Երևանում շատ շոգ է, երբեմն չափազանց։ Շոգի դեմ պայքարելու ամենաարդյունավետ միջոցը երևի թե տատիկիս տան պատշգամբն է։ Պատշգամբ, որը լի է բազմաթիվ հիշողություններով՝ թե՛ուրախ, և թե՛ տխուր։

-Սուրճ կեփե՞ս մեզ համար,- լսում եմ տատիս ձայնը պատշգամբից։

Եփում եմ սուրճը, տանում պատշգամբ, ակամա հայացքս հառում պատշգամբի պատին։
-Տա՛տ, մեր նկարած նկարները համարյա չեն երևում, լրիվ գունաթափվել են։

-Ափսո՜ս, թարմացնող չկա, է՜հ, արդեն մեծացել եք։

Հիշում եմ, թե ինչ ոգևորությամբ էինք չորս թոռներով նկարում պատին` մրցելով, թե ով ավելիգեղեցիկ կնկարի:

-Տա՜տ, տե՛ս, իմն ա, չէ՞, ամենասիրունը։

-Երեխեք, կարմիր գույնը վերջացա՜վ, բա ի՞նչ անենք։

Դեռ մի քանի տարի առաջ սովորություն ունեի ժամերով նստելու պատշգամբում ու թարմացելու մեր` թոռներիս պատին նկարած նկարները, որ չջնջվեն։ Իսկ հիմա արդեն համարյա ամբողջովին ջնջվել են, ու թարմացնող չկա։ Երևի իրոք մեծացել եմ։

Դե, վերջերս 18 տարեկան դարձա։

Տատիկս նույնն է, նույն 5 տարեկան Սոնայի տատիկը` զմրուխտե, կանաչ աչքերով, թախծոտժպիտով, կյանքի ծանր հարվածները ընդունած, բայց կյանքից երբեք չնեղացած։ Գուցե մի քիչծերացե՞լ է։ Իսկ մի՞թե միայն ֆիզիկապես են ծերանում։

Գիտե՞ք` ֆիզիկապես ծերանալը այնքան սարսափելի չէ, ինչքան հոգով ծերանալը, իսկ հոգինկարող է երբեք չծերանալ, և հենց սա է երիտասարդ մնալու գաղտնիքը։ Տատ, բացահայտեցի երիտասարդությանդ գաղտնիքը, դեմ չես, չէ՞։

Պատշգամբում քամի սկսվեց, բավականին ուժեղ։

Տանը շոգ է, մեր ներսում էլ մեկ-մեկ շոգ է լինում։

-Գնանք այգի, հովանանք։

-Տատ, կկարողանա՞ս։

-Ձեռնափայտս կվերցնեմ։

Հասնում ենք այգի։ Շուրջբոլորը մարդիկ են, աղմուկ, երեխաների ճիչ։

-Գոնե նստարան գտնենք։

-Լավ, չկա, ինչ արած։

-Արի նստենք շատրվանների մոտ։

-Կթրջվենք, ախր։

-Կարևորը` կհովանանք, տատ։

-Ի՞նչ ես կարծում` սիրտներս նո՞ւյնպես կհովանա։

Նստում ենք։ Ամենաղմկոտ տեղը երբեմն կարող է ամենահանգիստը թվալ։

-Տա՛տ, իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ մենք գիտակցված որոշումներ ենք կայացնում, որոնք կարող են կործանել մեզ։

-Խիղճը։

-Այսինքն` խղճով լինելը կարող է կործանե՞լ մարդուն։

-Կամ կործանում է, կամ փոխում մարդուն դեպի ավելի լավը։

Արցունքի երկու խոշոր կաթիլ գլորվում են տատիս աչքերից։

-Չե՛մ լացում։

-Տատ, գիտե՞ս, երբեմն ավելի լավ է արցունքները թրջեն դեմքդ, քան հոգիդ թաքուն լացի։

-Երևի ճիշտ ես։

-Տատ չե՞նք փակի պատշգամբը, չէ՞։

-Եթե մեր հոգու պատշգամբը միշտ բաց պահենք, ուրիշ պատշգամբներն էլ երբեք չեն փակվի։

-Ուշ է, գնա՞նք տուն։

-Գնանք…

-Տա՜տ գուցե քամի լինի, պատշգամբի դուռը փակե՞մ։

-Չէ՛, թող բաց մնա, հաստատ կդիմանա…

Ուսուցչի մասնագիտությանը միշտ մի տեսակ եմ վերաբերել։ Այդպես էլ դժվարացել եմ հասկանալ՝ իրո՞ք այն այդքան բարդ է ձեռք բերելը, իրո՞ք այդքան գնահատելի է ու այդքան գովասանքի արժանի, որքան ասվում է միշտ։ Մանկուց մեր մեջ սերմանում են այն, թե ուսուցիչը վեհ ու բարձր արարած է, անկրկնելի ու մեծատառով մարդ, հարգանքի ու սիրո արժանի էակ։ Դեռ այն ժամանակվանից, երբ դպրոց ենք գնում, արդեն մեր մտքում ունենում ենք՝ ուսուցիչները ամենից խելացին են, ամենից հոգատարն ու ամենից ամենան։

Չէի ասի, թե այս նախատրամադրվածությամբ ապրելը ճիշտ է։ Նույնիսկ կխիզախեմ ասել՝ սխալ է։ «Ուսուցիչը» կոնկրետ սահմանում ունեցող տերմին չէ, ու ոչ էլ համընդհանուր հասկացություն, ուսուցիչը անհատ է, անհատականություն, և յուրաքանչյուր ուսուցիչ ինքն է սահմանում իրեն՝ որպես առանձին ու անկախ հասկացություն։

Ցավով պիտի ասեմ, որ վերջին շրջանում (որքանով ես եմ հասցրել նկատել) ուսուցիչ-աշակերտ փոխհարաբերությունները ոչ այդքան բարի են, ջերմ, օրինակելի և սիրառատ։ Չգիտեմ՝ մեղքը ումն է։ Ասում են՝ նոր սերունդը հարգանք չի ճանաչում, մի կողմից էլ՝ հիմիկվա ուսուցիչները․․․

Այնուամենայնիվ, թաքուն հպարտությամբ պիտի ասեմ, որ իմ սովորելու տարիներին (երևում է, չէ՞, որ այս տարվանից ուսանող եմ դառնալու) ես հազվադեպ եմ հիասթափություն զգացել «ուսուցիչ» ամենակարող ու ամենաուժեղ տերմինից։ Չեմ թաքցնի, զգալու դեպքում շատ ուժեղ եմ զգացել, բայց հավատացեք, որ տասը տարվա դպրոցական կյանքս առանց այդ հիասթափությունների գուցե թերի թվար: Տխուր է, երբ միայն վատն ենք հիշում, այ, դրա համար էլ ուզում եմ այսօր կիսվել լավով, այն ամենալավով, որ հնարավոր էր ձեռք բերել տասը տարիների  ընթացքում:

Ամենալավերի մասին խոսելիս իմ դեպքում թույլատրելի է նաև ստորակետի օգտագործումը, որովհետև իմ ամենալավերը մի քանիսն են, ու ես այնքա՜ն երջանիկ եմ դրա համար: Այսօր կպատմեմ իմ ամենալավերից մեկի մասին, և հույս ունեմ, որ կոգևորեմ ձեզ գոնե այն կեսի չափով, որով նա է ինձ ոգևորել:

-Միսս Թագուհի, դե ինձ լավ բաներ ասեք․․․

-Եթե կյանքը քեզ էսպես փորձություններ է տալիս, փորձիր դրանք պատվով հաղթահարել, ու թող քո ճանապարհին հանդիպած ամեն դժվարությունից կարողանաս պատվով դուրս գալ։

Այս շատ կարճ խոսակցությունը տեղի ունեցավ անցած ամռանը, երբ մենք ավարտում էինք TOEFL-ի վերապատրաստման մեր դասընթացը, ու ինձ թվում էր, որ դա կլիներ իմ ու միսս Թագուհու վերջին հանդիպումը, իսկ ես ուզում էի նրանից վերջին լավ խորհուրդը «կորզել»։

Երկու ամիս անց․․․

-Միսս Թագուհի, եկել եմ․․․

Հիմնական դպրոցս ավարտելուց հետո ես տեղափոխվեցի միջնակարգ դպրոց՝ հեռու քաղաքից, դժվար ու խորդուբորդ ճանապարհով, բայց ջերմ ու նույնիսկ շա՜տ ջերմ: Ու շատ ավելի ջերմ, որովհետև այնտեղ դասավանդում էր հենց միսս Թագուհին:

Քիչ երեխաներ, անսովոր միջավայր, բայց մեկ է՝ անբացատրելի երջանիկ Անահիտ, որովհետև կյանքում ոչ մի անգամ ու ոչ մի ժամանակ ես այդքան սրտատրոփ չեմ սպասել անգլերենի դասերիս, ինչքան սպասում էի այս վերջին տարում: Ես երջանիկ էի այն քառասունհինգ րոպեների համար, որոնց ընթացքում ուժեղանում էի: Այո, իմ անգլերենի դասերը եղել են «մարդաուժեղացման» արագ կուրսեր, որոնք ավելի քան արդյունավետ ու օգտակար գտնվեցին։

Մենք սկսեցինք աշխատել միասին։ Ասում են՝ ես միշտ աշխատասեր եմ եղել, այդ տեսանկյունից մեծ հաշվով նույնն եմ, բայց աշխատելուս ոճն ու ձևը փոխվեցին։

Ես աշխատում էի ամենանվիրական եռանդով՝ շաբաթական երկու քառասունհինգ րոպեի՝ երկու անգլերենի դասաժամի համար։

Ու գիտե՞ք՝ ինչն էր ինձ ավելի շատ ոգևորում: Ես զգում էի, որ միսս Թագուհին էլ է էդպիսին: Հա, արդեն կայացած, հասուն մարդ, բայց նա ինձ հետ հավասար աշխատում էր։ Շնորհիվ միսս Թագուհու ես հասկացա, որ իդեալական ուսուցիչը բնավ էլ նա չէ, ով ամեն ինչ գիտի, այլ նա, ով չիմացած բանը հենց աշակերտի ներկայությամբ կճշտի։ Ու քանի-քանի անգամ ենք դասերի ընթացքում միասին տարբեր բառերի արտասանություն, գործածություն սովորել: Միասին ենք սովորել, ու ես այնքան  հպարտ եմ դրանով:

Միսս Թագուհու շնորհիվ ես սկսեցի ինքս իմ մեջ գնահատել այնպիսի բաներ, որոնք առաջ չէի էլ նկատում, կամ էլ նույնիսկ թերություն էի համարում: Հիշում եմ, երբ առաջին դասը սկսեցի ձեռքերով պատմել։ Մինչ այդ միշտ ասում էին՝ ձեռքերդ հանգիստ թող, ու ես դասը պատմելու ընթացքում ստիպված էի կառավարել անընդհատ շարժվել ցանկացող ձեռքերս։ Իսկ Միսս Թագուհին ասաց․

-Ան, բայց պատմելուդ մեջ ամենաշատը էն դուրս եկավ, որ ձեռքերդ ես օգտագործում: Դա փաստում է, որ նյութը  բնազդաբար անգիր չես անում, այլ հասկանալով պատում ես ու բացատրում էնպես, ինչպես ինչ-որ մեկին ինչ-որ պատմություն կպատմեիր։ Անկեղծ մարդիկ են ձեռքերով խոսում։

Ու այդ օրվանից ես սիրում եմ իմ՝ խոսելու ընթացքում լեզվիցս առաջ ընկնող ձեռքերը:

Ես հպարտ եմ իմ վատ ձեռագրով, որովհետև միսս Թագուհին ասում է, որ վատ է նրանց ձեռագիրը, որոնց միտքը գրչից առաջ է ընկնում։ Իրենն էլ է էդպես։

-Ամեն պարագայում դու ճարտար լեզու ունես, համոզիչ ու գեղեցիկ խոսք, դու շատ սիրուն ես գրում, Ան,- մի առիթով ասաց միսս Թագուհին, ու ես այդ ժամանակվանից սկսեցի ավելի հաճույքով ու սիրով գրել։

-Էլի ֆիզիկա՞, նորից ֆիզիկա՞, միսս Թագուհի, ինչո՞ւ․․․

Մենք անգլերենով սովորում էինք ֆիզիկայի, կենսաբանության, աստղագիտության, փիլիսոփայության, պատմության, պարի, գրականության ու էդպես լիքը  «ություններին» առնչվող դասեր։ Ու մի անգամ միսս Թագուհին ասաց, որ ինձ հետ է ֆիզիկա սովորել։

Դուք՝ ֆիզիկա, իսկ ես՝ այնքան արժեքներ եմ սովորել ձեզնից։ Մենք միասին փորձեցինք դարձնել ինձ less emotional, չգիտեմ՝ ստացվում է, չի ստացվում, դժվար էլ ստացվի, մի տեսակ անհնար է թվում, բայց ես սիրում եմ իմ այն էմոցիաները, որոնք իմ ու Ձեր երկար զրույցների հիմնական թեմաներն էին։ Ես սիրում եմ TOEFL-ի այն հաստ գիրքը, մեր մութ դասարանը, իմ ու Ձեր՝ երեխաների դասից բացակայելու պատճառով մենակ անցկացրած դասերը, շորերիցս կպած վառարանի հոտը ու Ձեր՝ Ան, հեսա մատյանը լրացնեմ, սկսենք-ը։ Ես սիրում եմ իմ՝ Ձեզ երբեմն սեղանին ուժասպառ քնած դիմավորելը ու Ձեր՝«Վեր կաց, զինվո՜ր» արթնացնող կոչը։ Ես սիրում եմ՝ «Ան, մի նոր ծրագիր կա» արտահայտությունը, որից ես զգաստանում էի, հավաքվում ու կենտրոնանում։ Սիրում եմ այն, որ ինձ ճիշտ ուղղություն տվեցիք այն ժամանակ, երբ ես կարող էի ձեռքիցս բաց թողնել կյանքիս ամենամեծ հնարավորությունը։ Անբացատրելի սիրում եմ այն, որ Դուք միշտ available էիք, պատրաստ՝ պատասխանելու իմ ցանկացած տեսակի հարցի։ Այն, որ մենք միասին էինք հագուստ ընտրում իմ քննությունների համար։ Ու այն, որ Դուք հպարտ էիք ինձնով․․․

Ու երբ իմ կյանքի կարևորագույն քննությունից առաջ ասացի՝ միսս Թագուհի, դե մի բան մաղթեք, գնում եմ, Դուք պատասխանեցիք․

-Ես ուզում եմ, որ դու դրսևորես քեզ էնպիսին, ինչպիսին դու իսկապես կաս։ Որ ժպտաս քո լայն ժպիտով ու լինես այ այնքան անկեղծ, որքան դասերի ընթացքում ձեռքերով խոսելիս։ Ուզում եմ՝ բավականություն ստանաս ու վայելես օրը։

Ու այդ ժամանակ ես սիրեցի իմ միջի անկեղծությունը, որից շատ անգամ հիասթափվում էի։

Հիմա, միսս Թագուհի, ես գնում եմ՝ Ձեզ թողնելով իմ անկեղծությունը, իմ լայն ժպիտն ու իմ մարդ տեսակը։ Այն մարդ տեսակը, որի ձևավորման մեջ Դուք անասելի մեծ ներդրում ունեք։

Ես սիրում եմ Ձեզ, իմ ոգեշնչման աղբյուր, իմ թանկ Ուսուցչուհի:

Եթե սավառնենք ժամանակի մեջ, կտեսնենք, թե ինչքան բան է փոխվել վերջին ամիսներին․․․Դե իհարկե, մարդու կյանքում էական փոփոխություններ կարող են տեղի ունենալ թեկուզ հաշված րոպեների ընթացքում, դե պատկերացրեք՝ ամիսները ինչ կանեին․․․

Ես ու դու, իմ սիրելի ընթերցող, երկար ժամանակ է՝ չենք խոսում․․․ Չէի ասի, թե չենք հանդիպում, հանդիպում ենք, ուղղակի լուռ ենք․․․ Լռությունը, հա, հազար բառերի փոխարեն է, բայց երբեմն խոսել է պետք․․․ Լռությունը չի «ժպտացնում», իսկ ժպիտը միշտ կարևոր է․․․ Այսօր խախտում եմ իմ ու քո միջի երեք ամսեկան լռությունը, որ «ժպտացնեմ» քեզ, ու ինչո՞ւ ոչ, նաև ինձ․․․

Այսօր ուզում եմ խոսել ժամանակի մասին․․․ Գիտե՞ս՝  ինչքան արագ ու ինչքան դանդաղ կարող է այն անցնել․․․ Բայց արդյունքում մենք ենք որոշում ժամանակի տեմպը, մենք՝ ժամանակի հանդեպ մեր նախատրամադրվածությամբ ու ժամանակը գեղեցիկ կերպով օգտագործելու կամ անտեղի վատնելու մեր մոտեցումներով։ Խոհափիլիսոփայական այս մտքերը, հա, շատերը կարող են արտահայտել, բայց վստահեցնում եմ՝ ես դա զգացել եմ․․․

Գիտե՞ս՝ դեկտեմբերին մի պահ ինձ թվաց, որ ժամանակը կկանգնի ու էլ երբեք չի ընթանա։ Կյանքում առաջին անգամ ես հրաժեշտ էի տալիս՝ երկար ու անորոշ ժամանակով։ Հրաժեշտ էի տալիս մի մարդու, առանց ում մի օրն անգամ դժվար էր պատկերացնելը։ Ես՝ «պապայի քթից թռածս», հրաժեշտ էի տալիս պապայիս․․․ Ու երևի հենց այդ հրաժեշտից հետո սկսեցի գնահատել՝ ինչքան եմ ուրախանում, երբ ամեն անգամ ծիծաղս, դեմքս, քիթս կամ աչքերս պապային են նմանեցնում։ Դա իմ կյանքի առաջին ամենամեծ հրաժեշտն էր։ Բայց ես փորձում էի ուժեղ լինել, որովհետև հոգուս խորքում զգում էի, որ դեռ նոր հրաժեշտներ են առջևում․․․

Իմ՝ կարիերիստիս, բռնած ուղին շատ ու շատ հրաժեշտներ է ենթադրում  կյանքում․․․ Այդ հրաժեշտը հաղթահարվեց մեկ այլ հրաժեշտի մասին երազելուց․․․ Կամ՝ երազելիս․․․ Էստեղ և՛ պատճառի պարագան, և՛ համակատար դերբայը ճիշտ են․․․ Դեռ նոյեմբերից ես մի ծրագրի էի դիմել․․․ Մի ծրագրի, որ պիտի իմ ամբողջ կյանքը փոխեր․․․ Հունվարից  սկսեցին թեժ փուլերը․․․ Հաղթահարեցի առաջինը, երկրորդը, երրորդը․․․Էսպես արագ-արագ պատմում եմ, բայց որ իմանաք՝ ամեն փուլը հաղթահարելու համար ինչքան էներգիա, աշխատանք, եռանդ ու հույզեր եմ ներդրել․․․ Լուրջ եմ ասում՝ պայքարել եմ․․․ Կարող եմ ասել, որ էդ բառի իմաստը ոտքից գլուխ հասկանում եմ, զգում եմ ու գիտեմ․․․ Ես՝ հոգու խորքում ձախողումներին հարմարվածս, հոգուս մեջ ինքս ինձ ձախողումներից ուժ տվողս, գիշերները ձախողումներիցս թաքուն արտասվողս, հոգուս մի թաքուն անկյունում պայքարելուց հուսահատվածս, բայց միշտ ու միշտ պայքարողս, այս անգամ չձախողեցի․․․ Մի բան ասե՞մ․․․ Վախենում եմ նույնիսկ ասելուց, որ հաջողել եմ․․․ Հա, ես դա արել եմ, հաղթել եմ․․․ Հաղթել եմ ինքս ինձ, էն լացկան, հուսահատ րոպեներիս․․․

Այս օգոստոսին մեկնելու եմ․․․ Գնում եմ Իտալիա՝ աշխարհի միացյալ քոլեջներից մեկում սովորելու․․․ Քոլեջս Ադրիատիկի ափին է․․․ Ու էդպես էլ կոչվում է՝ UWC Adriatic… Հիմա՝ այս պահին, մենակ դեմքիս ժպիտը տեսնես․․․ Գիտե՞ս՝  ինձ թվում է՝ ես էնքան շատ եմ ժպտացել, որ դու էլ պիտի զգացած լինեիր, ու մեր միջի լռությունը պիտի համեմվեր մի անխոս, բայց շատ ջերմ ժպիտով․․․ Փետրվարի քսանմեկն էր․․․ Սովորականի նման բացեցի մեյլս: Ասեմ, որ ես մեյլիս գերին եմ դարձել ու կյանքիս լավագույն պահերի համար ամենաշատը մեյլիս եմ պարտական․․․ Բացեցի մեյլս, ու․․․ Նամակը եկել էր․․․ Պիտի արագ բացեմ, բայց․․․ Անահիտ, եթե էլի լինի՝ unfortunately… բլա-բլա-բլա․․․ Ուժեղ ես լինում, ոչ մի կաթիլ արցունք չես թափում, մամային քո վիճակով չես անհանգստացնում, թեթև ես տանում, դու ուժեղ ես, դու սովոր ես, դու մեկ ա՝ էլի ես պայքարելու․․․ Դու պարտավոր ես պայքարել էնքան, մինչև հաղթես․․․ Որովհետև ընկեր Ոսկանյանը քեզ ասում էր՝ հաղթանակած աղջիկ, որովհետև մաման 2008 թվին քեզ դպրոց տանելիս քո էդ ժպիտի տակ էնքա՜ն մեծ հույսեր էր դրել, որովհետև պապան միշտ ասել ա՝ իմ Անահիտս ուրիշ ա, ինքը հասնելու ա իրա ուզածին, ու որովհետև քեզ աշխարհի ամենալավ մարդիկ են շրջապատում․․․ Էդ 0,1 վայրկյանում ես իրոք հասցրել եմ էսքանը մտածել ու հետո բացել եմ նամակը․․․ Գրված էր, որ ուրախ են՝ ինձ ճանաչելու համար․․․ Ու շատ ավելի ուրախ՝ հայտնելու, որ ես պիտի սովորեմ UWC Adriatic-ում․․․ Չեմ նկարագրելու՝ ինչ եմ զգացել․․․ Ախր, չեմ կարա, է․․․ Ես՝ հիստերիկս, աշխարհի ամենահավասարակշռված մարդու նման որոշում եմ ևս մի անգամ կարդալ ու համոզվել, որ ամեն ինչ ճիշտ եմ հասկացել․․․ Ու հա, ճիշտ եմ հասկացել․․․

-Մամա, գնում եմ Իտալիա․․․

-Ո՞ւր ես գնում․․․

-Մամաաաաա․․․

-Ինձ էլ ասեք, ի՞նչ ա եղել, խի՞ եք լացում,-պապան էդ ժամանակ հեռախոսով էր մեզ հետ ու մի հինգ րոպե անց մենակ հաջողվեց ուժ հավաքել, բառեր գտնել ու էդ խեղճ մարդու անհանգստությունը փարատելու համար ասել, որ երեք հոգու խմբակային լացի պատճառը էս մի հոգու անընդմեջ պայքարն ա․․․

Պապան ինձ միշտ ասել ա․

-Բալաս, կյանքը պայքար ա․․․ Դու էնքան ուժեղ ես, որ կարող ես հաղթահարել․․․ Դու իմ աղջիկն ես․․․

Հա պապ, ճիշտ ա, կյանքը պայքար ա․․․ Քո գնալուց հետո ես սովորեցի պայքարել ժամանակի, տարածության, կարոտի, հիշողության, բացակայության դեմ․․․ Ես պայքարեցի ու ես ինձ հաղթած եմ համարում․․․ Հիմա դու գալիս ես․․․ Գալիս ես, որ ինձ ճանապարհես իմ՝ պայքարով վաստակած հաղթանակը վայելելու համար․․․ Արի՛, դու արի, որ ես գնամ․․․

Ու գուցե էսպես անընդհատ գալ-գնալների մեջ լինենք․․․ Բայց կյանքը ամուր է պահում նրանց, ովքեր պայքարում են․․․ Ու ոնց իմ սիրած գրքում ա ասվում՝ ճաատագիրը երկար ժամանակով երես չի թեքում նրանցից, ովքեր համարձակություն ունեն պայքարելու նրա դեմ․․․ Իսկ ես ծնվել եմ, որ պայքարեմ․․․ Ու ես հպարտ եմ դրանով․․․

Խմենք պայքարողների կենացը․․․

Ադրիատի՜կ, սպասիր ինձ․․․

Ինչպես գիտեք՝ արդեն 11 ամիս է, ինչ գտնվում էի ԱՄՆ-ում, վերջերս վերադարձա Հայաստան։ Գիտե՞ք՝ զգացողություններս փոքր-ինչ դժվար է նկարագրել։ Ընդհանրապես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելը դժվար է, քանի որ պետք է հզոր կամքի ուժ ունենաս շատ բաներ հաղթահարելու համար։ Մի քիչ պատմեմ այդ շատ բաների մասին։

Երբ պատրաստվում էի մեկնելու, ունեի տարբեր պատկերացումներ ու ակնկալիքներ։ Աշխատում էի շատ չակնկալել, քանի որ ակնկալիքներ ունենալով՝ ամեն ինչ ավելի է բարդանում, չէ՞ որ ակնկալիքները հիմնականում իրականությանը չեն համապատասխանում։ Շատերը, այդ թվում և ես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ ընտրվելով՝ ունենում են իրենց ակնկալիքները ու պատկերացումները։ Օրինակ՝ շատերը ԱՄՆ ասելիս ակամա պատկերացնում են Նյու Յորքը, Լոս Անջելեսը և մի շարք այլ մեծ ու շքեղ քաղաքներ։ Շատերիս պատկերացումներն ու ակնկալիքները, այդ թվում նաև իմը, երևի հենց այդպիսին են եղել մինչև ԱՄՆ գնալը։ Միշտ ԱՄՆ-ը պատկերացրել ենք շքեղությամբ, բրենդային խանութներով, երկնաքերերով։

Բայց հետաքրքիրը այն է, որ ամենևին էլ այդպես չէ։ Երբ արդեն ընտրվել էի որպես Ֆլեքս ծրագրի հաղթող, անհամբեր սպասում էի, թե երբ կուղարկեն հյուրընկալ ընտանիքիս վերաբերող ինֆորմացիան։ Երբ բացեցի այն ու կարդացի, թե որ նահանգում ու այսպես ասած՝ քաղաքում եմ լինելու, ընդհանրապես պատկերացում չունեի դրանց մասին։ Սկսեցի փորփրել, որպեսզի ինչքան հնարավոր է շատ ինֆորմացիա գտնեմ, և պարզվեց, որ ապրելու եմ մի շատ փոքրիկ քաղաքում, որն ընդամենը 2000 բնակիչ ունի։ Շոկի մեջ չէի, ուղղակի ուրիշ պատկերացումներ ունեի։ Ու դրանից հետո էլ, քաղաքիս մասին, մարդկանց մասին տարբեր պատկերացումներ ունեի։

Երբ ասում են՝ մինչև չգնաս և չապրես, չես հասկանա, շատ ճիշտ են ասում։ Ապրելով այդ փոքրիկ քաղաքում, շփվելով տարբեր մարդկանց հետ, ունենալով ամերիկյան դեռահասի առօրյա՝ հասկացա, որ ԱՄՆ-ը ամենևին այն չէ, ինչը շատերս պատկերացնում ենք։ ԱՄՆ-ը ոչ մեծ քաղաքներն են, ոչ շքեղությունները, ոչ հայտնի ու տեսարժան վայրերը ու ոչ էլ Թրամփը կամ կառավարության մեկ այլ դեմք։ ԱՄՆ-ը մարդիկ են՝ իրենց տարբերություններով, բայց մեծ հանդուրժողականությամբ, բարությամբ, ժպիտներով ու ջերմությամբ։ ԱՄՆ-ը գնալով այնքան չես կապվում նյութականին, որքան հոգևորին։

Իհարկե, բոլորիս համար շատ դժվարություններ կային, որոնք մենք պատվով հաղթահարեցինք ու ձևավորեցինք մեր մարդ տեսակը, որը մեր կյանքի ու կայացրած որոշումների վրա մեծ ազդեցություն է ունենալու։ Իսկ բաժանումը իրոք ծանր էր, որովհետև գտել էի իմ երկրորդ ընտանիքը ու երկրորդ տունը՝ օվկիանոսից այն կողմ։ Յուրաքանչյուր մարդ, ում հանդիպել եմ ԱՄՆ-ում, մեծ ազդեցություն են ունեցել իմ կյանքում և դարձրել են ինձ ավելի ուժեղ, պայքարող ու համառ։

Շատ ուրախ էի, որ հետ եմ գալիս Հայաստան, բայց նաև տխուր, որ թողնում եմ իմ մեկ տարվա ստեղծած կյանքն ու բոլոր այն մարդկանց, ովքեր հարազատ էին ինձ դարձել։

Երբ ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Հայաստանում, աննկարագրելի զգացողություն ունեի ու կարծում եմ՝ ամեն դրսից եկող հայի մոտ էլ կա այդ զգացողությունը, երբ ինքնաթիռը վայրէջք է կատարում։

Մոտ մեկ շաբաթ է, ինչ վերադարձել եմ և փորձում եմ հարմարվել Հայաստանին։ Այո՛, ճիշտ հասկացաք՝ հարմարվել, որովհետև ԱՄՆ-ում այդքան ժամանակ մնալուց հետո Հայաստանում մի տեսակ տարօրինակ է։ Բայց վստահ եմ՝ շուտով ամբողջովին կհարմարվեմ։

Կարոտում եմ ԱՄՆ-ը, կարոտում եմ բոլորին, բայց Հայաստանը իմ հայրենիքն է, և ես շատ եմ սիրում այն։ Վստահ եմ՝ շատ դրական փոփոխություններ են լինելու, իսկ մենք էլ մեր մասնագիտական ուժը ներդնելու ենք մեր հայրենիքը ավելի լավը դարձնելու համար։

Ողջույն, այսօր ուզում եմ մի հետաքրքիր մարդու մասին խոսել: Գոռ Պապերտյանի մասին պետք է պատմեմ, ով տարիքով մի փոքր մեծ, բայց հոգով երիտասարդ է: Նախքան պատմելը, մի փոքր ներկայացնեմ, թե որտեղից եմ ճանաչում նրան:

Առավոտ էր, արթնացա հեռախոսի զանգից։ Քույրս էր, պատասխանեցի և նա ասաց, որ մի մարդ կա, ով ուզում է գնալ հին գյուղ, սակայն տեղանքին այդքան էլ ծանոթ չէ, գուցե ես ուղեկցե՞մ նրան: Դե, ես համաձայն էի, զանգեցի Գոհարին, որ միասին գնանք: Նա էլ համաձայնեց:

Շուտով տեսանք Գոռին և նրա հետ ճանապարհ ընկանք: Այդ ընթացքում պատմում էինք թե՛ մեր նոր գյուղի, թե՛ հին գյուղի մասին: Իսկ հետո սկսեցինք մեր «հարցաքննությունը»: Դե, նա էլ մեծ հաճույքով պատասխանում էր:

Գոռը Հայաստանի տարբեր վայրերով էր շրջել, լուսանկարել էր եկեղեցիներ, խաչքարեր, այն ամենը, ինչը վկայում է, որ այդտեղ մենք՝ հայերս ենք եղել: Նա ասում էր, որ օնլայն քարտեզների վրա հայկական մի շարք վայրեր նշված են որպես ադրբեջանական տարածքներ: Նա նաև ասում էր, որ Ադրբեջանը միլիոններ է ծախսում կեղծ գրքեր

տպագրելու համար, սակայն եթե ինքը լուսանկարի, մի փոքր պատմություն գրի, և տեղադրեն տարբեր տուրիստական կազմակերպությունների էջերում, բոլորը կիմանան, որ դա մերն է, ոչ թե Ադրբեջանինը:

Ինտերնետում շատ ճշգրիտ տեղեկություններ կան Հայաստանի հնագույն եկեղեցիների մասին և նրանց մասին, որոնց մասին շատերը չգիտեն, որոնք դժվար վայրերում են:

Նա Ռուսաստանում է բնակվում և եկել է Հայաստան հենց այդ աշխատանքը կատարելու համար: Ասում էր, որ եթե միայն Ռուսաստանում էլ կարդան, դա հսկայական աշխատանք կլինի:

Երբ հարցրինք՝ միայնակ է աշխատում, թե թիմ ունի, նա պատասխանեց, որ մենակ է աշխատում, սակայն առաջիկայում նախատեսում է լուսանկարիչների թիմ հավաքել, որովհետև այնքան պատմամշակույթային կոթողներ ունենք, որ ինքը մենակ չի հասցնի:

Նաև մտածում էր Հայաստանի տարբեր վայրերից երեխաներին տանել ուրիշ համայնքներ և ծանոթացնել այնտեղի պատմությանը, եկեղեցիների և մեր ազգայինը պահող ամեն ինչի հետ:

Նրա գաղափարը հրաշալի էր, մենք մեծ ոգևորությամբ էինք լսում, հարցեր տալիս:

Շուտով հասանք հին գյուղ, այնտեղ համայնքաբնակները թութ էին թափ տալիս, գնացինք դա էլ նրան ներկայացնելու:

Երբ արդեն հետ էինք գալիս, ես չեմ հիշում վերջին ոլորանները ոնց հաղթահարեցի, բայց հիշում եմ, որ հետներս ջուր չէինք վերցրել, ես էլ ծարավից «մեռնում» էի: Հետո հրաժեշտ տվեցինք Գոռին և վերադարձանք տուն:

Հ. Գ. Առաջարկում եմ՝ եթե կան լուսանկարիչներ, ովքեր պատրաստ են օգնելու, թող միանան Գոռին, կարծում եմ, հետաքրքիր նախաձեռնություն է իրականացնում: Եվ ուրեմն՝ քայլ արա, միացիր Գոռին:

Բա՜րև, երկար ժամանակ է՝ չեմ գրում ու կարոտել էի…

Կարոտել էի այս դատարկ, սպիտակ էկրանը, որ լցնում էի իմ ապրումներով ու պատմություններով ու քո դատին հանձնում: Երկար ժամանակ է, ինչ չեմ գրում, ու շատ բան է փոխվել: Նյութս եկեք ընդունենք որպես դեռևս ձեզ չպատմված օրերի մեկնաբանություն:

Արդեն աշխատում եմ ու հազիվ էի դասերիս հետ համատեղում աշխատանքս, տրանսպորտի մեջ քնելն ամենահարմարավետն էր ինձ համար դարձել: Գրեթե բոլորդ էլ գիտեք, թե ես ինչքան էի վախենում շներից: Գուցե աշխարհում մի մոլորակ շեղվի իր ուղեծրից, որ ասեմ, բայց այլևս շներից չեմ վախենում:

Ինձ միշտ հետաքրքիր է եղել, թե ով է մեր ճակատագիրը որոշում, ով է մեր ապրելիք ուղին գծմծում: Իմ ուղին գծողն անչափ ստեղծագործ մեկն է, որին հաջողվել է ինձ ինչ-որ փորձությունների, վախերի ու սթրեսների ենթարկել ու ինչ-որ հարցի շուրջ ինձ տանել այլ մոտեցման: Տեղը, որտեղ պիտի աշխատեի, մի քիչ ամայի էր, ու մոտակայքում մեծ շներ կային: Ընդամենը երևի մի հիսուն քայլ էր կանգառից մինչև աշխատանքի տեղ հասնելը, ու ամեն քայլին մի հսկա, մեծ շուն էր նստած: Սկզբի մի քանի օրերին պարտադիր լաց, դող, սարսուռ, ու անպայման ինչ-որ մեկը ինձ պիտի դիմավորեր, իսկ հետո արդեն կամաց-կամաց հարմարվեցի, էլ մամային չէի զանգում, աչքերս փակում էի ու անցնում: Կյանքում երբեք չէի պատկերացնի, որ կգա մի օր ու մեն-մենակ, անվախորեն կանցնեմ էնպիսի շների կողքով, որոնց փողոցում տեսնելիս մյուս մայթ էի անցնում, վազում, լացում:

Մի բան, որն էլի ինձ զարմացրեց, քննությունների ժամանակ էր: Լեզվաբանության քննության էի, գործից տուն էի եկել ժամը իննին ու մյուս օրվա համար բացարձակ բան չէի արել: Մի ամբողջ գիշեր ու մինչև լույս բառիս բուն իմաստով պարապել էի ու առանց քնելու՝ գնացել քննության: Դասախոսս խիստ էր, ու իրար օգնելու ոչ մի տարբերակ չկար: Նստեցի, իմ բառերով սիրուն գրեցի ու վստահ էի՝ հարյուր եմ ստանալու: Թարսի պես հենց այդ օրը դասախոսս, գնահատելով ցույցերին մեր ակտիվ մասնակցությունը, ըմբռնում էր մեր՝ իրար օգնելու փաստը, ու շատերը գերազանց արտագրեցին նյութը: Իմացա, որ ես ութսունհինգ եմ ստացել, քանի որ տեսական շատ բան էի բաց թողել, իսկ շատերը, դասերին անգամ բացարձակ ակտիվություն չցուցաբերելով, ստացել էին հարյուր: Առհասարակ, ես արտագրել չեմ կարողանում դեռևս դպրոցից, եթե ուզեի մի բան արտագրել, միանգամից էլ ավելի էի կարմրում, սկսում էի ծիծաղել ու այնքան աղմկալի էի թերթում տետրի էջերը, որ բռնվում էի: Որոշեցի հաջորդ քննությանս նույն առարկան չսովորել առանձնապես լավ ու շատ ընտիր ռակուրսից նկարեցի բոլոր լեկցիաները: Ամբողջ մի օր շոկի մեջ էի. կյանքիս մեջ առաջին անգամ սկզբից մինչև վերջ արտագրել եմ ու այն էլ՝ գերազանց: Եվ, իհարկե, ստացել հարյուր: Անարդար է, չէ՞:

Մեկ այլ քննությունից առաջ ծավալուն նյութ ունեի սովորելու, ու ընդամենը երկու թեմա էր, որ հեշտ էր: Դրանք պահել էի ամենավերջում, ու վստահ էի, որ ինձ չեն ընկնելու այդ թեմաները, քանի որ միշտ, անկեղծ եմ ասում, ինձ ամենաբարդ թեմաներն են ընկնում պատմելու: Որոշել էի արդեն, որ ես բախտ չունեմ ու մտածեցի. «Դե, մեկ ա՝ ես անբախտ եմ, էս հեշտերը հնարավոր չի՝ ինձ ընկնեն, չեմ սովորում էս երկուսը, էնքան որ կարդում եմ, վերջ»: Տոմսս քաշեցի, ու հենց այդ երկու թեմաներն էին: Բա որ ասում եմ՝ անբախտ եմ: Անարդար եմ, չէ՞:

Լավ, անցնենք քննություններից. հազիվ եմ վերջացրել: Ասեմ, որ կփորձեմ ավելի հաճախ գրել, ու մտքերս ներսումս մոռացության տալու փոխարեն՝ կկիսեմ բոլոր ընթերցողների հետ:

Վերջերս ինձ հետ շատ անհաջողություններ են լինում, ու ինձ թվում էր, որ ինչ-որ մեկը իմ «տխուր ու անհաջողակ» կյանքի սցենարը ինչ-որ ֆիլմից է վերցրել ու նորից է նորը նկարում՝ գլխավոր դերն ինձ տալով: Որոշ ժամանակ անց հասկացա, որ բոլորի հետ էլ լինում են անհաջողակ օրեր, չստացված պահեր, միայն իմ կյանքը չէ:

Արդեն քսանմեկ եմ, ու ինձ թվում է, որ դեռ տասնյոթ տարեկան եմ, ու մաղթանքներիս գերակշիռ տողերում ընկերներս ու հարազատներս ինձ խնդրել են մեծանալ՝ ոչ միայն թվով: Այստեղ մի բան կասեմ բոլորին՝ լինել մանկական ու միշտ բոլորին հավատալ, բոլորի մեջ մաքուրը տեսնել, կարծում եմ, որ այդքան էլ վատ բան չէ: Ու մի բան էլ. ի՞նչ  է, բոլորդ քսան-քսանմեկ տարեկանում արդեն տատիկ-պապիկ էի՞ք, որ զարմանում եք, ինչու ես քսանմեկում դեռ երեխա եմ, դեռ նույնն եմ: Հասկացեք, էլի, մարդու տեսակ է, մնալ այնպիսին, ինչպիսին ինքը կա ու չխաղալ արդեն մեծի դեր: Լուրջ հարցերում, կարևորագույն պահերին, փառք Աստծո, ճիշտ որոշումներ եմ կայացնում ու ամենևին չեմ նեղվում լինել այնպիսին, ինչպիսին որ կամ: Իսկ ինձ ընկալել-չընկալելն արդեն թողնում եմ ձեզ:

Կներեք, որ նման խուճուճ-մուճուճ, խառը նյութ ստացվեց: Կարևորը՝ նորից գրում եմ:

Բոլորիդ մաղթում եմ հագեցած հանգիստ և ուզում եմ հիշեցնել մեծ փիլիսոփա Շուշան Ստեփանյանի խոսքերը՝ կյանքը հրաշք պարգև է, ու պատահող ամեն ձախորդություն, անհաջողություն ոչ այլ ինչ է, քան դեպի լուսավորը տանող օգնություն:

Սպասեք հետաքրքիր նյութերի: