Qristine Hovsepyan

Ես մեղավոր չէի

Ընկնողն ասում է.

-Բարձրացրու՛ ինձ։

Ես մեղավոր չէի, որ ծաղրի առարկա էի դարձել։ Մեկ ծաղրում էր այն պատճառով, որ գեր եմ մյուսներից, մեկ ծաղրում էր ոչ գեղեցիկ համադրած հագուստիս համար, մեկ ուղղակի իր հետ լինելուս համար։

Ես մեղավոր չէի, որ իր համար բավականաչափ գեղեցիկ չէի, ու մեղավոր չէի, որ իր թիրախը հենց ես էի դարձել։ Ինքը փորձում էր թերարժևորել գոյությունս, կարևորությունս։

Իր աչքերում ես թերություն էի, ճիշտ որ, ոչ թե ունեի որոշ թերություններ, այլ ես քայլող թերություն էի։ Ցավ պատճառող խոսքերի պատճառով էր, որ գիշերներն անքուն էի անցկացնում՝ պարզելու համար, թե ինչով եմ պակաս մյուս աղջիկներից։ Գիտեմ, որ ոչ ոք ոչ մեկից բարձր կամ ցածր չի, ոչնչով ավել կամ պակաս չի, բայց այդ օրերին, չնայած ինչու՞ միայն այդ օրերին, հիմա նույնպես, երբ մի բան հաջող ընթացք չի ունենում, իր ցինիկ դեմքը, ցինիկ ծիծաղը, ցինիկ հայացքն եմ տեսնում ու մեղադրում ինձ՝ կարծելով, թե իրավացի էր, որ ես ոչնչի հասնել չեմ կարող։

Համարե՞լ ինձ թույլ միայն նրա համար, որ իր քայլերն ինձ ճնշել են, միանշանակ սխալ կլինի։ Համարե՞լ, որ իր արարքները եղել են այն պատճառով, որ ես անձամբ թույլ եմ տվել, կրկին սխալ կլինի։ Առհասարակ գաղափար չունեմ, թե ինչպիսինն եմ եղել իր համար. մեկն, ում վրա կարելի էր անվերջ ծիծաղե՞լ։

Որոշ հարցեր դեռ պտտվում են գլխումս։ Ինչո՞վ էր խանգարում իմ գոյությունը քո գոյությանը, մի՞թե իրարից անկախ՝ զուգահեռ ուղիղների պես շարժվել չէինք կարող։ Մի՞թե վերքեր մնացել են միայն իմ սրտում…

Ես մեղավոր չէի, երբ առաջին անգամ ձեռք բարձրացրեց վրաս, խնդիրը՝ ոչ պատշաճ հագուստս էր, հիշում եմ մարմնիս դողը, վախը, դողն ու վախը միասին։ Ես մեղավոր չէի, որ իմ խոսքերն իր համար տեղին չէին, ու նրան ստիպում էին ձայնը բարձրացնել ու թունոտ աչքերով խեղճացնել ինձ։

Ու՞մ է պետք, որ գոռում եմ, թե ուժեղ եմ, թույլ եմ փաստացի։ Թույլ ու փոքր։ Խոսել այս ամենի մասին, ու միևնույն ժամանակ լռել։ Տեսնել վատը, բայց այդպես էլ չընդունել։

Ինքը մնաց իմ մեջ, վատ երազի պես, երազի…

Լավագույնը բոլոր պապիկներից

Մանկությանս լավագույն տարիներն անցել են տատիս ու պապիս տանը: Ես միայն շաբաթ և կիրակի օրերին էի գնում մեր տուն «հյուր», քանի որ ծնողներս աշխատում էին և ինձ ու քույրիկիս չէին կարող խնամել: Այսպիսով, մեր խնամքով զբաղվում էին տատիկս ու պապիկս: Այդ օրերի իմ լավագույն ընկերը պապս էր:

Նրա անունը Վարազդատ է, բայց բոլորը նրան Վարո կամ Վարազ են ասւմ: Կարելի է ասել՝ օրվա մեծ մասը նրա հետ էի անցկացնում: Ծիծաղելին այն է, որ երբեք նրա ձեռքը բաց չէի թողնում և միշտ այնքան ամուր էի սեղմում, որ ձեռքս դրանից թմրում էր, երևի՝ նրանն էլ, բայց նա լռում էր դրա մասին ու երբեք չէր դժգոհում: Մեր առօրյան սկսվում էր ծառ տնկելով կամ խնամելով: Այդ ընթացքում նա ինձ շատ հետաքրքիր պատմություններ էր պատմում, և ես դրանք ընդունում էի հալած յուղի տեղ: Նրա ամեն մի ասածը ինձ համար գիտական լուրջ վարկած էր կամ աքսիոմ: Հիշում եմ, երբ մի անգամ ասաց, որ բզեզներին ամերիկացիներն են ստեղծել որպես կենսաբանական զենք, իսկ մեր հարևաններից մեկը հակառակվեց նրան: Այդ ժամանակ ես կատաղածի նման հարձակվեցի նրա վրա: «Ո՞վ է այդ սրիկան, որ փորձում է հակառակվել պապիկիս ասածին: Մի՞թե չգիտի, թե ինչ է նշանակում պապիկը կամ գուցե չգիտի, որ իմ պապիկը ամեն ինչ գիտի: Լավ, ես նրան ցույց կտամ»,- մտածում էի ես խոժոռ դեմքով: Այդ ժամանակ ես նրան համարում էի աշխարհի ամենավերջին մարդը, ու այդ օրվանից այդպես էլ չկարողացա սիրել նրան: Ինձ համար «պապիկ» հասկացողությունը մի տեսակ առասպելական, աստվածային բնույթ է ստացել:

Մեր հարևանությամբ մի չար մարդ էր ապրում (համենայն դեպս այն ժամանակ նա ինձ այդպիսինն էր թվում), և նրա թոռնիկները չէին այցելում նրան: Բոլորը նրան «Գոդոլ» էին ասում: Ինձ թվում էր, թե այդ կիսածաղրական, կիսավախենալու անունով մարդը հեքիաթից փախած հրեշ է: Մի անգամ ես զարմացած հարցրի պապիս.

-Պապի՛, Գոդոլը թոլնիկ չունի՞…

Ես զարմանում էի՝ ինչպե՞ս կարող էր մարդ թոռնիկ կամ պապիկ չունենալ: Դա ուղղակի հանցագործություն կարող էր լինել մարդկության հանդեպ: Իմ պատկերացմամբ դրանից կարող էր քաղաքակրթությունը կործանվել:

Պապիկս հողի ու ջրի մի մասնիկն է: Նա միշտ մոտ է կանգնած եղել բնությանը և իր հինգ երեխաներին ու ութ թոռներին ևս այդպիսինն է դարձրել: Բնության ու կյանքի նկատմամբ սերս հենց նրանից է գալիս: Հիշում եմ, երբ մայրիկս մի անգամ բարկացավ վրաս, որ շոկոլադը հողոտ ձեռքերով կերա, իսկ պապիկս սաստեց մորս, վերցրեց ինձ ու նետեց նոր փորված հողի վրա: Ես վերցնում էի հողը, լցնում շոկոլադի վրա և հաճույքով ըմբոշխնում: Ես իմ փոքրիկ թաթիկներով բռնում էի հողի միջի անձրևաորդերին, շոշափում, ուսումնասիրում: Հիմա նոր եմ հասկանում պապիս արածների իմաստը: Նա ուզում էր, որ իմ մատներով շոշափեմ ու ճանաչեմ բնությունը, գտնեմ իսկական երջանկությունը, որ հողի ու ջրի, ծառի ու ծաղկի մեջ է պահված: Նա շատ է սիրում բնությունը: Երևի բնությունն էլ նրան է շատ սիրում: Այդ պատճառով ինչին ձեռք է տալիս, կանաչում է, կյանք ստանում: Նրա այգում երևի մի քանի միլիոն ծառ կա՝ թե՛ պտղատու, թե՛ դեկորատիվ: Այնտեղ աճում է թութ, խաղող, ծիրան, սալոր, բալ, կեռաս, տանձ, խնձոր, ընկույզ, պնդուկ: Դրա մեջ առաջին հայացքից ոչ մի արտասովոր բան չկա, բայց, եթե հաշվի առնենք Հրազդանի ցուրտ կլիման, ապա դա ուղղակի հրաշք է: Նա իր թոռնիկների հետ նաև մի հրաշալի բարդիների պուրակ է տնկել, որտեղ էլ հենց անցնում են մեր ընտանեկան հավաքույթները: Հիշում եմ, երբ փոքր էի, մեր բարդիների պուրակ մի կին էր մտել և բանջար էր հավաքում:

Տատիկս բացատրել էր նրան, որ դա անտառ չէ, ու ինքը շփոթմամբ մեր այգի է մտել, բայց նա այդպես էլ չի հավատացել տատիս: Դե, մենք հասկանում ենք նրան, քանի որ առաջին հայացքից չէիր կարծի, թե դա մարդու ձեռքի գործ է:

Երբ փոքր էի, պապիկիս գլխին միշտ «օյիններ» էի խաղում: Երբ նա ինձնից ջուր էր ուզում, դա իմ գլխում դառնում էր մի նոր չարաճճիության ծրագիր: Ես նրա ջրի մեջ միշտ աղ, պղպեղ ու էլի մի քանի համեմունք էի լցնում, իսկ հետո մի քիչ փորձարկում էի այդ ջրից, գուցե համոզվելու համար, որ չեմ սպանի նրան, և ուրախ դեմքով իմ «ստեղծագործությունը» հրամցնում էի պապիս: Զարմանալի է, բայց նա երբեք ցույց չէր տալիս, որ ջուրը աղի էր, այլ ընդհակառակը, գրկում, համբուրում էր ինձ ու ասում.

-Վա՜խ, էս ինչ խամով ճուրա…

Ես էլ, ամաչելով իմ արածից, գնում էի սովորական ջրի հետևից: Դե, նա էլ երբեք չէր մերժում ինձ ու ամբողջը խմում էր: Բայց դա դեռ ոչինչ: Մի անգամ՝ երեկոյան, որոշեցի պապիկիս ծաղրածու սարքել ու մորաքրոջս շպարի պարագաներով ներկեցի նրան: Այդ ժամանակ նա շատ ծիծաղելի տեսք ուներ: Բայց ամենածիծաղելին այն էր, որ կարմիր լաքով ներկել էի նաև նրա եղունգները: Հաջորդ օրը նա աշխատանքի գնաց կարմիր եղունգներով, քանի որ մորաքրոջս ացետոնը վերջացել էր: Ես այդ քայլով ստիպեցի, որ բոլորը ծիծաղեն նրա վրա, բայց նա չբարկացավ ինձ վրա: Ախր, չէ՞ որ ես ուզում էի նրան մի քիչ սիրունացնել: Երբ երեխաներով ինչ-որ չարություն էինք անում, բոլորը գիտեին, որ պապիկի մատը խառն է այդ գործում: Նա միշտ մեր «հանցակիցն» է եղել: Այ, օրինակ սրանից երկու տարի առաջ, մենք հիշել էինք մեր ավազակությունները: Ես պապիկիս աղով սուրճ հյուրասիրեցի, նա էլ սկսեց դերասանություն անել. «Վատ եմ, մեռա…»: Մենք էլ շարունակեցինք նրա խաղը: Նախ, զանգեցինք մորաքրոջս ու մայրիկիս ու լացակումած ձայնով ինչ-որ կցկտուր բաներ ասացինք: Հետո համոզեցինք պապիկին, որ պառկի: Նրա կողքը դրեցինք դեղեր, ջուր, ճնշման ապարատ…Հաջորդ պահին մեր բակում էր արդեն երկու շտապօգնության մեքենա, մի քանի տաքսի, հարևաններ, բարեկամներ… Ճիշտ է, մենք էլ, պապիկն էլ մի լավ ծեծ կերանք (մենք մամայի կողմից, պապին՝ տատիի) մեր խաբեության համար, բայց մի լավ զվարճացանք: Դե, շտապօգնության մեքենաներն էլ պետք եկան միայն տնեցիներին ուշքի բերելու համար:

Պապիկիս բոլոր թոռնիկներն էլ պաշտում են նրան: Այդ սերը այնքան խորն է, որ բոլորը փորձում են ընդօրինակել նույնիսկ նրա ժեստերն ու շարժումները: Օրինակ՝ պապիկս խռռացնելու սովորություն ունի: Նա ասում է, որ այդպես է անում, որ քունը տանի: Մենք էլ՝ որպես նրա հարգարժան կրկնօրինակները, քնելուց առաջ սկսում էինք խռռացնել: Մենք կարծում էինք, որ դա լուրջ ավանդույթ է, և պետք է սրբությամբ պահել: Պապիկն էլ մեզ չհիասթափեցնելու համար սկսում էր իր կենցաղը «զարդարել» նորանոր տարօրինակ ժեստերով: Մեզ բոլորիս այնպես է թվում, թե նա ամենից շատ մեզ է սիրում: Գուցե նրանից է, որ նա շատ ունի սեր ու բոլորիս հավասար բաժանում է, բայց այն, որ նրա ամենախելացի թոռնիկը ես եմ, նա ինքն անձամբ է խոստովանել: Մեր ընտանիքում մի ավանդույթ կա: Երբ երեխաները դառնում են չորս-հինգ տարեկան, անցնում են պապիկի IQ թեստով: Մի անգամ պապիկս ասաց.

- Արի գնանք մի բաժակ կաթ խմենք, ասա՛՝ էհ՜:

-Էհ՜,- ասացի ես ժպիտով:

-Գնանք մի քիչ տելեվիզոր նայենք, ասա՛՝ էհ:

-Էհ՜,- կրկնեցի ես:

-Գնանք քնենք, ասա՛՝ էշ,- վերջացրեց պապիկս:

Երկար ժամանակ լռություն էր: Ես ոչինչ չէի ասում: Հետո սկսեցի լաց լինել:

-Հը՞, բալես, ընչի՞ ես լաց ըլնում,- հարցրեց պապիկս փաղաքշական տոնով:

-Պապի, բա որ ասեմ՝ էշ, նեղանա՞ս,- լացակումած շարունակեցի ես:

Պապիկս գրկեց, համբուրեց ինձ և հայտարարեց, որ ես իր ամենախելացի թոռնիկն եմ, և ես դրանից ինձ շոյված էի զգում:

Պապիկս ընդամենը չորս տարի է դպրոց գնացել, բայց այդ փաստը չիմացողը կկարծի, թե նա համալսարան է ավարտել: Նա իր կյանքում շատ գրքեր է կարդացել: Գուցե դրանից է, որ շատ հետաքրքիր պատմություններ գիտի: Նա ինձ համար իսկական հերոս է: Այո՛, նա իմ մանկության, պատանեկության և իմ ամբողջ կյանքի հերոսը կմնա: Իսկական հերոսություն է լինել լավ պապիկ և լավ մարդ: Նա իրական կյանքի հերոս է:

2014/07/29 

Qristine Hovsepyan

Ցավը

Չեմ հիշում, թե որ թվականն էր, բայց պարզ գիտեմ՝ դեկտեմբերի 7-ն էր։ Դեկտեմբերի 7-ը աշխատանքային օր է, ուստի մենք էլ սիրուն պատրաստվել ու դպրոց էինք գնացել։ Դպրոցում բոլորս տարբեր, բայց միմյանց նկատմամբ անտարբեր չէինք. դա լավ եմ հիշում։ Կարծես սովորական օր լիներ սովորական մարդկանց համար։ Մոռացել եմ արդեն՝ այդ օրը քանի դասաժամ ունեինք, կամ թե զանգերն առհասարակ քանի րոպեն մեկ էին հնչում, կամ էլ թե դասամիջոցներին առավել հաճախ ինչ էինք անում։ Բայց հիշում եմ ձեր աչքերի տխրության քանակը, պարոն Հակոբյան։ Վստահ եմ՝ մեր հանդիպման ժամին Դուք ինձ չեք ճանաչի, սակայն գլխումս կուտակված պատկերների մեջ ձեր աչքերում արտացոլված երկրաշարժը երկար կմնա։

Այս անգամ թվականը գիտեմ, 2022 թվականն էր, օրն էլի դեկտեմբերի 7-ն էր…
Աղոտ եմ հիշում, թե ինչ բառերով մեզ ցույց տվեցիք Սպիտակի երկրաշարժը, բայց Ձեր աչքերը, Ձեր տրտմությունը, Ձեր դեմքի մռայլությունը այսօրվա պես լավ եմ հիշում։ Ինչքա՛ն, ինչքա՛ն շատ ասելիք կար այդ աչքերում, ու մի քանի օրում ինչքա՛ն, ինչքա՛ն փրկության ճիչեր էիք լսել։ Դուք էլ Ձեր տխրության մասին ասելիս երևի չգիտեիք, որ շարքերում նստած աղջիկներից մեկը գրի կառնի Ձեր աչքերի մասին ու դեռ երկա՛ր, երկա՛ր տարիներ կհիշի ու երկրաշարժը կտեսնի Ձեր իսկ աչքերով։ Այդ օրը դուք Ձեզ նման չէիք, Ձեր մարմինն ամբողջությամբ կարծես պատված լիներ Ձեր աչքերով, Ձեր մեծ մարմնից միայն Ձեր փոքր աչքերն եմ հիշում։ Սկսեցիք խոսել, հիշու՞մ եք։ Զարմանալի էր, որ դասից դուրս ինչ-որ բանի մասին էիք ուզում խոսել, բայց զարմանալի թեմա չէիք ընտրել։ Սկսեցիք խոսել, ու ոչ թե շարժվում էր Ձեր բերանը, այլ էլի ու էլի Ձեր աչքերն էին խոսում, Ձեր աչքերն էին դարձել ամենախոցելի մասը Ձեր մարմնի։ Այսինքն նրանք արդեն խոցվել էին, նրանք խոցվել էին փրկվել կամեցողների ու գտնված դիակների պատկերները տեսնելիս։ Դուք էլ էիք խոցվել, ես Ձեզ այդ կողմից երբեք չէի տեսել։ Ձեր աչքերը, պարոն Հակոբյան, Ձեր աչքերն ու դրանց մեջ շողացող արցունքի հատիկները…

Գուցե Դուք այդ պահին կարծում էիք, թե մենք բախտավոր ենք, բախտավոր ենք այնքանով, որ մեր մաշկի վրա խոր ցավ չենք զգացել, Դուք ու մյուս բոլոր ուսուցիչները կարծում էիք, թե մենք բախտավոր ենք… Բայց այդժամ իհարկե ձեզանից ոչ ոք չգիտեր, որ տարիներ անց մեր տղաներից շատերը էլ ողջ չեն լինի, նրանց մայրերն էլ չեն գա դպրոց ու չեն լսի իրենց տղաների չարությունների մասին… Մեզանից ոչ ոք չգիտեր, ոչ ոք չգիտեր, թե ցավն ինչ է, ոչ ոք կյանքի գինը չգիտեր… Մենք հուզվում էինք պատմություններից, որոնք ուրիշի աչքերում ու ականջներում էին մեխվել, իսկ այսօր օդն անգամ արցունքոտ է: Ո՜վ կպատկերացներ, որ մեր ընկերների գերեզմանին ծաղիկ պիտի դնենք, ընկերների, որոնք այդպես էլ չհասցրին կյանքի համն առնել…

Taguhi Agasyan

Երեք փաստ ուսուցիչ չդառնալու համար և հակափաստարկներ

1. Որքան էլ տհաճ է, խոսքս կսկսեմ ֆինանսական թեմայից. երևի դա իսկապես կարևոր է, հակառակ դեպքում, դժվար թե աշակերտներս առաջին օրվանից ինձ հարցնեին`  արդյո՞ք ինձ կբավականացնի ուսուցչի աշխատավարձը, եթե ես աշխատեմ դպրոցում։ Շնորհակալ եմ նրանց այդ հարցը տալու համար, քանի որ այնպիսի տոնով են ասում, որ տպավորություն է ստեղծվում, թե ուզում են հետ պահել ինձ մի վատ բանից։ Պարզվում է, որ ես այդ վատ բանից ամենևին չեմ վախենում։ Ամեն ինչ չէ, որ գումարով գնել կլինի։ Որքան էլ գումարը կարևոր լինի, իմ նպատակը մեկն է` ուզում եմ հայ երեխաներին սովորեցնել իրենց ունեցած ամենագեղեցիկ լեզուն ու ամենահարուստ գրականությունը, իսկ դրա համար աստղաբաշխական գումարներ պետք չեն։ Իմիջիայլոց, գարնանային ջերմ եղանակը հրաշալի առիթ է, կարող ենք գնալ Մատենադարան:

2. Աշակերտներս շատ հոգատար են։ Հաջորդ վատ բանը, որից ինձ հետ են ուզում պահել, զայրույթն է։ Նրանք ասում են, որ ուսուցիչ դառնալու ցանկություն երբեք չեն ունենա, քանի որ այդքան նյարդեր չունեն։ Ես դեռ այնքան փորձ չունեմ, որ վստահ պնդեմ, թե երբեք ափերից դուրս չեմ գա, բայց դեռևս այնքան  համբերատար եմ, որ կարող եմ դասարան մտնել` հանգիստ տոնով խոսելով, չբղավելով այնպես, որ կոկորդս պատռվի։ Ի վերջո, էլ ինչո՞ւ են այս մասնագիտությունն ունեցողները նվիրյալներ կոչվում, եթե պետք է պատրաստ չլինեն իրենց զոհել հարկ եղած դեպքում։

3. Հասանք իմ չսիրած կետին. սերունդը սովորել չի սիրում։ Իսկապե՞ս։ Չեմ հավատում։ Ավելի շուտ սերունդը սիրում է սովորելուց զատ սովորեցնել, իսկ ոմանք դա հանդուրժել չեն կարող։ Ես հասկացա, որ առանց աշակերտների ապրել չեմ կարող այն ժամանակ, երբ քառասունհինգ րոպե շարունակ լսելով աշակերտիս պատմություններն ու հարցերը` հոգնածություն չզգացի ու ոչ էլ ձանձրույթ։ Ես սիրում եմ սովորել ու որքան էլ հիմա սովորեցնողի դերում եմ, չափազանց հետաքրքիր է լսել աշակերտի կարծիքը, ծանոթանալ նրա հետաքրքրություններին ու ի վերջո ցույց տալ, որ աշակերտը երբեք անտեսված չէ, նա ապագայի մարդն է` մեկը, ով մեզ կտանի լույսի ճանապարհով։

Արև ա շողեր

Դպրոցներում գարնանային արձակուրդ է։ Այս ժամանակաշրջանը սիրելի է թերևս բոլոր աշակերտների համար։ Իմ աշակերտները բացառություն չեն։ Այո, իմ երազանքի ճանապարհին ես ունեցա իմ առաջին աշակերտներին, որոնց համար ժամանակավոր, բայց նաև վերջին ուսուցիչն եմ, քանի որ նրանք ավարտում են դպրոցը։

Բազում ֆիլմերից, գրքերից ու իրական պատմություններից ոգեշնչված` ես մտա դասարան` ևս մեկ անգամ սեփական օրինակով սովորեցնելու համար, թե ինչ կարևոր է սիրելը մեր լեզուն ու գրականությունը։

Իմ աշակերտները շատ խելացի են, նրանցից յուրաքանչյուրը մի նոր հավատ է, նոր սեր մարդկային կյանքում։ Նրանք նաև չափազանց հոգատար են ու հնարամիտ։ Ես հասցրել եմ կարոտել նրանց արձակուրդների ընթացքում։ Դպրոցը մառախլապատ ու փոթորկահար անտառի է նման, երբ այնտեղ չկան աշակերտներ։

Երբեք չեմ մոռանա իմ առաջին դասը ու այն հարցերը, որոնք ուղղված էին ինձ։ Ժամանակի ընթացքում իմ աշակերտները ճանաչեցին ինձ, գուցե ոչ այնքան լավ, որքան կուզեի, բայց երբ ամեն անգամ նրանց շուրթերից լսվում է ինձ կանչող ձայնը, ես հասկանում եմ, որ դպրոցն այն վայրն է, որտեղ ես միշտ պետք է լինեմ։

Մինչև արձակուրդի սկսվելը` ունեցածս վերջին դասի ժամանակ, ես պատիվ ունեցա լսել նրանց երազանքների մասին։ Ես հավատում եմ աշակերտներիս երազանքների իրագործմանը։ Հավատում եմ, որ նրանցից յուրաքանչյուրը կդառնա այն մարդը, ինչ որ ցանկանում է. բժիշկ, ծրագրավորող, հնէաբան, Մեծ մարդ…

