Աշխարհի համար փյունիկ թռչունի հայտնվելը ու մանկության վերադարձը (հիշողություններ ասելը գուցե պատրանքի նման չէ, սակայն, հավասարազոր չէ վերադարձը ասելուն). ահա նկատելիորեն տարբեր երկու բաներ, որոնք, հաստատապես, երանելի են թվում։
Կան մանկությունից եկող պատկերներ, որոնք ավելի մեծ տարիքում հիշում ես նույնքան պարզ, բայց արդեն դրանց անդարձելիության գիտակցումով, հիշում ես երանությամբ, կարոտով, գտնում դրանց մեջ իմաստ կամ խորհուրդ, երբեմն էլ (իրականում, սակայն, հաճախ) տխրություն փարատող միջոց և այսպես այն պարզագույն տրամաբանությամբ պատճառաբանված թեկուզ, որ մանկության հիշողությունները մաքուր են ու անմեղ, բայց այդուհետ աշխարհը` որպես աղճատված մտքերի մեծ ու կեղծ «թանգարան», բացվում է քո առաջ, բացահայտվում արագ…
Քանի անգամ է եղել` քայլելիս եմ եղել գյուղի ճանապարհով (նպատակային ու կարևոր. Հավանաբար, մայրիկը ինչ-որ տեղ էր ուղարկել` կարևոր մի հանձնարարությամբ), ու դիմացս է դուրս եկել միջին հասակի, ձեռնափայտով տարեց մի մարդ։ Նա պարտադիր կանգնեցնում էր ինձ (պատկերացրեք նաև աշակերտիս` լսելու պատրաստ և ուղիղ կեցվածքը…), հարցնում անունը, բարի մի խորհուրդ էր տալիս կամ խոսք ասում, դե, նաև ինչ-որ զգուշացում (անկեղծ ասած, այդ տարիքում ես լսում էի ուշադիր, որովհետև զարմանալի հետաքրքիր խոսելաոճ ուներ), հետո նոր իրավունք ունեի շարունակելու ճանապարհս` կարևոր առաքելությունը իրագործելու։ Երկու կամ գուցե ավելի քիչ տարի անցավ, նա մահացավ։ Առհասարակ փոքր տարիքում մահերն այլ կերպ են ընկալվում. դու գիտակցում ես, որ մի գույն պակասում է քո օրերից, տխրությունը անսովոր ուրիշ է, բայց ժամանակը՝ հիշողությունները վարպետորեն ջնջելու ունակությամբ մոռացնել է տալիս ամենը…
Տարօրինակ չէ` տարեց մարդիկ հետաքրքիր են. նրանք իրենց անցյալի պատմություններով ու սովորույթներով բախվում են նոր սերնդի հետ, իսկ խոսք ու խրատով՝ հենարան ու դաստիարակ դառնում։ Առանձնապես հետաքրքիր է ինձ համար հին ու նոր սերնդի զրույցը, իսկ ավելի` համատեղ կենցաղը…
Համարեք սա լավագույն նախաբան, ապա պատմելու պապիկիս մասին։ Կուզենայի, որ հիշողության մեջ գամվող այդքան պատկերների «իրական» մաս կազմեր նաև նա, սակայն…
Կարմիր կազմով տետր կա, որ վերջին տարիներին գրասեղանիս առաջին դարակում է, և երբեմն կարդում եմ, և ուրիշ դարակներ, որտեղ շատ թղթեր են, տետրեր, որոնց մեջ մաթեմատիկայի ու ֆիզիկայի խնդիրների լուծումներ են` մաքրագրված կամ սղագրված, բայց հիմա դրանց քիչ մասը կա միայն։ Նորից ետ դառնամ կարմիր տետրին: Պապիկիս ձեռագիրն է, թեև ինձ համար դժվար ընթեռնելի է, բայց հավասարազոր է այն գլուխկոտրուկին, որն ուզում ես անպայման լուծել ու վերջապես ստանալ սարսափելի հետաքրքիր հարցի պատասխանը։
Տետրը պատկանել է պապիկիս, ում ես չեմ տեսել. նա մահացել է ավելի շուտ, քան ես ծնվել եմ։ Բայց դեռ փոքր հասակից էի հարցուփորձ անում նրա մասին. ուզում էի իմանալ, թե նա ինչպիսին է եղել` բոլոր առումներով։ Միայն այն փաստը, որ նա ֆիզիկայի ու մաթեմատիկայի ուսուցիչ է եղել, ինձ ստիպում էր փոքր ժամանակ (անգամ ավելի բարձր դասարաններում) երազել ուսուցիչ դառնալու մասին, դե իսկ հետո անկայուն պատանեկան սիրտն ու մտքերը (եթե, իհարկե, չափազանց չէր լինի այդպես բնութագրել), փոխեցին նպատակներս։ Բայց փոխարենը հայրիկս շարունակել է նրա գործը։ Եթե պետք է հիմնվել գենետիկայի տեսության վրա, ուրեմն հենց այդ պատճառաբանությամբ ֆիզիկան ինձ համար դարձավ հետաքրքիր ու այդպիսով նաև շատ հիշեցրեց պապիս մասին…
Պապիկիս (Դավիթ Հարությունյան), հետո նաև հայրիկիս գրադարանում շարված գրքերը մինչև վերջերս ինձ թվում էր` պարզապես ֆիզիկայի գրքեր են, երկար-բարակ խնդիրներ ու օրենքներ, բայց… դրանք համեմատում են ֆիզիկան ու իրականությունը, պատմում հայտնի ֆիզիկոսների, բնության գաղտնիքների ու առեղծվածների, Աստծո, մարդու, մաթեմատիկայի, հարաբերականության մասին:
Կարծես թե` պետք չէ այլևս թվել, հակառակ դեպքում հետո դժվար չի լինի ինձ համար կռահել, թե ինչպես են անհետանում գրքեր մեր գրադարանից (կատակ):
Կարմիր տետրում պապիկս գրել է իր մտքերը, ու կան նաև գրքերից մեջբերումներ, ուզում եմ մի քանիսը թողնել այստեղ:
Պապիկս գրում է…
«Սպիտակ լույսի պրիզմայի միջով լույսը գույների է վերածվում, իսկ մարդու բարդույթների պարզեցումը չի՞ բերի կյանքի ցանկալի գույների։
Այն, ինչ հեշտությամբ է կատարվում` կասկածելի է։
Ճարպկությունն ու խաբեբայությունը պիտանի չեն։
Վատ քաղաքականությունը ոչ առողջ սերնդի է տանում։
Դասագրքերում հասկանալի ձևով պետք է արտահայտել պատմական երևույթներ. պատմական երևույթի ոչ ճիշտ մեկնաբանությունը կապանքների մեջ է գցում մարդուն։
Մարդու միջից դուրս պիտի բերվի նյութապաշտությունը։
Այն ամենը, ինչ ասվում է օրենքներով, հեռուստատեսությամբ, դրա 10-15 %-ն է իրագործվում. դա տանում է ժողովրդի «հատվածաբար կորստի»։
Ես մարդկանց առաջ ստորանալ չգիտեմ, որի հետեւանքով էլ ոչ մի կոչում չունեմ։ Մարդու այն հատկանիշը, որ շահն է գերադասում, դրդապատճառ է դառնում մարդկանց միջև պայքարի ու պատերազմի։ Գուցե նման հատկությունները հնարավոր չէ վերացնել, ինչպես ծերացումը չի կասեցվի։
Ամեն մի հասարակարգի վերացումից հետո պետք է նրա լավագույն հատկանիշները թողնել ու նոր հասարակության կառուցման համար օգտագործել։
Միայն Աստծո տվածով քիչ է։
Ամեն հայի փոքր ներդրումը ազգի վերելք ապահովող պայման է։ Պետք է պարզել, թե պետության կողմից ժողովրդին տվածի քանի տոկոսն է հասնում ժողովրդին։ Ժողովուրդը վատ ապրելակերպից այնքան չի դժգոհում, որքան պարզագույն անարդարությունից։
Մրցույթը պաշտոնի համար գործիք է, որը գնահատում է մարդու բարոյական, մարդկային «աստիճանը». պաշտոնյան դրա համար էլ պիտի ձգտի լավը լինել»…