Իմ հայրենի գյուղը

Լուսանկարը՝ Մարինե Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Մարինե Հովհաննիսյանի

Իմ հայրենի գյուղը՝ Սևքարը, գտնվում է Տավուշի մարզում և սահմանակից է Ադրբեջանին: Այստեղ է ծնվել հայտնի ֆիդայի Սևքարեցի Սաքոն՝ Սարգիս Ծովանյանը: Ես շատ հպարտ եմ, որովհետև ծնվել և մեծացել եմ նրա տանը և համարվում եմ նրա ժառանգներից մեկը: Մեր ընտանիքի բոլոր տղամարդիկ, սկսած իմ պապերից, մասնակցել են հայրենիքի պաշտպանությանը: Սևքարեցի Սաքոն մասնակցել է Արևմտյան Հայաստանի բազմաթիվ կռիվների, եղել է հայտնի զորավարներ Անդրանիկի, Աղբյուր Սերոբի, Չաուշի զինընկերը և եղել է պատմական Խանասորի արշավանքի հեծելազորի հրամանատարը: Պապս՝ Երվանդ Ծովանյանը, մասնակցել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին և պարգևատրվել է բազմաթիվ մեդալներով: 1963 թվականից մինչև 1982 թվականը եղել է Սևքարի գյուղխորհրդի նախագահը: Հայրս՝ Արտաշես Ծովանյանը, մասնակցել է Արցախյան կռիվներին, Երկրապահ կամավորական միության անդամ է, պարգևատրվել է «Զորավար Անդրանիկ» ոսկե մեդալով, «Մայրական երախտագիտություն» մեդալով, «Արցախյան մայրերի կողմից» մեդալով, «Սևքարեցի Սաքո» հուշամեդալով և պատվոգրերով: Հորեղբայրներս՝ Գրիշան, Յուրան, Սերյոժան և Արարատը, բոլորն էլ մասնակցել են արցախյան կռիվներին: 1990-1991 թվականից ստեղծվեց «Սևքարեցի Սաքո» ֆիդայական ջոկատը: Հայրս և եղբայրներս բոլորն էլ անդամագրվեցին այդ ջոկատում և մինչ 1994 թվականը մասնակցեցին Արցախյան գոյամարտին: 1980 թվականից հայրս աշխատում է որպես հեռուստակայանի տնօրեն, որտեղից հեռարձակվում են թվով քսանհինգ համայնքների համար հետևյալ հեռուստաալիքները՝ Հանրային ալիք, Հանրային երկրորդ ալիք, РТР Ռոսիա, Կենտրոն, Հանրային ռադիո և այլն: Դեռևս կռվի տարիներին հեռուստատեսային կայանը աշխատել է հրթիռային կրակոցների տակ: Մեր գյուղի կենտրոնում է գտնվում Սևքարեցի Սաքոյի շքեղ հուշարձանը, որը խորհրդանշում է մեր համայնքի հոգին և ուժեղ կամքը: Նրա կողքին են գտնվում գեներալ Վարշամովի կիսանդրին, ով եղել է ցարական Ռուսաստանի գեներալ,  մի քիչ այն կողմ գտնվում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում զոհվածների հուշահամալիրը և Սևքարի դուստերերի կողմից կառուցված կոթողը:

Սևքարը, ինչպես նաև Տավուշի մարզի բազմաթիվ գյուղեր, ունի իր բազմաթիվ խնդիրները և պրոբլեմները: Այդ կարևորագույն խնդիրներից մեկը գյուղամիջյան ճանապարհներն են: Ճիշտ է, գյուղի կենտրոնական ճանապարհները համեմատաբար բարվոք վիճակում են, որովհետև վերջին տարիներին մայթերի կողքով կառուցել են ջրահեռացման գծեր, որոնց միջով հոսում են հորդառատ անձրևների ջրերը: Ամեն տարի վերանորոգվում են գրեթե բոլոր գյուղամիջյան ճանապարհները, սակայն որտեղ չկան ջրահեռացման գծեր, այդտեղից ուժեղ և հորդառատ անձրևների ջրերը քշում-տանում են ճանապարհներին փռած ավազի և խճապատված ծածկույթը: Դժվար է հատկապես ձմռան ամիսներին: Ճանապարհները ամբողջովին պատվում են մերկասառույցով, որը անանցանելի է դարձնում մեքենաների երթևեկությունը: Այդ պատճառով գյուղի մեծ մասը, ովքեր կապված են սարերի և յայլաների հետ, զբաղվում են անասնապահությամբ, ունեն ամենագնաց մեքենաներ: Հուսով եմ, որ կանցնեն տարիներ, և իմ հայրենի գյուղի ճանապարհները կասֆալտապատվեն ամբողջությամբ, որովհետև ես լավատես եմ և հավատում եմ լուսավոր ապագային:

Այդ անդունդի անունն է…

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, թե ինչպես են շփվում մարդիկ: Առանձնապես ինձ հուզում և ահավոր զայրույթ է պատճառում մարդկային փոխհարաբերությունների երկու ձև: Առաջինն այն է, երբ օրինակ գյուղից մեկը գնում է քաղաք կամ արտերկիր, ու, կապ չունի, որ այնտեղ իրեն չի զգում օլիգարխ կամ իր երազած մարդը, երբ մեկ-մեկ այցելում է իր ծանոթներին, բարեկամներին, որոնք ապրում են գյուղում, իրեն այնպես է պահում, կարծես թե հոլիվուդյան աստղ է: Նրանց կարծիքով, իրենք արդեն, այսպես կոչված, վերին խավի ներկայացուցիչ են, իսկ գյուղացի ընկերները, մանավանդ նրանք, ովքեր համեմատաբար այդքան էլ բարվոք չեն ապրում, այսպես ասած, ստորին խավն են: Բայց այդ «հոլիվուդյան աստղերը» մոռանում են, որ իրենք էլ են այդտեղից, որ իրենք, հնարավոր է, ոմանցից վատ են ապրում, բայց ամեն դեպքում իրենք են, որ կան: Մեր դպրոցից մեկը գնացել էր ուրիշ դպրոց: Մեր դպրոցում ավանդույթ դարձած մի բան կա, որ Ամանորին դասարանցիներով գնում ենք միմյանց շնորհավորելու: Ու մեր դասարանից հեռացած «հոլիվուդյան աստղը» նույնպես միացավ մեր ընկերներին: Ընկերների շրջանում կար մեկը, ում ընտանիքը համեմատաբար այնքան էլ լավ չէր ապրում, և երբ հասանք նրանց տան մոտ, մեր «աստղը» չցանկացավ տուն մտնել՝ ասելով, որ ինքը դրսում կսպասի: Էլ ոչինչ չեմ հիշում, ավելի ճիշտ՝ պատմեցին, բայց ես չլսեցի, քանի որ շատ էի զայրացել: Տեսնես, ինչու են քիչ այնպիսի մարդիկ, ովքեր «Հոլիվուդի աստղերին» ցած են իջեցնում երկնքից:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքում ապրող, բայց իսկապես հարստությամբ տարբերվող մարդկանց միջև խթան է հանդիսանում փողը:  Ինչո՞ւ: Ախր, բոլորն էլ մարդ են, ախր, բոլորն էլ շփման, ջերմության, սիրո, ընկերության, վստահության կարիք են զգում: Փոքր տարիքում մեր հարուստների բալիկները սկսում են ծաղրել մյուսներին: Սակայն բանն ավելի լրջանում է մեծ տարիքում, երբ հարուստի բալիկը սիրահարվում է արդեն իրեն սիրող մի տղայի: Բայց այստեղ նույնպես հայտնվում է փողը:

Երբ առաջին անգամ կարդացի Նար-Դոսի «Ես և նա»-ն, որը չորս տարի առաջ էր, մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը.  «հայրս ասաց՝ մեր միջև անդունդ կա»: Այդ անդունդի անունն է փող: «Մենք վերևն ենք, դու՝ ներքևը»,- ասաց աղջիկը: Տեսնես՝ այդպիսիները չե՞ն մտածում, որ այդ ներքևում գտնվողները կարող են թև առնել ու բարձրանալ վեր, իրենցից էլ վեր: Դրա համար էլ կասեմ մի բան, մարդկանց նկատմամբ մարդ եղեք, մարդիկ:

suanna mardumyan portret

Հարցազրույց հայրիկիս հետ

-Պապ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ մասնակցեցիր կռիվներին:

-Քսան-քսանմեկ տարեկան էի, երբ պատերազմը սկսվեց:

-Ինչպե՞ս արձագանքեցին տատիկն ու պապիկը:

-Նրանք, իհարկե, վախենում էին, խնդրում էին, որ շատ զգույշ լինենք, քանի որ եղբայրս էլ էր մեզ հետ:

-Քանի՞ մարդ կար գյուղից:

-Հստակ թիվ չեմ կարող նշել, ոտքի էր կանգնել ամբողջ գյուղը, բայց հիմնական մասը կազմում էր սևքարեցի Սաքոի անվան ջոկատը:

-Այդպե՞ս էր կոչվում ձեր ջոկատը:

-Այո, ջոկատն անվանեցին հայտնի ֆիդայու անունով:

-Ո՞ր սահմաններում եք կռվել:

-Կիրանցի, Այգեհովիտի, Սևքարի և մի շարք այլ սահմաններում:

-Իսկ ի՞նչ էիր անում:

-Կանգնում էի խրամատում, մեքենայով զենք էի տեղափոխում տեղից տեղ:

-Այսօր հիշո՞մ են ձեր սխրանքների մասին:

-Այո, պարգևատրվել եմ «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մեդալով, «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալով, «Քսանամյակի հոբելյանական մեդալով», շնորհակալագրերով և այլ պարգևներով:

-Գյուղի երիտասարդ սերունդը տեղյա՞կ է, որ գոյություն ունի ձեր ջոկատը, գիտի՞ ձեր մղած կռիվների մասին:

-Գիտի, քանի որ գրքեր են տպագրվում մասնակիցների, իրենց  ընտանիքների մասին: Ամեն ընտանիքում մասնակից է եղել, պատմում են, հիշում:

Աշխարհում իմ ամենասիրելի մարդը, ում կուզեի նմանվել

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ես դեռ փոքր տարիքից երազում էի նմանվել տատիկիս՝ Ամայիս: Հիմա ավելի շատ է մեծացել ցանկությունս, որովհետև մեծացել եմ ու ավելի շատ բան եմ հասկանում: Ուզում եմ ունենալ նրա ընտանիքի նման մեծ ընտանիք, ստեղծել մի «պետություն» ու լինել ղեկավար, սիրել երեխաներիս ու թոռներիս հավասարաչափ: Բայց կուզենայի սիրել ամուսնուս, որովհետև Ամայս սիրելով չի ամուսնացել: Մի բան էլ կա, որով չեմ ուզում նմանվել. Ամայս մի քիչ թմբլիկ կին է: Մայրս պատմում է, որ երբ ես երեք տարեկան էի, հաց չէի ուտում: Ինձ հարցրել է.

-Աստղիկ ջան, ինչի՞ հաց չես ուտում:

Ես էլ պատասխանել եմ.

-Վախենում եմ՝ Ամայիս նման չաղ լինեմ:

Կենցաղային խնդիրներ

Լուսանկարը՝ Սյուզաննա Քոսյանի

Լուսանկարը՝ Սյուզաննա Քոսյանի

Մեր կենցաղային առօրյայում լուրջ հարց է դարձել կենցաղային աղբի տեղափոխումը: Եթե բազմաբնակարան շենքը բարձրահարկ չէ և չունի աղբատար, ուրեմն նրա բնակիչները դատապարտված են իրենց օրվա գրաֆիկը պլանավորել այնպես, որ շաբաթվա ֆիքսված երեք օրերը ընտանիքի որևէ անդամ մինչև կեսօր մնա տանը: Աղբատար մեքենան այդ «հաճույքը» պատճառում է մեզ միայն որոշակի օրերի: Երբեմն աղբատար մեքենային սպասողը լինում եմ ես: Եվ քանի որ այն չունի ժամանելու որոշակի ժամ, առավոտյան ժամը 10-12-ը ես նաև լարում եմ իմ լսողությունը՝ սուլիչի ձայնը լսելու համար: Հաճախ ականատես եմ լինում տհաճ տեսարանի, երբ մեր շենքի այն բնակիչները, ովքեր աշխատանքի են և չեն կարող այդ ժամին տանը գտնվել, առավոտյան աշխատանքի գնալիս մուտքի մոտ են դնում իրենց կենցաղային աղբը, որը մինչև աղբատար ավտոմեքենայի հայտնվելը հոշոտված և գզգզված է լինում շների կողմից: Ուզում եմ իմանալ, արդյոք հնարավոր չէ՞ աղբահանությունը կազմակերպել ամեն օր և առավոտ շուտ, երբ բոլորը տանն են: Իսկ եթե ոչ, ապա մշակել այնպիսի մեխանիզմ, որ հնարավորինս մաքուր և հարմարավետ լինի:

Ներքին Կարմիրաղբյուրի մանկապարտեզի բացումը

Օգոստոսի 31-ին Տավուշի մարզի Ներքին Կարմիրաղբյուր սահմանամերձ գյուղում կայացել է «100-ը 100-ի համար` հանուն բարեկեցության» ծրագրի շրջանակներում «Փարոս» Հիմնադրամի (ԱՄՆ) աջակցությամբ վերանորոգված մանկապարտեզի բացումը: Բացի վերանորոգված և արդեն ջեռուցվող խաղասենյակներից, դահլիճից և հանգստի սենյակներից, երեխաները ունեն նաև ապահով խաղահրապարակ: Այժմ մանկապարտեզի բակն ունի 20 մետր երկարությամբ գունազարդ պատ, որը նախատեսված է բակում խաղացող երեխաներին թշնամու գնդակներից պաշտպանելու համար:
Բացման արարողությանը ներկա էին «Փարոս» Հիմնադրամի ներկայացուցիչներ, Ներքին Կարմիրաղբյուրի գյուղապետը, լրագրողներ և բազմաթիվ ծնողներ ու երեխաներ:

astghik ghazaryan

Պաղպաղակի պես հալչող մանկություն

- Ու՞ր էիր, բալես՛:

-Տղերքով ֆուտբոլ էինք խաղում, մամ՛ . ես, Դավոն, Էրոն, Գևորգը…

Թեև շատերի համար տարօրինակ հնչի, բայց իմ մանկության ընկերները միայն տղաներ էին: Սակայն դա ինձնից անկախ էր, որովհետև մեր թաղում իմ հասակակիցները բոլորը տղաներ էին: Ամբողջ օրը եղբորս ու նրա ընկերների հետ ֆուտբոլ էի խաղում: Բայց դա եղբորս` Դավիթին, դուր չէր գալիս: Բարկանում էր, բայց ես նրան չէի լսում, հաճախ կռվում էինք, թաղի մեջտեղում կանգնում ու իրար քարերով հարվածում.

-Տու՛ն գնա, քե՛զ ասում եմ…,- բայց ո՞վ էր նրան լսողը…

Այդ տարիները, բակային խաղերը իրենց արդյունքն ունեցան. ես տասներկու տարեկանում դարձա մեր մարզի ֆուտբոլային առաջնության լավագույն ֆուտբոլիստուհի:

Սակայն ինչն ունի լավ կողմ, ունի նաև վատ կողմ: Վատ կողմն էլ տղաներից ընդօրինակած չարաճճիություններն է: Այս առիթով պատմեմ մի դեպք:

Մի ժամանակ ես, եղբայրս` Սարգիսը, ու մեր ընկեր Գևորգը շշեր էինք հանձնում խանութին ու փոխարենը պաղպաղակ ու լիմոնադ վերցնում: Պարզվում է` այդ շշերը Գևորգը իրենց տնից գողանում էր: Երբ Գևորգենց շշերը վերջացան, ես ու Սարգիսը սկսեցինք մեր տնից գողանալ, դե, մենք էլ շա~տ շշեր ունեինք. պարկերով դասավորած էին  մեր արհեստանոցի  առաջ:

Պապիկս մի սովորություն ունի. երբ պարապ է մնում, սկսում է ինչ-որ բան հաշվել: Դե, այդ ժամանակ էլ շշերն էր հաշվում: Ու նկատեց, որ շշերն անասելի արագությամբ պակասում են: Տանը մտածում էին, թե ո՞վ է գողացել: Ես ու եղբայրս էլ խելոք երեխաներ էինք, ուղղակի ընկել էինք Գևորգի խելքին: Խոստովանեցինք, որ մենք ենք տարել: Ընդամենը մի քանի շիշ էր մնացել, մերոնք տվեցին մեզ ու ասացին, որ տանենք, հանձնենք ու բոլորիս համար պաղպաղակ գնենք:

Դա մեզ համար մեծ դաս եղավ:

Իջևան` իմ քաղաք

Շատ եմ սիրում իմ քաղաքը: Ամեն անգամ, երբ դուրս եմ գալիս տնից, ուշադիր սկսում եմ հետևել՝ ինչ է փոխվել, քանդվել կամ կառուցվել, ավելացել կամ պակասել: Գիտեք, մարդիկ են պակասել: Վերջերս միայն դա եմ նկատել: Օր-օրի փողոցները դատարկվում, տները տարիներով կողոպտվում, մի խոսքով, մարդիկ հեռանում են: Գրեթե ամեն օր լսում եմ, թե ինչպես է մեր դպրոցից ինչ-որ մեկը գնում: Դպրոցում էլ երեխաներն են պակասում: Փողոցներում տեսնում եմ հատուկենտ մարդկանց՝ հիմնականում տանջված, դժգոհ հայացքներով: Բակերում երեխաներ չեն խաղում, ոչ թե համակարգչով զբաղված լինելու պատճառով, այլ ուղղակի երեխա չկա, որ խաղա…

Ուզում եմ մի անգամ դուրս գամ ու տեսնեմ, որ Իջևանս նորից ապրում է, որ փողոցները կրկին լի են երջանիկ մարդկանցով, բակերը՝ երեխաներով, և քաղաքս ապրում է իր երբեմնի կյանքով: Տեսնես` կտեսնե՞մ…