Լուսանկարը՝ Արփինե Խոջայանի

Ես ապրում և սովորում եմ Գեղարքունիքի մարզի Կալավան գյուղում: Գյուղն ունի բազում խնդիրներ: Ամենացավալին այն է, որ չունենք արվեստի և արհեստագործական դպրոցներ: Մեր  դպրոցում կան շատ տաղանդավոր երեխաներ: Նրանք չունեն հնարավորություն ցույց տալու իրենց գիտելիքները և դրանք հարստացնելու: Այդ պատճառով նրանք լքում են գյուղը: Շատերը սովորելուց հետո աշխատանք են գտնում և այդպես էլ չեն վերադառնում: Ոչ բոլոր ընտանիքները հնարավորություն ունեն իրենց երեխայի ուսումը կազմակերպելու: Տաղանդավոր երեխաները մնում են աննկատ ու այդպես էլ չեն կարողանում դրսևորել իրենց տաղանդը: Ինչով են մեղավոր այդ երեխաները: 

Այնքան կուզեի, որ մեր գյուղն էլ երևար բարյացկամ և բարեգործ մարդկանց գործունեությունը ծավալող աշխարհագրական քարտեզում:

Ես ապրում եմ Թալին քաղաքում, որտեղ վեր է խոյանում մի հսկայական կոթող՝ Թալինի Կաթողիկե եկեղեցին: Այն VII դարի կոթող է և գտնվում է փլուզման եզրին: Ինքս մասնակից եմ եղել որոշ միջոցառումների, որոնք կազմակերպվել են օգնություն ցուցաբերելու համար, որպեսզի եկեղեցին հանենք այդ իրավիճակից: Բայց միայն մեր այդ միջոցառումները շատ քիչ են: Կցանկանայի, որ մեր ողջ ժողովուրդը մտածեր եկեղեցին փրկելու մասին: Այս տաճարը միայն թալինցիներինը չէ: Կաթողիկեն մեր ողջ ժողովրդի մշակութային արժեքն է, և հուսով եմ, որ  մի օր էլ կիրականացվի եկեղեցու լրիվ վերականգնումը: 

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Ինձ շատ հարցեր են հուզում, հատկապես այն, որ քաղաքներում և գյուղերում նույն երկրի ժողովուրդը ապրում են շատ տարբեր պայմաններում: Օրինակ, եթե մայրաքաղաք Երևանում համեմատաբար ճանապարհները բարվոք վիճակում են, ապա հեռավոր գյուղերում ոչ միայն բարվոք չեն, այլ նաև անանցանելի են: Եթե քաղաքներում գոնե զբոսանքի համար նախատեսված վայրեր կան, ապա գյուղերում անգամ չգիտեն, թե դա ինչ է նշանակում: Եվ, ի վերջո, ինչու՞ պետք է փոքր երեխաներն իրենց ծնողների հետ գնան քաղաք, որպեսզի օգտվեն բոլորի համար նախատեսված բարիքներից: Եվ երբեմն հենց սա էլ պատճառ է դառնում, որ մեծամասամբ քաղաքի և գյուղի երեխաների միջև առաջանում են կոնֆլիկտային իրավիճակներ: Ասածս սխալ չհասկանաք. ոչ թե տուրուդմփոց է առաջանում, այլ գյուղի երեխաներն իրենց ավելի ցածր, ավելի նվազ են զգում քաղաքի երեխաների առաջ: Հենց սա է այն խնդիրը, որ ինձ շատ է հուզում:

Լուսանկարը՝ Անի Խուդավերդյանի

Ամեն օր լսում, կարդում կամ տեսնում եմ, որ այսինչը գնում է Բելգիա, այնինչը՝ Անգլիա, երրորդը՝ Բուլղարիա և այլ շատ երկրներ՝ սովորելու, կոնֆերանսների, թրեյնինգների մասնակցելու և այլն: Բայց այս ամենի մասին գիտեմ ես՝ այն քչերից մեկը, ով տեղյակ է այս ծրագրերի մասին, գիտի՝ ինչպես դիմել, ինչպես ֆինանսավորում հայթայթել և այլն: Ես գիտեմ այս ամենի մասին, որովհետև ինձ սկզբում պատմել է զարմուհիս՝ Երևանից: Ցավալի է, երբ քո հասակակիցներին կամ անգամ քեզանից մեծերին պատմում ես նման ծրագրերի մասին և տեսնում, որ նրանք գաղափար անգամ չունեն, թե ինչ ես դու խոսում: Մարզերում ապրող պատանիներն ու երիտասարդները տեղեկատվության պակաս ունեն ու դրանով նրանք կորցնում են իրենց համար լավ ապագա կառուցելու բազում հնարավորություններ: Մեր գյուղում մինչ հիմա շատերը չգիտեն, որ ինտերնետը նույն «օդնոկլասսնիկին» չէ, որ ինտերներտն ավելի լայն հարթակ է, որում դու կարող ես քեզ համար լիքը-լիքը օգտակար տեղեկատվություն գտնել:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, թե ինչպես են շփվում մարդիկ: Առանձնապես ինձ հուզում և ահավոր զայրույթ է պատճառում մարդկային փոխհարաբերությունների երկու ձև: Առաջինն այն է, երբ օրինակ գյուղից մեկը գնում է քաղաք կամ արտերկիր, ու, կապ չունի, որ այնտեղ իրեն չի զգում օլիգարխ կամ իր երազած մարդը, երբ մեկ-մեկ այցելում է իր ծանոթներին, բարեկամներին, որոնք ապրում են գյուղում, իրեն այնպես է պահում, կարծես թե հոլիվուդյան աստղ է: Նրանց կարծիքով, իրենք արդեն, այսպես կոչված, վերին խավի ներկայացուցիչ են, իսկ գյուղացի ընկերները, մանավանդ նրանք, ովքեր համեմատաբար այդքան էլ բարվոք չեն ապրում, այսպես ասած, ստորին խավն են: Բայց այդ «հոլիվուդյան աստղերը» մոռանում են, որ իրենք էլ են այդտեղից, որ իրենք, հնարավոր է, ոմանցից վատ են ապրում, բայց ամեն դեպքում իրենք են, որ կան: Մեր դպրոցից մեկը գնացել էր ուրիշ դպրոց: Մեր դպրոցում ավանդույթ դարձած մի բան կա, որ Ամանորին դասարանցիներով գնում ենք միմյանց շնորհավորելու: Ու մեր դասարանից հեռացած «հոլիվուդյան աստղը» նույնպես միացավ մեր ընկերներին: Ընկերների շրջանում կար մեկը, ում ընտանիքը համեմատաբար այնքան էլ լավ չէր ապրում, և երբ հասանք նրանց տան մոտ, մեր «աստղը» չցանկացավ տուն մտնել՝ ասելով, որ ինքը դրսում կսպասի: Էլ ոչինչ չեմ հիշում, ավելի ճիշտ՝ պատմեցին, բայց ես չլսեցի, քանի որ շատ էի զայրացել: Տեսնես, ինչու են քիչ այնպիսի մարդիկ, ովքեր «Հոլիվուդի աստղերին» ցած են իջեցնում երկնքից:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքում ապրող, բայց իսկապես հարստությամբ տարբերվող մարդկանց միջև խթան է հանդիսանում փողը:  Ինչո՞ւ: Ախր, բոլորն էլ մարդ են, ախր, բոլորն էլ շփման, ջերմության, սիրո, ընկերության, վստահության կարիք են զգում: Փոքր տարիքում մեր հարուստների բալիկները սկսում են ծաղրել մյուսներին: Սակայն բանն ավելի լրջանում է մեծ տարիքում, երբ հարուստի բալիկը սիրահարվում է արդեն իրեն սիրող մի տղայի: Բայց այստեղ նույնպես հայտնվում է փողը:

Երբ առաջին անգամ կարդացի Նար-Դոսի «Ես և նա»-ն, որը չորս տարի առաջ էր, մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը.  «հայրս ասաց՝ մեր միջև անդունդ կա»: Այդ անդունդի անունն է փող: «Մենք վերևն ենք, դու՝ ներքևը»,- ասաց աղջիկը: Տեսնես՝ այդպիսիները չե՞ն մտածում, որ այդ ներքևում գտնվողները կարող են թև առնել ու բարձրանալ վեր, իրենցից էլ վեր: Դրա համար էլ կասեմ մի բան, մարդկանց նկատմամբ մարդ եղեք, մարդիկ:

Լուսանկարը՝ Լաուրա Գրիգորյանի

Հունվարյան ցրտաշունչ գիշերներից մեկն էր: Բայց լուսնի արծաթափայլ լույսը քողարկում էր մթության սարսափելի տեսքը:

Խրամատում կանգնած գրեթե միայնակ զինվորը լսեց ձայներ, որոնք երբեք չէր լսել գիշերվա այդ ժամին:

Կրկին թշնամու ոտնձգություն ….

Զինվորն իր մեջ ուժ գտավ՝ ուժ գտավ պայքարելու, մեն-մենակ դուրս գալու մինչև ատամները զինված թշնամու դեմ: Դա հայրենիքի, ազգի ու իր ծնողների հանդեպ տածած մեծ սերն էր, որ մարտի կանչեց նրան կռվելու և հաղթելու: Նա կռվեց արիությամբ, և նրան չխանգարեցին նույնիսկ կարկուտի նման թափվող գնդակներն ու ականները և ոչ մի վարկյան ցած չդրեց զենքն ու չհանձնվեց: Այդպես հասկացրեց  թշնամուն, որ ինչքան էլ խլացուցիչ լինի ականների պայթյունը, ինքը հայ է, և հայի ուսադիրը երբեք չի իջնելու իր ուսերից: Մինչև կյանքի վերջը կռվեց քաջաբար և հասկացրեց թշնամուն, որ ուժը պետք է հոգուց բխի և ոչ թե զենքի փողից դուրս գա: Զինվորը զոհվեց հանուն հայրենիքի, հանուն այն սիրո, որ տածում էր իր ծնողների հանդեպ: Նրա վերջին բառը, երբեք չեմ մոռանա «դիպավ»: Դա այն դաժան գնդակն էր, որը մարեց այդ քաջ զինվորի կյանքը, բայց երբեք չի կարող մարել այն անմար կրակը, որ վառվում է մեր սրտերում այդ հերոսի համար:

Թող նրա գործած սխրանքն ու քաջությունն , օրինակ ծառայեն ապագա զինվորներին , որպեսզի միշտ անառիկ պահեն իրենց երկրի սահմանները:

Լուսանկարը` Մուշեղ Բաղդասարյանի

Փոքր հասակից գիտեի, որ պապս առավոտյան գնում էր տնից և միայն կեսօրից հետո տուն գալիս: Այն ժամանակ կարծում էի, թե պապս աշխատանքի էր գնում, բայց երբ մեծացա, հասկացա, որ ամենևին էլ այդպես չէ: Սկսեցի հարցուփորձ անել, և պարզեց, որ… Պապս գնում էր խաղատուն: Չկարծեք թե մերօրյա խաղատների մասին է խոսքը: Մեր գյուղինը մի հնամաշ կառույց է, որտեղ հավաքվում են բացառապես ծեր տղամարդիկ ու կազմակերպում տարատեսակ «առաջնություններ»: Օրինակ` պապս ամենալավ նարդի խաղացողն է: Սրանից զատ, նա ամենածերն է, բայց արտաքինով` երիտասարդներից մեկը: Չկա օր, որ պապս «ներկա» չստանա:

Սակայն տարիներն անցնում են, և պապս կորցնում է իր հին ու ամենալավ ընկերներին: Մեկ տարի առաջ նա կորցրեց վերջին ընկերոջը: Այդ օրերին նրա հետ խոսելն անհնար էր: Բայց դե ինչ արած, կյանքն այդպիսին է, այն պետք է ընդունել և’ լավ և’ վատ կողմերով:

Մի օր էլ որոշեցի գնալ և աչքովս տեսել, թե նա ինչ է անում այնտեղ: Եվ այսպես, ես «խաղատանն» եմ. պապս ընկերոջ` Ռազմիկ պապիկի հետ թղթախաղ է խաղում, կողքս նստած Արամայիս պապը քաղաքականությունից է խոսում և քննադատում քաղաքական գործիչներին. «Սաղին պիտի քշել Մագադան, Վորկուտա…»,- պարբերաբար ասում է նա: Արտեմ պապը նյարդայնացած նարդի է խաղում (հավանաբար պարտվում է), Վազգեն պապն էլ, վառարանի կողքը նստած, ծխամորճը մաքրելով, հեռուստացույց է դիտում:

Վաղը նրանք նորից կգան «խաղատուն», որ ծերանոց են անվանում, ինչպես նաև մյուս օրը, դրան հաջորդող օրը` առանց շաբաթ-կիրակի հաշվի առնելու ու կշարունակեն նորություններով փոխանակվել` ով է եկել, ով` գնացել, իսկ ով` մահացել: Նրանք ներկա են ստանում ամեն օր` դարձնելով այն կյանքի օրենք, ու հենց այդ օրենքին ենթարկվելով` մի օր նրանցից մեկը չի մասնակցի «համընդհանուր» քննարկմանը:

Լուսանկարը՝ Արփինե Խոջայանի

Առավոտ էր: Քաղաքը դեռ չէր արթնացել: Ընդհանրապես քաղաքը միշտ քնած էր` թե՛ գիշեր, թե՛ ցերեկ: Քնած էին բոլորը: Քնած էր ամեն ինչ: Քնած էին մարդկային հոգիները: Քնած էին շենքերը: Միայն արթուն էր մեկը. Նա պարոն Խաղաղությունն էր: Նա միշտ արթուն էր: Մեկ միլիոն, թե մեկ ու կես միլիոն դար էր ապրել: Այլևս չէր հիշում, կամ չէր ուզում հիշել: Տեսել էր նա ամեն ինչ: Աշխարհի ստեղծումից մինչև կրակի հայտնագործումը, դրանից մինչև անիվի հայտնագործումը, սրանից մինչև առաջին քաղաքակրթության ստեղծումը և աշխարհի զարգացումը: Տեսել էր նա պատերազմներ և դրանց մեջ արյան ծովեր, մարդկային չարության և ագահության ծովեր: Նա փորձում էր հաշտություն ու խաղաղություն հաստատել չարերի, պատերազմասերների և ագահների միջև: Ավաղ, ավաղ, մարդկային մոլորությունները գնալով շատանում էին, և մարդիկ՝ չարանում: Մեռած էին մարդկանց հոգիները: Նա կարոտում էր առաջվա մարդուն, որ երջանիկ էր ոչնչից և ոչնչի պատճառով: Քայլում էր պարոն Խաղաղությունը փողոցներով, դիպչում էր մարդկային հոգիներին, տեսնում նրանց հոգու սովը: Կարծես թե մի վարակ էր տարածվել քաղաքում և վարակել բոլորին, չկար որևէ հակավարակ դրա դեմ: Այդ բոլորը զոմբիացված գնում էին դեպի չարիքը և անտեսում Խաղաղությանը: Խոր քուն էր մտել քաղաքը և չէր պատրաստվում արթնանալ այնքան ժամանակ, որքան որ չարիքը դուրս կգար մարդկանց միջից, մինչև մարդիկ կսիրեին խաղաղությունը և միմյանց: Մեռել էր քաղաքը արդեն: ՄԵՌՅԱԼ ԷՐ ՔԱՂԱՔԸ ԱՐԴԵՆ…

Ինձ համար խաղաղությունը այն չէ, որ մարդիկ ապրեն խաղաղ կապույտ երկնքի տակ, բայց միևնույն ժամանակ՝ իրար դեմ չարացած: «Խաղաղությունն իմ աչքերով» բառակապակցության իմաստը ես հասկանում եմ այսպես. այն է, որ հասարակությունը լինի բարի, կամեցող և ոչ թե տաքարյուն և ըմբոստ: Ապրեն երջանիկ և անհոգ, լինեն բարյացկամ, բարեհամբույր և ունենան նույն զգացողությունը նույնիսկ թշնամու նկատմամբ: