Էմմա Միքայելյանի բոլոր հրապարակումները

Emma Miqaelyan

Հայրենյաց շշուկներ

2020 թվականի պատերազմից հետո գրող գրիչս սառել էր ու չէր գրում։ Երբ փորձեցի մի փոքր տաքացնել ու հանձնել մեր ցավերը թղթին, գրիչս ճաքեց հաջորդ հարվածից։ Հիմա գրում եմ իմ կաղ գրիչով, որովհետև հայրենիքի մասին պիտի խոսել միշտ, նույնիսկ անշնչանալու պահին։

Չգիտեմ՝ ինչպես ստացվեց, որ հազարամյակների հայրենիքի լինելությունն այսօր դրվեց հարցականի տակ ՀՀ բարձր ամբիոնից։ Անհիմն խոսքեր հնչեցին, որ զինանշանը, գերբը կամ հիմնը մեզ ոչ հարիր և վատ բնութագրիչներ են։ Չհասկացա՝ ինչպես առյուծն ընկճվեց, և ով նրան ընկճեց։ Չհիշեցի նախկին դեպքեր, երբ սրերի շղթան մեզ խոչընդոտել է կռվելիս։ Այն մեղադրանքները, որ հնչեցնում ենք օդում, չեմ հասկանում՝ ինչպես չեն գտնում հասցեատեր։

Չկան պատկերացումներ, թե ինչու մեր անկախության հռչակագիրը դրվեց հարցականի տակ, որից հետո մեր գոյությունը կասկածեցին իրենց գոյությունը մաշողները։
Պատերազմից հետո հետպատերազմյան ցավերն ու մտքերը երևի այդքան ցավոտ չէին, որքան այն պատերազմները, որոնք սկսեցին մեր մեջ, հոգում, հարաբերություններում։
Անսահման կասկածում ենք միմյանց հավատարմությանն ու վստահությանը, իսկ հայրենիքն այդպես չեն պահում։ Հայրենիքը մեր միջի չարությամբ չենք պահելու, չարիքին չարիքով պատասխանելիս մենք չենք ավելանալու, իրար ատելով հաղթական պատմություն չենք կերտելու։

Դպրոցում դասավանդող ծանոթ ուսուցիչ ունեմ, հարցնում է՝ ճի՞շտ է, որ փառքի անկյունները պիտի հանենք դպրոցից։ Ասացի՝ չգիտեմ, կարծում եմ այդքան սրիկա չեն գտնվի հանողները կամ հանել ստիպողները։ Բողոքեց համակարգից, նորարար տեխնոլոգիաների դպրոց մտցնելուց, Հայոց պատմության դասագրքերը Հայաստանի պատմություն դարձնելու գաղափարից։ Խոսեցինք աշակերտներից, կրկին բողոքեց՝ ասաց, չգիտեմ` ինչու, ձգտում չկա։
Մտածում եմ, թե դեռ կայուն միտք չունեցող աշակերտներն ինչպես պիտի ճիշտը հասկանան, իսկ մենք ինչպես նրանց բացատրենք այն։ Խառն է ամեն ինչ․․․

Չհասկացա՝ ինչպես հորս պապի ժամանակ հաղթած ու կերտած պատմությունը որոշեցին, որ սխալ է, ճիշտը Հայաստանի պատմությունն է։ Իմ հայոցն ինչո՞ւ դրվեց հարցականի տակ․․․ Այդպես էլ չեմ հասկանա։
Իսկ, ո՞րը պիտի լինի այն պատանու կամ երիտասարդի քայլը, որ պիտի լուսաբաց բերի մեր հայոց երկրին։ Ինչպե՞ս պիտի քայլենք գլուխներս հպարտ, որ վստահ լինենք ի նպաստ հայրենիքի միայն չենք ապրել, այլ նաև աշխատել ենք հանուն նրա։ Ինչպե՞ս օգնեմ այն պատանուն, որ պիտի նոր զորակոչվի բանակ՝ Հայոց բանակ։ Հուսամ բանակի հայոցն էլ մի օր հարցականի տակ չեն դնի, չեն ասի՝ սխալ է, և ճիշտը Պաշտպանության բանակն է կամ Հայկական բանակն է, և հայոց լինել այն չի կարող։ Հարցեր են, որոնց պատասխանները դժվար է տալ․․․

Հուսով եմ, որ կգա մի օր ու մեր քաղցրանուն և բարձրանուն հայրենիքն այս բզկտոցի, քաշող ճահճի և մեծաբերանության փուլերից դուրս կգա։ Դուրս կգա ու այդ հայրենիքի զավակները «Մեր հայրենիքը» դալուկ հիմն չեն համարի, այլ այն կերգեն հպարտությամբ և ճշմարտությամբ, քանի որ մեր երկիրը ոչ միայն թշնամուց է ոտնակոխ, այլ սեփական քաղաքացուց։

Ուզում եմ, որ հաջորդ սերունդը պատերազմներ չտեսնի, այդքան թմբերի վրա խունկ չլցնի, ընկեր կամ եղբայր հողը չդնի, Արարատը մի օր մերը դարձնելու հույսը սրտում չսպանի, Սևանա լիճը պարզապես ջուր չհամարի, իսկ ձկներին՝ սողուններ, որովհետև պարզապես ձգտում չունի լինել լավագույնը։

emma miqayelyan-2

Մնաց մեկ ամիս

Դպրոց. 12 տարվա «անհոգ» տարիներ: Ինչո՞ւ չակերտների մեջ, որովհետև 12 տարիների «հոգսը» պատանիների համար ահագին մեծ բան է:

Դպրոցում սովորում ենք սովորել, հետո սովորում ենք հարգել, սիրել, ձեռք ենք բերում մարդկային ամենաանհրաժեշտ հոգևոր արժեքները:

Դպրոցը դարբնոց է և՛ կրթության, և՛ կյանքի:

Առաջինից մինչև 12-րդ դասարան անդադար սովորելն անհնար երևույթ է դպրոցական կյանքի ու պատմության ընթացքում: Վարդգես Պետրոսյանն ասում էր. «Ամենակարևոր բաները մեզ չսովորեցրին»: Վ. Պետրոսյանի խոհերը կարդալիս ափսոսում եք և՛ դու, և՛ ուսուցիչդ, որ նա ժամանակին չի տվել, իսկ դու ժամանակին չես վերցրել:

Դպրոցի պատերն ունեն սերնդեսերունդ եկած պատմություն ու լեզու ունենալու դեպքում չէին լռի և կխոսեին, ինչպես խոսում են արվեստի դպրոցի պատերը աշակերտների շնորհիվ:

Գնում ենք, ու դպրոցի պատերին մնում է ևս մեկ դասարանի՝ 23 կյանքի պատմություն: Մեզ համար 2-րդ տան սիմվոլը փոխվում է, և այն, ինչ առաջ մերն էր, հանձնում ենք ապագայի ձեռքերն ու քայլում առաջ: Առաջ դեպի համալսարանական քննություններ, ընդունելության թոհուբոհ։ Եվ հրաժեշտի վերջին հայացքը դպրոցի մաշված պատերին գցելով՝ ասում ենք՝ մնա՛ք բարով:

«Առաջին դասարանում անցանք այբուբենը, դա հետո էլ կսովորեինք, հետո թվաբանության դասատուն մեզ անգիր անել տվեց բազմապատկման աղյուսակը… Երբ կյանքում մենք անդադար բաժանվելու էինք մեր մտերիմներից, մեր հույսերից, մեր ապրած տարիներից…»։

Մեր խոհերը հիմա միայն չորս բանի շուրջ են պտտվում՝ քննություն, քննություն, քննություն, ընդունելություն: Բայց երբ շրջվում ու հետ ենք նայում, հասկանում ենք, որ Վ. Պետրոսյանը ճիշտ էր, որ մեր բաժանումներն ավելի շատ են, քան բազմապատկված հաջողություններն ու լուսավոր մարդկանց ավելացումը մեր կյանքում: Բաժանումներին գումարեցինք ևս մեկ բաժանում՝ բաժանում մի ամբողջ դպրոցի հետ:

«Սովորեցինք հին ու նոր ժամանակների պատմություններ, որ ի՞նչ… Եվ ոչ ոք չսովորեցրեց՝ ինչպես հասկանալ կողքինի տխրությունը, ինչպես տառապել… արժանապատվությամբ»։

Դպրոցը ևս ունի հին ու նոր ժամանակ, հինը արդեն մոռացված հետքերն ու մտքերն են, որ կապված էին դպրոցի հետ, նորը՝ այն, ինչով մինչև 12-րդ դասարան սովորում ես:

Ոչինչ, որ մեզ էլ չսովորեցրին այն, ինչի պակասը դեռ վաղուց կար, և ինչը չի լրացվի անգամ դարի հնարավորություններից ելնելով:

Ուզում եմ դիմել դպրոցը դեռ չավարտածներին։ Ինչքան էլ ուսուցիչները զայրանան ձեզ վրա, հիշե՛ք, նրանք, միևնույնն է, հոգու խորքում ամեն օր մտածում են ձեր ապագայի մասին՝ ձեզ համար լավը ցանկանալով:

Եթե բարկանան ու բղավեն արտագրված գրավորների համար ու «սպառնան», որ հաջորդ գրավորն ավելի դժվար է լինելու, ու հսկողությունը՝ ավելի ուժեղ, երբեք չհավատա՛ք: Նրանք, միևնույնն է, ոչ մի միջոց չեն ձեռնարկելու հակառակ ձեզ:

Նվիրեք ձեր հաղթանակներն ուսուցիչներին, դուք և իրենց շնորհիվ ձեռք բերված ձեր հաղթանակները, իրենց հպարտությունն են:

emma miqayelyan-2

Էտալոնային Կոտայք

Երբ ասում են՝ բարեփոխվելու է ամեն ինչ, ինչպես միշտ մտածում ես, որ դու վերջինն ես լինելու ու վերջինն ես տեսնելու բարեփոխումները։ Բայց, ի զարմանս ինձ ու երևի շատերի, Կոտայքում բարեփոխումները չեն ուշանում։

Մարզպետի հետ հանդիպման ժամանակ երիտասարդ հրազդանցիները մեր նորանշանակ մարզպետին հարցրին, թե ի՞նչն է առաջինը ցանկանում փոխել Հրազդանում, նա պատասխանեց.

-Ես հրազդանցիներին բնակչից դարձնելու եմ քաղաքացի։

Ինչքան մեծ ու պատասխանատու գործ է, չէ՞։ Շատերը իրենց նույնիսկ հրազդանաբնակ չեն համարում, քանի որ արտագնա աշխատանքի են գնում։

Հանդիպման ժամանակ պարոն Պետրոսյանին բողոքում էին Հրազդանի անմխիթար վիճակից՝ տրանսպորտը 7-ից հետո չի աշխատում, շենքերի տանիքները անմխիթար վիճակում են, «քաղաքային այգու» միայն ցուցանակը կա, այգին անմշակ է, գիշերային ակումբները տնամերձ են: Պարոն մարզպետն ուղղակի լսում էր։ Մարդիկ վերջացրին, ու նա ասաց.

-Մի՛ ասեք՝ ինչ չունենք, ասեք՝ ինչպես անենք, ունենանք։ Ա՛յ ժողովուրդ, մի՛ բողոքեք, ես ամեն խնդրի լավ տեղյակ եմ, դուք ասեք՝ ինչպես մեր մարզը դարձնենք զբոսաշրջության կենտրոն, ինչպես դարձնենք էտալոնային մարզ։ Մեր առաջին խնդիրն է՝ մանկապարտեզներ, դպրոցներ, մշակույթ։

Ու սկսվեց առաջարկների տեղատարափ՝ վթարային շենքը վերանորոգենք, դարձնենք կինոթատրոն, քաղաքային այգին գնանք բոլորով մաքրենք, մանկապարտեզները ջեռուցենք, մեծ էկրան դնենք այգում, շատրվաններ ավելացնենք Միկրոյում (թաղամաս Հրազդանում), գրքեր բերենք մարզպետարանի գրադարան, արվեստանոցներ բացենք։

-Ապրե՛ք, բա դրել ու բողոքում եք՝ թե էս չունենք, էն չունենք, միասին կունենանք։ Դե, ժողովուրդ ջան, կհանդիպենք այգին մաքրելու ժամանակ։

Ինչքան սիրով լցվեցին մարդիկ, ինչքան հույսով լցվեցին, որ բարեփոխումները իրենց դուռն էլ թակեցին։

emma miqayelyan-2

Երազանքով ապրող երեխաները

Պարոն վարչապետ, խլելով ձեր ակտիվ և հանրությանը հույս ներշնչող աշխատանքի ժամանակից, ուզում եմ, որ կարդաք նամակս:

…Հորդառատ անձրև էր Հրազդանում: Վազեցի ու կանգնեցի կանգառում, ծածկի տակ, որտեղ արդեն երկու աղջիկ էլ էին պատսպարվել:

-Գիտես, Ա՛ն, երեկ մամային ասում եմ, որ որոշել եմ բժշկական ընդունվել: Մաման ասաց, թե՝ ընդունվի, բալես, բայց մենք էդքան վարձ որտեղի՞ց պիտի տանք,- տխուր ասաց նրանցից մեկը մյուսին:

-Հա, ծանոթ դեպք է: Ես էլ մերոնց ասացի, որ ուզում եմ միջազգային տնտեսական հարաբերություններ տամ, մաման էլ նույն բանն ինձ ասաց,-պատասխանեց Անը:

-Արդեն ոչ թե առարկայով,այլ հարմար վարձով եմ ֆակուլտետ ման գալիս:

-Լսի՛, Շու՛շ, բայց դու լավ ես սովորում, անվճար կընդունվես, դու համարձակ ես,-ասաց Անը:

-Ինչքան էլ համարձակ լինեմ, բա որ տեղերը առած լինե՞ն,-մտահոգ զրուցում էր Շուշը:

Շատ կուզեի լսել զրույցի վերջը, բայց հայրիկը մեքենայով եկել էր հետևիցս:

Ըստ մարդահամարի տվյալների, միջինում ամեն ընտանիք ունի 2-3, ամենաշատը՝ 4 երեխա (չհաշված բազմազավակ ընտանիքները): Եթե երեխաներից մեկը ցանկանա սովորել բժշկական համալսարանում, մնացած երեխաները ի՞նչ պիտի անեն: Մի ընկեր ունեմ, ասում էր, որ բժշկական ընդունվելը, այն էլ անվճար, շատերի համար երազանք է, որոշների համար էլ՝ խաղ ու պար:

Ի՞նչ կլինի, եթե համալսարաններում անվճար տեղերը սահմանափակ չլինեն, իսկ լավ սովորողներին ավարտելուց հետո մասնագիտական աշխատանք առաջարկվի:

Մի օր այցելեք գյուղեր ու տեսեք, թե որքան կրակ կա պատանիների աչքերում, և տեսեք՝ տարիքի հետ ինչպես է մարում այդ կրակը: Մեկը չի ուզում սովորել տարկետում չլինելու պատճառով, մյուսը՝ ծնողներին նեղություն չտալու, մի երրորդն էլ՝ ուղղակի ձայն չի հանում:

Մի օր այցելեք երազանքներով ապրող երեխաներին, որովհետև փոփոխությունների ընդունողն իրենք են:

 

emma miqayelyan-2

Կրթական բարեփոխումներ դպրոցական համակարգում

Հարցումն անցկացվում է Հրազդանի դպրոցներում, որտեղ պատանիները հույսով սպասում են բարեփոխումների: Մենք բարեփոխումները սկսում ենք մեր դպրոցից, մեր տեսակետներով և առաջարկներով:

-Ի՞նչը կփոխեիք ուսումնական ծրագրերի մեջ և առհասարակ, դպրոցական համակարգում:

-12-րդ դասարանի երկրորդ կիսամյակի քննությունները (Աննա Խաչատրյան, 17տ., 11-րդ դասարան): 

-Կա՛մ ամեն ինչ, կա՛մ ոչ մի բան (Դավիթ Ալավերդյան, 17տ., 11-րդ դասարան): 

-Ոչ մի բան (Պետրոս Հովհաննիսյան, 17տ. 11-րդ դասարան): 

-Դասապրոցեսը՝ դասերը անցկացնելու ձևը (Մարգարիտա Հովհաննիսյան, 17տ., 11-րդ դասարան): 

-Դպրոցում համազգեստ կմտցնեի, որ ամեն օր չմտածեմ՝ ինչ պիտի հագնեմ (Լիլյա Հակոբջանյան, 16տ., 10-րդ դասարան):

-Ռազմագիտության ժամին աղջիկներին առաջին բուժօգնություն կհանձնարարեի սովորեն, զենքի կառուցվածքը մեզ պետք չէ (Լիլիթ Ստեփանյան, 16տ., 11-րդ դասարան): 

- Ձմռանը ֆիզկուլտուրայի ժամերին դահուկ, չմուշկ քշել կսովորեցնեի երեխաներին, արտադասարանական պարապմունքներ կմտցնեի (Վերգինե Սարգսյան,17տ.,11-րդ դասարան): 

-Ավագ դպրոցը կհանեի, որ երեխաները ուրիշ դպրոցներից չհավաքվեն մի տեղ (Արծվիկ Երեմյան, 54տ., ուսուցչուհի):

-Դպրոցում բանավոր քննություն չլինի (Նարեկ Բաբայան, 16տ.,10-րդ դասարան): 

-Դպրոցում համաշխարհային գրականություն կմտցնեի, կյանքին պատրաստող դասեր կտայի երեխաներին (Վիկտորիա Աբաղյան, 44տ., ուսուցչուհի): 

-Գնահատման համակարգը 5 միավորանոց կդարձնեի, ավելի հեշտ կլիներ համ մեր, համ ուսուցիչների համար (Անի Հովհաննիսյան, 18տ., 11-րդ դասարան): 

-Երեխաներին անտեղի վիրավորող դասատուներին կհեռացնեի: Դպրոցներին կտրամադրեի ավտոբուսներ, որովհետև շատ երեխաներ կան, ովքեր շատ երկար ճանապարհ են կտրում անցնում, որ հասնեն դպրոց (Սոնա Մարտիրոսյան, 17տ., 11-րդ դասարան):

-Դպրոցական համակարգում ոչ մի բան, բայց դպրոցում պատերը կփոխեի (Լևոն Մանուկյան, 16տ., 10-րդ դասարան):

-Ով ինչ առարկա ցանկանում է՝ թող դրանք սովորի, ոչ թե բոլորը (Մելինե Մարտիրոսյան, 17տ., 11-րդ դասարան):

-Ամեն առարկայից երկու դասագիրք կտայի երեխաներին, որ մեկը թողեին դպրոցում, մեկը՝ տանը (Շուշան Ստեփանյան, 17տ., 2-րդ կուրս):

-Դասամիջոցները 10 րոպե, երկար դասամիջոցը՝ 20, իսկ դասաժամը 35 րոպե կսարքեի (Գոհար Հարությունյան,17տ., 11-րդ դասարան):

-Դպրոցը կսարքեի 11 ամյա, բուհերն էլ անվճար (Անժելա Սարգսյան, 18տ., 12-րդ դասարան):

-Դպրոցների գրադարանների գրքերի պաշարը շատ քիչ է, կշատացնեի (Վերգինե Ստեփանյան, 15տ., 9-րդ դասարան):

-Ավագ դպրոցը կհանեի, որովհետև չի տալիս այն գիտելիքը, որով ես կարողանամ համալսարան ընդունվել առանց մասնավոր պարապելու: Երեք տարի 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ դասարանների առարկաների կրկնությամբ ենք զբաղված (Ալիսա Մկրտչյան,17տ., 11-րդ դասարան):

emma miqayelyan-2

Օպելի վարորդը

Մայիսի 8-ին Հրազդանից գնում էինք Երևան: Տաքսու վարորդը երևի երկար դադարից հետո պատանի էր տեսել և իր հակասական գաղափարներով ուզում էր համոզել.

-Էդ ո՞վ ա էդ Սասունը, որ վազեմ դրա հետևից: Դրա տված դուխն ի՞նչ պիտի լինի,- երկար բանակցության ընթացքում ավելի բարձր տոնով (համարյա բղավելով) ասաց վարորդը:

Մինչ այդ հնչած կարծիքներից հասկացա մի բան ու հարցրի.

-Հնարավո՞ր է, որ դուք էլ պատռած լինեք ձեր կուսակցական տոմսը,- հարցրեցի ես ինձ հազիվ զսպելով:

-Վա՜յ, այ ախպե՛ր, չէ հա, ես անկուսակցական եմ,- ասաց վարորդն ավելի հանգիստ տոնով:

Ես նրան ի՞նչ ախպեր, ինչևէ, պատասխանեցի.

-Բոլոր հանրապետականներն են ասում այդպես:

Նա շարունակեց.

-Ախպե՛ր, էն 10 000-ները, որ բաժնին, ես չվերցրի, չէին ջոգում՝ որտեղից եմ, համ ընդեղ ընգեր ունեի, համ մյուս տեղում:

Կանգ առանք Քանաքեռի լուսակիրի տակ, ու վարորդն ասաց.

-Եթե ճիշտ, Սասունին եմ ընտրել, անգործ հրազդանցի եմ, բա ի՞նչ պիտի անեի:

Հիշեցի մի ուրիշ վարորդի էլ, որ նախորդ անգամ էր տուն տանում.

-Մեծ հույսեր եք կապել: Ոչ մի բան էլ չի լինի, չոտկի բան եմ ասում: Էդ փափուկ բարձը, որ դրել են գլխներիդ տակ՝ հանեք, ձեր ցավը տանեմ: Հենա՝ տղես դասից փախել, ցույցի ա գնացել, հլը թող տուն գա՝ ես իրան կասեմ:

-Գիտե՞ք, որ երեխաները ինքնուրույն որոշում կայացնելու իրավունք ունեն,- ասաց աղջիկներից մեկը:

-Տո ես դրանից բան չեմ հասկանում: Սերժի վախտով ինձ լավ գործ էին խոսք տվել՝ ես դզված դեմք պիտի լինեի: Հո ամբողջ օրը ռուլը չէի՞ գրկի նստի,- ոգևորված ասում է վարորդը:

Երեխեքով ասում ենք.

-Բայց մեր պայքարը Նիկոլի վարչապետ դառնալուց բացի, անապահով ընտանիքների համար է, այսօր լիարժեք ազատ լինելու համար է:

-Էս երկրում վատ ապրող չկա, դու ի՞նչ ես խոսում: Սերժը պտի պահեր մեզ, ի՞նչ վատ ղեկավար էր, որ մերժիք,- ասաց վարորդը մեքենայի երաժշտությունից բարձր բղավելով:

-Սասունին ընտրել՝ Սերժի գովքն եք անում,- ասաց աղջիկներից մեկը:

-Տո ի՞նչ Նիկոլ՝ մի քանի շաբաթից իրեն եք մեժելու: Էնի երկիր պահող չի:

-Հակասական գաղափարներ ունեք,- ասացի ես ու իջանք մեքենայից:

Ու երևի վարորդը մինչև այսօր կես ժամը մեկ կրկնում է, որ սուտ է, բան չի փոխվելու, անօգուտ է ու ժողովրդի պայքարն անիմաստ է:

Ո՞վ գիտի Հրազդանից Երևան գնացող օպելի վարորդի տեղը, գնանք հարցնենք, ի՞նչ է հիմա մտածում:

emma miqayelyan-2

Գրականության ծովի ափին

Հարցազրույց Վիկտորիա Աբաղյանի հետ, ով երկար տարիներ աշխատել է Հրազդանի N 10 ավագ դպրոցում որպես հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի, մեթոդ միավորման նախագահ է:

-Ինչպե՞ս են վերաբերվում գրականություն առարկային դպրոցում:

-Ասեմ, որ գրականությունն այսօր շատերին չի հետաքրքրում, միչդեռ գրականությունը առարկա ես չեմ համարում: Գրականությունը այն է, ինչը պետք է ուղեկցի մարդուն ամբողջ կյանքի ընթացքում: Գրականություն սիրելն էլ կարող ենք դաստիարակել երեխաների մեջ: Պարտադրաբար գրականություն սիրել տալ չի լինում, որքան էլ փորձում ես երեխային ստիպել ընթերցել այս կամ այն նյութը, եթե դա սիրով չի արվում, երբեք չի մնում երեխայի  հիշողության մեջ: Բնականաբար գրականություն սիրելն էլ պետք է լինի ընտանիքից:

Չեմ կարող ասել, որ բոլորն այսպես են վերաբերվում, բայց երեխաներ կան՝ սիրում են գրականություն, երեխաներ կան՝ չեն սիրում, անտարբեր են, բայց չի նշանակում, որ ընդհանրապես գրականությունը իր տեղը, դերն ու նշանակությունը  չունի դպրոցում:

Կարելի է վաղ մանկությունից, վաղ տարիքից  դաստիարակել երեխայի մեջ ընթերցասիրություն: Դա պիտի արվի ընտանիքում, մանկապարտեզում: Գրքի հանդեպ սերը մանուկ հասակում պիտի լինի, հետո արդեն  խորանա, ամրապնդվի, և գրականությունը դառնա մարդու մշտական ուղեկիցը: Այսօր ես  ուրախ եմ, որ կան երիտասարդներ, ովքեր անտարբեր չեն գրականության հանդեպ, սիրում են կարդալ, սեփական կարծիք են մշակում, ընդլայնում են իրենց մտահորիզոնը, աշխարհը նրանց համար դառնում է իրենց տունը: Այս ամենը գրականության շնորհիվ է:

-Ի՞նչ սկզբունքով են ընտրում հեղինակներին դպրոցում:

- Որպես գրականության ուսուցչուհի դժգոհ եմ կրթական ծրագրից: Ես ուզում եմ ասել, որ 12-րդ դասարանում շատ քիչ տեղ է հատկացված ժամանակակից հեղինակներին: Մեր երեխաները ժամանակակից հեղինակներին չեն ճանաչում: Մինչդեռ այսօր ավելի մեծ նշանակություն ունի մեր կողքին ապրող հայ մտավորականը: Մենք պետք է զգանք նրանց ներկայությունը: Դպրոցի ծրագիրը կաղապարում է մարդուն, մի տեսակ նեղ շրջանակների մեջ է դնում: Պետք  է ազատ լինի մարդ իր ընտրության մեջ: Ես նույնիսկ դեմ եմ դասագրքերին, իսկապես դեմ եմ: Ես կուզեի, որ գրականությունը լիներ չգնահատվող, առարկան էլ  չեմ ուզում ասել, ուղղակի գրականությունը լինի մի բան, որ անհրաժեշտ է օդի, հացի պես, և գրականությունը ուղղակի դասագրքային չլինի: Երբեմն մեզնից  պահանջում են ոչ ստանդարտ  մտածողության մասնագետներ կամ աշակերտներ, բայց իրենք ոչ մի քայլ չեն անում, որպեսզի երեխաները ունենան այդ մտածելակերպը:

Ես կուզեի, որ հատկապես ավագ դպրոցի ծրագիրը ձևավորված լիներ այնպես, որ աշակերտները առնչվեին նաև օտարագիր հայ հեղինակներին: Այսօր նշում են մի քանի անուններ, համառոտ ներկայացվում ստեղծագործություններ, և մենք ժամանակ չենք ունենում այդ հեղինակի գործերին, կյանքին ծանոթանալ: Մանավանդ այսօր սփյուռքի դռները բաց են, մենք հնարավորություն ունենք դուրս գալու աշխարհ,  բայց շատ քիչ բան գիտենք համաշխարհային գրականությունից: Կենտրոնանալ միայն ազգային գրականության վրա ավագ դպրոցում շատ սխալ է: Զուգահեռաբար ես կցանկանայի ուսումնասիրել համաշխարհային գրականություն: Այսպիսով ավելի կամրապնդեինք հայ գրականության դերը համաշխարհային գրականության մեջ:

-Ինչպիսի՞ մոտեցումով են ներկայացնում հեղինակներին:

-Դե, յուրաքանչյուրի  համար հեղինակը յուրովի է սիրվում, ազդում: Դրա համար կրկնել ուրիշի մտքերը դասագրքով ամրապնդված,  սխալ է: Ես այ, հենց դրա միտումն ունեմ: Ունենալ ազատ գրականություն: Օրինակ՝ Վարդգես Պետրոսյանը իր ստեղծագործություններից մեկում այսպիսի միտք է ասում. «Մենք երեխաներին տանում ենք  ծով կոչվող գրականության ափին կանգնեցնում ենք, ցույց ենք տալիս այդ ծովի անեզր լինելը, խորությունը, ասում ենք՝ նայեք, հիացեք, ուրախացեք, ոչինչ, մտեք, բայց միայն մակերեսով: Այսինքն, ծանծաղ տեղերում մնացեք, հանկարծ խորը չգնաք, չխեղդվեք»: Մենք գրականությանը հենց այդպես էլ վերաբերվում ենք՝ նշել մի քանի անուն, նշել մի քանի ստեղծագործություն, նշել տարեթիվ և այլն: Բայց գրականությունը զգալ և գրականությամբ ապրել մենք չենք սովորեցնում, որովհետև մեզ տրված է ծրագիր: Ես կուզենայի, որ իմ աշակերտները իմանան խորությամբ մեկ ստեղծագործություն, քան բազում վերնագրեր, որոնք իրենց ոչինչ չեն տալիս, և հենց այդ խորությամբ թող իմանան այդ հեղինակին, որ հետաքրքրություն առաջանա տվյալ հեղինակի մնացած ստեղծագործությունների հանդեպ: Օրինակ՝ ինչպե՞ս ենք մենք անցնում Վահան Տերյան. մի քանի ստեղծագործություն ծրագրով նախատեսված և ժողովածուների վերնագրեր, վերնագրեր, վերնագրեր: Ինչի՞ն է պետք այդքան վերնագրեր, ո՞ւմ է պետք այդքան վերնագիրը: Քանի՞ բանաստեղծություն կա այդ ժողովածուի մեջ, դա նույնիսկ ես չեմ հիշում: Այդպես գրականություն մատուցելը անհեթեթություն է: Դրա համար էլ երեխաները չեն հետաքրքրվում գրականությամբ, չեն սիրում:

-Ի՞նչ ստեղծագործություններ են անցնում,որ Ձեր կարծիքով, կարելի էր և չանցնել, բայց պարտադիր է:

-Ճիշտն ասած, չեմ կարող ասել՝ չպետք է անցնեն, որովհետև ամեն հեղինակ իր ուրույն տեղն ունի գրականության մեջ, և եթե դու ուզում ես լիապես պատկերացնել գրականության բազմադարյա պատմությունը, պիտի հեղինակներին ծանոթ լինես: Այլ բան է, որ դու այդ հեղինակին ընկալում ես այս կամ այն չափով: Ես չեմ ասում, որ  այս հեղինակը չպիտի ուսումնասիրվեր, այս մեկը պիտի ուսումնասիրվեր: Ես կկրկնեմ, որ թող տրվի գրականության ցանկ, և մենք ինքնուրույնաբար ուսումնասիրենք այդ հեղինակին և ստեղծագործությունը: Ես շատ կցանկանայի երեխաները ճանաչեին այդ հեղինակի անձնական կյանքի այնպիսի կողմեր, որոնք ավելի մտերիմ կդարձնեին իրենց և հեղինակի կապը: Օրինակ՝ ինձ թվում է, որ ավագ դպրոցի երեխաներին ավելի շատ հետաքրքրում  է հեղինակի անձնականը՝ ինչ պայմաններում է ապրել, քանի երեխա է ունեցել, ով է եղել նրա կինը: Այդպիսի նուրբ պահերին մենք քիչ ենք ուշադրություն դարձնում, մտածելով, որ դա մութ անկյուն է՝ հանկարծ հեղինակը ամբողջությամբ չբացվի և նրա կյանքի բացասական կողմերը երեխաները չտեսնեն և այլ կերպ չընկալեն: Եթե մոտեցումը ճիշտ է լինում, եթե դու բացատրում ես, որ նա էլ մարդ է, ունի իր թերությունները կամ միգուցե այդ  անձնական ապրումները պետք էին, որ ունենար ստեղծագործական միտումներ: Բնականաբար նրանք ճիշտ կընկալեն: Ամեն մեծ ունի իր կյանքը, և այդ մեծի կյանքից դու կարող ես քեզ համար դասեր քաղել:

-Եթե ձեզ տային ազատություն և իրավունք՝ առանց ծրագրի դաս  անցկացնել, ինչպե՞ս կանցկացնեիք:

- Թող լինի գրականության ցանկ, և այդ ցանկում ներառված լինեն հեղինակներ և ստեղծագործություններ, մենք կարդանք, ինքնուրույնաբար մշակենք, վերլուծենք: Թող լինի սխալ կարծիք, բայց այդ սխալ կարծիքը լինի այդ մարդու կարծիքը: Ժամանակի հետ կարող է փոխվել այդ կարծիքը, բայց թող այդ տարիքում նա  հստակ իմանա, որ դա իր կարծիքն է: Ինչքան էլ մեծ լինի հեղինակը, ինչքան էլ հեղինակություն լինի՝ ես չեմ ցանկանա կրկնել նրա մտքերը: Ինչո՞ւ կրկնեմ, եթե ես ունեմ իմ կարծիքը: Կամ էլ թող ծրագիր լինի, և մոտեցումը լինի ստեղծագործական:

Գրականությունը այն է,  ինչն ինքնուրույնաբար պիտի պեղվի, ինքնուրույնաբար  ստեղծվի ամեն մարդու համար:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում վերլուծական շարադրություններ գրելուն:

-Վերլուծական շարադրությունը լավ բան է: Շարադրության բովանդակությունն էլ բխում է աշակերտի ընկալունակությունից: Ինչ չափով է նա այդ նյութը ընկալում, որ կարողանա շարադրություն գրել: Պիտի այդ նյութը բազմակողմանիորեն վերլուծած լինես, ըմբռնած, ուսումնասիրած լինես, որ կարողանաս դատողություններ անել այդ ստեղծագործության շուրջ: Վերլուծական շարադրությունը դա զուտ ինքնուրույն ստեղծագործական  աշխատանք է: Դա  քո մտքերն են, քո  խոհերն են, քո ապրումներն են, քո դիտողություններն են: Պետք է ամեն ինչ լինի քոնը, այլապես  կդառնա ուրիշի խոսքի կրկնությունը, որն անիմաստ կլինի ինձ թվում է:

-Ինչո՞ւ  չենք անցնում ժամանակակից գրականություն, եթե ասում եք, որ պետք է:

-Ճիշտն  ասած, ձեզ տրված է մի բաժին 12-րդ դասարանում: Բայց, քանի որ այդ բաժինը հիմնականում ուսումնասիրում են կիսամյակի վերջում, երբ մենք կիսամյակ ենք փակում, կիսամյակի գրավորներ ենք գրում, թեմատիկ և այլն, շատ քիչ ժամանակ է մնում:

Օրինակ՝ այսօր մեր դպրոցի գրադարանը համալրվեց Լևոն Խեչոյանի  «Փուշը, հայր փուշը» գրքով «Լևոն Խեչոյան»  հիմնադրամի կողմից: Ես շատ ուրախ եմ սրա համար, որովհետև եթե ուզում ենք գրականությունը  առաջ տանել, մենք պետք է մեր ժամանակակից հեղինակներին ճանաչենք:

- Առանց կարդալու ինչպե՞ս իմանալ՝ գիրքն արժեքավոր է թե ոչ

-Եթե դու ծանոթ չլինես այդ հեղինակին, նրա կյանքին, դու առանց կարդալու չես կարող ասել՝ արժեքավոր է  այն, թե ոչ: Գերմանացի մի փիլիսոփա ասում էր. «Մարդ իր ամբողջ կյանքի ընթացքում պետք է հինգ գիրք կարդա, բայց այդ հինգ գիրքը գտնելու  համար նա առնվազն  հինգ հազար կտոր գիրք պետք է կարդա: Այսինքն, դա նշանակում է՝ ամբողջ կյանքում ես կարդում եմ, որպեսզի գտնեմ այն գրքերը, որոնք ինձ համար են: Ամեն գիրք բացում է իր աշխարհը: Տարիքի հետ էլ  փոխվում են հետաքրքրությունները: Այն, ինչ հետաքրքրում էր պատանի հասակում, հասուն տարիքում կարող է էլ չկարդաս: Դրա համար բաց մի թողեք  հնարավորությունը, որպեսզի չափսոսեք, որ ժամանակին այդ գիրքը  ձեզ կարող էր տալ ամենանվիրական, ամենացանկալի զգացումները, բայց բաց եք թողել: Պարույր Սևակն ասում էր, որ գիրք կարդում են մատիտը ձեռքին: Ամեն գրքից ես դուրս եմ բերում մի հետաքրքիր միտք, ոչինչ որ ամբողջ գիրքն ինձ ոչինչ չասաց, բայց եթե ամբողջ գրքից ես մի նախադասություն դուրս բերեցի, որը ինձ համար է գրված, ես արդեն շահել եմ կյանքում՝ սա  է գրականության դերն ու նշանակությունը:

-Ինչպե՞ս կանցկացնեիք դասերը, որ աշակերտների մեջ սեր  և հետաքրքրություն առաջանա:

-Միայն ընթերցանությամբ: Ուրիշ ոչ մի ձևով գրականություն չես անցնի: Գրականությունը նախատեսված է ընթերցելու համար: Ես կուզեի ունենալ այդ ժամանակը և դասարանում կարդալ, միայն կարդալ: Եվ ես կուզեի, որ ամեն ընթերցանությունից հետո իմ աշակերտն ինձ ասեր, որ այս տողը նա հասկացավ, այս բառը սիրեց, այս տողը հավանեց, իսկվերջում էլ ասի, որ սիրեց հեղինակին:

emma miqayelyan-2

Պատանեկան երազանքից մինչև իսկական թանգարան

Հարցազրույց թանգարանագետ, մանկավարժ, Հրազդանի համայնքապետարանի մշակույթի և սպորտի բաժնում գլխավոր մասնագետ Արմեն Այվազյանի հետ

-Ե՞րբ սկսեցիք հետաքրքրվել մշակույթով և պատմությամբ

-Եթե գնամ հետ հիշողությամբ, մանկուց սիրել եմ պատմությունը, մշակույթը, հուշարձանները, և պատահական չէ, որ սկսած 12-13 տարեկանից` ինչ հին առարկա ընկնում էր ձեռքս, հավաքում էի: Սկզբում հավաքում էի մեր բակից, հողամասից, հետո հարևանների բակերից, տներից: Աստիճանաբար դա դարձավ զբաղմունք: Դե, այդ տարիքում ի՞նչ պետք է իմանայի, թե տվյալ առարկան գիտականորեն կամ մշակութաբանորեն ինչ է նշանակում: Պարզապես սիրողական մակարդակով հավաքագրում էի կժերի, կարասների կտորտանքներ, թղթադրամներ տարբեր տարիների, մանրադրամներ, մետաղադրամներ: Հավաքում էի փոքր առարկաներ, որ հնարավոր լիներ տանը պահել: Մանկուց սիրում էի պատմությունը: Սկսած 15-16 տարեկանից` արդեն նյութեր էի հավաքում գրավոր աղբյուրներից, որտեղ հիշատակված է իմ ծննդավայրի մասին: Թեկուզ մի գիրք, մի ամսագիր, որ գտնում էի մեջը թեկուզ մի տող, հավաքում էի, որպեսզի հետագայում ընդհանրացնեի իմ ծննդավայրի պատմությունը: Երեք տարի հավաքելուց հետո մոտավորապես 70 առարկա ունեի: Երբ 2005 թվականի հուլիսի 10-ին տեղի ունեցավ Ջրառատի պատմության թանգարանի բացման հանդիսավոր արարողությունը, ես 15 տարեկան էի, իմ հավաքած 70 նմուշները տեղ գտան թանգարանում: Շատ հետաքրքիր աշխուժություն էր առաջացրել մեր թաղամասում, մեծից փոքր եկել էին, կազմակերպել էի գեղարվեստական մաս՝ երգ ու պար, բանաստեղծություններ, կարմիր ժապավեն կտրեցինք: Մեծահասակները խանդավառված էին։ Այնպիսի բաներ կային, որոնց նշանակությունը ես խորապես չէի գիտակցում, բայց ավելի շատ մեծերի համար էր ուրախություն, որ տեսնում էին իրենց կենցաղից, գյուղատնտեսության մեջ գործածությունից դուրս մնացած առարկաներ, որոնք իրենք փոքր հասակում՝ 15, 16, 17 տարեկանում են գործածել։ Ընկնում էին հուշերի գիրկը, անգամ հուզվում էին, արտասվում, մեծ սիրով պատմում էին իրենց թոռնիկներին, թե. «Ազիզ ջան, բալիկ ջան, սա կեմար է, սա բանոկի է»: Շատ հետաքրքիր էր: Երբ գործը կատարում ես, չես մտածում, թե ինչ շրջան կվերցնի, կշարունակվի այդ գործը։ Կարելի է ասել՝ սիրողական էի անում, գիտականորեն դեռ այդպես չէի խորացել, բայց գիտեի՝ իրենից ինչ է ներկայացնում հավաքածուն, ինչ նյութերից է: Ինձ մոտ նախանշել էի, թե ինչ պետք է հավաքագրեի ես: Հավաքածուն հավաքագրվեց, հետո հաջորդ տարի տեղափոխվեց ուրիշ շենք: Արդեն մեկ ամյակը նշեցինք 2006 թվականի հուլիսի 10-ին։ Ավելի ընդգրկուն միջոցառում էր, մարդիկ էին եկել նաև Հրազդանի շրջանից, մեր մտավորականները, հեռուստաընկերություններն էին եկել: Ես էլ իմ ներդրումը ունեի, մեկ ամյակին արդեն 6000 նմուշ էի հավաքել, ինձնից էլ էին հարցազրույց վերցնում։ Այդ ժամանակ, որ փոքր ես լինում, ուրախանում ես, լավ ես զգում, որ լրագրողները գալիս հարցեր են տալիս, ռադիոյից էին գալիս, հարցուփորձ էին անում, հեռուստացույցով քեզ են ցույց տալիս, հարևանները տեսնում ասում են. «Մեր Արմենն ա, մեր երեխեքն են»:

Այդ ժամանակ մեջս ոգևորություն կար, իհարկե, հիմա էլ չի մարել: Առհասարակ, թանգարանային ոլորտի աշխատողները պիտի էնտուզիաստ լինեն, այսինքն՝ շատ բաներ պետք է անեն առանց նայելու՝ գործը հետագայում շահույթ կբերի, թե ոչ: Ուղղակի պետք է անեն, հոգով, սրտով նվիրվեն այդ աշխատանքին, որովհետև այն ամենավեհ գործն է իմ կարծիքով: Քո սեփական պատմությունը, քո մշակույթը պահպանում ես՝ այդ նյութեղեն առարկաները պահելով։ Դե, իհարկե, կա ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն, որը այսօր ավելի դժվար է պահել՝ մեր բարքերը, մեր սովորույթները, ավանդույթները, ծեսերը, բայց այդ իրեղեն առարկաները՝ ապացույցները, ինչքան հնարավոր է՝ պետք է պահենք: Այստեղից էլ սկսվեց իմ հետաքրքրությունը վերածվել սիրո, և հետո տարավ ինձ դեպի Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարանի կուլտուրայի ֆակուլտետի թանգարանային գործ և հուշարձանների պահպանում բաժինը, որտեղ ոչ միայն ավարտեցի բակալավրիատը, այլ նաև մագիստրոսի աստիճան ստացա:

-Գիտենք, որ աշխատում եք համայնքապետարանում։ Արդյոք սա ձեր գործունեության սկի՞զբը կարելի է համարել

-Այո: Առաջին աշխատանքային հաստատությունը, որտեղ ես սկսել եմ աշխատել, Հրազդանի համայնքապետարանն է: Մինչև բանակ զորակոչվելը մեկ տարի աշխատել եմ որպես կրթության, մշակույթի և երիտասարդության հարցերի բաժնում առաջատար մասնագետ: Առաջին անգամ այստեղ եմ աշխատել, ինձ հոգեհարազատ բաժին էր: Եվ ոչ թե կարելի է, այլ պետք է համարել, որ իմ աշխատանքային մկրտությունը այստեղ եմ ստացել։ Թվում է, թե ադմինիստրատիվ աշխատանք է, շենքային պայմաններ են, բայց շատ բազմազան են մեր բաժնի աշխատանքները, և՛ հետաքրքիր, և՛ դժվարին: Բանակից հետո նորից այստեղ եմ աշխատում:

-Ի՞նչ արձագանք ստացաք համագյուղացիներից, երբ բացվեց թանգարանը ձեր աջակցությամբ

-Դե, դեռ երեխա ես, չես տառապում աստղային հիվանդությամբ, բայց քեզ լավ ես զգում, երբ մեծից փոքր ճանաչում են՝ «վայ, թանգարանի Արմենը», մինչև հիմա էլ այդպես ասում են: Սկզբում չէին ընդունում այնպես, ինչպես պետք է ընդունեին, այսինքն՝ խորթ էր: Լավ, ինչ թանգարան է, ինչ հնություն, 15 տարեկան երեխեն ինչ ա, որ թանգարան հավաքի: Ասում էին՝ դե լավ, երեխայական զբաղմունք ա, 1 տարի կզբաղվի, 2 տարի: Հետո աստիճանաբար կյանք ես ոտք դնում, դպրոցն ավարտում ես, գնում ես համալսարան: Մեծանում ես մի աստիճան, նաև հայացքներն են փոխվում: Բոլորն ասում էին՝ երեխա է, զբաղվում է, էլի: Մեկը նամականիշ է հավաքում, մյուսը՝ դրամներ, մյուսը՝ շքանշաններ, սա զբաղմունք է: Բայց հետո, երբ տեսան, թե ես ինչ սիրով եմ անում, հետո փոխանցում եմ իմ հասակակիցներին, տեսան, որ իրենց փոքրերը հետաքրքրված էին, ոգևորում էին:

Առաջին տարվանից հետո այսպես որոշեցի՝ ով ինչ տա, ներքևում անունը գրեմ։ Նաև գրում էի ազգատոհմի անունը: Դե, դա շահագրգռում էր, գալիս էին ասում. «Վայ, իմ հարևանի անունը կա գրված էդ կարասի տակը, բա ես մի բան չտա՞մ՝ իմ անունն էլ գրվի»:

Երբ աշխատանքի ճակատը մեծանում է, զգում ես աջակցություն: Միայն համագյուղացիների ու ժողովրդի աջակցությունը քիչ է, բայց նրանք նվիրվում են: Ասեմ, որ շատերը կարող է նույնիսկ Ջրառատի թանգարանը թանգարան չանվանեն։ Բայց ով ինչպես ուզում է՝ թող անվանի: Իմ 27 տարվա կյանքի գլխավոր ձեռքբերումն է, ինչին շատերը թերահավատորեն էին մոտենում: Այդ անհամաձայնությունները ինչքան էլ դժվար են եղել, ես չեմ ընկրկել ու մինչև վերջ շարունակել եմ, մինչև հիմա էլ շարունակում եմ այդ գործը: Ճիշտ է, թանգարանը գիտականորեն չի կառուցված, ցուցադրությունը լավը չի, բայց կարևորը՝ ես հասա այն եզրագծին, որ այդ հավաքածուն թանգարանում տեղադրվի: Ես դրանով կարողացա փոքրերի մեջ հետաքրքրություն առաջացնել պատմության, իրենց ծննդավայրի նկատմամբ:

Ես ամառները, թեկուզ՝ դասերի ժամանակ էլ, ցուցադրական դասեր էի անցկացնում թանգարանում, ու դրանից հետո երեխաները գնում էին տուն ու հարցնում. «Պապիկ, մեր պապերը որտեղի՞ց են եկել, տատիկ, քո ծնողները որտեղացի՞ են, մենք ունեցե՞լ ենք նշանավոր մարդիկ մեր տոհմի մեջ»: Մեծահասակները զարմացել են, թե երեխայի մեջ որտեղից է այդ հարցը ծագել։ Երեխաները հողամասում աշխատելիս մի կարասի կտոր են գտնում, բերում ասում են. «Արմեն ապեր, տես հլը ինչ եմ գտել»: Երեխաների մեջ այդ հետաքրքրությունը կա։

-Իսկ դասավանդո՞ւմ եք

-Երկրորդ տարին է, ինչ աշխատում եմ Հրազդանի բժշկական քոլեջում: Ես այնտեղ հիմնական աշխատող չեմ, ժամավճարով եմ աշխատում: Դասավանդում եմ միայն առաջին կուրսեցիներին: Այն առաջին կուրսեցիներին, որոնք իններորդ դասարանի բազայով են եկել, ավարտել են հիմնական դպրոցը: Դաս եմ տալիս միայն նրանց՝ 10-րդ դասարանի ծրագրին համապատասխան: Իհարկե, փորձ ունեի դասավանդելու:

Ջրառատի Սբ. Կարապետ եկեղեցուն կից ստեղծել էի կիրակնօրյա դպրոց, շրջակա հանրակրթական դպրոցների երեխաներին դասեր էինք տալիս՝ կրոնական վարքաբանության, քրիստոնեական արժեքների, տոմարագիտության մասին:

Հիմա աշխատանքը քոլեջում իր դժվարություններն ունի: Էլի սովորողներ կան, չսովորողներ կան, բայց տարբերվում են: Իմ ուսուցիչների օգտագործած մեթոդները հիմիկվա սերնդի վրա չենք կարող օգտագործել, իրենց նորարարություն է պետք: Իմ՝ այս աշխատանքը ընտրելու մեջ ամենամեծ դերն իմ ուսուցիչներն են ունեցել, հատկապես՝ պատմության ուսուցիչ Համլետ Բակլաչյանը, ով մեր տարածաշրջանի լավագույն ուսուցիչներից մեկն է, վաստակաշատ մանկավարժ, ՀՀ Մովսես Խորենացի մեդալակիր: Այն ժամանակ ուրիշ էին ուսուցիչները: Հիմա կարծես ուսուցիչներն էլ են անտարբեր դարձել, ասում եմ. «Սովորում են՝ սովորեն, չեն սովորում՝ թող չսովորեն»: Այն ժամանակ մի սխալ բան կար՝ ծնող էին կանչում: Հիմա ավելի շատ թողնում են ուսանողի, աշակերտի հայեցողությանը: Շատ քիչ մասնագետներ են, որ սրտացավ են:

Շատ դժվար է ծրագիրը, սեղմված, երեխեքը չեն հասցնում սովորել, ընկալել այդ ամենը: Ես կարծում եմ՝ պետք է թե՛ համալսարանում, թե՛ քոլեջում գոնե 2 տարի ոչ մասնագիտական առարկաներ անցնեն, շատ են կաղում: Կան լավագույնները, ես ուրախ եմ, որ 15, 16 տարեկանները, հատկապես՝ տղաները, շատ համեստ են, խելացի, առանձնահատուկ են:

-Քոլեջի երեխաներին ձեր կազմակերպած նախագծերին մասնակից դարձնո՞ւմ եք

-Անպայման, անպայման: Քոլեջից դուրս շատ ենք այցելում թանգարաններ, պատկերասրահներ, հուշարձաններ: Տուրեր են կազմակերպվում «Միասնական Հրազդան» հասարակական կազմակերպության նախագծով՝ դեպի Հրազդանի եկեղեցական համալիրներ: Հիմնական նպատակը տեղի բնակչությանը՝ սկսած դպրոցականներից, ծանոթացնելն է սեփական պատմությանը։

-Առաջիկայում ի՞նչ նախագծեր ունեք և Ձեր քայլերը դեպի ո՞ւր են նպատակաուղղված

-Իմ նպատակը եղել է ու մնում է այն, որ իմ հավաքածուն պատշաճ կերպով ցուցադրվի: Իհարկե, հիմա շնորհիվ Հրազդանի քաղաքապետարանի կա տարածք, որտեղ տեղակայված է հավաքածուն, բայց ուզում եմ գիտականորեն, գեղեցիկ ցուցադրվի՝ ցուցափեղկերով, բացատրագրերով, ցուցասրահներով և այլն: Մյուս նպատակս այն է, որ այդպիսով առաջ տանեմ իմ այն պատանեկան երազանքը, որ իմ կառուցածը, ստեղծածը դառնա հասարակության համար հասանելի, վերջնականապես ձևավորված, իրական գրանցված կարգավիճակ ունեցող թանգարան լինի: Երկրորդ կարևոր նպատակս իմ ծննդավայրի մասին պատմող փաստավավերագրական, տոհմագրական, ազգագրական բնույթի գրքիս հրատարակումն է: Հիմնականում օգտվել եմ կենդանի մարդկանց հուշերից, քանի որ գրավոր աղբյուրներում մանրամասն գրված չէ:

emma miqayelyan-2

Ամենամտերիմ մարդը

Ուրբաթ է՝ ծանր օրվա վերջին ժամը դպրոցում։ Խիստ ուսուցիչ էր, պիտի ուշադիր լսեի։ Հեռախոսս զանգեց դասի ժամին, ի՞նչ անեմ։ Պարտադիր պիտի վերցնեի, քույրս էր զանգում։

-Ալո, ի՞նչ ա եղել։

-Է՛մ, ո՞ւր ես,- շնչակտուր ասաց քույրս։

-Դասի եմ, ուր եմ։

-Խոսա, մինչև բանասիրականից հասնեմ գլխավոր մասնաշենք, էլի։

-Բայց ի՞նչ խոսեմ, համ էլ՝ դասի եմ, չեմ կարա։

-Լավ, ես կխոսամ, դու մենակ լսի։

Հիմա ում լսեմ՝ քրո՞ջս, թե՞ ուսուցչուհուն։ Դե, իհարկե, քրոջս։ Իմ հարազատն ինքն է, իսկ պատմությունը կսպասի։ Վերցրեցի ականջակալներս, թաքցրի մազերիս մեջ, և սկսվեց զրույցը։

-Ասա, ես քեզ լսում եմ,- ասացի ես՝ դասարանում մի կերպ ձևացնելով, թե լսում եմ ուսուցչին։

Խոսեցինք երկար-կարճ, հարց ու պատասխանով 5-10 րոպե։

Լսվեց հեգնող մի ձայն.

-Էմմա՛, կրկնի՛ր։

-Կներեք, ի՞նչ։

-Ասում եմ՝ կրկնի՛ր։

Ես կանգնեցի՝ ականջակալս ականջիս, քույրս լսում էր, թե ուսուցչուհին ինչ էր ինձ ասում և լսել էր, թե ինչ դաս էր բացատրել։ Ականջակալից լսվում է քրոջս ձայնը։

-Է՛մ, բռնվեցի՞ր, լավ, ասում եմ՝ կրկնի, մենք էլ ենք էդ դասերը անցնում հիմա։

Որ ասում էի՝ ավելի լավ է քրոջս հետ խոսեմ, վերջին հուշումն էլ օգուտ մնաց։

-Նստի՛ր, աղջիկ։

Ոնց կլիներ՝ ուսուցչուհին ինձ չկոպտեր, հարցին պատասխանել էի, չէ։

-Սե՛ր, հաջորդ անգամ անգլի ժամին կզանգես։

-Հա, եղավ, ես հասա, անջատում եմ։

-Հաջողություն։

emma miqayelyan-2

Հայրիկը տանն է

7: 15 է, հայրիկն աշխատանքի է գնում, բոլորս քնած ենք, ու լսվում է ավտոտնակի դռների շխկոցով փակվելը: Ես ընկնում եմ անկողնուց՝ «ա՜խ», ու գլուխս հարվածում եմ պահարանին: Ստիպված շուտ արթնացանք, ու բոլորս՝ բացի հայրիկից, հյուրասենյակում ենք առավոտյան գլխացավով: Հագնվեցինք, գնացինք դասի, մայրիկը տանը միայնակ մնաց, իսկ տնային գործերը էլի մնացին մայրիկի ուսերին:

Ժամը 3-ին եկա տուն, մայրիկն ամեն ինչ արել էր, իսկ ես հույս ունեի, որ մի բանով կօգնեմ մայրիկիս: 18:02 է, բոլորս հավաքվել ենք ճաշելու: Սեղանին դրված է ամեն ինչ, ինչ կա սառնարանում, բայց ոչինչ էլ չէինք ուտում՝ բացի գլխավոր ճաշատեսակից: Հավաքեցինք սեղանը և բոլորս գնացինք հյուրասենյակ.

-Վա՜խ, «Ֆորսաժ»-ը կթողնե՞ս, պա՛պ,- ասաց եղբայրս:

-Սպասի,- պատասխանեց հայրիկս:

-Վա՜յ, պա՛պ, կթողնե՞ս էս երգերի ալիքը:

-Չէ, սպասի մի քիչ:

-Վա՜յ, պա՛պ, մուլտիկ թող նայենք, էլի,- ասացի ես:

-Դու էլ սպասի, հետո:

-Թող РТР-ը՝ էն բժշկին լսենք,- ասաց մայրս:

-Վա՜յ, սպասեք բոլորդ:

Մենք տանը երկու հեռուստացույց ունենք, բայց ոչ ոք չէր պատրաստվում գնալ և երկրորդը միացնել, որովհետև հազիվ էինք միասին հավաքվել:

Այսքան սպասելուց հետո՝ բոլորս ստիպված նայում ենք լուրեր։ Ամեն ինչ հայրիկի սրտով է: