Լուսաձոր

Յուրաքանչյուր մարդ սիրում է իր գյուղը յուրովի: Մեր գյուղը ուրիշ գյուղերից տարբերվում է նրանով, որ իր բնակչության քանակով համարվում է Հայաստանի փոքր գյուղերից մեկը: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե Լուսաձորի շրջակայքը շատ աղքատ է  հուշարձաններով, սակայն իրականում այդպես չէ, քանի որ անցյալում դեպի իրենց են կանչել ավելի երևելի այլ վայրեր և հուշարձաններ: Անտառամիջի արահետով, որը շատ հին է, ձիավորները անգամ հիմա էլ Լուսաձորից գնում են Ենոքավան՝ անցնելով գետի մյուս ափը: Ուղիղ գծով մեր գյուղից մի քիչ հեռավորության վրա է գտնվում Ախպրաքարը: Այնտեղ տանող արահետը շատ դժվարին վերելք է: Ախպրաքար անվան բացատրությունը մեր գյուղացիները կապել են աղբյուրի հետ: Իմ գյուղում շատ մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում ժամանակների հարվածից խարխլված եկեղեցին, որը հիմնականում անմշակ քարերով է կերտված: Վերջին տարիներին եկեղեցին վերակառուցեցին: Հիմա մեր գյուղացիները ամեն կիրակի այցելում են Սուրբ Գրիգորի Խաչ եկեղեցին: Ահա այսպիսի հետաքրքիր վայրեր կան այն գյուղում, որտես ես ծնվել ու ապրում եմ:

Ազատամուտ

Լուսանկարը՝ Սուսաննա Մարդումյանի

Լուսանկարը՝ Սուսաննա Մարդումյանի

Ես ծնվել եմ Շամշադինի շրջանի Բերդ քաղաքում: Կյանքիս առաջին երեք տարիներն անց եմ կացրել Վերին Կարմիրաղբյուր գյուղում: Այն տարածված է յոթ բլուրների վրա: Շատ բարձրադիր գյուղ է, կարծես ամպերը կախված լինեն հենց նրա գլխին: Ունի շատ գեղեցիկ և հետաքրքիր բնություն: Ես իմ գյուղը համարում եմ այն: Այժմ ես բնակվում եմ Ազատամուտ գյուղում: Այն իր հարակից գյուղերի նկատմամբ ցածրադիր է: Նախկինում ունեցել է ավանի կարգավիճակ, որը կառուցված է եղել «Բետոնիտ» գործարանի աշխատողների համար: Հետագայում գործարանը դադարել է աշխատել, մարդիկ սեփականաշնորհել են իրենց բնակարանները: Գյուղում առանձնատներն այնքան էլ շատ չեն, հիմնականում շենքեր են: Ճիշտ է, Ազատամուտն ունի գյուղի կարգավիճակ, սակայն մարդիկ հիմնականում ապրում են քաղաքային կյանքով: Այստեղ արտասովոր ոչինչ չկա, սակայն շատ եմ սիրում իմ բնակավայրը:

Գյուղն ունի խնդիրներ, որոնցից առավել հրատապ են խմելու ջրի և օդի աղտոտվածության խնդիրը: Մեր բակում կա աղբյուր, որից օգտվում են բնակիչների մեծ մասը: Անցյալ տարի աղբյուրի ջուրը կտրվել էր, և մենք՝ բնակիչներս, ստիպված էինք ջուր բերել բավականին հեռու գտնվող աղբյուրից: Ամիսներ շարունակ ջուր էինք կրում:

Ոչ պակաս հուզող խնդիր է օդի աղտոտվածության խնդիրը: Աշխատանք չունենալու պատճառով շատերն ածուխ են պատրաստում, որպեսզի կարողանան օրվա հացի փող աշխատել: Ածուխ արտադրելու հետևանքով օդն աղտոտվում է, ծուխը թանձր մառախուղի նման պատում է ամբողջ գյուղը: Երբ գյուղին նայում ես բարձր վայրից, գրեթե ոչինչ պարզ չի երևում, քանի որ ողջ գյուղը պատված է լինում ծխով:  Շատ հաճախ այդ ծխի պատճառով հնարավոր չի լինում անգամ պատուհան բացել:

Այնուամենայնիվ, սիրում եմ բնակավայրս:

Իմ ընտանիքը

Լուսանկարը՝ Էրիկ Բադալյանի

Լուսանկարը՝ Էրիկ Բադալյանի

Իմ ընտանիքը բաղկացած է հինգ հոգուց՝ հայրս, մայրս, քույրս, եղբայրս և ես: Մեր ընտանքի պաշտպանը՝ հայրս՝ Տիգրան Միրզոյանը, ծնվել է Բերդ քաղաքում 1972 թվականին, ունի երկու մասնագիտություն՝ կաթի և կաթնամթերքի ինժեներ-տեխնոլոգ և իրավագետ: Նա շատ խելացի է և ինձ միշտ օգնում է ամեն հարցում: Նա երբեք իմ հարցերը, որոնք չափից շատ են, անպատասխան չի թողնում: Նա մեր տան սյունն է: Մեր տան մյուս սյունը՝ մայրս՝ Լուսինե Ստեփանյանը, ծնվել է Կոթի գյուղում` 1975 թվականին: Մասնագիտությամբ բանասեր է: Նա է, որ ամեն վայրկյան մեր կողքին է, իր քնքշությամբ ու ջերմությամբ ողողում է ամբողջ տունը: Իմ հետ անընդհատ բանավեճերի մեջ մտնողը՝ քույրս՝ Անին, ծնվել է 1996 թվականին Բերդ քաղաքում: Անկեղծ ասած՝ ես չեմ պատկերացնոււմ, թե ինչ կանեի առանց նրա: Որպես մեծ՝ շատ բան է սովորեցրել ինձ: Իսկ մեր բանավեճերը հիմնականում դպրոցական առարկաների ու աշխարհի վերաբերյալ են: Եթե անգամ ես հասկանում եմ, որ նա է ճիշտ, մեկ է, շարունակում եմ պնդել իմ տեսակետը: Բայց եթե մի օր բանավեճ չլինի, իմ օրը օր չի լինի: Եղբայրս՝ Տարոնը, ծնվել է 2005 թվականին Իջևանում: Նա մեր տան փոքրիկն է, և, անկեղծ ասած, բոլորը նրան երես են տալիս, բայց ամեն դեպքում շատ խելոք տղա է: Ես պաշտում եմ իմ ընտանիքը, որտեղ տիրում է փոխադարձ սեր, հարգանք:

Ինչպես օգտվել ինտերնետից

 

Լուսանկարը՝ Անի Խուդավերդյանի

Լուսանկարը՝ Անի Խուդավերդյանի

Ամեն օր լսում, կարդում կամ տեսնում եմ, որ այսինչը գնում է Բելգիա, այնինչը՝ Անգլիա, երրորդը՝ Բուլղարիա և այլ շատ երկրներ՝ սովորելու, կոնֆերանսների, թրեյնինգների մասնակցելու և այլն: Բայց այս ամենի մասին գիտեմ ես՝ այն քչերից մեկը, ով տեղյակ է այս ծրագրերի մասին, գիտի՝ ինչպես դիմել, ինչպես ֆինանսավորում հայթայթել և այլն: Ես գիտեմ այս ամենի մասին, որովհետև ինձ սկզբում պատմել է զարմուհիս՝ Երևանից: Ցավալի է, երբ քո հասակակիցներին կամ անգամ քեզանից մեծերին պատմում ես նման ծրագրերի մասին և տեսնում, որ նրանք գաղափար անգամ չունեն, թե ինչ ես դու խոսում: Մարզերում ապրող պատանիներն ու երիտասարդները տեղեկատվության պակաս ունեն ու դրանով նրանք կորցնում են իրենց համար լավ ապագա կառուցելու բազում հնարավորություններ: Մեր գյուղում մինչ հիմա շատերը չգիտեն, որ ինտերնետը նույն «օդնոկլասսնիկին» չէ, որ ինտերներտն ավելի լայն հարթակ է, որում դու կարող ես քեզ համար լիքը-լիքը օգտակար տեղեկատվություն գտնել:

Իմ հայրենի գյուղը

Լուսանկարը՝ Մարինե Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Հովհաննիսյանի

Իմ հայրենի գյուղը՝ Սևքարը, գտնվում է Տավուշի մարզում և սահմանակից է Ադրբեջանին: Այստեղ է ծնվել հայտնի ֆիդայի Սևքարեցի Սաքոն՝ Սարգիս Ծովանյանը: Ես շատ հպարտ եմ, որովհետև ծնվել և մեծացել եմ նրա տանը և համարվում եմ նրա ժառանգներից մեկը: Մեր ընտանիքի բոլոր տղամարդիկ, սկսած իմ պապերից, մասնակցել են հայրենիքի պաշտպանությանը: Սևքարեցի Սաքոն մասնակցել է Արևմտյան Հայաստանի բազմաթիվ կռիվների, եղել է հայտնի զորավարներ Անդրանիկի, Աղբյուր Սերոբի, Չաուշի զինընկերը և եղել է պատմական Խանասորի արշավանքի հեծելազորի հրամանատարը: Պապս՝ Երվանդ Ծովանյանը, մասնակցել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին և պարգևատրվել է բազմաթիվ մեդալներով: 1963 թվականից մինչև 1982 թվականը եղել է Սևքարի գյուղխորհրդի նախագահը: Հայրս՝ Արտաշես Ծովանյանը, մասնակցել է Արցախյան կռիվներին, Երկրապահ կամավորական միության անդամ է, պարգևատրվել է «Զորավար Անդրանիկ» ոսկե մեդալով, «Մայրական երախտագիտություն» մեդալով, «Արցախյան մայրերի կողմից» մեդալով, «Սևքարեցի Սաքո» հուշամեդալով և պատվոգրերով: Հորեղբայրներս՝ Գրիշան, Յուրան, Սերյոժան և Արարատը, բոլորն էլ մասնակցել են արցախյան կռիվներին: 1990-1991 թվականից ստեղծվեց «Սևքարեցի Սաքո» ֆիդայական ջոկատը: Հայրս և եղբայրներս բոլորն էլ անդամագրվեցին այդ ջոկատում և մինչ 1994 թվականը մասնակցեցին Արցախյան գոյամարտին: 1980 թվականից հայրս աշխատում է որպես հեռուստակայանի տնօրեն, որտեղից հեռարձակվում են թվով քսանհինգ համայնքների համար հետևյալ հեռուստաալիքները՝ Հանրային ալիք, Հանրային երկրորդ ալիք, РТР Ռոսիա, Կենտրոն, Հանրային ռադիո և այլն: Դեռևս կռվի տարիներին հեռուստատեսային կայանը աշխատել է հրթիռային կրակոցների տակ: Մեր գյուղի կենտրոնում է գտնվում Սևքարեցի Սաքոյի շքեղ հուշարձանը, որը խորհրդանշում է մեր համայնքի հոգին և ուժեղ կամքը: Նրա կողքին են գտնվում գեներալ Վարշամովի կիսանդրին, ով եղել է ցարական Ռուսաստանի գեներալ,  մի քիչ այն կողմ գտնվում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում զոհվածների հուշահամալիրը և Սևքարի դուստերերի կողմից կառուցված կոթողը:

Սևքարը, ինչպես նաև Տավուշի մարզի բազմաթիվ գյուղեր, ունի իր բազմաթիվ խնդիրները և պրոբլեմները: Այդ կարևորագույն խնդիրներից մեկը գյուղամիջյան ճանապարհներն են: Ճիշտ է, գյուղի կենտրոնական ճանապարհները համեմատաբար բարվոք վիճակում են, որովհետև վերջին տարիներին մայթերի կողքով կառուցել են ջրահեռացման գծեր, որոնց միջով հոսում են հորդառատ անձրևների ջրերը: Ամեն տարի վերանորոգվում են գրեթե բոլոր գյուղամիջյան ճանապարհները, սակայն որտեղ չկան ջրահեռացման գծեր, այդտեղից ուժեղ և հորդառատ անձրևների ջրերը քշում-տանում են ճանապարհներին փռած ավազի և խճապատված ծածկույթը: Դժվար է հատկապես ձմռան ամիսներին: Ճանապարհները ամբողջովին պատվում են մերկասառույցով, որը անանցանելի է դարձնում մեքենաների երթևեկությունը: Այդ պատճառով գյուղի մեծ մասը, ովքեր կապված են սարերի և յայլաների հետ, զբաղվում են անասնապահությամբ, ունեն ամենագնաց մեքենաներ: Հուսով եմ, որ կանցնեն տարիներ, և իմ հայրենի գյուղի ճանապարհները կասֆալտապատվեն ամբողջությամբ, որովհետև ես լավատես եմ և հավատում եմ լուսավոր ապագային:

Այդ անդունդի անունն է…

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, թե ինչպես են շփվում մարդիկ: Առանձնապես ինձ հուզում և ահավոր զայրույթ է պատճառում մարդկային փոխհարաբերությունների երկու ձև: Առաջինն այն է, երբ օրինակ գյուղից մեկը գնում է քաղաք կամ արտերկիր, ու, կապ չունի, որ այնտեղ իրեն չի զգում օլիգարխ կամ իր երազած մարդը, երբ մեկ-մեկ այցելում է իր ծանոթներին, բարեկամներին, որոնք ապրում են գյուղում, իրեն այնպես է պահում, կարծես թե հոլիվուդյան աստղ է: Նրանց կարծիքով, իրենք արդեն, այսպես կոչված, վերին խավի ներկայացուցիչ են, իսկ գյուղացի ընկերները, մանավանդ նրանք, ովքեր համեմատաբար այդքան էլ բարվոք չեն ապրում, այսպես ասած, ստորին խավն են: Բայց այդ «հոլիվուդյան աստղերը» մոռանում են, որ իրենք էլ են այդտեղից, որ իրենք, հնարավոր է, ոմանցից վատ են ապրում, բայց ամեն դեպքում իրենք են, որ կան: Մեր դպրոցից մեկը գնացել էր ուրիշ դպրոց: Մեր դպրոցում ավանդույթ դարձած մի բան կա, որ Ամանորին դասարանցիներով գնում ենք միմյանց շնորհավորելու: Ու մեր դասարանից հեռացած «հոլիվուդյան աստղը» նույնպես միացավ մեր ընկերներին: Ընկերների շրջանում կար մեկը, ում ընտանիքը համեմատաբար այնքան էլ լավ չէր ապրում, և երբ հասանք նրանց տան մոտ, մեր «աստղը» չցանկացավ տուն մտնել՝ ասելով, որ ինքը դրսում կսպասի: Էլ ոչինչ չեմ հիշում, ավելի ճիշտ՝ պատմեցին, բայց ես չլսեցի, քանի որ շատ էի զայրացել: Տեսնես, ինչու են քիչ այնպիսի մարդիկ, ովքեր «Հոլիվուդի աստղերին» ցած են իջեցնում երկնքից:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքում ապրող, բայց իսկապես հարստությամբ տարբերվող մարդկանց միջև խթան է հանդիսանում փողը:  Ինչո՞ւ: Ախր, բոլորն էլ մարդ են, ախր, բոլորն էլ շփման, ջերմության, սիրո, ընկերության, վստահության կարիք են զգում: Փոքր տարիքում մեր հարուստների բալիկները սկսում են ծաղրել մյուսներին: Սակայն բանն ավելի լրջանում է մեծ տարիքում, երբ հարուստի բալիկը սիրահարվում է արդեն իրեն սիրող մի տղայի: Բայց այստեղ նույնպես հայտնվում է փողը:

Երբ առաջին անգամ կարդացի Նար-Դոսի «Ես և նա»-ն, որը չորս տարի առաջ էր, մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը.  «հայրս ասաց՝ մեր միջև անդունդ կա»: Այդ անդունդի անունն է փող: «Մենք վերևն ենք, դու՝ ներքևը»,- ասաց աղջիկը: Տեսնես՝ այդպիսիները չե՞ն մտածում, որ այդ ներքևում գտնվողները կարող են թև առնել ու բարձրանալ վեր, իրենցից էլ վեր: Դրա համար էլ կասեմ մի բան, մարդկանց նկատմամբ մարդ եղեք, մարդիկ:

suanna mardumyan portret

Հարցազրույց հայրիկիս հետ

-Պապ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ մասնակցեցիր կռիվներին:

-Քսան-քսանմեկ տարեկան էի, երբ պատերազմը սկսվեց:

-Ինչպե՞ս արձագանքեցին տատիկն ու պապիկը:

-Նրանք, իհարկե, վախենում էին, խնդրում էին, որ շատ զգույշ լինենք, քանի որ եղբայրս էլ էր մեզ հետ:

-Քանի՞ մարդ կար գյուղից:

-Հստակ թիվ չեմ կարող նշել, ոտքի էր կանգնել ամբողջ գյուղը, բայց հիմնական մասը կազմում էր սևքարեցի Սաքոի անվան ջոկատը:

-Այդպե՞ս էր կոչվում ձեր ջոկատը:

-Այո, ջոկատն անվանեցին հայտնի ֆիդայու անունով:

-Ո՞ր սահմաններում եք կռվել:

-Կիրանցի, Այգեհովիտի, Սևքարի և մի շարք այլ սահմաններում:

-Իսկ ի՞նչ էիր անում:

-Կանգնում էի խրամատում, մեքենայով զենք էի տեղափոխում տեղից տեղ:

-Այսօր հիշո՞մ են ձեր սխրանքների մասին:

-Այո, պարգևատրվել եմ «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մեդալով, «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալով, «Քսանամյակի հոբելյանական մեդալով», շնորհակալագրերով և այլ պարգևներով:

-Գյուղի երիտասարդ սերունդը տեղյա՞կ է, որ գոյություն ունի ձեր ջոկատը, գիտի՞ ձեր մղած կռիվների մասին:

-Գիտի, քանի որ գրքեր են տպագրվում մասնակիցների, իրենց  ընտանիքների մասին: Ամեն ընտանիքում մասնակից է եղել, պատմում են, հիշում:

Աշխարհում իմ ամենասիրելի մարդը, ում կուզեի նմանվել

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ես դեռ փոքր տարիքից երազում էի նմանվել տատիկիս՝ Ամայիս: Հիմա ավելի շատ է մեծացել ցանկությունս, որովհետև մեծացել եմ ու ավելի շատ բան եմ հասկանում: Ուզում եմ ունենալ նրա ընտանիքի նման մեծ ընտանիք, ստեղծել մի «պետություն» ու լինել ղեկավար, սիրել երեխաներիս ու թոռներիս հավասարաչափ: Բայց կուզենայի սիրել ամուսնուս, որովհետև Ամայս սիրելով չի ամուսնացել: Մի բան էլ կա, որով չեմ ուզում նմանվել. Ամայս մի քիչ թմբլիկ կին է: Մայրս պատմում է, որ երբ ես երեք տարեկան էի, հաց չէի ուտում: Ինձ հարցրել է.

-Աստղիկ ջան, ինչի՞ հաց չես ուտում:

Ես էլ պատասխանել եմ.

-Վախենում եմ՝ Ամայիս նման չաղ լինեմ: