Մի քանի ժամ ու ես «Մանանա» կենտրոնի իմ լրագրող հինգ ընկերների հետ կլինեմ Գերմանիայում` մասնակցելու «Տվյալների վրա հիմնված պատմություններ մարդու իրավունքների մասին» թեմայով սեմինարներին։ Ասեմ, որ առաջիկա օրերին, մենք 17.am կայքում կվարենք օրագիրը, չմոռանաք հետևել:

Շատ ուրախ ու միաժամանակ շատ լարված եմ: Ինչպես միշտ, ամեն ինչ թողնում եմ վերջին պահի հույսին, ու այս անգամն էլ բացառություն չէ։ Դեռ ոչինչ չեմ արել ու տարօրինակ անհանգստությամբ նստել ու շուրջս եմ նայում. դատարկ ճամպրուկ, կոշիկներ, կիսաբաց պահարան ու մամայի ջղային հայացք: Մինչ ես վեր կկենայի անկողնուց ու հազիվ, մի կերպ ինչ-որ գործ կանեի, մաման ամեն ինչ արել է, ու մի կաթիլ հոգնածություն չկա դեմքին, լուռ համբերում է, թե երբ պիտի անցնեմ գործի: Մի քանի րոպե գրեմ ու սկսեմ իրերս հավաքել:

Երբ իմ ծանոթ-բարեկամներն իմացան գնալուս մասին, բոլորը շատ ուրախացան ու զանգում, շնորհավորում էին: Երբ իմացա, որ հաստատ գնում եմ, մամային խնդրել էի, որ ոչ մեկին չասեր. մի տեսակ և դեռ չէի հավատում, և մտածում էի, որ հենց մեկին էլ ասեմ, չի ստացվելու գնալս: Ինչքան ծրագրի որ դիմել եմ, դեռ չգիտեի՝ կանցնեմ, թե` չէ, բոլորին արագ ասում էի այդ մասին, ու վերջում պարզվում էր` չեմ անցել:

Դե պատկերացրեք ինձ այն պահին, երբ բոլորին պիտի ասեմ, որ` չէ, այս անգամ էլ չստացվեց: Ու քանի որ այս անգամ չէի ուզում էլի անհարմար դրության մեջ լինել, որոշեցի ոչ մեկին չասել:

Ու հիմա, երբ արդեն գնում եմ, իրոք, հավատում եմ ու վերջապես առաջին անգամ անհարմար ու նեղված դրության մեջ չեմ. երազանքս կատարվել է. ես Գերմանիա եմ գնում:

Շատերը ինձնից նեղացել են, ասում են՝ յա, Շուշան, էդ մեզ չես հա՞ վստահում, ինչի՞ չես շուտ ասել:

Հարցը վստահել-չվստահելու մեջ չէ, ուղղակի այս անգամ ուզում էի վերջնական համոզված լինել ու նոր ասել: Ու հետո, ինչ-որ ծրագրով մի երկիր գնալը շատերն են կարողացել ու կարող են, բայց այ, որ տիեզերք թռչեի, նոր մոլորակ բացահայտելու գնայի, հաստատ արժեր այդքան ուրախանալ ու զարմանալ:

Ասելու շատ բան կա հիմա, բայց, այ, ժամանակ չկա: Վերջում միայն մի բան կասեմ. երկու տարի առաջ սենյակիս պատին գրել-կպցրել էի. «Շուշան, դու հաստատ Եվրոպա ես գնալու ինչ-որ ծրագրով»: Գրել, կպցրել էի ու ամեն օր ապրում էի այդ տողերը կարդալով: Իսկ շատերը կարդում ու ծիծաղում էին, ու ասում. «Վայ, Շուշան, դու տենց էլ չմեծացար»…

Սպասեք նյութերիս:

Մի դեպք պատմեմ, ու ինքներդ էլ կհասկանաք, թե ինչքան լավ բան է կամեցող լինելն ու դիմացինին ձեռք մեկնելը։

Ես աշխատում էի, ու քանի որ ընկերուհիս նույնպես աշխատանք էր փնտրում, ես անընդհատ մտածում էի. «Բա լավ, ի՞նչ անեմ, որ գործ գտնի էս աղջիկը»։ Ես անընդհատ մտածում էի, բայց ելք չէի գտնում։ Ու մի օր էլ միասին գնում ենք կոշիկ առնելու, հետս իր CV-ն եմ վերցնում ու մտածում եմ, թե որտեղ թողնեմ, իրեն կանչելու են։ Միասին մտնում ենք, ու ես արագ հանձնում եմ, դուրս ենք գալիս։ Շատ վստահ եմ լինում, որ իրեն կանչելու են, քանի որ շատ անկեղծ այդպես էի ուզում։ Ընկերուհիս ինքը չէր էլ հավատում, բայց ինձ համար մի բան վաղուց պարզ էր․ ինչքան մի բան եմ ուզել, կամեցել, որ մի ուրիշի համար լինի, եղել է, անկեղծ եմ ասում։ Եթե նույն բանն ինձ համար ուզում եմ` չի լինում։ Շատ դեպքեր են եղել, երբ երազել եմ մի բանի մասին ինձ համար, չի ստացվել, բայց հենց նույնը մտածել եմ ընկերներիցս մեկի համար, արագ ստացվել է։ Սենց բան կլինի՞։

Անցել է երկու-երեք ամիս, ու հիմա ընկերուհիս արդեն աշխատում է այն խանութում, որտեղ ես ուզել էի։ Բոլորը սկսել են աշխատանք փնտրել ինձ հետ, ու հիմա սպասում եմ կուրսընկերուհուս, որ իր CV-ն էլ բերի ու տանենք մի քանի տեղ հանձնելու։ Կուրսում վերջին դեպքերից հետո դարձել եմ շատ պահանջված, ու հիմա էլ մյուս շաբաթվա համար երկու ընկերուհիներիս հետ նորից գնալու ենք CV-ներ հանձնելու։ Ծիծաղս էլ է գալիս, որ նման դեպքեր են լինում, ու հասկանում եմ, որ ես ինձ համար չեմ կամենում։

Մի բան բայց սրտովս չէ. մեկ-մեկ լինում է, որ ուզում եմ ուղղակի մեկի հետ մի թեթև անհաջողություն լինի, որ, օրինակ, երկնքից իջնի ու իր տեղը գտնի, բայց այդ ժամանակ սրտիս ուզածով չի լինում։ Մեկ էլ մի քանի օր հետո մի անհաջողություն է հետս պատահում։ Մտածում եմ, որ վատ բաներ մտածելը հեչ իմ սրտինն ու սրտովը չէ, ու դրա համար էլ իմ մտքի բացասականը ինձ է փոխանցվում։ Ու միշտ է այդպես. որքան վատ ես մտածում ու ուրիշի վատն ուզում, այնքան այն գալիս կպնում է քեզ։ Չնայած՝ ես սարսափելի վատ բաներ երբեք ուրիշներին չեմ կամեցել։ Բայց այ, իսկ լավ մտքերիդ դիմաց քեզ այնքան լավ-լավ բաներ են ասվում, այնքան քեզ երջանիկ ես զգում, սիրված ու գնահատված։ Հիմա նստած մտածում եմ, թե ընկերներիս ինչ լավ գործ եմ գտնելու, որ սիրտս հանգստանա։

Եվ դու էլ, եթե աշխատանք ես փնտրում, գրիր ինձ անձնական նամակ, և ես շատ արագ քեզ գործ կգտնեմ։

Պատկերացրեք, թե ինչքան երջանիկ կլինենք բոլորս, եթե մեկս մյուսի համար միշտ բարին կամենանք ու բարություն տածենք։ Մեզնից հասնում է ընդամենը մի քանի վայրկյան լավ բաներ մտածել ու լավությամբ ապրել։

Եվս մեկ գեղեցիկ առավոտ մի փոքրիկ գյուղում, որը շրջապատված է հսկայական լեռներով։ Մազերը ծամ արած մի աղջիկ նստած ծառի տակ գիրք է ընթերցում։ Գիրքը պատմական է ու գրված մեծ հայրենասիրական ոգով։ Այն շատ հետաքրքիր է, ուստի աղջիկը չի ուզում դադարեցնել կարդալը նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մայրը նախաճաշի է հրավիրում։

-Սոնա՜, արի՛, նախաճաշի ժամն է։

-Ի՞նչ ես եփել, մամ։

-Քո սիրելի հնդկաձավարը ու տնական կոմպոտ։

-Մա՛մ, գիրք եմ կարդում, տասը րոպեից այդտեղ կլինեմ։

Կարծում եմ՝ արդեն գուշակեցիք, թե ով է այդ աղջիկը։ Ես եմ։

Նա գրեթե վերջացրել է գիրքը, և արցունքները հոսում են նրա աչքերից։ Ինչո՞ւ է նա այսքան զգայուն, ինքն էլ չգիտի։

-Միաո՜ւ…

-Վա՜յ, ինչ լավ փիսիկ է։

-Հե՜յ, արի այստեղ, ուզում եմ քեզ շոյել։

-Սոնա՜, տասը րոպեն անցավ արդեն,- լսվում է մայրիկի ձայնը։

-Գալիս եմ, գալիս։

-Մենք պետք է գնանք այգի և ազնվամորի հավաքենք, որ ձմեռվա համար մուրաբա պատրաստենք։

-Լավ, մամ։

-Մամ, որ տեղափոխվեմ քաղաք, ինձ կկարոտե՞ս։

-Ինչո՞ւ ես միշտ այդպիսի հարցեր տալիս, եթե արդեն գիտես պատասխանը։

-Կարծում եմ, որ մեր նպատակները ստիպում են մեզ հեռու գնալ, ուսումնասիրել նորը, բացահայտել իրականությունը և ինչպես դու ես ասում՝ հանել մեր գունավոր ակնոցները։

-Ես գիտեմ, թանկագինս, ու վստահ եմ, որ դու ամեն ինչ ճիշտ կանես։

-Ես քեզ սիրում եմ, մամ։

-Ես էլ քեզ, բալես։

-Մա՞մ։

-Ջան։

-Չմոռանաս ինձ ազնվամորու մուրաբա ուղարկել։

Աստղազարդ երկինք, մեկ գավաթ թեյ և հանգստություն…

Գիշեր է, մթության մեջ լսում ես բնության ձայները, նայում ես երկնքին՝ աստղազարդ է, իսկ լուսինը Բարգուշատի լեռնաշղթայից վեր է բարձրանում:

Հանկարծ մեղմիկ քամի է փչում, այն էլ՝ իրեն բնորոշ ամառային տաք հոսանքով: Այդ պահին քեզ ոչինչ չի մնում անելու, քան գնալ տուն, վերցնել մեկ գավաթ թեյ, ապա այն վայելել՝ երկնքին նայելով։

Դրսում նստած ես, լսում ես, թե ինչպես են փողոցի շները հաչում, ինչը ժամանակի հետ կարծես վերածվում է ոռնոցի: Այդժամ դու չգիտես՝ վախենալ և փախչել տո՞ւն, թե՞ լուռ կանգնել և վայելել դա:

Ամենը կարծես հեքիաթ լինի՝ տարօրինակ և զարմանահրաշ: Դու կարծես նկարի մեջ լինես, րոպեներ շարունակ նույն իրողությունն է շուրջդ:

Եվ իսկապես, դու կարծես հեքիաթում կամ կտավում լինես, որովհետև այն ամենի կողքով, ինչին գուցե շատերը անտարբեր հայացք են նետում, դու չես անցնում անտարբեր, այլ փորձում ես նկատել և հասկանալ յուրաքանչյուր մասնիկը:

Եվ այդժամ, դու սկսում ես սիրել և գնահատել կյանքը, ինչ-որ փոփոխություն ես զգում քո ներսում, ինչը գուցե վաղը կամ մյուս օրը, կամ մի քանի ժամից չես զգալու, դառնալու ես առաջվանը: Առաջվա բարին կամ չարը, խելացին կամ հիմարը:

Բոլորի հիշողություներում էլ լինում են ուրախ կամ տխուր դրվագներ: Երկու դեպքերում էլ դու սկսում ես գնահատել կյանքը, սակայն եթե դեպքը մահու չափ ծանր և ցավալի է, գուցե ատես կյանքը, որը քեզ հնարավորություն ընձեռեց ապրելու, տեսնելու և զգալու դա քո մաշկի վրա:

Գիտե՞ս՝ մի հետաքրքիր կարծիք է արտահայտել Օտտո ֆոն Բիսմարկը. «Սովորիր այնպես, ասես հավերժ ապրելու ես, ապրիր այնպես, ասես մեռնելու ես վաղը»: Որոշ չափով համամիտ եմ Բիսմարկի հետ՝ կարծելով, որ այդ կարծիքը արտահայտել է կյանքը քիչ թե շատ հասկանալուց հետո:

Ես արտահայտում եմ իմ տեսակետը: Գուցե այն որոշ մարդկանց համար ճիշտ լինի կամ հակառակը, բայց ես սկսել եմ հասկանալ ինձ և տիրապետել կյանքը հասկանալու նուրբ արվեստին:

Աչքերս փակել եմ, չեմ հավատում, որ ես կորցրել եմ, որ դատարկ տեղ մնաց սրտումս:

Մեկ-մեկ կորցնում ես հոգեպես, ու ինչքան էլ ֆիզիկական գոյություն կա, դեռ կորուստիդ մեջ, ինքդ ներսումդ արդեն կորուստ ես գրանցում, երբ էլ չես սիրում, երբ քեզ խաբում են, երբ չես գնահատվում: Կամաց-կամաց հարմարվում ես քո ստեղծած կորստի հետ ու փորձում առաջ նայել, փորձում դասեր քաղել: Մտքումդ թերահավատորեն կարծում ես, որ էլ չես գտնի տեսակդ գնահատող, քեզ հասկացող ու հավատացող, երբեք չստող ու անդավաճան մարդկանց, բայց արի ու տես, որ Աստված քեզ նվիրում է մարդկանց, որ հաստատ կողքիդ են առանց որևէ նախապայմանի:

Մեկ-մեկ, իսկ գուցե շատ հաճախ, մենք կորցնում ենք, դատարկ տեղ է մնում ու կարոտ։ Կարոտ, որ երկինք է քեզ տանում, դեպի ամպեր, դեպի սպիտակ: Կորուստդ այստեղ հնարողը դու չես, այլ կյանքը, որ որոշեց քեզ ցավեցնել, քեզ ստիպեց զգալ կորուստը իրական և ոչ մտածված-գրված ու բեմականացված:

Դժվար է, գիտե՞ք:

Շատերը կարծում են, որ իսկական կորուստը լացը, ընդմիշտ սև կրելն ու անընդհատ ցավդ բարձրաձայնելն է:

Գիտե՞ք՝ կորուստը որն է, չէ, բոլորս էլ գիտենք, ինչ հարց եմ տալիս: Բայց հավատացեք, այն այդքան էլ թափված արցունքները չեն, բարձր լացն ու կարմրած աչքերը:

Երբ տնից դուրս ես գալիս, մեծ բացում ես կիսաբաց աչքերդ, նայում երկինք, փնտրում կարոտդ, կորուստդ, երբ սրտիցդ ծորացող արցունքի մրմուռը դեռ թաց է, բայց դու քայլում ես, ինքը բռնում է քո ձեռքն ու ժպտում բոլորին, շատերը կարծում են՝ անցավ-գնաց. արդեն ժպտում ես, ուրեմն էլ ոչինչ: Բայց, ոչ: Այն ամենը, ինչ կապված է սրտի թրթիռի, սիրո, սրտի ցավի հետ, սոսկ անձնական է ու հեչ պարտադիր չէ, որ քո ցավով ուրիշը նույնպես ապրի, քեզ խղճա ինչ-որ տեղ, կարեկցանք զգա: Կորուստը քոնն է, ու ինքդ պիտի հաղթահարես ու առաջ նայես, շարունակես սիրել, կարոտել ու թաքուն լացել:

Բայց ես կասեմ, թե որն է կորուստը: Երբ հոգիդ է մոռացել, երբ էլ չես հիշում, լոկ այդ ժամանակ է կորուտը: Իսկ քանի դեռ մարդը երկնքում, բայց քո սրտում է, ինքը ապրում է: Ուստի, մարդն է մարդուն կյանք տալիս և կենդանի պահում այնքան ժամանակ, որքան սիրում է, հիշում ու կարոտում:

Որոշել էի սրա մասին անգամ չգրել, բայց էսօր նեղվել էր սիրտս, էսպես ստացվեց:

Ամառ, երբ չես հասկանում, թե ինչպես է անցնում ժամանակը, երբ չես հասկանում, թե երբ եկավ օգոստոս ամիսը, երբ փորձում ես ամփոփել ամառը, բայց դու ոչինչ չես հասցրել անել, որ ամփոփելու բան ունենաս:

Ամառ. առավոտյան արթնանում ես, չնայած՝ հարց է՝ արդյո՞ք ժամը 14:00-ն առավոտ է համարվում: Լավ, ինչևէ, արթնացար, արդեն նախաճաշի ժամն անցել է, ուստի ճաշում ես և անցնում համակարգչի դիմաց նստելուն, համացանցը փորփրելուն։

«Համակարգչի առաջ նստեցի՞ր, համացանցը փորփրեցի՞ր, դե հերիք է, վեր կաց»,- ներքին ձայնն ինձ հուշում էր: Լավ, իրոք հերիք է, որոշում եմ վեր կենալ, վեր եմ կենում, մեկ էլ աչքիս առաջ հեռախոս է ընկնում: Ո՞նց դիմանամ գայթակղությանը, ո՞նց չմտնեմ ինստագրամ: Լավ, մի 10 րոպեով էլ մտնեմ ինստագրամ ու վերջ:

Իմ վերը նշված խոսքից 45 րոպե անց․

-Վեր կենամ, գնամ գիրք կարդամ,- ասացի ես, երբ արդեն օգոստոս էր:

Դե, կարծում եմ, որ մեկ ամիսը այդքան էլ քիչ ժամանակ չէ գիրք կարդալու համար: Դրա համար՝ ի գործ:

Մի քանի ճամբարի էի դիմել, անցել, բայց չգիտեմ՝ ինչու, չգնացի։

Լավ, երկար-բարակ չխոսեմ, օգոստոսին վերջապես խելքս գլուխս եկավ, որոշեցի կտրվել համակարգչից ու հեռախոսից ու ինձ հանձնել կրթությանն ու գիտությանը:

Դե, ինչպես ասում են՝ լավ է ուշ, քան երբեք: