-Ի’մ բալենի, ես որ կարգին դպրոց ի քյացել, հըմի պրեզիդենտ կըլի։ Չորսամյա կրթութին ունեմ, բայց ծեր համալսարանավարտ մերերն իմ չափ խելք չունեն,- ասում է Ամայը, երբ, նեղացած լինելով հարսներից, ուզում է ընդգծել իր մտավոր առավելությունը վերջիններիս նկատմամբ։

-..,- խոհանոցից ընդդիմության ձայներ են լսվում, բայց տատս շարունակում է:

-Եթե հորս չաքսորեին, ես…. Քեռուս աղջիկը չաղ էր, կլխին էլ մի էրկու ծյար մազ, ինձ նախանձըմ էր։ Հորս աքսորիլուց հետո քեռիս մեր ունեցածին տեր ըլավ։ Հերս հարուստ էր, բայց ես գիրք ու տետր չունեի, որ դպրոց քյայի։

Տատիկիս հոր հետ նույն թվականին աքսորվեց նաև պապիս հայրը, բայց ի տարբերություն Ամայի, Երեմ պապը ավարտեց Երևանի տեխնիկումներից մեկը։ Պապս լուրջ ու լուռ մարդ էր, իրենից ոչինչ չէր պատմում, ու նրա մասին ինչ էլ գիտեմ, լսել եմ Ամայից։ Նա եղել է Անդրկովկասի ձիարշավի չեմպիոն, քառասուն տարի աշխատել է որպես վարորդ` շրջելով Խորհրդային Միության ամբողջ տարածքով։ Կյանքի վերջին տարիներին Երեմ պապի հիմնական զբաղմունքը խոզ և հավ պահելն էր, բայց եթե Ամայը հարսների հետ չէր յոլա գնում, ապա պապը` սրանց հետ: Երևի այս գործն իրենը չէր:

Իսկ այ, գիրք կարդալ շատ էր սիրում, բայց դա էլ Ամայի ու եղբայրներիս հետ կռվի պատճառ էր դառնում: Գիշերները կարդալու համար սենյակի լույսը վառ էր պահում, եղբայրներս էլ, որ պապի հետ նույն սենյակում էին քնում, բողոքում էին.

- Պա’պի, դե էդ անտեր լիսն անջատի, քնենք, էլի:

Կողքի սենյակից նրանց ձայնակցում էր Անո մաման:

-Պա’հ, ինտիլգենտ են տյառել. լիսի տակին քընըմ չեն,- պատասխանում էր պապիկը:

Տեսողությունից գանգատվում էր, մինչդեռ չգիտես ինչպես, առանց ակնոցի գիրք, անգամ վազող տողով լուրեր էր կարդում: Երբեմն էլ ակնոց էր դնում, բայց այնպես, որ ակնոցի վերևից էր կարդում, իսկ երբ մոռանում էր դնել այդ անիծյալ ակնոցը, տատս առիթը բաց չէր թողնում.

-Ե’րեմ, բա ասըմ ես` լավ չեմ տենըմ:

-Թու~, քու տիպը կտրի…

Երեմ պապի ընթերցասիրությունը մեկ-մեկ էլ ինձ էր խանգարում: Ժամերով չարչարվելով գրքերը գրադարակում դասավորելուց մի քանի րոպե հետո, երբ տեսնում էի, որ պապիկն ամբողջը խառնել է, իր ուզած գիրքը գտել և հիմա կարդում է, ներսումս պապի հետ կռիվ էի տալիս, ինչն արտաքուստ դրսևորվում էր քթի տակ փնթփնթալով: Ինչևիցե: Մեր տան մեծ գրադարանի բոլոր գրքերը Երեմ պապը կարդացել էր, իսկ «Ռանչպարների կանչն» այնքան էր կարդացել, որ շուտով սկսեց գիրքը վերջից սկիզբը թերթել, մատը սահեցնել ոչ թե ձախից աջ, այլ ներքևից վերև: Չէինք հասկանում` ինչ է անում. մտածում էինք, որ ուր որ է՝ «Ռանչպարների կանչի» մասին գիտական հոդված կգրի, բայց չհասցրեց…

Այսուհանդերձ մեր տասնհինգհոգանոց ընտանիք-պետության «պրեզիդենտը» դարձավ ոչ թե «կարդացած» Երեմ պապը, այլ «չորսամյա կրթութին ունեցող» տատս` Ամայը:

-Կա՜ր, դու երջանի՞կ ես,- երևանյան մի խաղաղ երեկո պատուհանից թափանցող զովի ներքո հնչում է անիմաստ թվացող այս հարցը, երբ քրոջս հետ վայելում ենք ազատ օրվա ջերմ գիտակցությունը՝ մի գավաթ սուրճի ընկերակցությամբ:

-Երջանի՞կ… (մտածում է) դե՜, գիտես… Երջանիկ չլինելու պատճառ չունեմ:

-Չէ՛, դա ուրիշ է, դու երջանի՞կ ես,- Փոքրիկ Իշխանի անկոտրում համառությամբ նորից հարցնում եմ և նույնքան համառությամբ ստանում պատասխանը՝ ուղղակի երջանիկ չլինելու պատճառ չունեմ (և այսպես մի քանի անգամ):

-Իսկ գիտե՞ս՝ ես երջանիկ եմ, ո՛չ թե որովհետև երջանիկ չլինելու պատճառ չունեմ, այլ հենց երջանիկ եմ և շա՜տ…

-Ասում են՝ երջանիկ պետք է լինել լուռ,-նկատում է քույրս:

-Իսկ ես չե՛մ ուզում լուռ լինել: Ուզում եմ կիսել այն, բաժանել, որ բոլորը վարակվեն երջանկության ճաճանչներով: Էյնշտեյն պապիկն ասում էր՝ կարելի է ապրել և վստահ լինել, որ հրաշքներ չեն կատարվում, և կարելի է ապրել ու հավատալ, որ կյանքն ինքը հրաշք է: Կա՜ր, ես զգում եմ այդ հրաշքը:

Քույրս ինձ է հառում այն ջե՜րմ, ներողամիտ ժպիտներից մեկը, որ մենք նվիրում ենք ժպտացող փոքրիկ երեխաներին կամ անուղղելի երազողներին: Եվ խորհրդավոր խոսակցության տրամաբանական ավարտը լինում է խորհախորհուրդ մի լռություն:

Լռությո՜ւն… Իսկ ինձ չի լքում այդ երջանկության յուրահատուկ զգացումը, հայացքս էլ ավելի հաճախ է երախտագիտությամբ երկինքները չափչփում:

Բայց ինչո՞ւ երջանկությունը հայտնվում է ամենադժվար պահին և զուգահեռվում հոգու փոթորկուն հողմերի, հույզերի բորբ հրաբուխների ժայթքման հետ, և զարմանալի է՝ երջանկությունը սոսկ հաճույքներից ու վայելքներից չի բխում. մեկի քանակական աճը սպառում է մյուսի համը: Ու հիշում եմ արքայազնին, որ աշխարհեաշխարհ երջանիկ մարդու շապիկն էր փնտրում, իսկ նա… Շապիկ չուներ:

Իրականում երջանկությունն ավելի բարդ բաղադրություն ունի, որտեղ տառապանքներն ու դժվարությունները միահյուսվում են, վերելքներն ու անկումները զուգակցվում, բարձրանում է հիասթափության իններորդ ալիքը և հեղվում արցունքների գուռի մեջ, կյանքի զոհասեղանին ժպիտներ են մորթվում և ժխորի մեջ կորչում անմահ կուռքին նվիրաբերվողի աղեկտուր ճիչերը:

Աշխարհի հոշոտող աչքերի դեմ մե՛րկ լինել և կարողանա՛լ պահպանել հաղթողի հպարտ կեցվածքը, մե՜ն-մենակ մարտնչել ծովի խելագար, անիմաստ ալիքների դեմ և մնալ կանգուն՝ նվիրական նպատակն արդարացնող բոլոր միջոցների գործադրմամբ: Մենա՜կ, իսկ ո՞վ էր ասել, թե ոտքերս ծակծկող փոշեպատ ուղիներում ուղեկից պիտի ունենայի: Մենա՜կ, իսկ ո՞վ էր ասել, թե նետվող բազմաթիվ քարերից հովանոցի պես թիկունքս պաշտպանող պիտի ունենայի: Մենա՜կ, և մի՞թե մարդ մենակ չպիտի անցնի սեփական առեղծվածը բացահայտող խավարամած ուղին, որ հետագայում վայելի բարձունքների բերկրանքը, ինչպես հեքիաթների իմաստուն ծերունին է սիրում ասել:

Մարդը երջանիկ է, երբ գտնում է սեփական առեղծվածի բանալին, և ոտքերիս տակ ի՛մ առեղծվածի առաջին աստիճաններն եմ զգում…

Ով արհամարհալից համարձակությամբ ձեռնոց է նետում կյանքին, մտնում է արյունաբույր ճակատամարտի մեջ, բայց կյանքը հարգում է հավասար խաղացողներին:

Նպատակի ուժն է, որ լեռներ է ճեղքում. ես լեռներ չեմ ճեղքի, ես կփոշիացնեմ մարդկանց հոգու ժայռերը ո՛չ թե բիրտ քամիների շուրթին ցանելու, այլ իմ քրտինքով ու արցունքներով ջրելու համար, և հավատում եմ՝ ժայռափոշին մի օր արգասաբեր հող է դառնալու, որի վրա խանդաղատության վարդեր պիտ բուսնեն:

Երբ առավոտը բացվում է մեղմ անձրևի ականջահաճո մեղեդով, իսկ հեռվում մառախլապատ հորիզոնի ճերմակաթույր կտավն է, մշուշում է հոգիս և միտքս լողում Հադեսի ոտքը տանող ճանապարհների գնահատման մեջ. կարծում էի՝ մարդուն սպանում են տաք ու սառը զենքերով, նույնիսկ՝ խոսքերո՜վ, բայց ո՛չ, մարդուն անտարբերությա՛մբ են սպանում, իսկ արևընթաց ճանապարհին նույնիսկ մահը սարսափելի չէ:

Ոքան էլ արվեստից հեռու մարդ լինեք, գոնե Թերլեմեզյանի մասին լսած կլինեք:

Բարև ձեզ, հիմա կասեք՝ վերջապես հայտնվեց նյութը, անհետացել էր 17-ի Սերյոժան կամ շրջապատի Սերոժը և, ի վերջո, համալսարանի Սերգեյը: Անգամ գրել են՝ կարո՞ղ ա 17-ից դուրս ես եկել, բայց բարկացած պատասխանել եմ՝ ոչ, նման բան հնարավոր չի:

Երկու բառով նկարագրեմ բացակայությունս, քանի որ իմ քննությունները տարբերվում են մնացած քննություններից՝ ես մոտ մեկ ամիս է՝ չեմ կարողանամ վերադառնալ շրջակա միջավայր կամ նյութ գրել և ուղարկել: Ինչո՞ւ է տարբերվում, որովհետև ես չեմ կարող մնացած ուսանողների նման վերցնել մի ծածկոց, և այգում ծառի տակ այն փռելուց հետո, պառկած, սուրճ խմելով կարդալ, պարապել: Եթե ես փորձեմ ուրիշների նման զբոսայգում պարապել, ապա ինձ զարմացած կհարցնեն, թե ինչ եմ անում քաղաքի զբոսայգում 50 սմ լայնությամբ և 70 սմ երկարությամբ տախտակով ու գծագրական պարագաներով:

Դե, քանի որ որոշակի պատկերացում կազմեցիք, ուզում եմ նաև ասել, որ քննությունից 5 օր առաջ ես սկսում եմ գծել, որպեսզի քննության օրը այն հանձնեմ, և այդպես մնացած քննությունները՝ ահա իմ բացակայության պատճառը: Բայց քանի որ ինձ մնացել է մեկ քննություն, որը կապ չունի կարկին-քանոնի հետ, ես կարող եմ նստել և հանգիստ գրել: Հա, մոռացա, հիմա կասեք՝ Թերլեմեզյանը ի՞նչ կապ ունի: Ուզում եմ հունիսի մեկից հետո կատարվածի մասին խոսել, որի մասին չեմ գրել:

Շատ է լինում, երբ համալսարանում նստած ազատ ժամանակ քննարկումներ ենք անում, թե ով որտեղ է սովորել, ինչ է արել: Մեկը ասում է՝ ես Թերլեմեզյանից եմ, մյուսը՝ Կոջոյանից: Թերլեմեզյանից պատմում է, թե իրենք ինչ եղանակով են աշխատել, ինչպես են ներկ ցրել: Եվ երբ հեթը հասավ ինձ, ես էլ պատմեցի: Ես ոչ Թերլեմեզյանից եմ, ոչ էլ Կոջոյանից: Ես Ոսկևան գյուղի Գեղարվեստի դպրոցից եմ:
- Էդ որտե՞ղ ա:
-Տավուշի մարզում, սահմանամերձ գյուղ է:
- Բա դու Բաղանիսից չե՞ս:
-Բաղանիսից եմ, բայց գյուղից գյուղ 20 րոպե է ոտքով, իսկ մեքենայով 5 կամ 10:
Ես էլ դե որոշեցի մի քիչ էլ իմ անցյալից պատմել: Քանի որ դուք գնում էիք, սպասում, որ երեխաների մի խումբը դուրս գա, ու նոր սկսեք, ես գնում էի, նստում, նկարում էի միայնակ, մինչև որ մյուս երեք երեխաները գան ու դասն սկսենք:
- Մի րոպե, մի րոպե, չորս հոգո՞վ:
-Հա, դե գյուղ ա, ոչ բոլորն են արվեստը սիրում, ու երբ այդ երեքը գալիս էին, հավեսով անցնում էր դասաժամը:

Բայց քանի ու քանի անգամ ես միայնակ եմ անգամ դասի գնացել, միայնակ նստել նկարել, միայնակ դուրս եկել ու հետ եկել տուն: Էլ չեմ ուզում ասել նաև, երբ սահմանում լարված էր իրավիճակը, ուրիշի այգիներով կաճ ու ոլոր ճանապարհներով էի գնում, որպեսզի դիրքերից չերևամ: Բայց շատ ժամանակ, երբ սկսում էին գյուղի վրա կրակել, չէի գնում, իսկ հանձնելու գործերը մնում էին ձեռքիս:

- Ինչքա՞ն էր բա վարձը:

-2000 դրամ:

- Ուխ, ինչ էժան ա եղել: Բա չէ, ստեղի նման՝ տասը կամ տասնհինգ հազար:

-Հա, բայց դու ավարտել ես բարձրակարգ տեղ, չէ՞: Դու ավելի շատ բան գիտես նկարչությունից, քան ես, ու որի շնորհիվ դու կարող ես բարձր ստանալ, ու ամենակարևորը, որ ապահով երթուղային ես նստել գնացել, նույն կերպ հետ եկել: Ոչ թե ինձ նման՝ անընդհատ հետ ու առաջ նայելով ու զանգեր ստանալով, որ կրակում են, հետո կնկարես, թող՝ արի: Ու էլի այդ այգիների ու ոլոր ճանապարհների միջով հետ դարձ: Հարցը էստեղ գումարը չի, երեխեք, հարցը էն է, որ մենք սիրել ենք, պայքարել ենք, որ մի բան սովորենք: Դու գնացել ես խիստ տեղ, շատ վարձ տվել, տանջվել, ավելի հմտացել, իսկ ես գնացել եմ կրակոցներից փախչելով, դասին ներկա չլինելով ու շատ ժամանակ YouTube-ից նայել սովորելով: Բայց, ամենակարևորն այն է, որ հիմա մենք ընդունվել ենք և արել մեկ քայլ. ավարտել առաջին կուրսը:

- Լսիր, բայց ճիշտ ես ասում, գիտե՞ս:

Քննություններից անմիջապես հետո շատ ժամանակ այցելում եմ մեկ այլ կազմակերպություն, որի անունն է Միացյալ առաջնորդների պալատ, որտեղ ես մամուլի հանձնաժողովի պատասխանատուն եմ և կատարած ծրագրերի, բարեգործությունների մասին հավաքագրում եմ նյութեր և ֆոտոներ, որպեսզի տեղադրվի կայքում: Դրան զուգահեռ մասնակցում եմ նիստերի, որտեղ հաճախ քաղաքական բանավեճեր են արվում, թե ինչ անել՝ ավելի բարեկարգ և լավ երկիր դառնալու համար, հուզող խնդիրներ ենք առաջ քաշում, ներկայացնում և լուծման ուղիներ ներկայացում:

Հունիսի 25-ի նիստին որոշել եմ խոսել մի խնդրի մասին օրը այսօր իրոք մեծ խնդիր է և ունի վատ հետևանքներ: Դա ուսման վարձի պատճառով ուսանողի համալսարանը լքելն է, որին ավելի խորը անդրադարձա այն ժամանակ, երբ ծանոթներիցս մեկը նույնպես ստիպված գնաց այդ քայլին: Իսկ թե ինչպիսի ծրագիր և լուծման ձևեր կներկայացնեմ, դեռ չեմ կազմել, բայց երբ կազմեմ և ավարտեմ, դրա մասին նույնպես կխոսեմ և ամեն ինչ կանեմ, որպեսզի այդ խնդիրը վերանա, և շատ ընդունակ ուսանողներ չլքեն վարձի պատճառով, երբ իրենցից յուրաքանչյուրը կարող է մեծ ներդրում ունենալ երկրի զարգացման գործում:

Կհանդիպենք հաջորդ անգամ, արդեն ամբողջական ծրագրով և իր լուծվան եղանակներով, որպեսզի ոչ մի ուսանող լարված չմտածի, թե ինչպես է վարձը տալու, և գիշերային ռեժիմով աշխատանք փնտրի:

Հ.Գ. Հա, Թերլեմեզյանն էնքան էլ կապ չուներ, երևի:

Ժպիտներ, արցունքներ, լիքը ծաղիկներ, որոնք ուղեկցում են յուրաքանչյուր շրջանավարտի  Վերջին զանգի արարողության ժամանակ: 2018թ-ը նման չէր նախորդներին, նրա համար, որ այս տարի ես էլ ավարտեցի դպրոցը: Տատս ասում է` Նիկոլի թվի առաջին շրջանավարտներն ենք, ինչ-որ խորհրդանշական բնույթ ունի…

Կառավարական առանձնատանը մեզ` սահմանապահ գյուղերի շրջանավարտներիս,  ընդունեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը: Հետաքրքիր էր մոտիկից տեսնել այն տեղը, ուր ժամանակ առ ժամանակ ապրել էին երկրի գլխավոր դեմքերը: Մեզ համար հատուկ ավարտական խնջույք էր կազմակերպվել` սիրով, մեծ ջերմությամբ ու հատուկ ուշադրությամբ: Շատ մեծ ոգևորություն կար շրջանավարտների աչքերում, որովհետև նման ուշադրության դեռ ոչ ոք նման ձևով ու նման պայմաններում մեզ չէր արժանացրել:
Ընթացքից մեզ միացավ Նիկոլ Փաշինյանը, շնորհավորեց մեզ, մի քիչ պատմեց հետոյի մասին, խոստացավ` քիչ խոսել, բայց այնքան էլ չստացվեց… ՀԱՄԲԵՐԱՏԱՐ նկարվեց բոլորիս հետ, լսեց դժգոհությունները, պատասխանեց աշակերտների տված հարցերին, ոմանք էլ նկարներով ինչ-որ բաներ հիշեցրին, ենթադրեմ` միասին «քայլել էին»: Շատ անմիջական կերպով նստեց մեզ հետ ճաշի: Հետաքրքիր էր, երևի վարչապետը այդքան անմիջական չպետք է լինի, կամ գուցե ես սովոր չեմ նման բան տեսնելու:
Հա, մի բան էլ պատմեմ` շարունակեք զարմանալ: Շրջանավարտներից մեկը ինձ ասաց` սեղան հավաքելու ամենահաճելի պահը էն ա,  որ Սփյուռքի նախարարի հետ ես հավաքում: Ճիշտն ասեմ, երեկոյի ընթացքում չտեսա նախարարին, շատ մարդիկ կային, բայց դժվար չէր չհավատալը, այսքանը տեսնելուց հետո:

Լուսանկարը՝ Իրինա Բադալյանի

Վերջում` ավանդական սելֆի, երևի արդեն տեսած կլինեք, այս քանի օրը համացանցում հայտնի դարձավ: Պարոն Փաշինյանը, հենց մեր կողքից գրառում կատարեց ֆեյսբուքյան իր էջում. «Կառավարական առանձնատանը հյուրընկալել ենք Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի սահմանամերձ… (սպասում է) ասացի` պարոն Փաշինյան, երևի ճիշտ կլինի գրել սահմանապահ, ջնջեց շարունակելով` սահմանապահ գյուղերի շրջանավարտներին: Շնորհավոր վերջին զանգ»…
Հ . Գ. Հա, ի դեպ, չեմ ասի Նիկոլ Փաշինյանի հեռախոսի ծածկագիրը, խորհրդանշական է…