leyli tadevosyan1

Հի՜ն Գյումրվա ավանդույթներից է…

Հայերս ընդհանրապես շատ մաքրասեր ազգ ենք, բայց հայերիս մեջ էլ իրենց առանձնահատուկ մաքրասիրությամբ աչքի են ընկնում գյումրեցի կանայք կամ, ինչպես կոչում էին առաջ, «խանըմ աբլաները», որոնց համար շատ կարևոր էր տան մաքրությունը. ամեն ինչ պետք է մաքուր լինի`«ձնձղտա»:

Պատկերացրեք՝ ամեն շաբաթ հավաքել են տան ունեցած-չունեցածը, նստել են ֆայտոն ու մեծ-մեծ խմբերով գնացել են Արփա չայ՝ լվացք անելու, իսկ լվացք անելն էլ այսօրվա պես կես կամ առավելագույնը, մեկ ժամ չի տևել. առավոտից իրիկուն մնացել են Արփա չայում, մի քանի հերթով լվացել են. սկզբից պարզապես թրջել են հագուստը, հետո լվացել են օճառով, դրանից հետո հագուստը օսլայել են, որից հետո էլ պարզաջրել են. հիմա կասեք՝ էլի լավ հագուստ է եղել, որ դիմացել է, բայց օրենքը կամ, ավելի ճիշտ, «ադաթն» է էդպիսին եղել: Դե իսկ ողջ օրը սոված չմնալու համար հետները ավանդական «բոխչա» են վերցրել, որի մեջ զանազան ուտելիքներ են դրել: Երեկոյան էլ մաքուր լվացքով տուն են եկել, բայց հլը չավարտվեց լվացքի արարողությունը. սկեսուրները պիտի տեսնեին հարսների արած լվացքը ու ամենամաքուրը ընտրեին:

Նույն մրցակցությունը եղել է նաև լեննականյան բակերում: Աստված մի արասցե, եթե մեկի լվացքը կամ պարզապես օդափոխության գցած հագուստը կեղտոտ լիներ, ողջ բակը կքննադատեր, իսկ կեղտոտ հագուստի տերն էլ փնթի, ծույլ ու անբան կհամարվեր, բա… Իսկ նորահարսներն էլ պիտի ամենքից շուտ արթնանային, բակը մաքրեին, որ բոլորը արթնանային ու տեսնեին, որ մաքուր է, համ էլ հո ընտանիքի անունը գետնով չէի՞ն տալու: Ավելին ասեմ. այն ընտանիքներում, որտեղ չամուսնացած աղջիկ է եղել, բակն ու դուռը պետք է առանձնահատուկ մաքուր լիներ. եթե գալիս էին խնամախոսության ու տեսնում, որ բակը կամ դռան առաջ գցած գորգը կեղտոտ է, անմիջապես հետ էին դառնում, ու այդ աղջիկը «տանն էր մնում»…

Ամեն ամառ խանըմ աբլաները պիտի բուրդը լվանային, չփխեին, արևի տակ փռեին, որ լավ տեսք ունենա: Նույնիսկ մի զվարճալի դեպք է պատահել մի քանի տարի առաջ՝ կապված բուրդ չփխելու հետ. գյումրեցի մի ընտանիք տեղափոխվել է ԱՄՆ՝ ընդմիշտ ապրելու նպատակով, գալիս է ամառը, ու տանտիկինը իջնում է բակ՝ Հայաստանից բերած բուրդը չփխելու (հետո՞ ինչ, որ ԱՄՆ-ում են ապրում, բա մեր ադաթնե՞րը), այդ ժամանակ էլ ոստիկանները տեսնում են ու ձերբակալում գյումրեցի կնոջը՝ պատճառաբանելով, որ ագրեսիա կա այդ կնոջ մեջ, կարող է վնաս տալ մարդկանց…Դե, ի՞նչ արած, գյումրեցի ենք, մի բանով պիտի տարբերվե՞նք, թե՞ չէ…

Մի առանձին հանդիսություն էր ապակեղենի մաքրությունը. չէ՞ որ էդ ապակեղենի համար էն հին ժամանակներում հերթեր են կանգնել, բերել են ուրիշ երկրներից ու մինչև հիմա էլ նույն խնամքով պահում են: Ահավասիկ մեր ապակեղենի «թանգարանը»՝ էլ «մադոննա» ափսեներ, կոբալտից ծաղկամաններ, բյուրեղապակյա կամ որ ավելի հոգեհարազատ է հնչում, «խռուստալ»-ից գավաթներ…Եվ միշտ էլ  հպարտանալու առիթ է եղել հարուստ ապակյա պահարան ունենալը:

Ավելի պատկառելի մասն էլ, ով ինքնաեռ կամ հայտնի ֆիլմի «կամոդ»-ից  ուներ, պիտի անթերի մաքուր պահեր եզակի հանդիպող իրը՝ պսպղալու աստիճան:

Իսկ մեծ տատիկները՝ մամերը կամ նանիները, նույն անթերի մաքրությամբ պահում էին իրենց գոգնոցները, որը փոխվում էր միայն հյուրերի հետ թեյ խմելու ժամանակ: Մինչև հիմա էլ, երբ դրսում կարկանդակ կամ թխվածքաբլիթ վաճառողի ենք տեսնում, գնում ենք միայն այն դեպքում, եթե գոգնոցը մաքուր է լինում, բայց մեծ մասամբ չենք էլ գնում. մեր ուզածի պես մաքուր չի լինում… Այսօր էլ Գյումրիում, թեև վաճառվող խմորեղենի առատությանը, մի տեսակ վիրավորական է հյուրի առաջ խանութից գնված խմորեղեն դնելը: Հյուրերը տանտիկնոջ թխածը պետք է համտեսեն:

Ու ըսպես էլ միշտ տարբերվում ենք ու աչքի ընկնում, լեննականցի ենք ախր, ըբը…

Հրապարակվել է  29 օգոստոսի, 2014

hripsime baloyan

Իսկ դո՞ւ

Ինչո՞ւ մարդիկ այսքան չարացան մեկ մեկու հանդեպ։  Ամեն օր  քնելուց առաջ ինքս ինձ այս հարցն եմ տալիս։  Ո՞րն է պատճառը․  պատերազմը, համաճարակը, երկրում տիրող իրավիճակը: Ի՞նչն է մարդկանց անսահման վատը դարձրել, այնքան վատը, որ նախընտրում են չիմանալ դիմացինի հաջողությունների,  ձեռքբերումների մասին, որովհետեւ  լսելուն պես անբացատրելի նեղող, տանջող զգացողություն է առաջանում  նրանց մեջ,  որը չեն կարողանում թաքցնել  իրենց, իբր թե,  բարի դեմքերից։

Չեք հավատա,  բայց անկեղծ,  սրտից եկած ուրախությունը այլ կերպ է զարդարում ձեր դեմքը, իսկ կեղծ ժպիտն էլ ավելի է տգեղացնում ձեզ:

Հա, ի՞նչ կլինի,  որ հարևանի տունն ու մեքենան ավելի լավը լինեն, քան քոնը,  ի՞նչ կլինի, որ հարևանի աղջիկն ավելի լավ տեղ հարս գնա,  քան քո աղջիկը,  ի՞նչ կլինի, որ հարևանի պաշտոնը, գործը քոնից լավը լինի:  Չի լինի,  չէ, մի տեսակ նեղվում ես։

Մի բան պատմեմ:

Հյուր էի գնացել, ու պետք է թեյ խմեինք: Տանտիրուհին ասաց.

-Հռիփսիմե,  հանկարծ չթողնես թեյնիկում եղած ջուրը եռա,  թե չէ` հարևաններս կհարստանան:

-Մի հատ էլ ասա,-  ծիծաղելով ասացի ես:

-Հա, հա, որ ջուրը եռա թեյնիկում, հարևանները կհարստանան։

Սարսափելին այն էր, որ հյուրերն ասացին.

-Վա՜յ,  չգիտեինք,  բա շուտ ասեիր, որ մենք էլ  իմանայինք:

Սա չարություն չէ՞:  Բնականաբար թեյնիկում եռացող ջուրը չէր հարստացնելու հարևաններին, բայց նույնիսկ այդ մասին մտածելը ցավ էր տալիս բոլորին:

Որպեսզի տխուր չավարտվի պատմությունս, կասեմ․

Ես կլինեմ թեյնիկի ջուրը մինչև վերջ  եռացնող հարևան,  բարեկամ,  ընկեր քեզ համար։  Իսկ դո՞ւ:

Իմ ծննդավայր Գոգհովիտը

Ես սիրել և սիրում եմ իմ ծննդավայրը, որտեղ ծնվել, մեծացել ու հիմա ապրում եմ։

Իմ գյուղը քչերին հայտնի մի փոքրիկ անկյուն է, որտեղ ծնվել ու մեծացել եմ։ Իմ գյուղը Գոգհովիտն է։

Գոգհովիտ, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի Աշոցքի տարածաշրջանում, մարզկենտրոն Գյումրիից մոտ 11 կմ հյուսիս։

Գյուղի բնության մասին խոսելն ավելորդ է։ Տարվա բոլոր եղանակներին Գոգհովիտը միշտ գեղեցիկ է։ Նա գեղեցիկ է նույնիսկ գիշերով, երբ դրսում մթնում է, սկսվում են վառվել փողոցի լապտերները։

Ես շատ եմ իմ սիրում իմ գյուղը եւ երբեք այն չեմ մոռանա, կանեմ հնարավոր ամեն բան իմ ծննդավայրը զարգացնելու համար։

20220518_084448(0)-min

hovhanes

Հավատա ինքդ քեզ

Չգիտեմ` լա՞մ, թե՞ ծիծաղեմ։

Մեկ-մեկ ամաչում եմ, որ հայ եմ։ Մեկ-մեկ ափսոսում եմ էն ամբողջ ջանքն ու նեղսրտությունը, որ զգում եմ, մեկ-մեկ ուզում եմ փախնել ամեն ինչից. չլինել, չմտածել, չխոսել ու այլևս չքննարկել, մեր երկրում տիրող քաոսից փախնել։ «Ծիծաղելի է» չէ՞, երևի։

Ժամանակին ինձ չէի պատկերացնում առանց Հայաստանի, առանց Հայկականի, առանց Հայի ու չէի էլ պատկերացնում, որ մի օր կսկսեմ մտածել, որ մեզ տեղն է, ու մի բան էլ քիչ է մեզ, որ սթափվենք, որ ուշքի գանք։ Մենք մեր պետությունը կորցնելուց հետո էլ վախենամ ուշքի չգանք։

Ինձ երբեմն բռնացնում եմ այն մտքի վրա, թե արդյո՞ք արժի ընդհանրապես ապրել Հայաստանում, ինքս ինձ փորձում եմ համոզել, որ ոչ թե արժի, այլ ուղղակի պետք է, հարկավոր է, ու այլ տարբերակ չկա։

Հոգնել եմ շատ բաներից ու հատկապես տիրող քաոսից, որ պարտադրում են չգիտեմ, թե ովքեր, չգիտեմ, թե ինչու։ Մեկ-մեկ մտածում եմ` մենք արժանի՞ ենք մեր ստացած ժառանգությանը, երևի արժանի չենք, քանի որ ոչ կարողացանք ճանաչել այն, հոգ տանել նրան, էլ չեմ խոսում սիրելու մասին։ Քանի որ սերը ինչ որ բանի հանդեպ առաջին հերթին առաջանում է դա ճանաչելուց։ Իսկ մենք, կասեմ, որ մեզ դեռ չենք ճանաչում, հետևաբար նաև չենք էլ սիրում։ Չէ, ինքն իրեն սիրելը եսասիրություն չէ, դա առաջին հերթին ինքնահարգանք է, ինքնաճանաչում, ինքնաբացահայտում։ Բայց մենք լճացել ենք, ու տպավորություն է, որ առաջ գնալու ոչ տեղ ունենք, ոչ էլ այլևս նպատակ։ Ուզում եմ հավատալ, որ դա այդպես չէ։

Մի պահ է գալիս, երբ նայում ես շուրջ բոլորդ ու քո ուղեղի բջիջների հնարավորությունների չափով փորձում վերլուծել` լավ կամ վատ, ճիշտ կամ սխալ։ Մեկ-մեկ էլ մտքերով կիսվել կողքինիդ հետ։ Բայց երբ նկատում ես, որ չեն «լսում», չեն ընկալում, թե ինչ ես ուզում ասել իրականում` էդ ժամանակ խոսելդ էլ չի գալիս։ Մտածում եմ ու հասկանում, որ ինչ որ մեկին, ինչ որ տեսակետ համոզելու ցանկությունս ու պատրաստակամությունս արդեն  սպառվել է։

Երբեմն լռությունը շատ բան է ասում, գոռում, բայց հաճախ լսող չկա, իսկ թե լսում են` չեն էլ հասկանում, իսկ թե հասկանում են` հաճախ ընդամենը ունեցածդ ասելիքի 5-10%ը։

Միգուցե սխալ եմ, միգուցե հասկանում են ամբողջությամբ` տա Աստված։ Խոսքս չի վերաբերվում իհարկե հարազատների նեղ միջավայրին, ովքեր հասկանում են մեր ամեն մի շունչը։

Եվս մի բան եմ հասկացել, շատ կարևոր` որ մեկ տեղին ասած խոսքը շատ հաճախ 1000 ճառից կարող է ավելի կարևոր լինել։

Սա կարդացողին ուղղակի կուզեմ ասել` հավատա ինքդ քեզ։

 

Lilit Muradyan

Հայացք դեպի մանկություն

Հացատան երդիկից դուրս են գալիս ծխի տաք քուլաները` օդում տարածելով հացի անուշ բույրը։ Թոնրում արարվում է հայի սեղանը զարդարող հացը` լավաշը։

Մանկահասակ երեխաները շտապում են  ուտելու առաջին հացը (թոնրում թխված առաջին լավաշը, քանի որ թեժ կրակից այրվում է, այդ պատճառով ստանում է դառը համ) լավ իմանալով, որ այն հաստատ դառն է լինելու։ Հացատան դիմաց է գտնվում այն էլեկտրասյունը, որի վրա իրենց բույնն են հյուսել արագիլները, որոնք իրենց կափկափյունով շեղում են երեխաների ուշադրությունը և բերկրանք պարգևում նրանց։ Երեխաները հատկապես ուրախանում են, երբ արագիլներից մեկը իջնում և կեր է հայթայթում տան մոտակայքում գտնվող մարգագետնում։ Երեխաները վազում են դեպի մարգագետին և երփներանգ ծաղիկների վրա հանկարծ նկատում են գույնզգույն թիթեռնիկներին։ Երեխաներից մեկը ասում է.

- Գիտե՞ք, ասում են, որ թիթեռը մեկ օրվա կյանք ունի։
Ու որոշում են բռնել թիթեռնիկներին։ Ի՞նչ կա որ, միևնույն է, նրանք սպասելու էին հայրիկին ու պապիկին, ովքեր տուն էին վերադառնալու կեսգիշերին (դա յուրաքանչյուր աշխատավոր գյուղացու առօրյան է ամռան և աշնան ամիսներին)։ Իսկ մինչ այդ նրանք ուշադիր կհետևեին թիթեռնիկներին, գուցե կարողանային օգնել նրանց, չէ՞ որ նրանցից ոչ մեկը չէր ուզում պատկերացնել երփներանգ ծաղիկներն առանց գույնզգույն թիթեռնիկների։
Գիշերային խաղաղ լռություն է իջել գյուղի վրա, հանգած են բոլոր լույսերը, մարդիկ խաղաղ քուն են մտել։ Լռությունը մերթընդմերթ խախտվում է շների հաչոցով։ Եվ հանկարծ գյուղամիջից լսվում է տրակտորների  ծանոթ հռնդյունը։ Երեխաները սրում են իրենց լսողությունը, և ուրախանում, որ տուն են վերադառնում հայրիկն ու պապիկը, նրանցից երկուսը սկսում են թռչկոտել։ Նրանք համոզված են, որ հայրիկը դաշտի ծաղիկներ է բերելու, ուրախանում են` գուցե դրանցով կարողանան փրկել թիթեռների կյանքը։ Իսկ պապը` ալեզարդ ու տանջված ծերունին, որքան ջերմություն և սեր պիտի  բերի իր հետ` լցնելով իր ավանդական գերդաստանը…

Ափսո ֮ս, թիթեռի կյանքի պես անցավ մեր մանկությունը, հացատան երդիկը փակվեց։ Ծեր էլեկտրասյունը, որի վրա բույն էին հյուսել արագիլները, չդիմացավ ուժեղ քամուն, տապալվեց։ Տրակտորներից մեկի հռնդյունը դադարեց, որովհետև այլևս չկար գերդաստանի նահապետը։
Ծաղիկներն ու թիթեռները մեր մանկական հիշողություններում դարձան այն փարոսները, որոնք  մեր ողջ կյանքում կուղեկցեն մեզ։

Հայաստանի «Սիբիրը»

Ձեզ եմ ուզում ներկայացնել Հայաստանի «Սիբիրի»` Ամասիայի և Աշոցքի տարածաշրջանների եղանակային պայմանները: Ինչպես արդեն հասկացաք, խոսքս վերաբերվում է Հայաստանի ամենացուրտ տարածաշրջաններին, որտեղ ձմռանը լինում է -30 աստիճան ցուրտ և  ձյան շերտի 3 մետր բարձրություն:

Մեր մոտ տարվա եղանակները բաժանվում են հետևյալ կերպ՝ 6 ամիս ձմեռ, 2՝ գարուն, 2՝ աշուն և 2՝ ամառ:

Հետաքրքիր է, չէ՞: Դե, բնականաբար այստեղ ապրելը դժվար է, բայց մարդիկ սովորել են դրան: Անգամ կարող եմ ասել, թե որ օրը ինչ թիփի (բուք) է լինելու, և նախօրոք պատրաստվում են:

Զարմանալի կարող է թվալ, բայց անգամ դրանք իրենց անուններն ունեն՝ «Սուրբ Սարգսի», «Տերընդեզի» բքերը, որոնք համապատասխանում են հենց տոների օրերին: Իսկ արդեն «Պառվի ուլերը», «Հայր և որդին» և «Լագլագը» առանձին պատմություններ ունեն:

«Լագլագ».  նախ և առաջ նշանակում է` արագիլ: Բուքը այդպես են կոչել, որովհետև մարտի 9-ին արագիլները կարծելով, թե գարուն է, հետ են գալիս: Ճանապարհին ուժեղ բուք է բարձրանում, ու նրանք սատկում են:

«Պառվի ուլերը». էլ մտածելով, թե գարունը եկել է, ապրիլի 1-ին պառավը ուլերին դուրս է թողնում դրսում արածելու, և բքի պատճառով հետ չեն վերադառնում:

«Հայր և որդի».  հայրը և որդին ապրիլի 7-ին ոչխարը տանում են սարը և բքի պատճառով հետ չեն վերադառնում:

Շատերը կարող են մտածել, թե սրանք ուղղակի խոսակցություններ են, բայց բոլոր թիփիները այստեղ` Հայաստանի «Սիբիրում», լինում են ճիշտ ժամանակին:

Հրապարակվել է 3.03.2016 

edita Galstyan

Բզեզ, ձմեռ, գարուն

Բռնում եմ բզեզին, պահում ափերիս մեջ, հետո կյանքը գալիս, ձեռքերիցս փախցնում է տզզացող այդ …

Դուք բզեզ տեսել եք, չէ՞։

Ես էլ եմ տեսել, բայց տեսել եմ ձմռանը, այն ժամանակ, երբ միակ շնչավոր էակը, որ կարելի է դրսում բռնել, ձյունն էր։ Նա գալիս էր, նստում գրքիս էջերին ու ինձ շեղում ընթերցանությունիցս։ Բայց գիտե՞ք՝ նա չէր բզզում։ Միակ ձայնը, որ կարող էի ես լսել այդ բզեզիկից, իր տոտիկների՝ գրքիս տառերին բախվելու ձայնն էր։ Ես փորձում էի ազատվել նրանից, փակում էի գիրքս, բայց նա կրծում էր հոգիս, պոկում գրքի թերթերը, շապիկը ու էլի հայտնվում ափիս։

Մեկ֊մեկ նա հասնում էր սրտիս ու  նստում ձախ ձեռքիս ափին, հետո թռչում, գնում նստում էր լուսամուտին ու որ դուրս նայեր, թե չէ, ծառերը կծաղկեին, ես կհիանայի բալենու գեղեցկությամբ, կյանքից դուրս մնացած բզեզիկս կժպտար, ու ես կտեսնեի՝ ինչպես են բակի երեխաները խաղում տզզացող բզեզիկի հետ։

Գարունը խառնվում է ձմռանը, բզեզը՝ կյանքին, իսկ ես էլի մնում եմ ձմռան ու գարնան արանքում…

Հայաստանի պատանի թղթակիցների կայքը 8 տարեկան է

Հիշենք պայծառ պահերը ձևավորման, կայացման, վերելքների ու վայրէջքների:

Մենք  շարունակում ենք մեր գործունեությունը, հաճախ դառն արցունքները կուլ տալով: Չէ՞ որ կյանքը շարունակվում է, ամեն տարի նոր պատանիներ են միանում մեզ, և հույս ունենք, որ մեր ընթացքը շարունակվելու է:
Շնորհավորում ենք: