էս երեխեն հազիվ ա հասնում ինձ: Հիմա, դե, տասնչորս տարեկան երեխա, վրան բարկանաս՝ էն չի, ստիպես քայլի՝ մեղք ա: Մենք էլ դեռ գետ ունենք կտրել անցնելու, գոնե լուսով հասնենք, հա: Մեկի տանը կքնենք, առավոտը կգնանք: Վերջը խիղճս տանջեց, ասի՝ լավ, արի մի քիչ հանգստանանք ու մի կտոր հաց ուտենք: Մեծ քարերից մեկի վրայի ձյունը ձեռքով մաքրեցինք ու դողալով սկսեցինք հաց ուտել: Քիչ էլ անցավ, ու անսպասելի սկսեց ձյուն գալ: Արագ հավաքվեցինք ու սկսեցինք քայլել: Հիմա սիրտս վախ ա ընկել, էս անաստված ձյունը քանի գնում շատանում ա, դրա հետ մեկտեղ՝ մեր քայլերը դանդաղում են: Աշնան օրն էլ ի՞նչ օր ա, աչքդ թարթեցիր՝ մթնեց: Քայլում եմ ինձ ու իրան ռիսկ տալու համար ասում, որ հեսա կհասնենք յայլայի տներն ու չենք շարունակի քայլել: Քայլում ու մտածում եմ՝ հիմա մերս ոնց ա վախեցել: Ամուսինն ու տղեն սարի ճամփին մեռան, հիմա էլ կրտսեր տղեն:

Մի քիչ էր քայլեցինք, հասանք խորը ձորի մոտ, որ գիլու ձոր էին ասում: Հիմա ուշադիր նայում եմ, հանկարծ էս օրվա հետ մի անիրավ կենդանի չպատահի:

Ոնց նայեցի՝ ձորը դատարկ էր, ասի՝ լավ ա, շուտ կանցնենք, մի ժամից արդեն հաստատ տուն կպատահի: Շարունակեցինք գնալ: Հիմա ինձ ու ինձ սրտնեղում եմ՝ էս անտեր ձյունը հիմա՞ պիտի գար, ու հիմա՞ պիտի ես ճամփա ընկնեի: Բա որ գել պատահի, ես հեչ, բա էս երեխեն: Շատ չէր անցել, երբ Սուրենս վախից գոռաց՝ գելը: Ես էլ ինձ միանգամից կորցրի, ասի՝ վերջ, մեռանք: Հույս չկա:

Շրջվեցի, ասի՝ տեսնեմ, որ կողմից ա վրա տվել ու քանի հատ են: Հլա չէի հասցրել էդ սպիտակի մեջ բացի Սուրենից ուրիշ բան տեսնել, երբ էս կենդանին հասավ ու քսմսվեց ոտքերիս: Սիրտս հանգստացավ: Մեր հին ծանոթ Արծրուն պապի (ով դեռ յայլայում էր) շունն էր՝ Չուկմանը: Մի լավ ուրախացա, որ համ փորձանքից պրծանք, համ սպասվածից շուտ հասանք տներին: Գնացինք Արծրուն պապին հյուր ու գիշերն էլ մնացինք էնտեղ: Առավոտը հանգիստ խղճով շարունակեցինք մեր ճամփան ու անասուններին անփորձանք բերինք հասցրինք: Էդ երեկո վառարանի կողքին նստած, տաք կաթի բաժակը ձեռքին՝ Սուրենը ծիծաղելով պատմում էր՝ ոնց էր շնից էդքան վախեցել:

-Սարո պապ, իսկ դրանից հետո էլ ձյունով գնացի՞ր սար:

-Չէ, էդ առաջին ու վերջին անգամն էր:

Արդեն երկու շաբաթ է, ինչ ոչինչ չեմ գրել։ Պատճառն այն էր, որ շուրջս ամեն ինչ նույնն էր։ Տնից դպրոց, դպրոցից տուն, դաս, հարևաններ, սուրճ, բամբասանք…

Իմ նյութերում հաճախ եմ գրել մեր գյուղի՝ Սոլակի, մեր  թաղի ու հարևանների մասին։ Եվ իրոք, այդ հարցում չեմ սխալվել։ Մեր թաղը տարբերվում է մյուս բոլոր թաղերից։ Այստեղ հարևանները շատ մտերիմ են, համերաշխ ու կազմակերպված։
Այս երկուշաբթի էր, երբ դասից տուն եկա ու տեսա՝ հարևանները գումար են հավաքում ու ինչ-որ ծախսի ցուցակ են գրում։ Պարզվեց՝ թաղի կանայք որոշել են մի լավ քեֆ անել։ Տատս, ով թաղում հայտնի է որպես լավ քաբաբ պատրաստող, այդ գործը վերցրել էր իր վրա։ Եվ ահա, քեֆը պատրաստ էր։ Պետք էր ընդամենը գումար հավաքել ու միս գնել։ Գումարը հավաքել էին, միսը գնել էին ու մի քանի բան էլ ավել էին գնել։ Տատս մսի մարինադը պատրաստել էր, հաջորդ օրը քաբաբը պետք է պատրաստեին։ Ամեն բան լավ էր, բացի նրանից, որ թաղի երեխաները դասի էին, բայց դա կանանց չխանգարեց։

Առավոտյան նրանք ավարտել էին տան գործերը և հավաքվել էին մեր տանը։ Կրակը վառել էին, միսը խփել շամփուրներին։ Մեծերը կրակի մոտ էին, իսկ հարսները տանը սեղան էին գցում ու երեխաներին զբաղեցնում։ Սեղանը լի էր, իսկ այն, ինչ պակաս էր, հարևաններն իրենք էին բերել իրենց տներից։ Կանայք ուրախ էին, գոհ իրենց կատարած գործից։ Ողջ ընթացքում կատակներ էին արել, երգել ու մի քիչ էլ խմել։ Քեֆն ամփոփել էին սուրճով ու քաղցրավենիքով։ Չէին մոռացել նաև դպրոցում գտնվող երեխաների մասին, բոլորին բաժին էին պահել։ Այս մասին ինձ տատս էր պատմել, բայց քաբաբի համից կարելի էր եզրակացնել, որ քեֆը շատ լավ էր անցել։
Եվ իրոք, վստահ կարող եմ ասել, որ մեր թաղն ուրիշ է։ Մենք  կարողանում ենք մեր կյանքը հետաքրքիր դարձնել ու չնվնվալ:

Երբ ամեն առավոտ սենյակումս մնացած ափսեները՝ լի ձմերուկի չորացած կտերով, փոխարինվում են մանդարինի չորացած կեղևներով, նշանակում է՝ ձմեռը մոտ է: Եթե ոչ դրսում, ապա գոնե իմ կյանքում:

Իմ գլխում ձմեռը միշտ ասոցացվում է մանդարինների հետ, երևի այն պատճառով, որ մանդարին շատ եմ սիրում: Համարյա նույնքան, ինչքան ձմերուկ: Որոշ ժամանակ առաջ նույնիսկ մի չգրված ավանդույթ ունեինք. շաբաթվա մեջ մեկ օր (հիմնականում՝ հինգշաբթի) ընկերուհիներով հավաքվում էինք ու սկսում անխնա մանդարին ուտել: Ասենք՝ 1 կիլոգրամ, չէ լավ՝ 2, ը՜… Անկեղծ ասած՝ 5, ավելի անկեղծ՝ մինչև անգամ մեկ ամբողջ պարկ: Մեր «վնասակար հանդիպումները» շարունակվեցին բավականին երկար՝ մինչև այն պահը, երբ մեզանից մեկի մաշկին ալերգիայի տեսքով չհայտնվեցին այդ հանդիպումների «քաղցր» պտուղները: Չէ՜, էնպես չի, որ դադարեցինք հանդիպել, պարզապես այդ հանդիպումներից բացառեցինք մանդարինը՝ հատկապես՝ պարկերով… Բայց դադարեցի՞նք արդյոք մանդարին ուտել: Երևի՝ չէ: Համենայնդեպս, ես հաստատ: Ինձ թվում է՝ նրանք նույնպես: Հիմա կասեք՝ լավ, էս աղջիկն էլ ինչի՞ է հիշել իր ու իր ընկերուհիների՝ մանդարինի հանդեպ անթաքույց սերը: Եթե անկեղծ՝ ես էլ չգիտեմ: Պարզապես հիմա, երբ ձմեռը մոտ է ոչ միայն իմ գլխում, այլև դրսում ու, հավանաբար, ձեր մտքերում նույնպես (դե՜, դժվար է էս ցրտին ձմեռվա մասին չմտածելը՝ նույնիսկ առանց մանդարինի չորացած կեղևների, չէ՞), կարծում եմ, որ պիտի հասկանաք իմ տարօրինակ սերը: Կմտածեք՝ մանդարինի մեջ սիրելու ի՞նչ կա, կպատասխանեմ՝ մանդարինը ամենամեծ ու ամենալուսավոր կետն է ձմռան մեջ: Թե չէ, ձմռան մեջ սիրելու էլ ի՞նչ կա:

Այն օրը առաջին անգամ ձյուն եկավ: Ձյունը ո՞րն է, մի երկու փաթիլ: Իսկ ինձ բախտ վիճակվեց հենց այդ «մի երկու փաթիլ»-ի ժամանակ դրսում լինել ու այդ փաթիլներից մեկը (այո՛, այո՛, միայն մեկը) զգալ այտիս վրա: Չէ՜, ոչինչ էլ էդքան խորհրդավոր ու գեղեցիկ չէր: Պարզապես մի փաթիլ էր, որը ստիպում էր հասկանալ, որ եթե նույնիսկ մեր բակում, որը Երևանի ամենացածրադիր ու ամենատաք թաղամասերից մեկում է, ձյուն է տեղում, ուրեմն Հայաստանի առնվազն կեսում արդեն ձնառատ տանիքներ են: Իսկ այդ ձնառատ տանիքներից քանիսո՞ւմ նորմալ ջեռուցում կա…