Երևի նրանք պատկերացնել անգամ չեն կարող, թե ինչ հաճախ են ուսուցիչները հիշում նրանց, ժպտում նրանց ասած մի բառից, սիրում նրանց` բոլոր սովորական ու անսովոր հատկանիշները, ու կարոտում, կարոտում, կարոտում։

Ուսուցիչն այն արևն է, որ պետք է լինի ամեն դասարանում, բայց նրա շողերը աշակերտներն են, առանց որի արև չի լինում։

Կան ուսուցիչներ, որոնք հաճախ են ուզում լսել, թե ինչ հիացած են իրենցով աշակերտները, բայց չգիտես ինչու, վախենում են հիացական խոսքեր ասել այդ նույն աշակերտներին։ Ես նման վախեր չունեմ ու այսօր, ավելի քան երբևէ, ուզում եմ ասել իմ աշակերտներին, որ շնորհակալ եմ այդքան տարբեր ու յուրահատուկ լինելու համար, և ի վերջո, չնայած, որ նրանցից միայն մեկն է իրեն այդպես կոչում, բայց ես բոլորին տեսնում եմ հենց այդպես` ՇՔԵՂ։

Anahit Arshakyan

Կրկնահիշողություններ ու երևակայատեսիլներ

Անշտապ, բայց ներքին շտապողականությամբ հանգցնում է ծխախոտը։ Ծանոթ ու հարազատ մեղեդին առաջին բանն է, որ հասնում է ականջներին։ Օրվա ամբողջ լարվածությունն անհետանում է արտաշնչի հետ։ Լսվում են նուրբ շշուկներ, կանացի ու տղամարդու միաժամանակյա լիաթոք ծիծաղներ, սառույցի խորանարդիկների թափահարման չխկոցներ ու գարեջրի սարքի ձայներ։ Կարմիր ու դեղին լույսերը համահունչ լցված են տարածության մեջ՝ ընդգծելով առանձին հատվածներ, որ պատին հենվելու ու հարմարավետ լռելու ցանկություն են առաջացնում։ Կախում է բաճկոնը։ Մատները զգում են կախիչի փայտի անսովոր սառնությունն ու փշաքաղվում է, չնայած, որ իր մատներն էլ միշտ սառն են։ Մի կողմում տեղավորած փարթամ ու իդեալականորեն վերևի ձախ անկյունից ընկած լույսի տակ փայլող առողջ մազերը բացում են սև զգեստի քառաթելը, որ ընկնում է իրանի մեջտեղում, ոչ իդեալականորեն ուղիղ՝ ընդգծելով թեքված պարանոցը, որ փոքր ինչ լարված ու այնքան փխրուն է թվում։ Մեջքի բաժանումները ստիպում են ցանկանալ դիպչել՝ վախենալով, որ մի անզգույշ շարժում, ու այն կկոտրվի։ Աջ ու ձախ թիակների արտահայտիչ հատվածներից սկիզբ առնող ձեռքը նման է աշնան մերկացած մի ճկուն ճյուղի, որ կիսածալվել է։ Նրանից սկիզբ են առնում հինգ երգուն, ավելի բարալիկ ու մեղմ անտառային քամով սնուցված ոստեր։ Դրանք իրենց գիրկն են առել խմիչքի բաժակը, որպես հասած պտուղ, որ ցանկացած պահի կարող է ընկնել, բայց չի ընկնում, մինչդեռ կարող ես սպասել այդ իրադարձությանը այնքան անվերջ, որքան ոտքերդ թույլ կտան կանգնել նույն անշարժ դիրքով։ Զգեստի մետաքսե ծալքերը ժողովված են իրար դիպած ոտքերի երերուն ծնկների վերևի հատվածում։ Ոտնաթաթերը ռիթմի հետ գնում ու գալիս են, ընդգծված ոսկորները խառնվել են կոշիկի թելերի հետ, որ գրկում են դրանք։ Նորամար ծխի գրեթե ցնդած հոտը հետ է բերում կյանքի բնականոն ռիթմին, տարածությունը խորն ու երկար շնչից հետո շարունակում է շնչել սովորականի պես։ Գլխի բարեհամբույր շարժումով ու ինչ-որ հեռու տեղ թափառող հայացքով հասկացնում է մատուցողուհուն, որ օգնության կարիք չկա, որ նա գիտի, թե ուր է գնում, որ իրեն սպասում են։ Սառը մատները ողջույնի փոխարեն հպվում են ուսիս աջ հատվածին։ Գիտի, որ չեմ վախենա։

Կիսաքնած երևակայատեսիլներից ազատվելու համար որոշում եմ դուրս գալ տանից։ Վերմակի խառնումներն ու թափահարումները իրենց վրա պետք է վերցնեին բոլոր մտքերը։ Դրա փոխարեն սենյակն է լցվում է ինչ-որ անբնական նարնջագույն լույսով։ Աչքերս բաց նայում եմ առաստաղին։ Անշարժ եմ։ Վերհիշում եմ՝ ինչից արթնացա։ Դեռ երկար ժամանակ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ի՞նչ անել ինձ տրված ժամանակի հետ։ Կրկնահիշողություններն ու ծակծկող զգացումապատկերները նորից լցվում են մարմնովս մեկ։ Կիսաարթուն մտքերից ազատվելու համար որոշում եմ ամեն դեպքում դուրս գալ տանից։ Անկողնուց վեր կենալիս, որը գրեթե հավասար է հատակի հարթությանը, մի պահ նույնիսկ չեմ ցանկանում բաց թողնել այդ վիճակը։ Ոտնաթաթերս գետնին հանդիպելու հետ մեկտեղ տխրությունով են պատվում վերջույթներս, որ վերջացավ․․․ Հետո գրեթե բան չեմ հիշում։ Սովորականի պես՝ նույն ճանապարհով, երգ լսելով, մարդաշատ ավտոբուսներով ու մենակ։ Սիրում եմ այս մենակությունը, որն ավելի շատ ազատության հոմանիշն է։ Սիրում եմ այս նույն ճանապարհը, որից կարելի էր հինգ տարում հանգիստ հոգնել, բայց ես երբեք երևի չեմ հոգնի։ Ամեն օր այն նման է դատարկ գրքի էջի և ամեն օրվա վերջ՝ նման վերընթերցելու պիտանի էջի։ Ինքն անշուշտ սխալվում էր, ասելով, որ իրենից շատ շուտ հոգնելու եմ։ Չգիտեմ, ես կարծում եմ, որ էդպիսին չեմ ու իրենից չէի հոգնի։

Երեկ, այս նույն ավտոլվացման կետի մոտ, մի աղունիկ էր կանգնած, ես նրան տեսնում էի ասես մոտեցրած օբյեկտիվով ու սևուսպիտակ հին ժապավենով կադրի մեջ։ Կարծես թե ոտքը վնասված էր։ Ես գլուխս որքան հնարավոր է երկար զննում էի նրան, երբ մի անցորդ զարմացած նայեց ինձ, և այդպես էլ չիմացա։ Ինքը հիշում էր, որ հենց այս՝ մրգերի ու բանջարեղենների արկղերի մոտ էր խոսել։ Հիշում էր․․․

Ես լսում էի դասախոսին դադարներով, հասկանում միայն ձեռքի շարժումների նշանակությունն ու ընկալում կանգնած դիրքը, ու թե ինչպես շտապողաբար ներս մտնելով, արագ հանեց վերարկուն, կախելով աթոռի մի հատվածում՝ ոչ ուղիղ դիրքով, և դեռ շնչակտուր սկսեց զեկույցը։ Քանի դեռ նա ուշանում էր, ես հանել էի նոթատետրս, որն ամեն դեպքում դրել էի պայուսակում, որևէ անհետաքրքիր կամ ամեն ինչից զատվելու ցանկության դեպքում մի բան նկարեմ կամ գրեմ մեջը, իմանալով, որ դժվար էլ թե ինչ-որ բան անեմ։ Նոթատետրը թաղվել էր ոտքերիս ու ձեռքերիս մեջ, երբ չգիտեմ թե որքան ժամանակ հետո և ինչից նորից աչքերս բացեցի ու դիրքս փոխեցի։ Ես չէի հիշում արդեն դրանում նկարվածների ու գրածների մասին։ Թեթևակի ժպիտ առաջացավ դեմքիս՝ մի էջ նայելիս։ Ժամանակը հետ տալու ցանկություն չկար, միայն գիտեի, որ այդ օրերին, երբ նկարվել էր նկարը, այնքան լա՜վ էր ամեն ինչ։ Ցանկացած պահ էլ մեռնելու համար իդեալական է։ Իսկ եթե ընտրել կյանքիցդ, ապա, ո՞ր պահը կլինի ամենաիդեալականը։ Չշարունակեցի որոնել այդ պահը, հարցնողը չէր սպասում պատասխանի, ու մտքերս ի վիճակի չէին շրջել անցյալով։ Հիմա էլ չգիտեմ ինչու չեմ ուզում մտածել դրա մասին։ Ինքն անշուշտ կմտածեր։ Նույնիսկ չհասցնելով մտածել՝ այդ պահը միանգամից կգտնվեր իր մտքում։ Այն կլիներ իրոք իդեալական։ Պարզության ու ռեալիզմի գեղեցկությանը չտիրապետող որևէ մեկը արժեք չէր գտնի նրա պատասխանի մեջ ու նույնիսկ կհիասթափվեր՝ սպասելով մի որևէ այլ արժեքավոր դրվագի։ Շատերի մոտ ուղղակի հարցականի նմանվող հայացք կառաջանար, որն ունակ չէ դուրս գալ իր տիրոջ աշխարհից ու մտնել նրա աշխարհ։ Իսկ ես նորից կլսեի պատասխանը՝ շուրթերից գիրք գրվելու պես ու կկուտակեի հիացած հայացքս լայնացած բիբերիս մեջ, որ չտեսնի։ Բայց իմ հայացքն էլ կլցվեր անվերջ մի հարցով․ անպատասխան  հարցով, որովհետև այդ զգացումը հենց ինքն է։ Ես  չունեմ պատասխանվելիք հարցեր․․․ Ենթագիտակցորեն ստուգում եմ մեր միջև հարաբերությունը՝ թեթևակի հեռանալով, թողնելով նրանց ազատ՝ ինձնից։ Նրանք հեռանում են լիովին այդ ազատությանն իրենց արժանի համարելով։ Ոչինչ չի փոխվում նրանցից առաջ ու հետո։ Հիմա նույնիսկ ազատ թողնելը, որ հեչ դժվար չէր՝ չի զբաղեցնում իմ միտքը՝ ամեն դեպքում պատասխանատվություն դնելով ուսերիս, էնպես որ մենակ շատ ավելի լավ եմ զգում ինձ։ Տարօրինակ օր է, նման անձրևային ու ամպամած օրվա։ Բայց իրականում թեթևակի ամպամած է, ու անձրև չկա։ Ես փորձում  եմ նկատել մարդկանց, շուրջբոլորը։ Նկատում եմ ինչպես լղոզված իրականության փաստադրվագներ։ Նրանք բոլորը ու ամեն ինչ կամ ինձ հետ կապ չունի կամ ինձնից անպոկ է։ Սիրում եմ այս երգը։ Այն զգացումները, որոնց մասին այն խոսում է այնքան հասկանալի են ինձ, բայց այնքան հեռու են թվում․․․ Ոչ ուրախ եմ այդ առիթով, ոչ էլ տխուր։ Չեմ ասոցացնում ինձ երգի հետ, երգն ազատ է ինձնից, մտածում եմ երևույթի մասին։ Մտածում եմ, որ այն կա կյանքում։ Մի օր եղել է իմ կյանքում, միգուցե էլի է լինելու։ Մտածում եմ, որ եղել է ուրիշների կյանքում։ Որ ձգտել են դրան ու փախչել դրանից, բայց միևնույնն է՝ ապրել դրանով ու շնչել այնքան ուժեղ, որ հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ գիտակցում ես, որ ցանկացած պահի կարող է  հենց օդդ շունչդ կտրել։

Laisse-moi devenir

L’ombre de ton ombre

L’ombre de ta main

L’ombre de ton chien

Վերելակով վերուվար եմ անում։ Մտածում էի ավելի շատ վիճակիս կհամապատասխանի աստիճաններո՞վ բարձրանալը, թե՞ ՝ վերելակով։ Բարձրանում եմ ամենավերևի հարկ, հասկանում, որ այն չէ, որն ինձ է պետք, բայց գիտակցում, որ երբեք չեմ նկատել պատուհանից բացվող լայն ու մեծ տեսարանը։ Կարելի էր վայրէջք կատարել ուղիղ դիմացի տանիքին, եթե թռչել իմանայի։ Երկար չեմ նայում ու չեմ էլ հիշում, թե ո՞նց էի նայում։ Նորից կանչում եմ վերելակը՝ այս անգամ պատահաբար սեղմելով այն հարկի նիշը, որն ինձ պետք էր։ Բացակայությունը ներկա է միայն կրկնահիշողություններով ու երևակայատեսիլներով։ Ուրիշ ոչնչով։

Ուրիշ ոչնչով․․․

Gayane Davtyan

Մի՛ գնա

Մի՛ գնա,

Արի՛,
Նստիր կողքիս,
Արի՛, հա.
Կզրուցենք
Մի քիչ…

Դե՜, աստղերը կհաշվենք,
Ինչպես միշտ,
Գիշերով արի`
Ձյուն դրած հոգով,
Արևը գտել ենք վաղուց:

Արի խոսենք կյանքից`
(Անվերջանալի մի թեմա)
Կարդա` ինձ համար բարձր պոեզիա
Դարձած նամակները մեր:
Ես դաշնակահար(ուհի) չեմ
Եվ ո՛չ էլ կիթառահար(ուհի),
Սակայն կնվագեմ լռության երաժշտությունն
Ու կմնամ երգիդ հավատարիմ հանդիսատեսը,
Բայց միակը…

Մենք հեռուներում մոտիկացանք.
Հիմա մոտ ենք
Չհեռանաս`
Մոտակայքում
Արի սկզբի հավատով լցված`
Դա թող նախաբան ու վերջաբան.

Ազատ ու մաքուր եղիր,
Ինչպես պոետն է
Իր բարձրաձայն խոհերում…
Բավ է տատանվես կրոնների մեջ,
Հոգուդ մեջ է տաճարը,
Միակ.

Թույլ չտաս հոգիդ մտածի, ինչպես միտքդ…

Հավատա՛,
Կսպասեմ,
Այն եռանդով, որով դաշտում եղած բոլոր ծաղիկներն էիր ուզում քաղել ու տալ,
Ու միշտ նույն զգացողությունն ես ունենում ծաղկաշատ տեղանքով պատահաբար անցնելիս,
Գիտեմ…

Դե, արի, հա…
Չխաբե՛ս, ինչպես մի օր
Խաբեց հույսն ու կորավ, բայց ո՛չ անհետ…