Մարինե Իսրայելյանի բոլոր հրապարակումները

im tarva mardy

Իմ «Տարվա մարդը». Ես պարտվողը չեմ

P1050404

Աշխարհում շա՜տ լավ մարդիկ կան, որոնք իրենց ապրած ամեն օրով արժանի կլինեին «Տարվա մարդ» տիտղոսին: Այդ մե՜ծ աշխարհին հակադիր՝ կա իմ փոքրի՜կ աշխարհը…

Մեքսիկացի աշխարհահռչակ նկարչուհի Ֆրիդա Կալոն ասում էր. «Ես նկարում եմ ինքս ինձ, որովհետև ես շատ հաճախ եմ միայնակ լինում ու որովհետև ես միակ բանն եմ, որն ամենից լավ եմ ճանաչում»:

Ես կգրեմ իմ աշխարհի մասին, որը թերևս ամենալավը գիտեմ միայն ինքս:

Եվ ահա տարեվերջյան գագաթից հայացք ձգելով անցած ճանապարհիս, փորձում եմ որոշել «Տարվա մարդ» տիտղոսի հավակնորդին: Նրան, ով անգնահատելի դեր ու մեծ ներգործություն է ունեցել կյանքիս վրա, մի խոսքով՝ իմ «Տարվա մարդը»:

Գտա, բայց երկար ժամանակ չէի կարողանում գրել. գուցե ասելիքն էր շատ, իսկ գուցե ոչինչ չկա՞ր ասելու: Զգացմունքներս պարզապես չէին կարողանում բառեր դառնալ ու ամեն անգամ աչքերումս արցունքներ դառնալով՝ ակոսում էին այտերս:

Ես երբեք չեմ գրել քո մասին: Գուցե երբեմն ինձ թվացել ես սառը, նաև անտարբեր, այնինչ քո կարծր բնույթի տակ, քո սառնաշունչ կրծքի տակ բաբախել է մի սիրտ՝ համակ նվիրվածությամբ ու սիրով լեցուն:

Հայրիկ, քո մասին եմ ուզում խոսել, քո փափուկ սրտի, քո անծայր սիրո մասին դեպի քո փոքրիկ, չարաճճի աղջնակը, որ ծնկներիդ թռվռալով վայելեց մանկությունը մեր խնձորաբույր այգու մեջ, մեծացավ, բայց քեզ համար մնաց նույն փոքրիկ ճուտիկը:

Պապ, քո յուրահատուկ աղջիկը (ինչպես դու էիր նախանշում) մի՜ քիչ մեծացավ, մի պահ թվաց, թե հեքիաթն ավարտվեց, երբ ցրվեց անհոգության վարդագույն մշուշը, աշխարհը երևաց մերկ, կոպիտ ու կեղծ:

Ու սկսեցի հարմարվել կյանքին, երբ շատերի հեռացումը տեսա ու հասկացա, որ պահելն ավելորդ է, որ նրանք պարզապես  չընդունեցին ինձ: Ի՞նչ անեի, բարի ճանապարհ մաղթեցի բոլոր գնացողներին, ինձնի՛ց գնացողներին, պահելով միասին ապրած գեղեցիկ պահերի հուշը: Իսկ եղավ ճիշտ ասվածի պես՝ ականջներումս դեռ չմարած փակվող դռների շխկոցը, տեսա նորաբացներից ճառագող լույսն ու շարժվեցի առաջ:

Իսկ դու… Չհեռացար: Մեր բազմաթիվ վեճերի արդյունքում մենք այդպես էլ չհասկացանք իրար, իմ «ազատամիտ» գաղափարները քո «կյանքային» փորձի հետ չմերվեցին, բայց քո սիրո լայն ափերն իրենց գրկում պահեցին ինձ, փայփայեցին արյունոտ ոտքերս, հողմածեծ գլուխս շոյեցին… Իմ տխուր օրերի ընկեր, իմ ուրախ օրերի հավատ, իմ անշղարշ հույս, որ միշտ հովանուդ անդորրավետ ստվերն ես տարածել վրաս, պաշտպանել փոթորկաբեր քամիներից, գուրգուրել…

Պապ, գիտեմ, որ սիրտդ դեռ մղկտում է վերքերիս ցավից, անդունդները թվում են անտակ, իսկ լույսը՝ հեռու…  Ուզում եմ ասել՝ ամրացրու հոգիդ, ներիր պատճառածս վշտերի համար, և թող աչքերս այրվեն արցունքներից, շուրթերս կծկվեն ատամներիս տակ, ես սեղմում եմ բռունցքներս, հայրիկ՝ ես պարտվողը չեմ…

DSC05649

Հայ արդի գրողներ. շնորհանդես

Սեպտեմբերի  14-ին Արշակունյաց 5 հասցեում տեղի ունեցավ դրամատուրգ, արձակագիր Անրի Բագրատունու կազմած «Հայ արդի գրողներ» քառահատորյակի երկրորդ հատորի շնորհանդեսը, որի կազմակերպման պատասխանատվությունը ստանձնել էր «Նռանէ» մանկապատանեկան թատրոնը:

Ժողովածուն ներառում է ժամանակակից հայ գրողների արձակ և չափածո ստեղծագործություններ, ժողովածու, որտեղ բազմավաստակ հեղինակների կողքին ներկայացված են նաև իրենց գրական առաջին քայլերն անող երիտասարդներ:

Ժողովածուն ունի մի շարք առաքելություններ, որոնցից առանձնակի ուշադրության է արժանի նրա դերը եկող սերունդների առջև: Գրքի այս ձևաչափը հնարավորություն է տալիս մեկ վայրում ծանոթանալու ժամանակի գրական աշխարհի նկարագրին, ամբողջացնելու գրականության համահավաք պատկերը:

DSC05676

Միջոցառումն անցավ ջերմ մթնոլորտում. ներկա էին ժողովածուի համահեղինակներ, արվեստագետներ ու արվեստասերներ: Իրենց ելույթներով ներկաներին ողջունեցին ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Հրանտ Հորիզոնը, ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի Բյուրեղիկ Մնեյանը, «Արվեստագետ» ՀԿ-ի նախագահ Իվան Անտոնյանը, գրող Վարդան Գրիգորյանը և ուրիշներ: Գրքի լույսընծայման առթիվ իրենց ուղերձն էին հղել Կալիֆորնիայի հայ գրողների միության նախագահ, դրամատուրգ, արձակագիր Գարուշ Հարյանցը և փոխնախագահ, բանաստեղծուհի Աիդա Վերդին:

Միջոցառումը վարեց բանաստեղծուհի Արմինե Մելքումյանը:

Գևորգ Սարգսյանի հոբելյանական ցերեկույթը

Նռանէ մանկապատանեկան թատրոնի հեղինակությամբ՝ օգոստոսի 17-ին Արշակունյաց 5 հասցեում տեղի ունեցավ խորհրդահայ դրամատուրգ Գևորգ Սարգսյանի ծննդյան 85 և ստեղծագործական գործունեության 65-ամյա հոբելյաններին նվիրված ցերեկույթ, որը կոչված էր լինելու հոգեհարազատների հանդիպում, քանի որ դահլիճում էին հոբելյարի ընկերներ, գործընկերներ, հարազատներ ու արվեստի երկրպագուներ:

Միջոցառմանը ներկա էին պատվիրակություններ Համահայկական գրողների միությունից՝ գրող Աբգար Ափինյանի գլխավորությամբ, Կալիֆորնիայի հայ գրողների միությունից՝ բանաստեղծ Վարդան Գրիգորյանի գլխավորությամբ, Կապանի Ալ. Շիրվանզադեի անվ. պետական դրամատիկական թատրոնից՝ հանձին թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արթուր Գաբրիելյանի, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ գրող, երգիծաբան Հրանտ Հորիզոնը, Հայաստանի գրողների միության անդամ, բեմադրիչ, պրոֆեսոր Ռուբեն Մարուխյանը, թատերագետ Գարիկ Ղազարյանը և ուրիշներ: Միջոցառմանը իր գեղեցիկ երաժշտական կատարումներով հանդես եկավ երգիչ Արծրուն Անանյանը:

Միջոցառումն անցավ ջերմ ու հարազատ միջավայրում՝ հագեցած թատրոնի ու արվեստի ապրեցնող շնչառությամբ, որի համար շնորհակալ ենք բոլոր ներկաներին:

 

Երկու խոսք Գևորգ Սարգսյանի մասին

Առաջին մասնագիտությամբ գյուղատնտես Գևորգ Սարգսյանը մուտք գործեց հայ թատերական աշխարհ հեռավոր 1950-ականներին, որ գյուղատնտեսի հոգատարությամբ դառնար ու մնար արվեստի այս երկու ճյուղերի հոգատար մշակը, ով իր արդար աշխատանքով է վաստակել այն սերն ու հարգանքը, որը կա և որի ցայտուն վկայությունն է դեռևս խորհրդային տարիներին միության գրեթե բոլոր երկրներում ռեկորդային քանակով բեմադրվելը:

Այո՛, Գևորգ Սարգսյան դրամատուրգը գալիս է տասնամյակների հեռուներից՝ իր հետ բերելով նոր շունչ ու զարթոնք թատերագրական գրականության այն ժանրերում, որոնց կրողն ու պահպանողն է ահա արդեն վեցուկես տասնամակ:

Որտեղի՞ց է գալիս Գևորգ Սարգսյանը և ի՞նչ ուղեբեռով. Գևորգ Սարգսյանը գալիս է մեր պատմական անցյալից՝ ծանոթացնելու մեզ մեր անմահների հետ: Հենց Գ. Սարգսյանի միջոցով ենք կենդանություն առած տեսնում և ծանոթանալու առիթ ունենում Խորենացու, Մաշտոցի, Նարեկացու, Րաֆֆու, Թումանյանի ու նրանց խորախորհուրդ մտորումների հետ՝ տեսնելով նրանց կյանքն ու ապրումները, որոնք հանրագիտարանային չոր տեղեկատվությունից դուրս են ժայթքել Գ. Սարգսյանի գրչի միջոցով:

Որտեղի՞ց է գալիս Գևորգ Սարգսյանը և ի՞նչ ուղեբեռով. Նա գալիս է վեցուկես տասնամյակների հեռուներից՝ բերելով իր հետ այն խորհուրդը, որը մատուցում է մեծի իրավունքով իր նոր կատակերգական «Թակարդներ երիտասարդ զույգի համար» ժողովածուի պիեսներով, որոնք այժմ տպարանում են և շուտով կհանձնվեն գրասեր հասարակության դատին:

Գևորգ Սարգսյանը 85 տարեկան: Կենսախինդ ու հոգատար արվեստագետը հիրավի ապրել է այնպես, որ կյանքի վայրիվերումներն ու բարդությունները չեն կորացրել նրա ուսերը, և այսօր էլ, այս պատկառելի տարիքում նա շարունակում է իր առաքելությունը, իր արվեստապահպան գործունեությունը:

Երջանիկ ենք, որ Նռանէ մանկապատանեկան թատրոնի և անձնապես մեր կողքին ունենք Գևորգ Սարգսյան արվեստագետին ու բարեկամին, ում հոգատար վերաբերմունքը չի սպասեցնում երբեք:

Շնորհավորելով հոբելյարին ծննդյան 85 և ստեղծագործական կենսագրության 65 ամյակների առթիվ՝ մաղթում ենք նրան երկար տարիների կյանք ու առողջություն, իսկ նրա գրչին՝ անսպառ թանաք, որպեսզի շարունակի սնուցել հայ ժամանակակից դրամատուրգիայի արմատները:

susanna harutyunyan girq erkrord kiraki

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ»

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Սուսաննա Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքների ժողովածուի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի արդյունքները, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին: marine israyelyan

Գրողը մի յուրօրինակ նկարիչ է, որի վրձինը բառերն են, իսկ ներկապնակը կյանքն է՝ շաղախված նկարչի մարդկային արժեքներով:

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ». առաջին հայացքից ոչինչ չասող այս վերնագրի ներքո մի իսկական պատկերասրահ է, որտեղ նկարներից անուղղակի հայացքով մեզ ենք նայում հենց մենք:

Սուսաննա Հարությունյանի պատմվածքների այս ժողովածուն ինձ համար հետաքրքիր բացահայտում էր: Գրականագիտական տեսանկյունից երբեմն շատ դժվար է լինում տարրորոշել պատմվածքի ու նովելի սահմանը. երկուսն էլ արձակ շարադրանքով գեղարվեստական ստեղծագործություններ են, սակայն նովելն առանձնանում է իր սեղմությամբ և սյուժեի անսպասելի հանգուցալուծմամբ: Ս. Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» ժողովածուի գործերն ավելի շատ նովել կոչվելու հավակնություն ունեն, որովհետև մի քանի էջի սահմաններում հեղինակը կարողացել է ստեղծել գաղափարապես ամբողջական, հետաքրքիր ընթացքով ու անսպասելի վերջաբանով գործեր, ներկայացնել մեծ աշխարհի փոքրիկ մարդկանց: Ավելի հեշտ է գրել հերոսների մասին, որոնց վերագրում ենք իդեալական հատկանիշներ, իսկ ինչպե՞ս ներկայացնել մեր կողքին ապրող մարդկանց, որոնց հաճախ ուշադրություն իսկ չենք դարձնում, լուսավորել նրանց հոգին, ձգտումներն ու երազանքները, և այդ անել ոսկերչական այնպիսի մանրամասնությամբ, որ այդ մարդիկ վերածվեն կերպարի ու սիրելի դառնան ընթերցողին, որ նրանց մեջ, նրանց ապրումներում գտնենք ինքներս մեզ:

Հետաքրքիր է «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքի գաղափարական հիմքը, որն է՝ վերադարձ: Մենք բոլորս էլ ապրում ենք վերադարձի հույսով՝ վերադարձ մանկություն, վերադարձ այնտեղ, որտեղ երջանիկ ենք եղել, նաև տառապել ենք, հավերժ վերադարձ այնտեղ, որտեղ մեր կյանքից ու մեզնից պատառիկներ ենք թողել: Այդպես և պատմվածքի հերոսը՝ Արգոն, քաղաքի ինչ-որ մոռացված շենքի ավելի՛ քան մոռացված գետնահարկում օրերը սպառելով՝ կյանքը գունավորում է իր հարազատ օջախի բարգավաճման համար անդուլ պայքարով: Արգոն միշտ վերադառնում է` ժամանակ առ ժամանակ ուղղակի փախչելով քաղաքի աղմուկից ու մարդկային խեղված հարաբերություններից, վերադառնում է իր տուն, ուր արյուն-քրտինքով կառուցելով՝ վերագտնում է իր հոգեկան ներդաշնակությունը. «Հայերը չունեն քավարան, նրանց քավարանը համատեղվում է կյանքի հետ»:

Պատմվածքներում հաճախ է հանդիպում, երբ ողջ ընթացքում կարմիր թելի պես ձգվում է գաղտնիքը, առեղծվածը. «Արևելյան պատի տակ» վերնագրով պատմվածքի մեջ այդպես էլ հեղինակը չի պարզաբանում, թե ինչն է քահանայի մեղքը, որն այդքան զայրացրել է Շուշանին: Ինչպիսի հակադրություն` քահանա և մեղք, բարոյականության երեսին նետված ինչպիսի հեգնանք, բայց վարագույրի ետևում կյանքի իսկական դեմքն է՝ երբեմն նույնիսկ անճոռնի ու մերկապարանոց: Այդ դեմքին առերեսվելուց է գեղջկական մաքուր հոգով Շուշանը քահանայից խելագարի նման հետ պահանջում իր մեղքերը:

«Ժառանգություն» պատմվածքում այդպես էլ չի բացվում Շուշիկի խորհրդավոր արկղիկը, սնունդ տալով ընթերցողի երևակայությանը: Ոչ ոքի չի հաջողվում բացել հին կողպեքը, իսկ ներսում… ներսում գուցե Շուշիկի… երազանքներն են…

«Մեկ այլ արևի տակ» պատմվածքի մեջ հիանալի կերպով են ներկայացված մեր կպչուն մտքերի տհաճ հետևանքները, որոնք խանգարում են մեզ ապրել: Սենյակում մկներ իհարկե չկային, մկները հերոսուհու մտքերում էին ու անգթորեն կրծում էին ամեն ինչ՝ նրա թանկարժեք կոշիկները, պայուսակը, իրեն… Մկների նման մտքեր, որ վազվզում են մեր գլխում, որ խանգարում են մեզ ուղղակի ապրել:

«Փետրահան երազանքում» հայրն այդպես էլ չտեսավ իր փայփայած երազանքի իրականացումը՝ որդու պսակադրությունը, որի համար դեռ տարիներ առաջ կոստյում էր գնել, ու վերջում նրա երազանքը ցեցի բաժին դարձավ. «Քոռանամ, ահա թե ինչպես է վարվում կյանքը մեր երազանքի հետ»:

Պատմվածքներում անդրադարձեր կան կյանքի ու մահվան, տառապանքների ու մեր բաժին խաչը կրելու թեմաներին: «Երթևեկություն» պատմվածքում ասվում է՝ մահն էլ են վաստակում, հո հանաք չի: Սա ժողովրդական այն ասացվածքի արձագանքն է, թե սիրուն մեռնելն էլ մի հունար է: Իսկ «Խեր, շառ, աստված» պատմվածքը սովորեցնում է, որ «ցավն ու ուրախությունը չի կարելի միայնակ տանել, այն պետք է բաժանել մարդկանց, որ քեզ քիչ մնա, որ տանելը հեշտ լինի»: Այո՛, ո՛չ միայն ցավը, ուրախությունը ևս բաժանել, և այնքա՜ն մարդիկ երջանիկ կդառնան: Մարդը բնականից բարի է ու երջանիկ լինելու հակում ունի, ուղղակի պետք է արթնացնել հաճախակի քնող այդ բարությանը, միմյանց երջանկությամբ վարակել:

Փոքրիկ դիտարկում անելով կցանկանայի նշել, որ ժողովածուի մեջ որոշակի խնդրիր կա կապված վերնագրերի ընտրության հետ: Վերնագրերը առանձին վերցրած բավական տպավորիչ լինելով հանդերձ՝ այնքան էլ չեն կապվում պատմվածքների բովանդակությանը, և ընթերցումն ավարտելուց հետո հաճախ դժվար է լինում հիշել պատմվածքի վերնագիրը, մինչդեռ ստեղծագործության մեջ կարևոր և առանձնակի ուշադրություն պահանջող հատվածներից մեկը հենց վերնագիրն է:

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ» ժողովածուն իր համարժեք գնահատականն է ստացել՝ 2015թ.-ին արժանանալով ՀՀ նախագահի մրցանակին: Պետք է փաստել, որ Ս. Հարությունյանը իր նպաստն է բերում մեր գրականության զարգացմանը՝ իր բազմերանգ գրչով նոր գույներ հաղորդելով նորագույն հայ արձակին:

Հեղինակին մաղթելով հաջողություններ, հուսանք, որ մեր գրադարակները դեռ կհամալրվեն նրա նորանոր բովանդակալից ժողովածուներով:

marine israyelyan

Պատմական պիեսները մերօրյա դրամատուրգիայում

Ժամանակակից հայ դրամատուրգիայում խիստ նկատելի է պատմական պիեսների պակասը և այս ժանրի հանդեպ ժամանակակից դրամատուրգների ոչ բարյացակամ վերաբերմունքը: Այո, քչերն են ծավալում նման գործունեություն, քչերն են բեմից կենդանի խոսքով հային իր պատմությունը մատուցելու հնարավորություն ընձեռում բեմադրիչներին: Այս ասպարեզում առանձնանում է խորհրդահայ նշանավոր դրամատուրգ Գևորգ Սարգսյանը, որն այսօր էլ շարունակում է իր առաքելությունը՝ որպես թատրոնի անմնացորդ նվիրյալ: Նրա «Հավերժի ճամփորդները» ժողովածուն եզակի է՝ որպես Մաշտոցի, Խորենացու, Նարեկացու, Թումանյանի և Րաֆֆու մասին ասված դրամատուրգիական խոսք: Հենց Գևորգ Սարգսյանից «վարակվելով» էլ վերջերս լույսընծայվեց նրա կրտսեր ընկերոջ՝ դրամատուրգ Մխիթար Մոս-Մուշեղյանի «Երբ անցյալն է աղաղակում» պատմական պիեսների ժողովածուն, որտեղ երեք պիեսներից մեկում՝ «Բաղրամյան»-ում, նորովի է բացահայտվում Խորհրդային Միության մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի կերպարը, «Լևոն 6-րդ Կիլիկիո արքա» պիեսում ներկայացվում է կիլիկյան հզորագույն արքա Լևոն 6-րդի դրամատիկ վախճանը, իսկ «Սքանչելին» պիեսում տեսնում ենք իտալական հանրահայտ Մեդիչիների տոհմից Լորենցո Մեդիչիի և Հռոմի պապի անողոք պայքարի հանգուցալուծումը:

Պատմական պիեսների որոնումներում հետաքրքիր բացահայտում էր լուսահոգի գրող, թատերագետ, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Լևոն Մութաֆյանի պիեսների «Ճեպընթաց համար 34» ժողովածուն: Առաջին հայացքից միանգամայն ժամանակակից այս խորագրի ներքո լույսընծայված գիրքը, որն ի դեպ 2015-ին արժանացել է նաև ՀԳՄ Լևոն Շանթ մրցանակի, իր մեջ ամփոփում է դարերի պատմությունը: Այս գրքում հանդիպում ենք սեփական կրքերի մեջ այրվող Շամիրամին, հետևում նրա աշխարհակործան մտքի դիվային ընթացքին, բացահայտում Աշոտ Երկաթ Բագրատունյաց արքայի հոգու երկվությունը, Գևորգ Մարզպետունի իշխանի անձնվիրության ակունքները, և առիթ ունենալով վերստին առերեսվելու մեր մշտաներկա անցյալին, կրկին սկսում խորհել՝ ուր են մեր բեմադրիչները և ինչ են անում մեր թատրոնները: Մի՞թե մոռացել են այն պարզ ճշմարտությունը, որ թատրոն հաճախող թե՛ ավագ, և թե՛ երիտասարդ հանդիսատեսը պետք է այնտեղից դուրս գա մաքրագործված, պետք է լինի ու մնա տեսածի ազդեցության տակ, և իհարկե, դաս առնի դրանից: Ինչ ենք տալիս մենք հայ հանդիսատեսին… Մեծ հաշվով՝ ոչինչ: Եվ եթե չենք տալիս, ապա ինչու ենք բողոքում թատրոնի մշտապես արդիական խնդրից՝ հանդիսատեսի պակասից:

Այս պիեսները ևս մեկ հրաշալի առիթ են խորհելու և առերեսվելու մեր թատերական իրականության հետ, ինչը չանելու դեպքում մենք օրավուր կոչնչացնենք թատրոնի դերն ու նշանակությունը, թատրոնի սրբազան առաքելությունը:

 

marine israyelyan

Մեր հրաճարակ երազանք

1831 թվականին մի սովորական օր ֆրանսիացի գրող Վիկտոր Հյուգոն գնեց մի շիշ թանաք, փակվեց իր սենյակում ու փոքրիկ պատուհանից հայացքը Աստվածամոր տաճարին՝ սկսեց գրել: Եվ այսպես ամիսներ շարունակ գրում էր, նույնիսկ հանճարներին բնորոշ տարօրինակությամբ, վերցնելով մկրատը՝ անփութորեն կտրատեց մազերն ու փչացրեց սանրվածքը, որպեսզի դուրս չգա տնից, մինչև չավարտի նոր սկսած վեպը, որ պիտի համաշխարհային գլուխգործոց դառնար:

Թանաքի վերջին կաթիլով գրվեց հաստափոր գրքի վերջին բառը, և հեղինակը դեռևս վերնագիր չունեցող վեպն ուզեցավ անվանել «Ինչ է պարունակում մի շիշ թանաքը», բայց ինչպես իր հուշերում է նշում, հետո գիրքն անվանվեց ներշնչման աղբյուրի անունով՝ «Փարիզի Աստվածամոր տաճարը»: Եվ սերունդների առջև դրվեց մի գիրք, մի պատմություն սիրո, թշվառության, խանդի, ըմբոստացման, մարդկային ամենադաժան կրքերի ու նրբակերտ հոգիների բախման մասին: Այս պատմության առանցքը դարձավ Աստվածամոր տաճարը, և քարն ու քանդակը կենդանացան, տաճարն անձնավորվեց և որպես մշտաներկա գոյություն, անդադար հիացք ու չքնաղ երազանք ապրեց մեր սրտերում՝ հավերժ իր մեջ կրելով Կլոդ Ֆլորոյի նախանձոտ հայացքը, Էսմերալդայի քնքուշ սիրտն ու Քվազիմոդոյի թանկագին զանգերի ղողանջը:

Եվ ահա տաճարը հրդեհի անսանձ ճանկերի մեջ իր ութհարյուրամյա հանդարտությամբ նայում է հորիզոնին ու քմծիծաղում ժամանակի, ճակատագրի ու մարդկանց վրա… Հատկապես մարդկանց. տաճարն այրվում է, երբ մի քանի օր առաջ Ֆրանսիան ապրիլի 24-ը հայտարարեց Հայոց Մեծ եղեռնի անմեղ զոհերի հիշատակի օր, երբ մի քանի օր հետո՝ ապրիլի 22-ին այնտեղ Սուրբ պատարագ պիտի մատուցվեր նույն զոհերի հիշատակին: Եվ ի՞նչ… Հրդեհը բռնկվել է վերանորոգման աշխատանքների ժամանակ անփութության հետևանքով. հնչում է չափազանց անմեղ և չափազանց անհամոզիչ:

Եթե սա պատահականություն է, ապա սարսափելի դժբախտություն, եթե՝ դիտավորություն, ապա աններելի հանցանք ողջ աշխարհի դեմ: Մնում է միայն հուսալ, որ մեր երազանքը հնարավոր կլինի վերականգնել, թեև դրա համար տասնյակ տարիներ կպահանջվեն:

Փորձելով գտնել սահմանամերձի ու ոչ սահմանամերձի աներևույթ սահմանագիծը

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Ջուջևանցիների պայքարը վաղուց է սկսվել, երբ բոլորը անհատապես բողոքում էին ստեղծված վիճակի արդարացիության անթափանցությունից, մինչ այն պահը, երբ հայրենի գյուղի կարգավիճակի հստակեցման շուրջ համախմբվեցին մի շարք ակտիվ երիտասարդներ, և համագյուղական դժգոհությունը վերածվեց գործնական պայքարի: Կազմակերպվեց ստորագրահավաք, որին ի զարմանս և ի մեծ ոգևորություն մեզ, մասնակցեց գյուղի բնակչության զգալի մասը՝ խորապես հավատալով հարցի արդարացի հանգուցալուծմանը:

Եվ ահա, ստորև ներկայացնում ենք ջուջևանցիների հղած բաց նամակը ՀՀ վարչապետին.

«Մեծարգո՛ պարոն վարչապետ,

ՀՀ Կառավարությունը 2014թ.-ի դեկտեմբերի 18-ին ընդունել է օրենք «Սահմանամերձ համայնքների սոցիալական աջակցության մասին», ըստ որի՝ 2015 հունվարի 1-ից սկսվել է ՀՀ Կառավարության հաստատած ցանկում ներառված սահմանամերձ համայնքներին աջակցություն ցուցաբերելու գործընթացը: Ըստ այդ օրենքի՝ ի թիվս ՀՀ այլ մարզերի սահմանամերձ համայնքների, սոցիալական աջակցություն է ցուցաբերվել նաև Տավուշի մարզի մի շարք համայնքներին, որոնք ստացել են սահմանամերձի կարգավիճակ: Տավուշի մարզում աջակցություն է ցուցաբերվել Ն.Կ. Աղբյուր, Ոսկեվան, Չորաթան, Կողբ, Վազաշեն, Բերքաբեր, Ոսկեպար, Չինարի, Արծվաբերդ, Ծաղկավան (Իջ. շրջ.), Մոսեսգեղ, Դովեղ, Պառավաքար, Բերդավան, Բարեկամավան, Կոթի, Բաղանիս, Սարիգյուղ, Այգեձոր, Կիրանց, Այգեպար, Սևքար, Այգեհովիտ, Վ.Կ. Աղբյուր համայնքներին:

2017թ.-ի մայիսի 9-ին ՀՀ ԱԺ-ը փոփոխություններ և լրացումներ է կատարել «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքում, ըստ որի՝ տեղի է ունեցել մի շարք համայնքների խոշորացում: Մասնավորապես Տավուշի մարզում Նոյեմբերյան, Ջուջևան, Բաղանիս, Ոսկեպար, Ոսկեվան, Բերդավան, Կոթի, Բարեկամավան, Դովեղ համայնքները խոշորացվել և միավորվել են մեկ համայնքի՝ Նոյեմբերյանի կազմում: Հիշյալ գյուղերը ստացել են բնակավայրի կարգավիճակ: Այդ օրենքի համաձայն՝ համապատասխան որոշումներ են կայացվել, ըստ որոնց՝ բոլոր 9 բնակավայրերի հողերը միավորվել և ամբողջությամբ տրվել են Նոյեմբերյանի համայնքապետարանի տիրապետմանը:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Փաստորեն այնպես է ստացվել, որ 2014թ.-ի դեկտեմբերի 18-ի որոշման համաձայն՝ Ջուջևանը չի ընդգրկվել սահմանամերձ համայնքների սոցիալական աջակցության ծրագրի մեջ, քանի որ չուներ գյուղատնտեսական նշանակության սահմանամերձ հողատարածքներ, որոնք գտնվում են հակառակորդի հրաձգային խոցման տակ: Սակայն 2017թ.-ին միավորվել է մեկ համայնքի կազմում (Նոյեմբերյան), նախկինում Ջուջևանի համայնքապետարանի տիրապետման տակ գտնվող հողերն էլ ամբողջությամբ անցել են Նոյեմբերյանի համայնքապետարանի տիրապետման տակ: Այսինքն՝ Ջուջևանը ստացել է բնակավայրի կարգավիճակ Նոյեմբերյան համայնքի կազմում, ըստ որի՝ այն արդեն որպես Նոյեմբերյան համայնքի մաս, ունի հակառակորդի գնդակոծման հետևանքով չօգտագործվող գյուղատնտեսական նշանակության սահմանամերձ հողատարածքներ, հետևաբար Ջուջևան բնակավայրն էլ Նոյեմբերյան համայնքի այլ բնակավայրերի հետ միասին պետք է ներառվեր վերը նշված օրենքի սոցիալական աջակցության ծրագրում:

Խնդիրն այն է, որ համայնքների խոշորացման ծրագիրը ժամանակին անցել է առանց հանրային լայն քննարկումների, ինչի պատճառով սույն հարցը արհեստականորեն հիշյալ ծրագրում չի ներառվել: Խոշորացված համայնքի բոլոր բնակավայրերի կարգավիճակը չի դիտարկվել մեկ հարթության մեջ, ինչի հետևանքով Նոյեմբերյան համայնքի ութ բնակավայրերը (Նոյեմբերյան, Բաղանիս, Ոսկեպար, Ոսկեվան, Բերդավան, Կոթի, Բարեկամավան, Դովեղ) օգտվում են ՀՀ Կառավարության՝ սահմանամերձ համայնքներին տրվող աջակցությունից, իսկ Ջուջևանը օրենքից դուրս է մնացել, այսինքն՝ ներառված չէ սահմանամերձ համայնքներին տրվող սոցիալական աջակցության ծրագրում, ինչը Ջուջևանի բնակիչների տեսանկյունից անընդունելի է և անտրամաբանական: Առավել ևս, որ Ջուջևանի բնակիչները հավասարապես հարկվում են Նոյեմբերյան համայնքի այլ բնակիչների նման: Եթե աջակցություն է տրվում համայնքին (ինչպես նշված է որոշման մեջ), ապա մեր բնակավայրի բնակիչներն էլ՝ որպես համայնքի մաս, պետք է ստանան այդ աջակցությունը: Հակառակ դեպքում անհասկանալի է, թե ինչպես է, օրինակ, Նոյեմբերյան համայնքի Նոյեմբերյան բնակավայրը ընդգրկված այդ ծրագրում, որի տարբեր թաղամասեր նույնպես հեռու են հակառակորդի հրաձգային զենքի խոցումից: Ցանկանում ենք նաև հայտնել, որ մեր գյուղում նույնպես կան տներ, որոնք 90-ականներին խոցվել են հակառակորդի կողմից:

Նախկինում այս անարդարության վերացման համար մեր գյուղի բնակիչները բազմիցս դիմել են տարբեր պետական պաշտոնյաների, սակայն խնդրին այդպես էլ լուծում չի տրվել: Այժմ, սակայն, մենք հույս ունենք, որ մեր հասարակությանն ու պետությանը փոփոխություններ խոստացած նորաստեղծ կառավարությունը ուշադրություն կդարձնի և հետևողականորեն լուծում կտա այս խնդրին:

Լուսանկարը` Նանե Ծատուրյանի

Լուսանկարը` Նանե Ծատուրյանի

Խնդրի լուծման համար Ջուջևանի բնակիչներս կազմակերպել ենք ստորագրահավաք: Մենք ակնկալում ենք, որ կառավարությունը առաջիկա նիստերից մեկում կքննարկի այս հարցը: Որպես լուծում առաջարկում ենք, որ Տավուշի մարզի Ջուջևան բնակավայրը ներառվի սահմանամերձ համայնքներին տրվող սոցիալական աջակցության ծրագրում և ստանա համապատասխան արտոնություններ, որոնք ունեն Նոյեմբերյան համայնքի 8 այլ բնակավայրերը: Այլապես անտրամաբանական վիճակ է ստեղծվում. մենք կիսում ենք համայնքի դժվարությունները հավասարաչափ, բայց համայնքին տրվող արտոնություններից զրկված ենք: Այսինքն՝ պարտավորությունները հավասար են, իսկ իրավունքները՝ անհավասար»:

gevorgtergbr

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի «Անաստված կինոթատրոն» գրքի վերաբերյալ անդրադարձներ

marine israyelyan

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի «Անաստված կինո թատրոն» գրքի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի հաղթողներին, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին:

 Անաստված կինո թատրոն

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի պատմվածքների և էսսեների «Անաստված կինո թատրոն» ժողովածուն ժամանակակից հայ արձակի՝ 2018 թվականի ձեռքբերումներից է:

Պատմվածքներում արծարծվում են կյանքային թեմաներ, մանկական պատկերներ, հիշողություններ: Հեղինակը լեզվաոճական հետաքրքիր ու հակասական կարծիքների առիթ տվող նորույթ է բերում. առօրյա-խոսակցական խոսքը գործածված է ոչ միայն ուղղակի, այլև անուղղակի՝ հեղինակային խոսքում: Եթե առաջին դեպքում խոսքի միջոցով կենդանանում է նկարագրվող միջավայրը, ապա երկրորդ դեպքում գործ ունենք գրողի ստեղծագործական նախասիրությունների հետ:

Կցանկանայի առավելապես անդրադառնալ էսսեներին, մասնավորապես՝ «Ինչու ետ եկա Հայաստան» և «Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում»: Այս էսսեները հեղինակի յուրօրինակ խոհափիլիսոփայական զրույցներն են՝ հագեցած ճշմարտության անդադրում որոնումների, մարդկային հոգու հակասությունների, մարդ-բնություն կապի խախտված ներդաշնակության, բնապաշտության, ազգասիրության ու հայրենասիրության գաղափարներով: Վերջիններս արտահայտվում են ո՛չ թե բարձրագոչ կոչերով ու վերաթռիչ ճառերով, այլ հայ մարդու, ականատեսի՝ սեփական մաշկի վրա զգացածի ազդեցությամբ: «Ինչու ետ եկա Հայաստան» ստեղծագործության մեջ հեղինակն ահազանգում է ուծացման, ազգային ինքնության կորստի մասին՝ նժդեհյան խոսքերով ասած, թե ինչպես են փոքր գետերն անհետանում ծովերի ու օվկիանոսների մեջ.

«Ու հումանիտար-հասարակական ասպարեզի բոլոր ծանոթներս, որոնք, օտարազգի լինելով, Արևմուտքում ապաստանել ու արմատավորվել էին՝ կարծես այդ ատաղձը կորցնեին: Դառնային հեղհեղուկ միջինստատիստիկական մասնագետ, հաճախ՝ ճանաչված, շատ լավ, բայց հո միայն ես էի զգում՝ որ տարրալուծվել է իրենց ինքնությունն ավելի մեծի՝ միջազգայինի, համաշխարհայինի մեջ… Նույնիսկ եթե հայրենասիրությունն ակնհայտ է: Ինչպես ինժեները՝ որ մի մեծ սուզանավ է սարքում՝ հազար հոգու հետ, ու նրա անունն ու գործը տարրալուծվում է սուզանավի մեջ: Իսկ այդ սուզանավը քեզ, քո ազգին պե՞տք է: Դու քո կամքո՞վ ես որոշել, որ այն պետք է սարքել»:

 

Տպավորիչ կերպով արտահայտված են օտարության մեջ գտնվող մարդու զգացողությունները, օտար հողում սեփական գոյությունն ապահովելու համար մղվող պայքարի անողոքությունը, հայրենիքից հեռու լինելու, ուրիշ տեղ ավելորդ լինելու գիտակցումը, հայրենակարոտությունը.

«Այն ամենում, ինչում Հայաստանում մասնագետ կլինեի՝ այնտեղ սիրող էի ինձ զգում… Եթե այստեղ գիտեի հաստատ, որ պետք եմ՝ այնտեղ գիտեի հաստատ, որ ավելորդ եմ, պիտի, եթե ուզեմ մնալ, ինձ տեղ բացեմ, հրհրելով»:

Հումորի նուրբ երանգով է ներկայացվում  ինքնուրույնությամբ,  սեփական վերադասությամբ իր գործն անելու բերկրանքը.

«Եվ չնայած մասնագիտությունը հարգում եմ՝ բայց ես փինաչի եմ: Ես սիրում եմ իմ ձեռքերով, իմ մատներով, իմ ուղեղով իմ գործն անել մինչև վերջ՝ ինչպես կոշկակարը՝ իր մի զույգ կոշիկն է գորովանքով կարում»:

Ստեղծագործության մեջ արտացոլվել է հայի անհատականություն լինելու գենետիկ հատկանիշը, սեփական հողում ինքն իր հետ լինելու գերադասումը ոսկյա հեռուներում բարձունքների հասնելու հեռանկարից.

«Ես ընտրում եմ աշխարհի գյուղում գեներալ լինելը, քան շարքային կամ նույնիսկ ցածրաստիճան սպա՝ աշխարհի մայրաքաղաքներում: Որովհետև էությամբս, ազգովին գեներալ եմ»:

Տեսնում ենք հեղինակի սուրբ հավատամքը՝ ես արարատապաշտ եմ, ծիրանապաշտ եմ, սևանապաշտ եմ: Այնուհետև յուրահատուկ իրոնիայով հնչեցվում է սեփական երկրի նկատմամբ յուրաքանչյուրիս պատասխանատու լինելու գիտակցման անհրաժեշտության մասին.

«Ես զիբիլապաշտ եմ: Մեր զիբիլի պես զիբիլ աշխարհում չկա: Եվ պետք չէ այն մաքրել. եղածն ի՞նչ է՝ միայն ցելոֆանն է երկրով մեկ թափառում, գետերի ափերի երկայնքով փառ կապում, իսկ ցելոֆանն անվնաս բան է և գեղեցկություն (հիշենք «Ամերիկյան գեղեցկություն» ֆիլմը), ու խեղճի օրերը հաշված են…»:

Հեղինակը յուրովի է մեկնաբանում կյանքում ամենակարևորի, արժեքավորի գաղափարը.

«Աշխարհում ամենաարժեքավոր բաները հատուկենտ բաներն են, իսկ փոքր ազգի ամեն մարդ ավելի հատուկենտ է՝ քան մեծինը»:

Ամենակարևորը մեր մի հատիկ Հայաստանն է, նրանում ապրող ամեն մի հայը, այս՝ իր բարդության մեջ պարզագույն ճշմարությունը հայրենյաց մասին հայտնի է հնագույն դարերից, և Սենեկայի խոսքերով ասած՝ հայրենիքը սիրում են ոչ թե նրա համար, որ մեծ է, այլ նրա, որ քոնն է:

«Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում» ստեղծագործության մեջ կարմիր թելի պես անցնում է կյանքն ստեղծագործաբար ապրելու, շրջակա միջավայրի ճանաչման ու ինքնաճանաչման, բնապահպանության ու բնապաշտության գաղափարները:

Ո՞վ է մարդը. դեռևս Դելփյան տաճարի բարձունքից մարդուն էր ուղղված աստվածային խորհուրդը՝ Ծանյա՛ զքեզ (Ճանաչի՛ր ինքդ քեզ): Այս խորհուրդն ուղեկցել է մարդուն իր հազարամյակների պատմության ընթացքում և միշտ մնացել անբացատրելի: Յուրաքանչյուր մարդ աշխարհ է գալիս սեփական առաքելությամբ, որը և իրագործում է որոշակի բնագավառում կատարած ստեղծագործական աշխատանքով.

«Ի՞նչ է նշանակում ստեղծագործական: Գործունեություն, որը ստեղծում է նորը՝ որ մինչ այդ չկար, և այդ նորը լավն է»:

Ստեղծագործության մեջ հեղինակը ներկայացնում է երջանկության, մարդկության, մարդկային հոգու առեղծվածի մասին սեփական դիտարկումները: Նա փաստում է այն ճշմարտությունը, որ մարդ-բնություն մերօրյա պառակտվածությունն արհեստական է, որ մարդը բնության ծնունդն է, մասնիկը, շեշտում է ծնող-բնության նկատմամբ անողոք ու անխնա վերաբերմունքի պատճառները՝ դրանք վերացնելու անհրաժեշտության գիտակցմամբ.

«Մարդը մասնիկ է բնության մեծ օրգանի, գործիքի, և նա լավ բան անում է՝ բնության ինքնաճանաչողությունն ու ինքնազարգացումն ապահովելու համար: Իսկ վատ բան անում է՝ սխալմունքից, սխալ կարծիք ունենալուց, սխալ դաստիարակությունից կամ՝ դիտավորյալ, որպես գիտակցված հանցագործություն»:

Մարդն ստեղծվել է աստվածային բնույթով՝ բանականությամբ ու արարչագործությամբ, բայց հաճախ է մոռանում աստվածային շնորհների մասին կամ դրանք ի չարը գործադրում: Յուրաքանչյուր մարդու մեջ թաքնված է ստեղծագործ ոգին, բայց արդյո՞ք մարդն արթնացնում է նրան.

«Յուրաքանչյուր մարդ հանճար է: Բայց ոչ ամեն պահին: Բայց անպայման»:

Հեղինակը ճշմարտացիորեն խոսում է մարդկության այժմյան խելակորույս մրցավազքի և այդ ընթացքում կյանքի իմաստի արժևորման, ժամանակի փիլիսոփայության մասին. «Մենք բոլորս մրցում ենք հասնել մի բանի, բայց հասածը չգիտի, հասել է թե ոչ, իսկ չհասնողը չգիտի՝ գուցեև հասել է, ու տարիներ կամ դարեր հետո դա պարզ կդառնա»: Ապա փաստում է հայտնի ասածվածքը, որ հարկավոր է կյանքն ավելի սիրել, քան նրա իմաստը, կամ մարկեսյան տողերով ասած՝ մի տխրիր, որ դա անցավ, ժպտա, որ դա եղավ:

Շեշտվում է գոհունակությամբ ու ինքնաբավ ապրելու, կյանք-հրաշքը գիտակցելու գաղափարը. «Եվ եթե չհասար էլ՝ կարևոր չէ, գոհ եղիր, քանի որ մասնակից էիր այդպիսի մի խելակորույս հրաշք-վազքի»:

Երազային է թվում հեղինակի՝ գալիքի մասին տեսլականը.

«Իսկ հետո մարդը կհայտնագործի՝ ինչպես ճամփորդել անցյալում, կամ ինչպես այն միավորել ներկայի հետ, ու նոր շանս կտա ամեն անհետացածին՝ լինել, ստեղծագործաբար աշխատել»:

Բայց արդյոք սա երևակայության թռի՞չք է, թե՞ հնարավոր ապագա:

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի պատմվածքների և էսսեների «Անաստված կինո թատրոն» ժողովածուն ցանկալի գիրք է ընթերցողների սեղանին՝ հասկանալու և ըմբռնելու արդի գրականության, ժամանակակից հայ արձակի սրտի զարկերը:

Հալէպը շատ սիրելի ծննդավայրս է, բայց հայրենիքս Հայաստանն է

Հարցազրույց հալեպահայ գրող, հրապարակախոս, արձակագիր, հասարակական գործիչ, 120 գրքերի հեղինակ, բժիշկ Թորոս Թորանյանի հետ

-Պարոն Թորանյան, երկար տարիներ ապրել ու ստեղծագործելով Սփյուռքում` հայրենադարձվել եք. ի՞նչ տարբերություններ եք տեսնում սփյուռքահայերի ու հայաստանաբնակ հայերի ավանդույթ-սովորույթների միջև, և արդյո՞ք կարոտում եք սիրիական կենսակերպը:

-Յարգարժան Զրուցակիցներ, Ստորագրեալս՝ Թորոս Թորանեան, սիրով կը պատասխանեմ Ձեր հարցումներուն:

Փոխադարձ յարգանքի մէջ տարբերութիւններ չկան, հոս, Երևանի մէջ կը հանդիպիմ անակնկալներու: Այժմ՝ 91 տարեկան ըլլալով, երբ աւտոպուս կը բարձրանամ, չէ պատահած, որ ինծի աթոռ մը պարպելով` զիս չհրաւիրեն նստելու: Պատահած է քանիցս աւելին,- երբ Քիէւեան պողոտայի վրայ թիւ 46 աւտոպուսը կը սպասէի կանգառի մը վրայ, երևանցի մը մօտենալով ինծի հարցուց, -Բիձա ջան, այս տարիքում այս ծանրածանր պայուսակը շալակած ո՞ւմ եք սպասում: -Կը սպասեմ թիւ 46 աւտոպուսը. Այս ըսելուս վարկեան մը չանցած այդ երևանցին տաքսի մը կանչելով և վարորդին Չարենցի նկարով դրամանոց մը անոր ափին զետեղելով ըսաւ.

- Վարորդ ջան, այս երիտասարդը հասցուցէք իրա խնդրած հասցէին: Ես շշմած էի: Երևանի մէջ շատ նորութիւններու հանդիպեցայ, շատերէն մէկը յայտնեմ,- Քիեւեանով դանդաղ կը քալէի, տեսայ երեք հոգի մայթին վրայ: Բարևս սիրով առին: Անոնցմէ մէկը հարց տուաւ. -Բիձա ջան, այդ ինչո՞ւ դանդաղ եք քայլում: -Տարիքի բերումով, եղբայր, դանդաղ կը քայլեմ, որ չիյնամ… –Սա աւտոն տաքսի չի, իմն է, տեղաւորուէք` ձեզ հասցնեմ ձեր ուզած տեղը: -Քիեւեանի վրայ գեղանկարիչ Յակոբ Յակոբեանի տունը պիտի երթամ: Մենք այդ գեղանկարիչին դպրոցակիցը եղած ենք Կիպրոսի մէջ: -Հրամմեցէք, հրամմեցէք: Բարձրացայ վարիչին մօտ ու պայուսակէս իմ նոր ծրագրված գիրքէն մէկ օրինակ տուի իրէն:

Ինչ կը վերաբերի Սուրիոյ հանդէպ իմ կարօտին: Այդ կարօտը կայ ու պիտի մնայ: Ինչո՞ւ` պիտի ըսէք: Պատասխանեմ,- ես ծնած եմ Հալէպի մեջ. մէր ընտանիքը պարտադրաբար թրքախօս դարձած էր: Մայրենի լեզուս սորվեցայ Հալէպի մէջ հայկական մանկապարտէզ երթալով: Սուրիոյ հանդէպ պարտական մնացի: Հալէպը հանգոյն ժամանակներէ հայ բնակիչներ ունեցած է: Հոն ճանչցած եմ հայ ընտանիք մը՝ Սապպանեաններ, որոնք հինգ հարեւր տարինէրէ ի վեր եղած էին Հալէպի բնակիչ և արաբերէնը արաբի նման խօսելով, չէին մոռցած մեր մայր լեզուն: Աւելցնեմ, որ մինչև այսօր կը շարունակէ ապրիլ Հալէպի մէջ մեր Սուրբ Քառասնից մանկանց եկեղեցին, որ հինգ հարեւր տարիները անցած է: Հալէպը շատ սիրելի ծննդավայրս է: Բայց հայրենիքս Հայաստանն է: Մարդ մէկ մայր կունենայ ու մէկ՝ հայրենիք: Երկու մայր չունենար: Սուրիական քաղաքացիութիւնս պահելով դարձայ Հայաստանի քաղաքացի և 2015-ին Պէյրութի մէջ գիրք մը հրատարակեցի՝ «Երկիր երթալն է ճիշտ» վերնագիրով ու… ինքնաթիռս բարձրացայ դէպի Երևան:

-Ի՞նչ հայ մշակութային օջախներ, հասարակական կազմակերպություններ կային Հալեպում. Ձեր մասնակցությունը նրանց գործունեությանը:

-Ունեինք բազմաթիւ մշակութային կազմակերպութիւններ,- 15 եկեղեցի, մի քանի թատերական կեդրոն, որոնք հիսնամեակը անցած էին: Երկու գեղանկարչական ակումբներ, մէկը Մարտիրոս Սարեանի անունը կրողը, միւսը՝ Արշիլ Կորքիի անունը: Ունէինք երգչախումբեր, պարախումբեր ուրի՞շ, մօտ 50 դպրոց, որոնցմէ հինգը դարձան երկրորդական (12-ամեայ) ճեմարաններ:

-Պահպանվո՞ւմ էր արդյոք կապը Մայր Հայաստանի հետ. ինչպիսի՞ գործակցություններ կային հալեպահայ համայնքի և ՀՀ Սփյուռքի նախարարության ու հայաստանաբնակ մտավորականության միջև. «Հայագիտական դասընթացների» դերը:

-Չմոռցած յայտնեմ, որ Հալէպի մէջ երկար ժամանակ Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան տեղականի մէջ որպէս վարիչ աշխատած եմ և ապա երկար ժամանակ գլխաւոր վարչութեան անդամ ու Սուրիոյ ՀԲԸ Միութեան համար հեղինակած եմ հատոր մը և 300 օրինակ նուիրած եմ Բարեգործականի դարակին, որպէսզի վաճառեն ու դրամը հատկացնեն դպրոցին:

Սփիւռք-Հայրենիք փոխադարձ կապերը յատկապէս խորհրդային իշխանութեան ժամանակ կրնա՛մ վկայել՝ շատ էին, անհատ բանաստեղծներ, գիտնականներ, բժիշկներ, մարզիչներ, թատերական գործիչներ, երաժիշտներ, տարին բոլոր կուգային Սուրիա, յատկապէս Հալէպ ու Դամասկոս: Եկողներուն թիւը մի քանի հարեւր կանցնէր: Երևանի Սփիւռքահայ Կոմիտէյին, որուն նախագահը Վարդգէս Համազասպեանն էր, կը ստանային և մամուլ ու գրականութիւն: Անկախացումէն յետոյ նոյն ընթացքը շարունակելի չեղաւ , երբ հին օրերուն Հալէպէն ևս երգչախումբ ու թատրոն կը մեկնէին Երևան փոխադարձ այցելութեան: Անկախութեան շրջանին Հալէպէն կարգ մը անհատներ կապ կը պահէին Հայաստանի սփիւռքի նախարարութեան հետ: Այս շրջանին ո՛չ մամուլ և ո՛չ ալ գրականութիւն ստացած ենք: Բայց շարունակելի մնացին այս շրջանին Սփիւռքէն հայ ուսուցիչ-ուսուցչուհիներու Երևանի մէջ վերապատրաստումի մեկնումը՝ Երևան:

Այս շրջանին կազմակերպեալ խումբեր Երևանէն՝ Հալէպ չեկան: Հատ ու կենտ անդամներ եկան անշուշտ դասախօսելու և Հալէպի դպրոցներու և ակումբներու մէջ ելոյթներով հանդէս գալու: Ավելցնեմ, որ Հայաստան գալէս ի վեր 2015-ի կէսէն առ այսօր ՝ Հայաստանի մէջ գրած ու հրատարակած եմ 21 անուն գիրք, իմ հրատարակած գիրքերուս թիւը մօտեցնելով երեք հարեւրի , որոնց կէսը ՝ իմ գործերն են, միւս կէսը ՝ սփիւռքահայ և հայրենի գրողներու գործ: Այդ գիրքերը հրատարակած եմ առաւելապէս իմ միջոցներովս:

-Վերջերս Երևանում կայացավ ականավոր դրամատուրգ Արթուր Ադամովի պիեսների ժողովածուի շնորհանդեսը՝ Սաթենիկ Խաչատրյանի թարգմանությամբ: Ինչպե՞ս եք գնահատում Ադամովի ավանդը աբսուրդի թատրոնի պատմության մեջ:

-Այդ շնորհանդէսին ներկայ եղայ: Տուեալ հատորէն կարդացած չէի, կարդացած էի վեց թատերական գործերէն երկու գործ միայն: Ժամանակը քիչ էր: Սփիւռքի նախարարութենէն եկած էր հրաւէրը. վերջապէս յիշած էին գոյութիւնս… Ելոյթս անվերջ ծափի արժանացաւ: Նախարարութիւնը երկու հոգիի նուէր տուաւ- թարգմանչուհի Սաթենիկ Խաչատրեանին և ելոյթ ունեցողիս: Պէտք է յայտնեմ ու շեշտեմ, թէ հա՛յ Ադամովը արժանացած է համաեւրոպական արժևորումի որպէս թատերագիր:

-Անձնապես ծանոթ եք եղել Ադամովին, այնպես չէ՞. ինչպե՞ս եք ընկալում նրա մարդ-առեղծվածի գաղտնիքը:

-Ադամովին անձնապէս ծանոթ եղած եմ: Իր բերածը թատրոնին, պիտի ըսեմ՝ համաշխարհային թատրոնին առեղծվածային չէ: Հայը բազմաթիւ անգամներ անակնկալի բերած է շատ մը երկիրներ մշակոյթի մարզին մէջ.- տամ մէկ քանի անուն.- Գառզու, Ժանսեմ, Թութունճեան Ֆրանսայի մէջ որպէս գեղանկարիչներ, Արշիլ Կորքի Ամերիկայի մէջ որպէս գեղանկարիչ և Ուիլեըմ Սարոյեանը նոյն Ամերիկայի մէջ որպէս ժամանակակից մեծագոյն վիպագիր թատերագիր,- Նիւ Եօրքի Մեթրոփոլիթէն երգչուհիներ ևս կրնամ յիշել, ունեցած ենք ջութակահար մը միջազգային համբաւի տիրացած, որ իր հայեցի անունը չէ փոխած հակուած բազում առաջարկներու: Այդ Ռուբէն Մամուլեանն էր: Նա ևս՝ երևոյթ մը: Յիշեցի բազմաթիւներէն մէկ քանին: Հայաստանը եղած է, կը մնայ ու պիտի շարունակէ մնալ մշակոյթի երկիր. իր մշակոյթը պահպանելու համար պէտք է ունենայ հզօ՛ր բանակ: Մեր մ. ԱԹԵՀի վանքի 10.000 ձեռագիր մատեաններ պատմութեան ընթացքին թաթարներու հողմէ չէին կրնար հրոյ ճարակ դառնալ՝ եթէ այդ ժամանակ ունենայինք հզօ՛ր բանակ: Ուժն է՝ մշակոյթը պահողը: Եթե ուժ ունենայինք, մեր ուժը գործածել գիտնայինք, ազերիները, մեր հազարաւոր խաչքարերը ջարդել կրնայի՞ն… Չէ՞ որ ազերիներ մեր մշակոյթը ջնջել կը փորձեն, ինչպէս թուրքեր մեր Արևմտեան Հայաստանին մէջ ոչ միայն երկու միլիոն հայ ջարդեցին, այլ հազարաւոր մշակութային արժէքներ:

-Ի՞նչ կարծիքի եք հայաստանյան մշակութային դաշտի ներկա խմորումների վերաբերյալ՝ կապված մի շարք նախարարությունների միավորման հետ:

-Վերջին տարիներուն սփիւռքի մէջ ու յատկապէս Սուրիոյ ու Լիբանանի մէջ շարժում մը ծայր առած է, որ զանազան դպրոցներ միացնեն, երկու անունով՝ մէկի վերածեն: Կը հասկնանք: Որովհետև հայ ստուար բազմութիւններ, պայմաններու բերումով,- պատերազմական, լքած ու հեռացած են այս երկիրներէն՝ դեպի ԱՄՆ: Աշակերտները պակսած են.- 12-ամեայ դպրոց մը, եթէ խաղաղութեան ժամանակ ունեցած է 12.500 աշակերտ, հիմա ունի 700 աշակերտ: Միացումը հոս հասկնալի է: Իսկ Հայաստանի մէջ եղածը կը խորհիմ թէ իւրաքանչիւր նախարարութիւն կը կարօտի մեծ գումարի: Միացումը նախարարութիւններու նոյն գումարը կը վերածէ ծախսուածի կէսին: Տնտեսագիտութեան հարց է, գուցէ՝ վիճելի: Բայց տնտեսագիտականօրէն թէև հասկնալի, բայց այս կերպը կը նուազեցնէ պերճանքը նախարարութիւններու: Հարց կը ծագի.- Պերճանքին տալ կարևորութիւն, թէ՞, ծախսերու նուազումին-կիսուելուն:

Յ.Գ Հարցասէրներ, Ձեզի՝ Շնորհաւոր Նոր Տարի եւ Սուրբ Ծնունդը:

«Դեպ Արևելքն աստվածային՝ հայրենիքը իմ հոգու»

Հարցազրույց թումանյանագետ Հրայր Ուլուբաբյանի հետ

18579124_1803277543334845_1844011571_n

-Ողջույն, պարոն Ուլուբաբյան: Բոլորը Ձեզ ճանաչում են որպես թումանյանագետ, բայց, կարծեմ, Դուք միանգամայն այլ կրթություն եք ստացել։ Փորձենք բացահայտել՝ ինչպես և ինչու կյանքի ուղին տարավ Ձեզ դեպի թումանյանական պարզ ու բարդ աշխարհը:

-1973 թվականին ավարտել եմ պոլիտեխնիկը և մինչև 1987 թվականն աշխատել եմ տարբեր գիտահետազոտական ինստիտուտներում որպես ինժեներ-կոնստրուկտոր։ Իմ այդ գործունեության վերջին տարիներին մեր երկրում դպրոցը լքվում էր ուսուցիչների կողմից ցածր աշխատավարձի պատճառով։ Այդ ժամանակ մամուլում հաճախ էին հնչում ահազանգեր, կոչ–հրավերներ՝ դպրոցում աշխատելու… Ես որոշեցի գնալ դպրոց՝ մտածելով, որ, թեկուզ ավելի ցածր աշխատավարձով, նոր սերնդի դաստիարակությամբ զբաղվելով՝ մեր հայրենիքին ավելի մեծ օգուտ կտամ, քան իմ մասնագիտությամբ աշխատելով… Գնացի 183 դպրոցը, և սկսվեց իմ մանկավարժական գործունեությունը։ Սակայն 1988-ի փետրվարին Իգոր Մուրադյանի և էլի մի քանի ընկերների հետ միասին Երևանում կազմակերպեցինք Արցախյան շարժման հայաստանյան առաջին հանրահավաքները… Փետրվարի վերջին օրերին, մեր այդ խաղաղ ցույցերին ի պատասխան, Ադրբեջանի ղեկավարները Մոսկվայի աջակցությամբ Սումգայիթ քաղաքում կազմակերպեցին հայերի ցեղասպանություն…

Երբ 1990–ին իշխանության եկավ ՀՀՇ–ն, ես զգացի և հասկացա, որ մեր երկրի ապագան վտանգված է։ Անհրաժեշտութուն զգացի զբաղվելու երկրի զարգացման գաղափարախոսությամբ, որի մեջ կարևոր, առանցքային դեր պետք է ունենար մանկավարժությունը, նոր սերնդի դաստիարակության գործը… Աշխատանքի անցա ՀՀ ԿԳ նախարարության ուսումնամեթոդական կենտրոնում` նոր դպրոցի ծրագրեր մշակելու նպատակով։ Նոր սերնդի դաստիարակության գործում մեծ դեր պետք է ունենա հայ գրականությունը, որի առանցքային դեմքը, իմ խորին համոզմամբ, կարող է լինել «մեր նոր քերթության անհաս Արարատը»՝ Ամենայն հայոց բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանը։ Ահա թե ինչպես և ինչու սկսեցի զբաղվել այդ չափազանց բարդ, բայց շատ կարևոր (մեր գլխավոր նպատակի համար) գործով՝ թումանյանագիտությամբ։

-Շատերը համարում են, որ Թումանյանի ստեղծագործական աշխարհը լիակատար ուսումնասիրված է, և այլևս բացահայտելու ոչինչ չկա: Դուք ի՞նչ կարծիքի եք այս մասին, ի՞նչ խնդիրների է առնչվում մերօրյա թումանյանագիտությունը:

-Սխալվում են նրանք, ովքեր կարծում են, թե Թումանյանի ստեղծագործական աշխարհը լիակատար ուսումնասիրված է, և որ այլևս բացահայտելու ոչինչ չկա: Նախ, հարկ եմ համարում հիշեցնել, որ երբ 1994 թվականին  Թումանյանի ծննդյան 125–ամյակի առթիվ հարգարժան գիտնական ակադեմիկոսը՝ թումանյանագետ Էդ. Ջրբաշյանը գրեց «Թումանյանագիտության հերթական խնդիրները» ծրագրային հոդվածը, դրանում նա թվարկեց մի շարք դեռևս չուսումնասիրված հարցեր։ Բացի դրանից՝ ընթերցելով այդ հոդվածը՝ նկատեցի, որ կրկին անտեսված են Թումանյանի կրոնափիլիսոփայական, թաքնագիտական աշխարհայացքին վերաբերող հարցերը: Եվ, անհրաժեշտաբար, ստեղծվեց  թումանյանագիտության երկրորդ ճյուղը։ Գրեցի ծրագրային հոդված՝ «Թումանյանագիտության երրորդ փուլը և նրա խնդիրները», որը որոշ կրճատումներով ու աղավաղումներով տպագրվել է «Կրթությունը եվ գիտությունը Ղարաբաղում» պարբերականի 1997թ. N 1-ում։ Նշեմ նաև, որ Թումանյանն իր մահից երկու ամիս առաջ ասել է․ «Ես գիտեմ՝ մի օր, իհարկե, ոչ շուտ, իմ կյանքը մեծ հետաքրքրություն ու աղմուկ է հանելու, շատ բան է պարզվելու, տեսնելու են բոլորովին ուրիշ բան… Գրվածքներս դեռ լավ չեն կարդացել, տեսել…»։ Կարելի է ասել՝ պաշտոնական, ակադեմիական թումանյանագիտությունն այդ «ուրիշ բան»–ի մասին ոչինչ չի ասել։ Ես զբաղվել եմ, հիմնականում, այդ «ուրիշ» Թումանյանի բացահայտմամբ։ Ճիշտն ասած՝ չգիտեմ, թե ինչ խնդիրների է առնչվում մերօրյա ակադեմիական թումանյանագիտությունը։

-Զարգացման ինչպիսի՞ հեռանկարներ ունի թումանյանագիտությունն այսօր, և արդյո՞ք նոր սերունդը հետաքրքրված է այս ուղղությամբ:

-Իմ նշած թումանյանագիտությունը կարող է ծառայել ինչպես հայ գրականության ներկա քաոսային վիճակից ու ճգնաժամից դուրս գալուն, այնպես էլ ազգային գաղափարախոսություն մշակելու գործին։ Ինչ վերաբերում է նոր սերնդին. ավագ սերունդը շարունակում է նրան շեղել իրական արժեքներից։ Անհրաժեշտություն կա ստեղծելու մի նոր թումանյանական «Վերնատուն»։

-Դուք ձեր բազմաթիվ հոդվածներում բացահայտում եք ո՛չ միայն Հովհաննես Թումանյան պոետին, այլև դիտում եք նրան տարբեր հարթություններում՝ Թումանյան-բժիշկ («Ամենայն Հայոց Բանաստեղծը նաև բժիշկ»), Թումանյան-բնասեր («Թումանյանի վերաբերմունքը կենդանիների նկատմամբ»), Թումանյան-քաղաքացի և այլն, նույնիսկ բանաստեղծություն ունեք նվիրված մեծ պոետին (Թումանյանին, 12.03.96), կարո՞ղ ենք ասել, որ թումանյանական աշխարհն ու թումանյանագիտությունը Ձեզ համար ոչ միայն մասնագիտություն է, այլև կենսակերպ:

-Ինձ համար թումանյանագիտությունը միջոց է, կարևոր գործոն է բարձր կուլտուրայի երկիր Հայաստանի գաղափարախոսության հիմքերն ամրապնդելու համար, հայ գրականության զագացման չափանիշներն ու ուղենիշները մշակելու համար։

-Գրող լինելուց բացի՝ Թումանյանը նաև մեծ փիլիսոփա է, ինչի ապացույցը նրա բազմաթիվ քառյակներն են: Զարմանալի է, բայց այդքան փոքր ծավալի մեջ արտահայտված գաղափարները հայելային արտացոլմամբ մեր իրականությունն են պատկերում: Ինչպե՞ս է հեղինակը կարողացել այդքան ճշմարտացիորեն զգալ ժամանակի զարկերակը: Կա՞ արդյոք մի քառյակ, որ Դուք հատկապես առանձնացնում եք:

-Թումանյանը մեր այն հանճարն է, որն իր մտածողության, գիտակցության մեջ համադրել է կրոնը, փիլիսոփայությունն ու գիտությունը։ Իմ ուսումնասիրությունները  հաստատում են, որ բանաստեղծի ողջ կյանքի և ստեղծագործության նշանաբանն էր՝ «միշտ դեպի Վեր», որ նույնն է՝ դեպի Աստված, կատարյալը, անհունը, անհայտը, անճառ մինը։ Եվ այդ հոգու վերելքի ճանապարհին նա դառնում է հեռազգաց (տելեպատ), պայծառատես ու սրտագետ (գաղտնագետ)… Վստահորեն կարելի է ասել, որ ոչ միայն մեր օրերի բանաստեղծներն ու գրողները, այլ նաև փիլիսոփաներն ու հոգեբանները շատ բան կարող են սովորել մեր Մեծ Լոռեցուց…

Թումանյանը քառյակներ շատ ունի, որոնք հատկապես առանձնացնում եմ, կախված միջավայրից, զրույցի թեմայից, մի խոսքով՝ կախված նպատակից։ Հիշեցնեմ դրանցից երեքը։ Մեկը արևելյան փիլիսոփայության, բուդդայականության, յոգայի մեջ հայտնի հոգու վերամարմնավորման օրենքն է, որը Թումանյանը շատ սեղմ ու գեղեցիկ ձևով ամփոփել է քառյակի մեջ.

Հազար տարով, հազար դարով առաջ թե ետ, ի՛նչ կա որ.
Ես եղել եմ, կա՛մ, կլինեմ հար ու հավետ, ի՛նչ կա որ,
Հազար էսպես ձևեր փոխեմ, ձևը խաղ է անցավոր,
Ես միշտ հոգի, տիեզերքի մեծ հոգու հետ, ի՛նչ կա որ:

Երկրորդը քառյակն է, որը կոչվում է «Սի՛րտ».

Դու գիտես մենակ ճամփեն երկնքի,
Դու գիտես գաղտնիքն երջանիկ կյանքի,

Դու գիտես ամենն ամենից առաջ,
Քու խոսքն է օրենքն ամեն օրենքի։

Սա Թումանյանի միակ քառյակն է, որ վերնագիր ունի։ Մի պահ պատկերացրեք քառյակն առանց վերնագրի. կստացվի մի բարդ հանելուկ…

Երրորդ քառյակը, որ հաճախ առանձնացնում եմ գաղափարական, քաղաքական կողմնորոշումների մասին զրույցներում, սա է․

Արյունալի աղետներով, աղմուկներով ահարկու,
Արևմուտքի ըստրուկները մեքենայի և ոսկու՝
Իրենց հոգու անապատից խուսափում են խուռներամ
Դեպ Արևելքն աստվածային՝ հայրենիքը իմ հոգու…