Արտասահամնյան գրականությունից ես ավելի շատ սիրում եմ ֆրանսիականը, չնայած ֆրանսիացի գրողներից միայն Դյումայի գործերն եմ ուսումնասիրել:
Շատ մարդկանց համար պատմական գրականությունը կարող է անհետաքրքիր ու ձանձրալի թվալ, բայց ոչ երբեք Ալեքսանդր Դյումայի հետ:
Համաշխարհային պատմության գրքերում ֆրանսիական Վալուա արքայատոհմի մասին մեկ նախադասությունից ավելի ոչինչ չեն գրում: Դյուման վերցրել ու մի ամբողջ երեք հաստափոր գիրք է գրել այդ արքայատոհմի միայն մեկ թագավորի մասին: Եթե նրա պատմական թեմաներով գրքերից գոնե մեկը կարդացել եք, ասենք՝ «Մարգո թագուհին», ապա անպայման կտեսնեք, որ այնտեղ երբեք չի ներկայացվում ինչ-որ պատմական իրադարձության չոր ու ցամաք նկարագրությունը, այլ ուշադրություն է հրավիրում այնպիսի աննշան փաստերի վրա, որոնք կարող են հետաքրքրություն հաղորդել ձանձրալի թվացող պատմությանը:
Նրա գրքերից անպակաս են դժբախտ սիրո պատմությունները, պալատական ինտրիգները, թագավորները` իրենց բոլոր թերություններով ու առավելություններով, մարդիկ, որոնց ոչ ոք չի ճանաչում, բայց որոնցից ժամանակին ժողովուրդների ապագա է կախված եղել: «Երեք հրացանակիրների» մեջ դ’Արտանյանը մի առիթով ասում է. «Զարմանալի է, թե երբեմն տասնյակ հազարավոր մարդկանց կամ մեծ ժողովուրդների ճակատագրերը ինչ անտեսանելի թելերից են կախված լինում»: Հենց այդ անտեսանելի թելերն է, որ Դյուման ներկայացրել է իր գործերում`մարդիկ, իրադարձություններ , որոնք անընդհատ փոփոխվող պատմության մեջ վրիպում են պատմագիրների աչքից:
Դյումայի գրքերը կարդալիս գուցե չհայտնաբերեք ամենաճշգրիտ պատմական փաստերը, բայց կգտնեք մի քիչ հումոր, մի քիչ դրամա , ու նաև հաստատ կավելացնեք պատմության ձեր գիտելիքները:
«Մարգո թագուհին», «Կոմսուհի դը Մոնսորոն» ու «45»-ը անգնահատելի պատմական գրքեր են, մի շնչով կարդացվող, կամ հնարավոր ,է միայն տվյալ ժամանակաշրջանով հետաքրքրվողների համար: Պատմականները մի կողմ, բայց «Կոմս Մոնտե Քրիստոն» չկարդալը մեծ մեղք է:
Դե ինչ, եթե Դյումայից ոչինչ չեք կարդացել, վերցրեք թվարկածներիցս ցանկացած մեկը ու սկսեք կարդալ, հավաստիացնում եմ. այս գրքերի բովանդակությունը լիովին արդարացնում է այն հնարավոր ժամանակի կորուստը, որ կարող եք ունենալ դրանք կարդալիս:
Նամանավանդ արձակուրդներն սկսել են: