Neli Nersisyan

Երկիր սիրելը կռվողի գործն է

Այսօր կճառեն,
Կերգեն, կպարեն,
Սրտաբուխ կխոսեն,
Բայց սրտում մի տեղ պահած
Սիրո աղբյուր կունենան:

Սահմանին կանգնած
Քո զինվորը հիմա
Սիրուդ մասին է մտածում,
Թե ինչպես կգա տուն,
Որ բուժես
Սիրտն իր վիրավոր…

***
Հայրենիքը սրբություն է,
Որից ոչ բոլորն ունեն:
Իսկ դու այն եզակիներից ես,
Որ ունես հայրենիք,
Հայ հայրենիք,
Իսկ ինձ համար
Անհայրենիք ժողովուրդը նման է անծնող  երեխայի`
Որբ է…

***
Խղճա նրանց,
ովքեր սեփական անունն ասելիս
ամաչում են:
Ու վեհ պահիր քեզ,
Որ անունդ ասելիս հպարտ ես։

Կյանքի օրենքն է այսպիսին

***
Այս լեռները լեգենդներ են պատմում ինձ`
Տավշո կամքի մասին աննկուն,
Հին լեգենդներ, որ եկել են դարերից,
Հասել են մեզ ու երգ դառել մեր հոգում։

Քանի սուրբ խորան տաճարներդ ի վեր,
Խաչի փոխարեն կեռ լուսին չկա,
Պահանջիր, աշխարհ, հատուցում արդար՝
Անմեղ զոհերիդ ծով արյան դիմաց:

Մակարի ծառը

Ծառ, որը գտնվում է Թրաքամի (թրի պես կտրող քամի) տանող ճանապարհին: Թրաքամին սար է, որտեղ գյուղի ժողովուրդը գարնանը քշում են անասունները այնտեղ պահելու: Սկսեմ պատմությունս:

Երեք գյուղացի անասունը քշում են սարերը: Գյուղից մինչև սարը ոտքով 6 ժամվա ճանապարհ է: Գյուղացիները, անցնելով  ճանապարհի կեսը, նստում են մի մեծ ծառի տակ` հանգստանալու: Նրանցից մեկի անունը Մակար է լինում, էն երկուսի անունները չգիտեմ: Պառկած ժամանակ ընկերներից մեկը հարց է տալիս մյուսներին.

-Տղերք, ի՞նչ կուզեիք ունենալ:

Այդ պահին մյուս ընկերը պատասխանում է.

-Կուզեի ունենալ բնակարան քաղաքում, որ էս անասուններից, էս ամեն ինչից պրծնեմ, իմ հըմար ընդի աշխատեմ, ապրեմ:

Պատասխանը լսելուց հետո Մակարը, որ երկուսից տարիքով մեծ էր, ասում է.

-Ես կուզեի` էս ծառի շվաքով մին նստած ոչխար ունենամ…

Ընկերները հարցնում են.

-Խի, չե՞ս ուզում քաղաք քու հըմար հանգիստ ապրիս:

Մակարը պատասխանում է.

-Չէ, ես քաղաք չեմ գնա, ինձ հըմար իմ հայրենի գեղից ու սարից լավ տեղ չկա:

Այդ ծառի շվաքի շառավիղը կլինի 45 մետր, և գրեթե 200 ոչխար նստած կտեղավորվեր: Այս զրույցից հետո մարդիկ ծառը անվանում են Մակարի ծառ: Եվ մարդիկ ասում են, որ Մակարը հետագայում ունեցել է  այդքան ոչխար:

2016/03/29

lia avagyan

Կենսափորձ

-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…

Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ  հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:

Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…

Փետրվար, 2016

Vera Sahakyan

Ձմեռային զրույց

-Ըհըը, լե մը պուճուր ցուրտն ընգավ, սա լետ խաստա ընգավ։

-Ադեե, մամ…

- Քիչ ձներմը թոլ-թոլ ըլի, էնքան էլ ասի։

-Հազիվ ձին ա էկել, ո՞նց չգնաս դռանը խաղ անես։

-Դե, որ լսըմ չես, ես ի՞նչ անեմ։

-Օֆֆ, մամ, կարո՞ղ ա գիդես ուշքս գնըմ ա լե հիվնդանալու հըմար։

-Ուշքդ գնըմ չի, բայց որ պադոշ ես, ասած բանը լսըմ չես, ուրեմն լավ ա ըլըմ։

-Պա, էդ ի՞նչ ես ասել, որ լսել չեմ։

-Ես, որ քի ասըմ էի` ամեն ռավոդ մի գդալ մեղր կի, դա տեղովը դեղ ա, դե՜ղ, չէ, դե բա` ո՞նց, ես միշտ գեշ բան եմ, չէ՞, ասըմ։

-Մամ, դե գիդես` մեղր չեմ սիրըմ, զոռո՞վ ա էդ անդերը։

-Մեղրը սիրըմ չես, հըսկացանք, բա կամպո՞տը, ղանչաք եմ անըմ, որ մինդ մի բաժակ կամպոտ խմեք, չէ, դե դուք պետք ա միշտ էդ զբլդի ջուրը խմեք, չէ՞, կամ գազով զադերը։ Իմ շաշ խելքն ասա, որ չըրչարվըմ եմ սրանց հըմար կամպոտ, ջեմ ու եսիմ ընչեր սարքըմ, թերեքնին լցնըմ։ Խալխը գժվըմ ա դեհե բաների հըմար, էնքան ա` մի բանկա բան տենու, մեջն ա ընգնըմ, սրանք ոնց որ կպածնի ըլին։

-Մամ ջեն, հըմի կռիվդ ո՞րն ա, երբ էլ բաց ես անըմ, խմըմ եմ, էլի։

-Կռիվս էն ա, որ էդ խանութի առնովի բաներն եք դվեր ածըմ, բայց տնական, արդար, մաքուր բաներիցը ֆոտ էլ չեք քաշըմ։

-Լավ, դե ի՞նչ ասեմ, գնա մի հատ մոռի կամպոտ բի, խմեմ։

-Մոռի կամպոտ չունինք։

- Բա փագե՞լ չէիր էս տարի։

-Փագել էի, բայց խմեցիք ոչ, Անժըկի քուլփաթին տվի, նրանք քղաքի ապրած են, գեղի բաների հըմար նղավըմ են։

-Լավ, մամ ջեն, գնա քու սրտովը մի բան բի, կխմեմ…

Vera Sahakyan

Երկխոսություն մեր գյուղի՝ Բաղանիսի մասին

- Պապի՛, բա խի՞ են մեր գեղի անունը Բղանիս դրել։

- Դե, մեր գեղըմը վախտին տաք ջրեր են ըլըմ, դրան բաղնիս են ասելիս ըլըմ, էնա էդ անունից գեղի անունը դնըմ են Բաղնիս, հետո ժամանակի ընթացքըմ դառնըմ ա Բաղանիս։

- Պապ, բա ու՞ր են հմի էդ տաք ջրերը։

- Դե եսիմ, ժամանակի ընթացքըմ կորան, էլի, երևի… Ոչ մի բան հավերժ չի, մի օր կորչիլ տի, էլի (ժպտում է):

- Պա՛պ, լա լսե, բա մեր Հարսնաքարի անունը խի՞ են հենց էդ դրել։

-Ասեմ, բալես, ականջ արա… Վախտին մեր գեղըմ հրսանիք ա ըլըմ, մի սիրուն զույգ ա ամուսնանալիս ըլըմ, բայց հետո իմանըմ են, որ էդ աղջկան ուզըմ են ամուսնացնեն թուրքի հետ: Ի՞նչ անե էդ խեղճ աղջիկը։ Տենըմ ա, որ ուրիշ ճար չկա, էսա գալիս են իրա յեդեվիցը, վիրա կենըմ, փախչըմ սարը։ Բրձրանըմ ա սարը, տենըմ, որ հասնըմ են իրա հետևից. էլ ճար չկա։ Իրան սարից վերա գցըմ, որից յեդն էլ սարն անվանըմ են Հարսնաքար։

- Պապի՜,

- Ջանի՜։

-Պապ, բա ինչո՞վ եք զբաղվել գեղումը, դե որ կարենաք փող ըշխատեք։

- Շուտվանից էլ մեր գեղմ կով, ոչխար պահելն էր շատ։ Անասուն էինք պահըմ, հող էինք մշակըմ։ Հըմի ա, որ սաղ գեղը ուզըմ ա դուս էկած ըլի գեղիցը, գնան ուրիշ տեղ բախտները փորձեն։ Ճիշտ ա, էն վախտ էլ ըլետ դուս էկողնի ըլեին, բայց դե հըմի շտացել ա…

- Պա՜պ, բա մեր գեղըմ ի՞նչն ա հայտնի էղել, որ օրերից մի օր տուրիստ բան գա` տանենք ցույց տանք։

-Մեր գեղն ինքն իրանով արդեն հայտնի ա, ուր էլ որ գնան, մեր գեղի պես սիրուն տեղ գտնուլ չտին։ Վիզդ թեքըմ ես` հանդը իրա կանաչ ծառերով, բա որ գընըմ ես ճալու (գետակ), որքին նստըմ ես… Հրաշք չի՞, բա ի՞նչ ա։ Որ տուրիստ գա` մի փռան հաց ու պանիր վիկալ ու տար հանդըմը նստացրու շվաքի տակին, լա կտենուս` էլ ուզըմ ա՞ գնա, թե չէ…

 

 

 

lia avagyan

Մրղուզը

-Րեխե՜ք, րեխե՜ք…

Րեխեքը՝

-Ինչ ա՞ լել…

-Հլա տեսեք, Մրղուզը ծընելա (ձնել)…

Էդ բառերը լսըմ եմ ամեն աշունքի վերջ, վեր արդեն ցրտըմա ու ամեն տրետ, վեր տենըմ ենք Մրղուզը ծնած ա, գիդըմ ենք, վեր մեր կոխքին մի ամսից ծուն դի կալ արդեն: Մրղուզը Մեափորի լեռնաշղթայի ամենապարցր գագաթն ա (պարցրությունը 2993 մետր): Մեր կեղիցը (Ներքին Կարմիրաղբյուր) մոտ 50 կմ հեռավորության վըրա: Կուճուր վախտվանից եմ գիդըմ Մրղզի մասին, որովհետև ով շատ տավար կամ վեչխար էր ունենըմ, տանըմ Մրղզի տակին պահըմ ին: Էն վախտ միշտ ասըմ ի՝

-Մա՜մ, արդեն հրևաննիքը տարել են սարըմը կովերը պահիլ:

Մենք էլ ինք սար ղրգըմ տավարը, բայց հրևանների հետ: Հմի էլ են Մրղզի տակին կովեր պահըմ: Կարունքը տանըմ են, աշունքի վերջ պիրըմ: Ու վենց վեր ավանդույթ ա ջահիլնիքը չեն քնըմ տավարը պահիլ: Իրանց տան տատին ու պապին են ղրգըմ: Վենց վեր հենց իրանք տատերը ու պապերն են ասըմ՝ տա ջահիլի տեղ չի: Չնայած վեր ամեն ամառային արձակուրդներին ում վեր թոռ ա ունենըմ՝ քնըմ ա տատի-պապի կողքին կենալ: Մեր ղոլըմը լեռը մենակ պարզ ղինակի վախտն ա ըրեվըմ: Մրղուզը վերին գրական Մուրղուզ են ասըմ, մեր հըմար Մասիս պես թակ ա:

Այ սենց մեր առօրյայի մի մաս կազմող մեր թանկ Մրղուզի մասին:

Դեկտեմբեր, 2015

meri araqelyan

Խաղաղությունն ու պատերազմը տեսել եմ գյուղում

Խաղաղությունն ու պատերազմը տեսել եմ գյուղում, որտեղ ծնվել եմ:

Գյուղը, ուր անցել է մանկությունս, սահմանն է, որից սկիզբ է առնում հայրենիքը:  Երբ փոքր էի, մտածում էի, որ հայրենիքը հայրենիք են համարում նրա համար, քանի որ այն պաշտպանում է հայրս:

Պատերազմն ու խաղաղությունը զգացել եմ միշտ հայրիկի տանը լինել-չլինելով: Տարիների հետ թվերը խճճեցին միտքս, ու թվերի անհավասար զանգվածը սկսեց ճնշել էությունս: Հիմա պատերազմ է, չհայտարարված պատերազմ:

Երբեք չի եղել օր, որ մտածեմ պարտության մասին, որովհետև հարենիքը հայրիկներն են պաշտպանում ու նրանք  սահմանին են, իսկ սահման ամբողջ Հայաստանն է դարձել:

Այստեղ` սահմանին, ոգի կա, հզորություն կա, ոգեշնչում կա, և ո՞վ կարող է խոսել վաղվա օրվա չլինելության մասին: Սահմանը տունս է, որից այն կողմ թշնամին է, ով փորձում է խանգարել ապրել: Չգիտեմ, թե ինչ է տալիս թշնամուն պատերազմը, բայց խաղաղությունն ինձ հայրս է տալիս:

Լույսերը մարում են, ու կարմիր գնդակները մահաբեր արագությամբ պայթում են երկնքում՝ խլացնելով ականջները, որոնք հոգնել են աղմուկից, որոնք սկսել են ատել բարձր ձայնը, խոսքը, աղմուկը:

Իմ սահմանն այսօր դպրոցն է, որտեղ զինվորագրվել եմ ծառայելու, իմ զենքը խոսքն է, լեզուն` հայոց լեզուն:

Սահմանը ամեն ինչի սկիզբն ու ավարտն է, այնտեղ խաղաղությունը չափվում է հայրիկի տանը լինել-չլինելով:

Զգում եմ, որ հայրենիքը գրկել է ինձ սիրահարի ուժով, և ես խնդրում եմ նրան ինձ չլքել:

Inga Tamrazyan

Երեխան և պատերազմը

Մանկական տրավմաները մեծ ազդեցություն են թողնում մարդու ներաշխարհի, աշխարհայացքի և ընկալումների վրա, իսկ ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող է ունենալ պատերազմը, արդյո՞ք սա տրավմայի մի մաս է, արժե՞ այս թեմայով խոսել երեխայի հետ, նրան տեղեկացնել պատերազմի մասին։
Այս առիթով զրուցել ենք մանկական հոգեբան Անի Քոչարյանի հետ։

- Անի, շատերն են ասում, որ մեծ տարիքում մեզ անհանգստացնող վախերը գալիս են փոքր տարիքից, որքանո՞վ է դա համապատասխանում իրականությանը։

- Վախեր, ֆոբիաներ և տագնապներ կան, որ առաջանում են հենց մեծ տարիքում` կյանքի իրադարձություններով պայմանավորված, իսկ կան վախեր, որոնք գալիս են մանկությունից, նաև ներարգանդային կյանքից, կան նաև վախեր, որոնք երեխաներին են փոխանցվում ծնողներից։

- Մենք, որպես պատերազմող երկիր, արդյո՞ք պարտավոր ենք խոսել երեխաների հետ, նրանց ներկայացնել, թե ինչ է պատերազմը։

- Եթե չլինեինք էլ պատերազմող երկիր, պետք է երեխային ասենք, թե ինչ է պատերազմը, բնականաբար, իր տարիքային առանձնահատկությունների շրջանակներում։ Դեռահասության տարիքում արդեն լիարժեք կարող ենք ներկայացնել, թե ինչ է պատերազմը, իսկ ավելի փոքր տարիքում կարող ենք դա ցույց տալ մուլտֆիլմերի միջոցով, հնարավոր տրավմաներից խուսափելու համար, բացառությամբ այն դեպքերը, երբ երեխան ականատես է լինում ռազմական գործողությունների:

- Կարծրատիպ կա, որ երեխան ինչքան քիչ բան իմանա մեր շուրջը կատարվող վատ իրադարձությունների մասին, այնքան մանկությունը ավելի գունեղ կանցնի, ճի՞շտ է արդյոք դա։

- Նայած որ իրադարձությունների մասին է իմանում, եթե բացասական, բնականաբար գունեղ չի անցնի, իսկ եթե դրական, ապա հակառակը։ Պետք է կարողանանք մեծացնել հոգեպես առողջ երեխաներ, պահելով ոսկե միջին կոչվածը։

-  44-օրյա պատերազմի ժամանակ տարածվել էր մի տեսանյութ, որտեղ երեխան ասում էր, որ պատերազմում կորցրել է իր հայրիկին, ի՞նչ եք կարծում սա հետագայում որքանով կանդրադառնա երեխայի հոգեբանության վրա։

- Շատ անհատական հարց եք տալիս, որի դեպքում ենթադրություններ անելը շատ սխալ է, բնականաբար երեխայի մոտ կա կորուստ, որը պետք է կարողանա ապրվի իր կողմից և հաղթահարվի։ Իսկ հետագան, թե ինչպես կանդրադառնա, կախված է մեծահասակների քայլերից:

- Անի, հետաքրքիր է, երբևէ փորձ ունեցե՞լ եք աշխատել նման երեխաների հետ։

- Այո, և՛ քառասունչորսօրյայից հետո, և՛ հիմա։

- Ո՞ր դեպքում եք խորհուրդ տալիս դիմել հոգեբանի, ինչպե՞ս հասկանալ, որ երեխան ունի հոգեբանի կարիք։

- Կան ախտանշաններ, որոնց դեպքում պետք է աշխատել՝ սննդի ընդունման խանգարումներ, քնի խանգարումներ, վարքային փոփոխություններ, տրավմայի չապրման զգացողություն և այլն։

- Արդյո՞ք դրանք շուտ հայտնաբերելու և բուժելու դեպքում  երեխային այլևս չի անհանգստացնի։

- Դեպքեր կան, որ աշխատանքը պահանջում է տարիներ։ Հետագայում, նաև մեծ տարիքում, անդրադարձ տվյալ հարցերին։

- Եվ վերջում, ի՞նչ խորհուրդ կտաք ծնողներին, ինչպե՞ս աշխատել երեխաների հետ, նրանց մոտ հնարավորինս առողջ մանկություն ձևավորելու համար։

- Առաջինը` լինեն «բաց» երեխաների նկատմամբ, ունենան լսելու և կարեկցելու կարողություն և հաճախ զրուցեն երեխաների հետ։