nare barsexyan

Իմ զարկված հայրենիք, զըրկված հայրենիք․․․

Պատերազմ…
Կյանքիս 16 տարիների ընթացքում հասցրել եմ 3 պատերազմ տեսնել, անմեղ երեխաների լացի ձայները լսել, ու լացում էին նրանք ոչ թե վախից, այլ հայրենիքը կամ ծնողներին, ընկերներին ու հարազատներին ամեն վայրկյան կորցնելու գիտակցումից։ Հուսահատ, բայց նաև առյուծասիրտ հայ մայրերի ժպիտը տեսել արցունքոտ աչքերի միջից։

Մեր երեխաները ժամանակից շուտ հասկացան, թե ինչ է հայրենիք, տուն ու տեղ կորցնելը, պատասխանատվությունը ընտանիքի հանդեպ, ինչ է թշնամու աչքերի մեջ նայելը, այն թշնամու, որը րոպեներ առաջ դաժան արնախումի պես ոճիրներ էր գործել հենց իր աչքի առաջ։

2020 թվականն էր, սեպտեմբերի 27-ի առավոտը։ Քնած էի ու հանկարծ մորս ձայնն եմ լսում, սովորական չէր հնչում ձայնը, սարսափահար ու շատ անհանգիստ։  Մի կերպ արթնանալով հարցրի՝ ի՞նչ է եղել, ու թե ինչ ասաց նա, հոգիս տակնուվրա արեց.
֊Նա՛ր, Արցախում կռիվ է։
Սկզբում մտածում էի՝ ինչպես միշտ, սահմանային ընդհարումներ են, բայց ամեն ինչ փոխվեց այն ժամանակ, երբ չկարողացանք և ոչ մի հարազատի հետ կապի դուրս գալ։ Հասկացա, որ երկիրս այդպես էլ խաղաղություն չի գտել, բայց բոլորս անխտիր հավատում էինք, որ խաղաղություն կլինի և միայն մեր հաղթանակով։ Շատ լավ հիշում եմ, մեր Կոտայքի մարզ արցախահայ մեր հայրենակիցներն էին տեղափոխվել, նայում էի նրանց ու մի տեսակ մեղքի զգացում էր առաջանում ինձ մոտ, չգիտեմ՝ ինչու, բայց ես ինձ մեղավոր էի զգում։ Ամառն իբրև դպրոցականների ճամբարներ հանդիսացող շինություններում էին տեղավորվել,  ընկերներով այցելում էինք հայրենակիցներիս հետ ծանոթանալու, խոսելու, իրենց ցավը կիսելու, ու նորից համոզվում էի, որ հայի տեսակը շա՜տ ուժեղ ու համառ է։ Երեխաները հարցնում էին. «Իսկ ձեր մոտ թուրքերը կրակու՞մ են»։ Պատասխանում էի՝ չէ, ասում էի, որ մեզ մոտ շատ ապահով է, ու ամեն կերպ փորձում էի իրենց կողքին լինել։

Ծանր ժամանակներ էինք ապրում, կորուստներ, հոգեբանական խիստ սթրեսներ, նեղված ու բարկացած ծնողներ, ովքեր իրենց որդիներին էին հետ պահանջում հայոց արնաթաթախ հողից։  44 օր։ 44 դժոխային  ու անքուն գիշերներ, անթիվ կորուստներ, անհետ կորածներ…

Նոյեմբերի 9-ի առավոտյան, հեռուստացույցով հայտարարեցին, որ կռիվը դադարել է, և ո’չ տղերքը կային, ո’չ էլ բարձունքն էր մերը։ Շուշին հանձնել էին, մեր սպիտակ վանքը` Սուրբ Ղազանչեցոցը այլևս սպիտակ չէր, մռայլվել էր թշնամու մուղամի ձայներից, մռայլվել ու նեղացել էր մեզնից, իրեն մենակ թողնելու համար։
Եվ այս անդառնալի կորստի հետ մեկտեղ, ընդլայնվում էին Եղբայրական գերեզմանատան ու Եռաբլուրի տարածքները, օրեցօր անհաշվելի էին դառնում Արցախի  ու Հայաստանի ծածանվող դրոշները գերեզմանաքարերի կողքին։
Կորցրինք Հադրութը, Քարվաճառը, Շուշին, Ջրականը, Ասկերանի և Մարտունու շրջանի որոշ գյուղեր։

Մինչ Շուշիի հանձնումը, շուշեցի մի զույգ կար, նրանք ամուսնացանք հենց կռվի ժամանակ, ավերված Ղազանչեցոցի խորանի  առաջ, Աստծո օրհնությամբ երդվեցին մեկը մյուսին տեր և հնազանդ լինել։ Եվ գիտե՞ք թե ինչով էր անսահման տարբերվում այս անսահման հայկական հարսանիքը, ասեմ` հարսը հագել էր ազգային տարազ, կրում էր հայկական արծաթագործ գոտի, որը իր մեջ շատ իմաստներ ունի, իսկ փեսան ռազմիկի, կռվողի ու երբեք չպարտվողի հագուստով էր, նա զինվորական համազգեստով էր։ Եվ այո’, լիարժեք էր ամեն ինչ. սերը, հույսը, հավատն առ Աստված, հայրենիքը ու… Տագնապի ու կրակոցի ձայները։ Եվ նրանք բախտավոր էին, որ ամուսնացան հենց Շուշիում, որովհետև սիրո քաղաքը ոչ թե Փարիզն է, այլ հենց Շուշին…

Սակայն չկոտրվելով, որոշ ժամանակ անց, մեր հայրենակիցները վերադարձան իրենց հայրենիք, նորից տուն շինեցին, նորից փորձեցին ծաղկեցնել իրենց հայրենիքը, նորից զավակներ լույս աշխարհ բերեցին, հայոց աշխարհին ապագա պահապաններ նվիրեցին։ Կարծում էինք, որ վերջ, այլևս չի լինի կռիվ, չի լինի տագնապ, վախ, սարսափ ու լաց… Սխալվում էինք, շա՜տ էինք սխալվում։
2 տարի անց մեր ոխերիմ ու դաժան թշնամին հարձակում գործեց Ջերմուկի վրա, կրկին զոհեր, զոհեր ու զոհեր…
Աղոթքներով, խաղաղություն մրմնջալով, ամեն օրվա բառապաշարի անպակաս «խաղաղ ու անկորուստ գիշեր» նախադասությունը կրկնելով հավատում էինք, որ մի օր կարթնանանք,  ու բոլորիս կասեն, որ այս ամենը երազ էր, որ չենք կորցրել ոչինչ ու ոչ ոքի, որ խաղաղ ու երջանիկ արարելով ու ստեղծելով պատմության անգնահատելի արժեքներ՝ ապրում ենք մեր հայրենիքում, և մերն է Արևմտյան Հայաստանը, Նախիջևանը, Ջավախքը ու Արցախը ամբողջությամբ։

Երազում էինք, ձգտում էինք դեպի այդ անսահման ըղձալի խաղաղությունը, բայց 2023 թվականի սեպտեմբեր ամիսը մեզ կրկին  հուսախաբ արեց, մեզ խաբեց ու նորից ստիպեց զգալ ցավ, կորսուտներ ունենալ ու կրկին կոտրվել։
Մինչ սեպտեմբերի 19- ը, Ադրբեջանը ապօրինի կերպով փակել էր Լաչինի միջանցքը, 9 ամիս շրջափակման մեջ պահելով ազգիս մեծ ու մանկան, բառիս բուն իմաստով սովահար անելով։ Ուրիշ ո՞ր երկրի ժողովուրդը կդիմանար այս ամենին․ ոչ մեկը։ Իսկ իմ ազգը դիմացավ, դիմադրեց, չէին բողոքում, կարևորը հայրենիքում էին ու թշնամու առաջ չէին խոնարհվում: Ամեն ինչի ելքը գտնում էին, ու այո՛, էսպիսին է իմ ազգը. չկոտրվող, չհանձնվող ու ամեն իրավիճակում ելք գտնող։

Սեպտեմբերի 19-ին սակայն մեկօրյա նենգ պատերազմից հետո  կորցրինք ամենաթանկը` Արցախը, մեր երկրի միջնաբերդը։ Եվ ինչպես կասեր Մոնթեն. «Եթե կորցնենք Արցախը, կշրջենք մեր պատմության վերջին էջը»… Բռնի ուժով տեղահանված մեր հայրենակիցները կրկին տեղափոխվեցին Հայաստան։ Մեր մոտ` ամառը մանուկների ուրախ ծիծաղից թնդացող ճամբարները կրկին դարձան ողբ ու մահ տեսած բռնի տեղահանված արցախցիների ապաստարաններ: Բոլորի հայացքները խավարել են, ժպիտները սառել, քարացել, երեխաները այլևս խաղաղ ու փայլուն աչքերով չեն նայում դեպի մեր՝ մի սրտի չափ հայրենիքին, կարծես վախենում են մի օր սա էլ կորցնել։ Երեխաների մեծ մասը հիմա հաճախում է մեր դպրոց: Մեր դասարանում էլ կան աշակերտներ, և նրանցից մեկի հետ շատ ենք մտերմացել։ Տեսակցության էինք գնացել առաջին անգամ, ու այնքան ջերմ ընդունեցին մեզ։ Նրա հոր հետ զրույց ունեցա, հարցրեց, թե որտեղից եմ, ես էլ հպարտորեն ասացի, որ արմատներս Արցախից են: Սկսեցինք պատմել դեսից-դենից, ու միակ բանը, որի համար նրանք ափսոսում են` տղերքն են։

Հայրը ասում է․
- Թե պիտի էսքան կորուստ տայինք, էլ հինչի՞ հետիյն էդքան տղորցը կտորալ, էդքան խոխա սպանալ։ Տղերքը ափսոս էին, ուրանք պիտի ապրեին։
Լուռ լսում եմ արցունքներս կոկորդում խեղդելով, փորձում եմ իրենց ուժ տալ, զգում եմ, թե ինչքան սառած է իրենց հոգին։
Մեր՝ արդեն իսկ լավ ընկերուհու քույրերի ու փոքր եղբայրների հետ ծանոթացանք, հորեղբոր աղջիկը ամենամեծն էր, խոսում էինք, երբ սեղանին շոկոլադներ դրեց, դրանք նման էին բլոկադայի ժամանակ պատրաստված կոնֆետներին։ Մի պահ լռեց, հետո արցունքներին ազատություն չտալով ասաց.
-Դրան էլ էի համաձայն, չէի դժգոհում, մենակ թե իմ հողում լինեի, իմ սարերը տեսնեի, իմ մռայլ երկինքը տեսնեի, էնտեղ լինեի…
Իսկ երեխաները… Երեխաները, ովքեր մինչ Հայաստան գալը ծնողներին խնդրում էին տուն գնալ, նրանցից մեկի խոսակցությունը մոր հետ շատերի սրտերն էր կոտրել։ Արցունքոտ աչքերով մորը ասում էր.
-Մա՜մ, հե՜ մամ, ինձ տոն տար։
-Լուսե՛ , բալա՛ս, ախր ես քեզ շտեղ տանիմ, մունք էլ տոն չոնինք, ցավդ տանիմ…

Աշխարհ, անարդար ու անտարբեր աշխարհ, մի՞թե մի գրամ խղճի զգացում չունես  այդ սառույցի կտոր հոգումդ, մի՞թե այդքան խուլ ու համր ես, մի՞թե  աչքերիդ լույսը այնպես է մարել, որ ոչինչ չես տեսնում, ազգս արժանի՞ էր այսքան տառապանքի, այդքան կորստի։
Ճիշտ էր ասում Թումանյանը՝ երկիրս ջարդարար ոհմակները դարձրին սև ու սուգի մի հովիտ։ Կոմիտասը թե տեսներ, կրկին կխելագարվեր, արդեն որերորդ անգամ կխելագարվեր։
Արթնացրեք Թումանյանին, կանչեք նրա վրդովված հոգին, և թող նա հոգեհանգիստ կարդա ազգիս անմեղ զոհերի հոգիների համար։ Կանչեք նրան, թող այրի հայոց աշխարհի ջահերը, թող գա ու խաղաղեցնի իր խոսքերով անհանգիստ ու անմեղ զոհերին…

Պատերազմը աշխարհի ամենավատ, դաժան, անսիրտ արհավիրքն է, ամենադաժանը, անխիղճը։ Եվ ես ատում եմ պատերազմը, ես ատում եմ բոլոր նրանց, ում պատճառով քույրերս ու եղբայրներս անմեղ զոհեր դարձան։ Պատերազմը ստիպում է հաշվել այն, ինչը խաղաղ իրավիճակներում երբեք չէիր հաշվի։ Օրինակ`թե վերջին անգամ այսինչ հարազատիդ հետ ե՞րբ ես խոսել, չես էլ հիշի պատերազմի ժամանակ, թե վերջին անգամ ե՞րբ ես հանգիստ քուն մտել։ Պատերազմը կստիպի քեզ հասկանալ, թե կյանքը ինչ է, ինչքան հեշտ կարելի է զրկվել դրանից, կիսատ թողնել անուրջներդ, միայնակ թողնել սիրածդ աղջկան, կնոջդ, երեխայիդ, ծնողներիդ ու ընկերներիդ։ Եվ, ի սեր Աստծո, հավերժ լռեցրեք տագնապի, լացի, կրակոցների ձայները, ես աղաչում եմ ձեզ, վերացրեք պատերազմ հասկացությունը այս աշխարհի երեսից…

Taguhi Agasyan

Չափած-ձևած մեկնաբանություններ

Հեռախոսը, մեր կյանք մուտք գործելով, տվեց մեզ հնարավորություն` ամեն պահ ընտրություն կատարելու. որ նկարը գործածել, ում զանգահարել, ինչպես գրանցել տվյալ մարդու անունը և այլն։ Այս նույն հեռախոսով մենք մուտք ենք գործում տարբեր սոցիալական հարթակներ, որտեղ մենք, չնայած մեզ տրված հնարավորություններին, ունենք բարոյական սահմանափակումներ։ Մենք ունենք հնարավորություն մեկնաբանելու հրապարակված նյութը, սակայն օրենքին համաձայն, մեկնաբանությունը չպետք է պարունակի ահաբեկչական կամ ատելություն պարունակող բովանդակություն։ Անմիտ մեկնաբանությունների վերաբերյալ իմ բացասական վերաբերմունքը հասավ սահմանին այսօր, երբ ինձ ուղարկված հումորային հոլովակի ներքևում նկատեցի այդքան հաճախ հանդիպող նախադասությանը. «Ինչ տղերք գնացին ու ինչեր մնացին»։

Գրողը մի բան հաշվի չէր առել. որքան էլ մենք լավը լինենք, մեր անմահ հերոսների հետ համեմատվել կարող են միայն նրանց պես քաջաբար սահմանին կռվող զինվորները։ Մեզ հետ պատահածից հետո մարդկային կյանքը ավելի պետք է արժևորվի մեր աչքերում։ Կարևոր չէ, թե մարդու կատակը ստացված է, թե ոչ. դրա պատճառով նրա կյանքը անարժեք համարելը վատագույն որոշումն է։ Անչափահասների դեպքում հարցին ավելի խիստ մոտեցմամբ է պետք նայել։ Երեխան կարող է կարևորել մեկնաբանությունը, իսկ որ ամենավատն է` նա կարող է վնասել իրեն դրա պատճառով։

Մեր վերքերը երբեք էլ չեն սպիանա, բայց մի՞թե այն պահին, երբ դիմացինին համարում ենք չնչին ու անկարևոր, դրանից մեր ցավն անցնում է կամ մենք ավելի հայրենասեր ենք դառնում։ Ես այդպես չեմ կարծում։ Մարդիկ կարող են ժպտալ ու ծիծաղել` փորձելով ուրախացնել շրջապատողներին, դրա համար պետք չէ դատափետել և կարծել, որ նրանք անհոգի են ու ցավ չեն զգում։

shushan nor

Մարդակատու

Սիրում եմ ամեն երեկո՝ քնելուց առաջ, դուրս գալ, նստել մեր տան բակի բազկաթոռին ու նայել աստղերին: Նայել ու մտածել, երազել, վերլուծել օրս, լսել ծղրիդների ձայնը, որ ամենալավ երաժշտությունն է գիշերվա այդ ժամին կամ ուղղակի նայել լուսնին  և  հիանալ նրա չքնաղ շղարշով:

Այսօր էլ ես չդավաճանեցի իմ վաղեմի սովորությանը ու դուրս եկա տնից: Խավարը հասցրել է իր մութ գույներով ներկել հորիզոնը, որտեղ միայն տեղ-տեղ գծագրվում են տանիքների կտուրները: Օդը կարծես կանգնած լինի: Ոչ մի քամի չկա: Միայն լսվում են ծղրիդների ձայներն ու տնից եկող ինչ-որ շշուկներ: Անթարթ  հայացքս լվացքի պարանների միջով սավառնում է երկինք, փնտրում աստղերին հասնող ուղին ու…

-Մյաու:

Հայացքս թեքվեց նրանց կողմը՝ այդ երկու փոքրիկ արարածներին, ու դառը ժպիտը սառեց երեսիս: Այսօր առավոտյան նրանք չորսն էին՝ մայրը և երեք ձագուկները: Հիշում եմ, թե ինչպես կեսօրին տեսա նրանց: Մայրը մի մուկ բերանին վազեց ձագերին կերակրելու: Երկու ճարպիկները իրար ձեռքից խլելով կերան մկնիկին, իսկ երրորդը, որին չհասավ այդ օրվա համեղ ճաշիկից, թաթերով կախվել էր մոր բերանից ու խնդրում էր կերակրել իրեն: Հուսահատ մայրը նայեց աջ ու ձախ, հետո ճարը կտրածի նման պառկեց գետնին, որպեսզի կաթով կերակրի ձագին: «Դե, դու մայր ես, փիսո՛ ջան, իսկ դրանով ամեն ինչ արդեն ասված է», – մտածում էի ես այդ պահին:

Նրանք չորսն էլ շատ ուրախ էին, որովհետև միասին էին, իսկ հիմա…

«Ի՞նչ եղան քո ձագերը, հը՞, փիսո: Ո՞ւր կորան: Ո՞վ ա դրա համար մեղավոր… Մենք, իհարկե, որ տվեցինք քո ձագերին ուրիշին առանց քո կամքը հարցնելու: Իսկ դու հիմա տխուր ես…Մենք բաժանեցինք ձեզ ու մի վայրկյան անգամ չմտածեցինք, որ դու կարող ես դրանից ցավ զգալ…»,- ակամա մտածում եմ ես:

-Փիս՜, տխու՞ր ես,-  հարցրի ես նրան,- գիտե՞ս հիմա ձագերդ ապահով տեղում են, մի՛ տխրի:

Կարծես իմ մխիթարանքը տեղ չհասավ: Նա միայն ծանր թարթեց կոպերը, ու մի դառը «մյաու» թռավ նրա բերանից: Հետո թաթերով գրկեց ձագին ու կատվային հայացքն ուղղեց հեռուները:

-Չէ, փիս, դու իսկական մարդ ես, մարդակատու: Քո «մյաու»-ի մեջ այնքան ցավ կար, որ երբեք դա չի ջնջվի իմ հիշողությունից: Գիտես… Աստված մարդկանց լեզու է տվել, որ իրենց զգացմունքներն արտահայտեն, որ հասկանան իրար, իսկ քեզ ընդամենը էդ «մյաու»-ն  է տվել, բայց երբեմն մարդիկ չեն կարողանունում հազարավոր բառերով արտահայտել իրենց զգացմունքները, իսկ քո մի «մյաու»-ի մեջ մի ամբողջ աշխարհ կար, մի մեծ ցավ:

«Արդեն զգում եմ, որ չեմ կարողանում զսպել արցունքներս: Ախ՜, Աստված իմ, ինչո՞ւ եմ այսքան լացկան դարձել»:

Հետո դարձա փիսոյին:

-Փի՛ս, հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ սիրահարվեցիր: Սովորական փողոցային կատու Էր: Մի քիչ գզգզված տեսք ուներ, բայց դե, դու դրան ուշադրություն չդարձրիր: Կանչում էիր, ու այն կերը, որ քեզ համար էր, տալիս էիր նրան: Առավոտյան արթնանում էինք ու տեսնում, որ դուք դեռ թաթերով իրար գրկած քնած եք… Իրոք, հրաշալի սեր էր, բայց…,- երկար ժամանակ լռում եմ,- բայց քո սերն էլ բոլոր ռոմանտիկ պատմությունների նման վատ ավարտ ունեցավ: Նա մեքենայի տակ էր ընկել: Դու օրերով լացում ու իրեն էիր փնտրում: Հիշում եմ, թե ոնց գզզեցիր այն կատվին, որ շատ նման էր նրան: Հա, մենք իրեն բերել էինք ու մտածում էինք, որ դու կկարծես, թե նա է, որ կմեղմանա քո ցավը, բայց ոչ…Հա՛, փիսո՛, դու եզակի ես: Նույնիսկ շատ մարդիկ այդքան զգայուն չեն, ինչքան դու: Դու մեծատառով կատու ես: Ասում են` կենդանիները բնազդով են շարժվում: Հիմա արդեն չգիտեմ բնազդն ինչ է, բայց երևի մարդն էլ է կենդանու նման: Բնազդ, թե մտածելու ունակություն, ի՞նչ տարբերություն…

Արդեն զգում եմ, որ անկարող պիտի լինեմ ականատես լինել այս փոքրիկ արարածների վշտին: Ցած եմ դնում գրիչս ու գնում եմ քնելու՝ այդ կենարար մահվան մեջ խեղդելու այն ցավը, որ ինձ ստիպեց հասկանալ ու զգալ իմ դիմաց նստած այդ երկու կարմիր, փոքրիկ աչքերի տառապանքը:

Հուլիս 8, 2014 

Կոտայքից Տավուշ

Ես Կոտայքի մարզում եմ ապրում, բայց երբեք չեմ ուրացել արմատնե­րս, որ ծլարձակվել են Տավուշի մարզի Այգե­ձոր գյուղում։ Այդ գո­ղտրիկ անկյունում ապրում են իմ բոլոր բարե­կամները։ Իմ ընտանիքը երեկ հրավիրված էր այնտեղ մի կարևոր առիթ­ի, որը հայերը կոչում են բանակի քեֆ, ինչով արդեն ասվում է ամեն բան։ Խնջույքը կազմ­ակերպվել էր Մոնթե Մե­լքոնյանի անվան ռազմա­մարզական վարժարանն ավարտած իմ զարմիկի հա­մար, ով շուտով կդառնա Հայոց բանակի զինվո­ր։ Շտապելով բարի ծառ­այություն մաղթել բոլ­որ զինակոչիկներին` ուզում եմ ասել նրանց, որ քանի դեռ դուք տա­լիս եք հայրենիքի պար­տքը, մենք պարտք ենք մնում ձեզ` մեզ խաղաղ երկինք բերելու համա­ր: Շնորհակալ ենք, որ ազնիվ եք հայրենիքի ու մարդկության առաջ։

Այգեձոր հասնելու հա­մար մենք անցանք երկու հարյուր երեսուն կի­լոմետր, իսկ այդ հինգ ժամ տևած ճանապարհը լի էր զանազան պատմու­թյուններով ու դեպքեր­ով, ինչի մասին էլ կպ­ատմեմ հիմա։

Ես շատ հետաքրքիր պա­տմություններ էի լսել Այգեձորի մասին, բայց այս մեկը նորություն էր ինձ համար։ Այգե­ձորը, որը շրջապատված է հսկա ժայռերով, ու­նի գաղտնիքներ իր փեշ­երին ծվարած անտառներ­ում։ Ասում են, որ գյ­ուղում եղել են մարդի­կ, ովքեր երազ են տես­ել, և իմանալով թաքնվ­ած ոսկու տեղը` գտել են այն և հարստացել։ Հեքիաթի նման է, բայց Այգեձորը տեսնողները հեքիաթներին հավատում են։ Ավազակների համ­ար կուզեի հիշեցնել, որ ոսկի գտնելու համար նախ երազ է պետք տե­սնել. կարևոր պայման է։

Ավազակներից անցնե­նք ավանակներին։ Երեկ ես իմացա, որ ավանակ­ների զգայական հատկու­թյունները չափազանց ուժեղ են։ Նրանք մշտապ­ես քայլում են ամենից անվտանգ ճանապարհով։ Հին ժամանակներում ճանապարհներ կառուցելիս ավանակի հետքերին են նայել, որպեսզի ճամ­փան լավը լինի։ Հետաք­րքիր է` մենք ավանակ ենք կոչում մարդկանց հիմար լինելու դեպքու­մ, բայց այս կենդանին­երին հետևելով ենք առ­աջ գնում։

Երբ հասանք գյուղ, ու հանդիպեցի հարազատնե­րիս, իմ մեջ ավելի ամ­րապնդվեց այն միտքը, որ ծառը առանց արմատի փայտի կտոր է, որից լավագույն դեպքում պա­րսատիկ կարելի է պատր­աստել, հակառակ դեպքո­ւմ միայն այրել։ Հայր­ենիքը ամուր է, երբ արմատները չեն մոռացվո­ւմ։ Եկեք ամուր պահենք Հայաստանը։

Taguhi Agasyan

261. Արկած

Ամռան գալը իմ սիրելի` ամեն ինչից բողոքող հայ ազգի սրտում, նախ առաջացրեց երջանկություն, ապա դժգոհություն։ Ես որոշեցի հետ չմնալ ու բողոքել ուրիշների բողոքներից։

261-ը այն երթուղայինն է, որով ես ամեն օր գնում եմ համալսարան, ապա տուն գալիս։ Թեև 261-ը շատ հարմարավետ է, բայց երբ բազմությունը մի դժվարության է հանդիպում, առաջանում է կոնֆլիկտ։ Առաջին անգամ, երբ նման միջադեպի հանդիպեցի, միայն ժպտացի, այն էլ ուղևորներից մեկի կատակի վրա։ Երբ երկու կանայք իրար հետ բանավիճեցին, մի երիտասարդ ծիծաղելով ասաց.
-Լույսը դեռ նոր է բացվել…

261-ի համար կարևոր չէ, թե օրվա ինչ ժամ է. եթե ուղևորները դժգոհ են, ապա անպայման վիճելու են։ Իսկ վեճի ընթացքում ում մտքին ինչ գալիս է, բարձրաձայնում է։ Ահա ամառային փոքրիկ պատկեր։

- Պատուհանները կբացե՞ք, շոգից մեռնում ենք,- զայրացած հայտարարեց մի կին, որը դեռ նոր էր ներս մտել։
- Ես առողջական խնդիրներ ունեմ, եթե պատուհանը բացեմ, քամու տակ կմնամ,- հանգիստ տոնով պատասխանեց մեկ այլ տիկին։
- Հիմա ամբողջ ժողովուրդը խեղդվի, ինչ է թե` դու չմրսե՞ս,- ավելի զայրացավ առաջին կինը։
- Վարորդին ասեք, թող օդափոխիչը միացնի,- խորհուրդ տվեց պատուհանի կողքի տիկինը։
- Պետք է բոլոր պատուհանները փակեք, որ օդափոխիչը միացնելիս արդյունք ունենանք,- հայտարարեց վարորդը։
Ինչևէ, վարորդի հորդորին համաձայն` արեցինք այն, ինչ պետք է։ Հազիվ կրքերը մարեցին, երբ բախում սկսվեց մի տիկնոջ ու մի երիտասարդի միջև։
- Տղա ջան, որ այդպես հենվել ես ձողերին, ես չեմ կարողանում բռնվել, մի փոքր այն կողմ գնա…,- խոսքը դեռ կնոջ բերանում էր, երբ երիտասարդը պատասխանեց։
- Այսօր բոլորը զայրացած են։ Մեծ կին եք, բռնվել եմ, որ չընկնեմ Ձեզ վրա։
- Բայց ես զայրացած չխոսեցի, ուղղակի խնդրեցի, որ թույլ տաս բռնվեմ, թե չէ ես էլ կընկնեմ, – ասաց կինը։
Տղան միայն հոգոց հանելով մի կողմ գնաց։

Իսկ թե ամեն անգամ նմանատիպ վեճերի ժամանակ ով է մեղավոր,  ինչպես ասվում է հայտնի հումորում` ո՜չ ոք չգիտի։ Կարիք չկա մարդկանց կոպտել, այն էլ առանց ճանաչելու։ Պետք չէ ոչ էլ էգոիստ գտնվել ու բոլոր հարցերին նայել միայն մի անկյունից։ 261-ով մենք ամենաշատը անցնում ենք մեկ ժամվա ճանապարհ, և այդ մեկ ժամը պետք չէ անցկացնել ատելությամբ ու թշնամանքով։ Կարելի է երբեմն էլ զիջել, մանավանդ, որ այդ դեպքում չենք զրկվի մեր ուսադիրներից։ Եվ կապ չունի` դու որ համարի երթուղայինով ես գնում այս ու այն կողմ, կարևորը, որ չմոռանաս` այստեղ քեզ միշտ սպասվում է 261 արկած, որը պետք է արժանապատվությամբ անցնես։

ՀԱՎԱՏՔԸ ՄՈՐՈՒՔԻՍ ՄԵՋ ՉԷ, ԱՅԼ ՍՐՏԻՍ

Ես սերում եմ մի տոհմից, որի նախապապերը եղել են քահանաներ: Պապիս հետ զրուցելիս` բազմաթիվ անգամ անդրադարձել ենք մեր տոհմին և նրա ծագմանը: Բնականաբար ինձ շատ հետաքրքիր էին բոլոր պատմությունները, որոնք լսում էի պապիկիցս: Մի օր որոշեցի ավելի մանրամասն ծանոթանալ իմ պատմությանը: Սկսեցի տարբեր տեղեկություններ հավաքել տոհմի և նրա արմատների մասին: Թե պապիկիցս, և թե տանեցիներից ստացած տեղեկությունները մի տեսակ քիչ էին թվում: Երբ ես իմացա, որ մեր տոհմից երկու քահանաներ իրենց հետ Հայաստան գալով բերել են Գրիգոր Նարեկացու գիրքը, որոշեցի ծանոթանալ նաև գրքի պատմությանը: Հաջորդ օրը առավոտյան գնացի մեր ազգակիցներից մեկի տուն: Լսել էի, որ նրանք լավ գիտեն մեր ազգի պատմությունը, և նրանց տանն է գտնվում Նարեկագիրքը: Անկեղծ ասած, ես նրանց դեռ չէի էլ ճանաչում:

-Բարև ձեզ, Տանյա տատիկ…

-Բարև…,-զարմացած, բայց սիրալիր ձայնով պատասխանեց ինձ:

Ներկայացա, թե ով եմ ու ինչ եմ ուզում, իսկ նա ժպտաց ու ներս հրավիրեց:

Երկար զրուցեցինք, պարզվեց, որ մենակ էր ապրում մինչև իր աղջկա գալը արտերկրից, ով կարճ ժամանակով է եկել: Ես նրան պատմեցի իմ մտադրության մասին: Նա ասաց, որ ուրախ կլինի օգնել ինձ, բայց իր աղջիկը ավելի լավ է տեղյակ մեր տոհմի մասին, քան ինքը:

-Ըհ, բալես , եկանք,-աղջկա հետ սենյակ մտավ Տանյա տատիկը:

Դե, իհարկե, զարմանալի է, որ աղջիկը ավելի տեղյակ է, ասեմ, որ սկզբում ինձ համար ևս, բայց մեկ օր անհամբեր սպասելուց հետո ամեն ինչ պարզ դարձավ, երբ ես ու Շուշանիկը գնացինք այդ կնոջ հետ հարցազրույցի:

-Ինչպե՞ս է պատահել, որ Դուք ՝ տիկին Հայաստան, ավելի լավ եք ծանոթ մեր տոհմի պատմությանը:

-Նախ ասեմ, որ իմ հայրը զբաղվել է տոհմագրությամբ, տատս և պապս աստվածատուր շնորհ են ունեցել մարդկանց բժշկելու, որոնց ականատեսն եմ եղել ես: Ես ավելի հետաքրքրված եմ եղել իմ պատմությամբ, քան մյուսները: Այդ պատճառով էլ ես ավելի շատ բան եմ տեսել և հիշում:

-Ո՞ր թվականին են Հայաստան գաղթել Տեր-Հակոբյանները և ո՞րտեղից:

-1822 թ. գաղթել են Արևմտյան Հայաստանից: Եկել են երկու քահանաներ՝ տեր Երեմը և տեր Հակոբը, և դրա համար մեզ ասում են «տերտերի ցեղ»:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված քահանաների հետ:

-Երբ աքսորում էին բոլոր հոգևորականներին, Տեր Սահակին ասում են` կամ պետք է մորուքը խուզի, կամ պետք է աքսորեն: Տեր Սահակը չի համաձայնվում մորուքը խուզելու պայմանին: Բռնի ուժով խուզում են նրա մուրուքը և աքսորում: Բռնադառողներին Տեր Սահակը ասում է. «Որդյակս, հավատը մորուքի մեջ չէ, այլ սրտի»:

-Նրանք գալով Հայաստան, իրենց հետ բերել են Նարեկացու մատյաններ: Որտե՞ղ են գտնվում այդ գրքերը հիմա:

- Դրանք երկուսն են եղել: Մեկի մասին տեղյակ չենք, բայց մյուսը` փոքրը, մեզ մոտ է, մեր տանը:

-Իսկ ինչպե՞ս է հայտնվել ձեր տանը:

-Այդ գիրքը Տեր Երեմից սերնդեսերունդ եկել է ու հասել պապիս: Պապս ունեցել է մի եղբայր, բայց նրան չեն տվել, տվել են իմ տատիկին և պապիկին, որովհոտև նրանք եղել են շատ բարի մարդիկ:

-Ի՞նչ կպատմեք Ձեր պապիկի և տատիկի մասին:

-Նրանք մեր գյուղի բոլոր որբերին բաժանել են ցորեն, հաց… Իմ պապիկը բժշկել է շատ մարդկանց: Նա Նարեկագրքի կողքին նստած ինչ որ բաներ էր մրմնջում ու բուժում էր անբուժելի հիվանդություններ: Պապիկիս մահից հետո դրանով զբաղվել է տատիկս: Էդ շնորհը մեր տոհմի մեջ է եղել: Նա նույն կերպ էր բուժում: Նա, հիշում եմ, որ իր բուժումները կատարում էր շաբաթվա մեջ երեք օր. Երեքշաբթի (չորեքմուտ), հինգշաբթի (ուրբաթմուտ) և շաբաթ (կիրակմուտ):

-Դուք ինչպե՞ս էիք արձագանքում նրա բուժման պրոցեսին:

-Մենք, քույրերով, նույն գործողությունները կատարում էինք մեր տիկնիկների վրա:

-Ի՞նչ պատմություններ կան կապված գրքի հետ,-հարցս ուղղեցի Տանյա տատիկին:

-Շատ փորձանքներից ա փրկել: Ուրեմն, իմ 7 երեխեն էլ մի սենյակում էին քնում, ես էլ քնելուց առաջ փակում էի սենյակի դուռը: Մի օր, քնած ժամանակ, երազիս մեջ լսեցի, որ մեկը գոռում էր` Տանյա՜,Տանյա՜… Վեր թռա… Գնացի սենյակ, տենամ` արդուկը մոռացել էի երեխեքի սենյակի բազմոցին, էն էլ վառվե իջէ տակ մինչև… Ու հետո պատմեցի սկեսուրիս, ասեց, որ էտի մեր Նարեկն ա փրկե:

-Իսկ Դուք ի՞նչ կավելացնեք, տիկին Հայաստան:

-Ես հիշեցի, որ տատիկս ասում էր, որ եթե երազանք պահես ու բացես Նարեկի էջերից մեկը, կարդաս, երազանքդ կկատարվի:

Մենք խնդրեցինք, որ մեզ ցույց տան Նարեկագիրքը: Չմերժեցին: Ես ու Շուշանիկը հետևեցինք ավանդազրույցին. երազանք պահեցինք:

Հունիս, 2014

Taguhi Agasyan

Սկսում ենք փոքր բաներից

Երբ խոսում ենք ամուր պետության ու հզոր հայրենիքի մասին, բոլոր բանավեճերի ավարտին մի եզրահանգման ենք գալիս, որի հետ համակարծիք են շատերը. ամեն ինչ սկսվում է փոքր բաներից։

Ես աշակերտներիս մի անգամ ասացի, որ ըստ իս, ավելի լավ կլինի, եթե յուրաքանչյուրս մեր աշխատանքին մանրակրկիտ ու լրջորեն ուշադրություն դարձնենք, ոչ թե խելացի երևալու համար խոսենք բաներից, որոնց մասին բավարար գիտելիքներ չունենք։

Ամենից թանկ հայրենիքի մասին շքեղ բառեր հնչեցնելուց առաջ պետք է չմոռանանք, թե որտեղից սկսվեց նրա հանդեպ մեր անտարբերությունը։ Միգուցե այն պահից, երբ ուսուցիչը նախատում է աշակերտին կամ անբավարար գնահատական դնում, բայց աշակերտը անտարբեր է դրա հանդեպ։

Ես մտադիր եմ մանկավարժական փոքր խնդիրների անդրադառնալով, ապա դրանք հարթելով` գոնե մի փոքր նպաստել գալիք օրվա բարօրությանը։
Այսօր իմ ուշադրությունը զգալիորեն գրավեց մի հարց, որը ամենևին նոր չէ, բազմիցս քննարկվել է, բայց ի վերջո ունենք այն, ինչ ունենք։ Խոսքս վերաբերում է հանրակրթական դպրոցում կիրառվող գնահատման սանդղակին։ Կուզեի խոսել դրա բացասական, ապա դրական կողմերի մասին։

1. Անբավարար գնահատականները դպրոցներում կհեռացվեն, քանի որ երեխաները սթրես են ապրում դրանց պատճառով։

Շատերս ենք դպրոցական տարիներին հուզվել այն ժամանակ, երբ չենք ստացել մեր ակնկալած գնահատականը։ Ուսուցչին գոհացնելը ոչ միշտ է հեշտ եղել, բայց դա նույնքան բնական է, որքան այրող արևին հաջորդող անձրևը կամ փոթորկի ժամանակ սև ամպերով պատված երկինքը։ Իսկ ո՞վ է ասում, որ երեխան միշտ պետք է ստանա այն, ինչ կամենում է։ Դիցուք նրան հաջողվեց տասներկու տարի շարունակ հեռու մնալ գնահատականի սթրեսից, ու նա սկսեց մտածել, որ ինքը բոլորին հավասար է: Բայց մի՞թե այդ նույն երեխան չի հայտնվելու հասարակության այլ խմբում ու ի վերջո մի օր չի հասկանալու, որ իր գիտելիքները ինչ-որ առարկայից զիջում են մեկ ուրիշին կամ առավել են, քան մյուսներինը։ Այդ ժամանակ նո՞ւյնպես պետք է վերացնել ցածր գնահատականները, որ հասարակության մի մասնիկը դարձած` արդեն չափահաս մարդը, սթրես չապրի։

2. Գնահատականով երեխաների ինքնագնահատականը սխալ է ձևավորվում։

Երեխաները սխալ ինքնագնահատական չեն ունենա և իրենց ցածր կամ չափազանց բարձր չեն զգա, եթե նրանց բացատրենք, որ ամեն ինչ հարաբերական է. այսօր ես բարձր գնահատական կստանամ, վաղը` մյուսը։ Պետք է վերջ դրվի հավերժ գերազանցների և հավերժ ծույլերի մտածողությանը` երեխաներին բացատրելով գիտելիքի իրական արժեքը։ Ծույլ աշակերտը այլևս ծույլ չի լինի, եթե նրան խրախուսենք ու սկսի կարդալ գրականություն, ծանոթանա իրեն հետաքրքրող առարկաների մանրամասներին։ Գերազանց աշակերտը պետք է իմանա, որ ինքը սիրով ու նույնիսկ հաճույքի համար պետք է կատարի հանձնարարությունները, ոչ թե նիշերի համար։ Կարիք չկա անքուն գիշերներ անցկացնել և մանկական ջերմ խաղերը շրջանցել մեկ բալ բարձր ստանալու համար, չէ՞ որ «տասը» ուղղակի թիվ է, ոչ թե կատարելության համարժեք։

3. Գնահատականները անկարևոր են դարձել։

Գնահատականները իրականում երբեք էլ կարևոր չեն եղել։ Այնպես չէ, որ նախկինում երկու ստացող աշակերտը վատագույնն էր կամ դրանով նա կկործանվեր, բայց չէ՞ որ այն սթափեցնում էր աշակերտին։ Անբավարար գնահատականը շատ կարևոր դեր ունի դպրոցական սանդղակում, որովհետև հնարավոր չէ համաչափություն պահել այն դեպքում, երբ պետք է լինի միայն դրական նիշ։ Դա բնության օրենքներին դեմ գնալու նման բան է։ Անձրևների համար ոչ բոլորն են խելագարվում, բայց առանց տեղումների բնությունը ծարավ կմնա։
Շարունակելի…