Հայացք են թողնում
Խոսում էին աչքերդ, խոսուն էր հայացքդ․․․ Պայծառ էր օրը, փայլում էր արևը, հիանալի էր ամեն ինչ, բայց թախծոտ էին իրարից հեռացող աչքերը։ Այդ աչքերը ամենաառեղծվածայինն էին։ Գալ խոստացող, իրար գրկող ու հեռանալ չցանկացող հայացքները սփռված էին շուրջբոլորը։ Կյանքումս տեսած ամենաանհասկանալի բաներից էին նրանց հայացքները։ Չգիտեի՝ ուրա՞խ էին, թե՞ տխուր, հպա՞րտ էին, թե՞ արդեն կարոտած։ Թվում էր՝ երազումս էի ու երբ արթնանայի, ամեն ինչ պայծառ էր լինելու այն արևի նման, որը այդ օրը այդպես էլ չջերմացրեց ոչ մեկի սիրտը․ կարոտ մնացինք արևի ջերմությանը։
-Աստված հետներդ, տղե՜րք,- լսելի դարձավ ամեն կողմից, ու գնաց այն ավտոբուսը, որը երկու տարով բաժանեց ծնողին զավակից, քրոջը՝ եղբորից։
Այդ սպիտակ ու կապույտ գծերով ավտոբուսը ինձ պարտք է նաև եղբորս։ Այդ օրվանից անցել է տասնութ ամիս, բայց նրանց հայացքը դեռ այնտեղ է, եղբորս հայացքը դեռ այնտեղ է։ Ամեն անգամ, երբ անցնում եմ այդ տարածքով, հայացքը գալիս է աչքերիս առաջ, թվում է՝ նոր եմ ճանապարհում, նորից եմ զգում նույն ցանկությունը՝ ամուր գրկել․․․ Զինվորս հայացք թողեց այնտեղ՝ այն դռան առաջ։ Ու այդ հայացքում կարոտ կար անսահման, ու այդ հայացքում սեր կար անսպառ։ Հիշում եմ նաև այն ժպտերես պապիկի հուսադրող խոսքերը ու խրոխտ հայացքը, որ սևեռեց ինձ վրա ու ցույց տալով շքանշանները՝ ասաց․
-Ինչո՞ւ ես լացում, աղջի՜կս, եղբայրդ հետ կգա, այն էլ՝ այսպիսի շքանշաններով։ Զինվորի համար չլացե՛ք, զինվորի համար հպարտացե՛ք։
Պապիկը ճիշտ էր․ շքանշաններ ունես, մնում է՝ գաս։ Անկեղծ ու թախծոտ հայացքներ տեսած տարածքում ձեզ սպասողներ կան։ Կարոտն անսահման է, սպասողները՝ անհամբեր։ Մենք՝ կարոտած, դու՝ կարոտված ու շատ սպասված։ Հայացք թողեցիր, այն էլ՝ անմոռաց։ Խոսում էին աչքերդ, խոսուն էր հայացքդ։
Ասում են
Դատարկություն։ Ընդհանրապես, որտե՞ղ է լինում դատարկ։ Ջրհորո՞ւմ՝ գարնանը չտեղած անձրևների պատճառով, մառանո՞ւմ՝ ամռանը չքաղված բերքի պատճառով, սառնարանո՞ւմ՝ չկատարված գնումների պատճառով, ուղեղո՞ւմ՝ չստացված գիտելիքի պատճառով, հոգո՞ւմ՝ չստացված հոգևոր սննդի պատճառով, թե՞ ի վերջո սրտում՝ չստացած սիրո պատճառով։ Բոլոր տեղերում էլ դատարկ լինում է, բայց որի՞ դատարկությունն է առավել անտանելի։
Առանց ջրհորից հանած ջրի, ասում են, կապրես միջինում 2-10 օր (կախված միջավայրի ջերմաստիճանից)։ Առանց մառանում և սառնարանում եղած սննդի, ասում են, կապրես միջինում մեկ ամիս, պատկերացրեք՝ ինչքա՜ն շատ է։ Առանց ուղեղի կամ ունեցած դատարկ ուղեղով հա՜ էլ կապրես՝ հուսադրող համարելով, որ մեդուզաները առանց այդ ծալքավոր օրգանի ապրում են հարյուրից ավել տարիներ։ Առանց հոգևոր սննդի էլ կապրես ոնց էլ չլինի, դե հա, ասենք ես Մոցարտ չլսեցի, կամ Վան Գոգի կտավներով չզմայլվեցի, չե՞մ ապրի, կապրեմ, էն էլ ոնց կապրեմ։
Բայց այ երբ սիրտն է դատարկ, երբ սիրտը տածած սիրուն փոխադարձը չի ստանում, այ այդ ժամանակ է, որ դադարում ենք ապրել, կարելի՞ է ապրել առանց սիրտ, չէ՛, չի կարելի, ես թույլ չե՛մ տալիս։ Ապրել կկոչվի՞ այն կյանքը, որը առանց սեր է ու առանց զգացմունք, կամ որում սեր և զգացմունք տածողը միայն դու ես։ Կլինի՞ ապրել, եթե կլինի, խնդրեմ, եկեք և ապացուցեք ինձ, նորօրյա գիտուններ, դե ես էլ՝ խելոքս ու հնազանդս, կլսեմ ձեզ, կհամոզվեմ, ու «կապրեմ»՝ արդեն առանց սրտի։
Աշխատեք հագեցած պահել ձեր հոգին էլ, մարմինն էլ, բայց դրանք հագեցնելու մոլուցքով տարված՝ չմոռանաք հանկարծ սիրելու մասին։
Ասում են՝ ներսը դեռ չի դատարկվել, ափսոս, ասողն էլ եմ մենակ ես։
Մեր սեփական ընտրությունը
Բոլորս էլ կյանքում հաճախ ենք կանգնում ընտրության առաջ, ու հաճախ չենք ընտրում այն, ինչը իրոք մենք էինք ուզում, այլ ընտրում ենք այն, ինչը ուզում են մեր ծնողները, ընկերները, բարեկամները։
Արդյոք ճի՞շտ է դա. հիմա կհասկանանք։
Ավարտվեց 2019-20 ուստարին, և մենք՝ դպրոցը ավարտածներս, դեռ վաղուց կանգնած ենք եղել այդ ընտրության առջև․ արդյոք սովորե՞լ բուհում, թե՞ ոչ, կամ եթե սովորել, ապա ի՞նչ մասնագիտությամբ։ Եվ հենց այս փնտրտուքների ժամանակ է, որ մեր գլխին տեղատարափի նման թափվում են հազարավոր, իբր թե լավ ու բարեսիրտ խորհուրդներ, որոնք ապակողմնորոշելուց բացի ուրիշ ֆունկցիա չեն կատարում մեր կյանքում։
Ամենասարսափելին այն է, երբ մենք, դեռ մեր սեփական ընտրությունը չկատարած, տրվում ենք այդ բազում խորհուրդներից մեկին ու գնում այնտեղ, որտեղ բոլորովին մեզ չէին սպասում, և ահա, խնդրեմ՝ դու չես լինի այն, ինչի մասին երազել ես միշտ։
Մենք սիրում ենք մեր ընկերներին, ծնողներին ու բարեկամներին, բայց մենք ենք ապրելու մեր կյանքը և ոչ թե նրանք, ու եկեք ապրենք այնպես, ինչպես մեր սիրտն ու հոգին են ցանկանում։
Ես կատարել եմ իմ ընտրությունը այնպես, ինչպես իմ հոգին է ցանկացել, վստահ եմ, որ հաջողությունը, նկատելով, որ դեպի իրեն եմ վազում, ինձ ընդառաջ կգա։
Երբ նորից երեխա դառնամ
Իրո՜ք, մանկությունը մեկ ակնթարթի նման է թռչում: Աչքդ չես հասցնում թարթել, ու մանկությանդ տարիները գնացքի նման անցնում են կողքովդ՝ միայն սպիտակ ծուխ թողնելով:
Այնքան կուզեի հետ բերել ոչ վաղ անցյալում մնացած օրերը: Կուզենայի նորից փոքրիկ երեխա լինել, որը կվազեր իրենց փոքրիկ պարտեզում, կպոկեր իրենց պարտեզի վարդի թերթիկները ու իրեն Կոկո Շանել կերևակայեր…
Հիշում եմ՝ ինչպես էի ամեն ամառ «օծանելիքի գործարան» բացում: Երբ մեր պարտեզի վարդագույն վարդերը բացվում էին, մայրիկիցս թաքուն պոկում էի վարդերի թերթիկներն ու սառը ջրի մեջ սկսում էի ճզմել: Տանից օծանելիքի աման էի «գողանում» ու պատրաստածս ընտիր հեղուկը լցնում ամանի մեջ: Հետո գնում էի տուն ու ցույց տալիս մայրիկիս: Դե, մայրիկս էլ, իհարկե՜, ասում էր, որ շատ անուշ է բուրում:
Մի անգամ էլ նույն պարտեզի նույն վարդերի մոտ ինքս ինձ հետ պահմտոցի էի խաղացել: Թաքնվել էի վարդերի մեջ: Տանեցիները մոտ 30 րոպե փնտրում էին ինձ: Իսկ ես ինձ համար նստել էի վարդերի մոտ ու հիանում էի արարքովս: Չէ՜, այդքան էլ չարաճճի չեմ եղել։
Հիմա շատ տխրությամբ եմ նայում տանը նստած երեխաներին, որոնք կարանտինի պատճառով զրկվել են իրենց մանկության չարաճճիություններից: Մնում է միայն հուսալ, որ այս ամենը շուտ կավարտվի: Եվ երեխաները կկարողանան նորից բակում վազվզել ու ուրախության ճիչեր արձակել:
Սիրելի՜ մանուկ, շնորհավորում եմ տոնդ: Ցանկանում եմ, որ մանկությանդ յուրաքանչյուր օր լցված լինի միայն ուրախությամբ ու մանկական անհոգությամբ:
Եվ մի խնդրանք՝ մի՜ շտապիր մեծանալ, գնացքը արագ է շարժվում..․
Կգա, որ պահմտոցի խաղանք
Ավտոբուսում շոգ էր: Պատուհանը բացել էի, որ մի քիչ քամի գար: Թորոս հասնելուն տասը րոպե էր մնում… Երբ ավտոբուսից իջանք, ինձ մի հարց էր տանջում. «Ինչպես եմ այս ծանր ճամպրուկը մինչև սենյակս հասցնելու»: Մի կերպ հասա սենյակս, տեղավորեցի իրերս, և քանի որ դրսում շատ լավ եղանակ էր, որոշեցի մի փոքր շրջել ճամբարի տարածքում:
Դուրս եկա տնակիցս ու առաջինը նկատեցի, որ ինչ-որ մարդիկ կային, որոնք ճամբարականներ չէին: Նրանք սայլակներով շրջում էին և հավաքում գետնին թափված աղբը: Այդ կանանց հետևից երեխաներ էին վազվզում: Երեխաները չափից դուրս կեղտոտ էին, շորերը՝ պատառոտված, դեմքերը՝ արևառ: Իսկ երեկոյան էլ նկատեցի այդ երեխաների զվարճալի քայլը: Դրսի բեմը մեծ սպիտակ կտորով էր ծածկված, և երբ քամին փչում էր, կտորի ծայրերը վերև ու ներքև էին շարժվում: Երեխաները կախվում էին կտորից ու ճոճվում քամու հետ զուգընթաց:
Երեք-չորս օր էր անցել ճամբար ժամանելուցս. սենյակ էի վերադառնում հերթական դասընթացից հետո: Սենյակս գտնվում էր անմիջապես բեմի դիմաց: Բեմի կողմից աղմուկ լսեցի, գլուխս դարձրի, որ տեսնեի՝ ինչ է պատահել…
Վախից քարացած մնացի տեղումս կանգնած: Մի խումբ մարդիկ էին հավաքվել: Գետինը ամբողջությամբ արյան մեջ էր: Հասկանալով, որ քաջությունս չի հերիքի մոտենալու և նայելու համար, մտա սենյակ: Ընկերներիցս իմացա, որ այն կանանցից մեկի երեխան հերթական անգամ կախվել էր կտորից ու ճոճվել: Քամին անկանխատեսելիորեն ուժգնացել էր, երեխային բարձրացրել էր վերև ու հետո նետել քարերի վրա:
Դուրս եկա, որ տեսնեի, թե ինչ է կատարվում դրսում: Նկատեցի, որ ծառերի հովին՝ խոտերի վրա, մի երեխա է նստած լալիս: Մոտեցա նրան, կողքին տեղավորվեցի, սկսեցի հետը զրուցել.
-Անունդ ի՞նչ է:
-Լիլիթ:
-Լաց մի էղի, լը սիրուն ժպտա:
-Գիտես՝ ընկերս էր ընկնողը:
-Վայ, ըբը ի՞նչղ եղավ, օր ընկավ:
-Մենք մեզի համար կխաղայինք, քամին օդը հանեց Արամին ու շպրտեց այ էն քարին:
Անկեղծ ասած՝ չգիտեի՝ ինչ ասեի: Սկսեցի թեման փոխել.
-Ըբը, ստեղ ընչի՞ գուկաք:
-Մեր մամաները ստեղ կաշխատին, իրանց հետ գուկանք, օր տունը մենակ չմնանք: Ամեն առավոտ ոտքով գուկանք, իրիկունն էլ կերթանք մեր գյուղ:
-Հա, բը դպրոց կերթա՞ս:
-Չէ, ես շորեր ու կոշիկներ չունիմ: Ոչ էլ գիրք ու տետր ունիմ:
Ու այստեղ ես ինձ հազիվ զսպեցի, որ լաց չլինեի: Վազեցի սենյակս ու քաղցրավենիք բերեցի այդ փոքրիկ աղջնակին:
-Աբրիս, քուրիկ: Շատ համով է:
Մյուս օրերին, երբ տեսա փոքրիկին, հարցրի՝ ինչպես է ընկերը: Նա ժպիտը դեմքին ինձ նայեց:
-Արդեն լավ է: Բդի գա, օր իրար հետ պահմտոցի խաղանք:
Մեր տասներկուսից առաջ և մեր տասներկուսից հետո
Իմ երազներում լուսինը եռում է,
Աստղերը եռում են ցանկություններից.
Գիշերը իջնում, նստում է ուսիս
Ու կանչում է քեզ՝
Արի՛ իմ սերազ,
Արի՛ գրողի ծոցը…
Բեժ
Լևոն Բեժանյանը, նույն ինքը՝ Բեժը, գյումրեցի երիտասարդ գրող է։ Շատ է սիրում գիրք կարդալ և քնել՝ մեկնաբանելով, որ քնից հետո ուղեղը շատ լավ է աշխատում, և շատ հաճախ կիսաքնած ժամանակ շատ լավ մտքեր են առաջ գալիս։
-Ինչպե՞ս և քանի՞ տարեկանից ես սկսել ստեղծագործել, և կա՞ն ընտանիքում մարդիկ, ումից ժառանգել ես քո տաղանդը։
-Առաջին բանաստեղծությունս գրել եմ «Վան Հելսինգ» ֆիլմը դիտելուց հետո՝ առավոտ շուտ։ Գիշերը ֆիլմը դիտելուց հետո, երբ առավոտյան արթնացա, շախմատի երկու թագավորները դրեցի իրար մոտ ու գրեցի։ Հետո զգացի, որ պետք է գրեմ։ Երբեք չէի մտածել գրելու մասին։ Դա եղել է 12 տարեկան հասակում։ Ժամանակին պապիկս է ստեղծագործել, հետո քեռիս, իսկ հիմա էլ՝ ես։
-Իսկ ի՞նչ նշանակություն ունեին շախմատի երկու թագավորները։
-Մի փոքր բարդ է բացատրելը։ «Վան Հելսինգ» ֆիլմի մեջ կա տեսարան, երբ նկարը կենդանանում է և երկու եղբայրներ սկսում են կռվել միմյանց դեմ։ Եվ ես մտածել եմ, որ շախմատի սև և սպիտակ թագավորները իրականում թշնամիներ չեն, այլ թշնամացած եղբայրներ։
-Ո՞ր զգացմունքներն են քեզ մղում գրելու։
-Արդարությունն ու սերը։
-Ո՞վ է առաջին ընթերցողդ և ինչո՞ւ նա։
-Մայրիկս իմ առաջին քննադատն է։ Ստեղծագործություններս առաջինը նրա մոտ եմ կարդում։
-Իսկ ինչպե՞ս ես վերաբերվում քննադատություններին։
-Եթե առողջ քննադատություն է, ուրեմն շատ լավ, և եթե քննադատությունը բացատրված է, միայն օգուտ է տալիս։
-Քեզ համարո՞ւմ ես հաջողակ մարդ։
-Այո՛։ Ես բախտավոր մարդ եմ, ես աշխատասեր չեմ, եթե անկեղծ, բայց արդար եմ թե՛ իմ, թե՛ շրջապատիս նկատմամբ։ Երևի հենց այդ արդարությունն էլ գրավականն է։
-Քեզ համար ո՞րն է մարդկային ամենաբարձր զգացմունքը, և ունե՞ս իդեալներ։
-Ես իդեալներ չունեմ, միշտ զզվել եմ այդ բառից։ Մարդը պետք է իր սրտին լսի, ոչ թե մտքով իդեալներ ստեղծի։ Ամենաբարձր զգացմունքը սերն է, և սերն է կյանքի միակ իմաստությունը։
-Ո՞ր սկզբունքով ես առաջնորդվում կյանքում։
-Այս կյանքը մեկ անգամ ենք ապրում և պետք է ապրենք արժանապատվորեն, որպեսզի 10 տարի հետո չամաչենք այսօրվա արածներից, որ հարգենք մեզ միշտ ու ամեն տեղ և չկորցնենք մեր հարգանքը հասարակության մեջ։
-Քո սիրելի հեղինակը, գիրքը, և ինչո՞ւ։
-Պարույր Սևակ։ Ես սիրում եմ, երբ գրականությունը խնդիր է լուծում. Սևակի գրակությունը այդպիսին է։ Սիրելի գիրքը՝ Ռեմարկ, «Հաղթական կամար»՝ դժվար ժամանակներում մեծ ռոմանտիզմ, ամեն ինչ իդեալականացրած չէ, կեղտոտ միջավայրում սիրո կանաչ ծիլ, սիրուն է։
-Ի՞նչ արժեք ունի քեզ համար հայ գրականությունը, և ո՞ւմ ես համարում հայ գրականության ամենաբարձր գագաթներին հասած հեղինակ։
-Հայ գրականությունը, և հատկապես՝ պոեզիան, ինձ համար աշխարհի ամենասիրուն գրականությունն է։ Պարույր Սևակ և Եղիշե Չարենց։
-Ի՞նչն է մեզ պակասում այսօր։
-Հոգևորը և մաքուրը։ Օդից կարևոր ու ջրից անհրաժեշտ։
-Այսօրվա գերքաղաքականացված կյանքում պոեզիան ի՞նչ կշիռ ունի։
-Ինչպես նշում է Եսենինը՝ պոետի շնորհը հոգիներ շոյելն է, եթե մարդկանց հոգիները պետք է շոյվեն միայն քաղաքականությունից, ապա ես հրաժարվում եմ պոետ կոչվելուց։
Ես տեսել եմ քո ձայնը…
Փաթիլը իջավ, ձյունը գրկեց նրան,
Ձայն չլսվեց, բայց ես տեսա…
Այդպես քո աչքերն են բացվում լուսաբացին,
Եվ այդպես կամաց աչքերդ են փակվում,
Երբ մութ է։
Այդպես ժամացույցի ձայնը չի լսվում աղմուկի մեջ,
Եվ այդպես ձուկն է շնչում թվացյալ ականջներով։
Ես տեսա, թե ինչպես է գոռում ներսդ կկվի նման,
Երբ դեռ տասներկուսը չէ…
Տասներկուսին օրվա դասամիջոցն է։
Օրամիջոցին գոռում են լապտերները,
Գոռում են մայթերը մեջքացավից,
Գոռում է ամենը, ինչը չի շնչում,
Իսկ շնչավորները… չեն լսում։
Ես տեսել եմ քո ձայնը,
Որովհետև անջատել եմ հեռուստացույցը,
Որովհետև չեմ լսում քաղաքական գոռոցները,
Որովհետև չեմ լսում,
Որովհետև… տասներկուսին մենք հանդիպման ենք։
Օրամիջոցին կյանքը բաժանվում է երկու մասի.
Մ.տ.ա. և մ.տ.հ.՝
Մեր տասներկուսից առաջ և մեր տասներկուսից հետո…
Բեժ
Նամակ ինքս ինձ
Գիտեմ՝ շատերդ արդեն հոգնել եք կորոնավիրուս բառը ամենուր լսելուց: Բոլորն էլ հոգնել են երևի: Սոցիալական տարբեր հարթակներում ուղղակի լող են տալիս նյութեր, որոնցում շատերը իրենց կարծիքն են արտահայտում կորոնավիրուսի չլինելու, գոյություն չունենալու վերաբերյալ: Բայց այսօր խոսքս դրանց չի վերաբերելու:
Համավարակը ինձ մտածելու ու վերլուծելու շատ առիթներ է տվել: Ու ուզում եմ ինքս ինձ նամակ ուղղել, որով կպարտադրեմ ինքս ինձ փոխվել դեպի լավը, կպարտադրեմ ինքս ինձ գնահատել ունեցածս:
Երբ ամիսներ առաջ ես ամեն առավոտ զարթուցիչիս ձայնն էի լսում, ուզում էի ուղղակի գլուխս մտցնել բարձի տակ ու շարունակել քնել: Նայում էի դուրս. մութ էր ու ցուրտ: Չէի ուզում վեր կենալ անկողնուցս: Չգիտեի՝ ինչ պատճառ բռնեի, որ մի հինգ րոպե ավել քնեի: Ձանձրանում էի նույնանման առօրյայիցս: Բայց արի ու տես, որ այդ առօրյան մի օր կդառնար Լուսնին դիպչելու նման մի բան: Չէի գնահատում իմ կյանքի ոչ մի վայրկյանը, ապրում էի, կարծես անվերջ էլ այդպես ապրելու էի՝ չհավատալով այն խոսքին, որ չգիտես, թե վաղը ինչ կարող է պատահել հետդ:
Իսկ հիմա անկեղծորեն խոստովանում եմ, որ երանի եմ տալիս առաջվան: Գիտեմ՝ պատմության մեջ տասնյակ այսպիսի համաճարակներ են եղել. մարդիկ հաղթահարել են դրանք: Նաև մի քանի տասնյակ անգամ ավելի պատերազմներ են եղել. դրանք էլ են հաղթահարվել: Ու մարդիկ նորից ապրել են այնպես, ինչպես միշտ են ապրել: Բայց ես կուզեմ, որ այն օրը, որ ավարտվի այս ամենը, մեր կյանքը այլ լինի: Այլ լինի դրական առումով:
Ես ինքս ինձ խոսք եմ տալիս, որ մինչ հին առօրյային վերադառնալը կփոխվեմ ու կփորձեմ փոխել այն ամենը, ինչ ինձնից է կախված:
Էդիտա ջան, սկզբում դու պետք է ներես բոլորին, ովքեր քեզ ցավ են պատճառել, թողել են վատ իրավիճակում: Չէ՞ որ մարդը իրեն թեթև է զգում, երբ չարություն չկա իր ներսում: Հետո դու ծնողներիդ, մտերիմներիդ, ծանոթներիդ շատ կասես, որ իրենց շատ ես սիրում: Առաջ դու մտածում էիր, որ սիրել բայը կորցնում է իր արժեքը, երբ շատ ես օգտագործում: Փաստորեն սխալվել ես: Դու երբեք չես ատել ոչ ոքի, բայց կան մարդիկ, որոնց չես կարողացել սիրել: Ուրեմն երբեք չլցվե՜ս չարությամբ ու ատելությամբ, անգամ, երբ չես կարող սիրել:
Սրանից հետո դու ամեն առավոտ արթնանալիս Աստծուց պետք է շնորհակալություն հայտնես, որ արթնացել ես, առողջ ես: Բայց և չպետք է երբեք վիրավորես ինչ-որ մեկին իր անհավատ կամ թերահավատ լինելու համար: Դու պետք է հանդուրժես բոլորին ու իրենց աշխարհայացքը: Չնայած՝ գիտեմ, որ միշտ էլ հանդուրժել ես բոլորի կարծիքը անխտիր:
Քեզ վատը ցանկացողներին երբեք նույնությամբ չպետք է պատասխանես: Նրանց պետք է սիրես այնքան, որ ամաչեն իրենց քայլերից: Քեզ նախանձողների կարծիքից չպետք է թուլանաս, այլ պետք է քաջությամբ ընդունես ու առաջ նայես:
Գլխիցդ պետք է հանես ու հեռու շպրտես բացասական մտքերը: Դրանք երբեք քեզ չեն օգնելու, այլ միայն խանգարելու են տեսնել կյանքի գեղեցկությունը:
Եթե այս ամենը դու կարողանաս անել ու հաղթահարել ամեն վատ բան քո մեջ, դրանց փոխարեն քեզ լցնելով դրականով, ապա դու աշխարհը մի փոքր կթեքես դեպի լավը:
Ստորագրում եմ․
էդիտա Գալստյանը՝ Էդիտա Գալստյանին
Դու էն սուսիկ-փուսիկների՞ց ես
Քանի որ մի ուսումնական տարի ևս իր ավարտին է մոտենում, ուզում եմ ամփոփել ավագ դպրոցիս առաջին տարին: Իհարկե՜, ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, շատ անհանգիստ էի ավագ դպրոց մտնելիս: Նոր շրջապատ, նոր ուսուցիչներ, նոր մթնոլորտ…
2019 թ. օգոստոսի 30
Մտնում եմ դպրոց, ոչ մեկի չեմ ճանաչում, ինձ հետ են նաև հին դասընկերներս, բայց քանի որ նրանք բնագիտական հոսքում էին սովորելու, ես գրեթե մենակ էի: Հերթով դասղեկները գալիս ու իրենց դասարաններին տանում են ներս, ընկերներիս էլ են տանում: Ես մնում եմ մենակ:
Զգում էի, որ կողքիս կանգնածներից ոչ մեկը տասներորդ դասարանցի չէ, չգիտեի՝ ինչ անել: Դասարանս արդեն հաստատ ներսում էր: Որտեղի՞ց գտնեի. մեկ էլ մի մենակ աղջկա տեսա, պարզվեց՝ ինքն էլ է տասներորդ դասարանցի: Որոշեցինք փնտրել մեր դասարանը: Հերթով մտնում էինք առաջին հարկի դասարանները:
-Էս դասարանը 10-ի հումանիտա՞րն է:
-Չէ, սա բնագիտական է:
-Բարև ձեզ, սա 10-ի հումանիտա՞րն է:
-Հա, եկեք, երեխե՜ք ջան:
Մտածում եմ, որ վերջապես գտել եմ դասարանս. էն էլ անունս չկա մատյանում:
-Ձա՜գ ջան, անունդ չկա: Արի քեզ մյուս հումանիտար դասարան տանեմ:
Գնում եմ, լարվել եմ: Մենակ ինձ են հատուկ նման դեպքերը, չէ՞:
Վերջապես մտնում եմ իմ դասարան: Աղմուկ է, չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Մեկ էլ մեկը ասում է.
-Արի, արի հլը: Կողքս նստի:
Ես թեթև ժպիտը դեմքիս տեղավորվում եմ սև մազերով, մեծ աչքերով, սիրունիկ մի աղջկա կողքին:
-Անունդ ի՞նչ է:
-Էդիտա, քո՞ւկդ:
-Լաուրա է, Լաուրա:
-Հաա, հաճելի է:
-Ի՞նչ ձևի աղջիկ ես: Դու էն սուսիկ-փուսիկների՞ց ես, թե՞ ժիր ես:
-Դե, եսիմ: Միջինոտ…
Շունչս սկսում է կտրվել: Չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Ուզում եմ փախչել:
-Ի՞նչ շորեր կսիրես հագնել: Ես օրինակ՝ դասական:
-Եսիմ: Դասական չեմ սիրե ես:
Մտքիս մեջ փրկություն եմ հայցում. «Աստված ջան, էս ուր եմ ընկել»:
Մեկ էլ կողքից սկսում են հերթով հետս խոսել ու թվարկել իրենց անունները: Իհարկե, ոչ մեկի անունը մտքիս չմնաց: Բացի…
Եթե անկեղծ լինեմ, ապա առաջին տպավորությունս ահավոր էր: Չէի էլ մտածում, թե ինչքան շուտ եմ «մերվելու» նոր դասարանիս: Չէի էլ մտածում՝ ինչքան եմ սիրելու: Ընդհանրապես ես շուտ եմ հարմարվում նոր միջավայրին, բայց այս անգամ ինձ թվում էր՝ երկու օրից ավել չպետք է մնայի այս դասարանում:
Չգիտեմ՝ ինչու է բոլորին առաջին հայացքից թվում, որ ես «էն սուսիկ-փուսիկներից եմ»: Բայց գիտեմ, որ էդ սուսիկ-փուսիկը շատ է լարվում դաս պատմելիս: Էլ չեմ խոսում, որ մի թեթև լարվելիս այտերս ահավոր կարմրում են: Սկսում եմ թեթև դողալ: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ առաջին անգամ դաս պատմելիս փորձում էի անընդհատ շունչ քաշել, որ չլարվեի։ Ես էլ ասածիս չեմ հավատում: Ես ո՞ւր, չլարվելն ո՞ւր:
Առաջին անգամ հայոց լեզվի դասը ես էի ուզում պատմել: Դասը սովորել էի բառ առ բառ, տառ առ տառ: Ես ընդհանրապես դաս սովորելիս մեկ անգամ կարդում եմ, մեկ անգամ էլ պատմում: Բայց այս անգամ երևի 7-8 անգամ պատմել էի դասը, որ դասարանում պատմելիս ոչինչ չշփոթեի: Հերիք էր, որ մի բառ շփոթեի, ու պատրաստ էին կարմիր այտերս:
Գնում եմ դասը պատմելու, սկզբում լավ է ամեն բան: Չեմ խայտառակվել դեռ: Հետո զգում եմ, որ լարվածությունը սկսում է կուլ տալ ինձ: Մտքիս մեջ ասում եմ. «Էդիտա, չխառնես, կսպանեմ»: Ու ես լարվածությունից սկսում եմ բառեր հորինել: Հա, շատ է լինում, որ հայերենս արաբերեն է դառնում.
-Հայերենի ձևավորումը համընկնում է հայ ժողովրդի կազ, կազ, կազմվանը..․
-Հավանաբար, կազմավորմա՞նը:
-Հա, հա:
Մեկ է, չստացվեց: Մի թարս բան անելու էի, չէ՞: Մեկ էլ զգում եմ, որ այտերս այրվում են, դասը պատմում, նստում եմ: Ձեռք եմ տալիս այտերիս…
Գրեթե նույն բանը կրկնվում է պատմության ժամին: Գնացել էի՝ տեղանուններ ու թվեր պատասխանելու: Ջրի պես սովորել էի: Հերթով երկրաշարժերն էի պատասխանում: Ու ահավոր վախենում էի: Մտածում էի՝ հիմա կսխալվեմ: Կսխալվեմ ու կմտածեն՝ ես չեմ սովորել:
-Առաջին երկրաշա՞րժը:
-341։
-Անիի՞։
-1679։
Խառնեցի էլի, Դվինինն էր 1679թ-ին: Է՜հ:
Ու հիմա կարանտին է: Մենք ստիպված դասերը անցկացնում ենք հեռավար կերպով: Երկրորդ կիսամյակում շատ էինք մտերմացել: Այնքան էինք մտերմացել, որ մոռացել էինք, որ ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ ճանաչում ենք միմյանց: Ու հեռավար կերպով դասերն անցկացնելը, իրոք, բոլորիս շատ տխրեցրեց: Եվ բոլորս էլ հոգու խորքում ափսոսում ենք, որ գրեթե երեք ամիս կորցրինք: Իսկ տարին էլ առանց մեկս մյուսի ենք ավարտելու։
Շրջանցելով COVID-19-ը
Այս շրջանում մեզ համար շատ կարևոր է գնահատել կյանքը։ Կյանք, որն ապրում ենք միանգամից և առաջին անգամ:
Հնարավոր է, մենք կապրենք ևս մեկ օր։ Հնարավոր է՝ դեռ հազար օր, կամ երեք հազար, կամ տասը։ Այնքան, որ կկարողանանք ծախսել մեր ժամանակն այնպես, ինչպես ցանկանում ենք։ Բայց ցավոք, շատերիս համար վաղվա օրը կարող է և չգալ։
Գտնվելով կյանքի խաղում՝ մենք չենք կարող խուսափել դրա թելադրած կանոններից և չենք կարող ամբողջովին բացահայտել մի բան՝ մեր կյանքի վերջին օրը։ Մնացած ամեն ինչ բացահայտվում է ժամանակին։
Կյանքը մեզ տվել է ապրելու և երջանիկ լինելու հնարավորություն, և մենք պետք է օգտվենք այդ հնարավորությունից։ Ինչքան էլ չարությունը, դաժանությունը և ձախողումները շրջապատեն մեզ, մենք պետք է շարունակենք ապրել. ապրել պայքարելով։ Ամեն օրը ապրել այնպես, կարծես դա մեր կյանքի վերջին օրն է։
Արդյոք հնարավո՞ր է…
Կյանքի արժեքն անընդհատ կառուցելու, ստեղծելու մեջ է, քանի որ աշխարհում ավերողներ շատ կան: Սիրենք կյանքը, քանզի այլապես անհնար է նրա հետ հաշտ ապրել։ Ժպտանք աշխարհին, քանի որ արտասվել կարող են բոլորը։ Կարողանանք երջանիկ ապրել, քանի որ պարզապես ապրել հաջողվում է երկրի վրա շատ մարդկանց։
Մենք երբեք չգիտենք՝ ինչ ցանկանալ, ինչպես անել, որովհետև մեզ միայն մի կյանք է տրված, և մենք չենք կարող ո՛չ համեմատել այն նախկին կյանքերի հետ, և ո՛չ էլ մեր սխալներն ուղղել հետագա կյանքերում։
Մենք երբեք չենք իմանա՝ որն է ճիշտ որոշումը, որովհետև երբեք չենք կարող համեմատել։ Կյանքում ամեն ինչ ապրում ենք միանգամից, առաջին անգամ և առանց նախապատրաստվելու։ Այս դեպքում մեզ միայն մնում է ապրել և զգալ կյանքի յուրաքանչյուր օրը, ժամը և վայրկյանը։
Ապրել և սիրել կյանքը…