Ադրբեջանական ագրեսիան հետ մղելու ընթացքում իր կյանքը զոհեց ու Վարդենիկ գյուղի հերոսների շարքին դասվեց նաև ժամկետային զինծառայող Արտաշ Այվազյանը։ Արտաշը ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիկ գյուղում 2001 թվականի օգոստոսի 13-ին։ Ընտանիքի առաջնեկն էր, ժպտադեմ ու աշխույժ երեխա։ Սովորել է Վարդենիկի Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1 դպրոցում, ապա՝ ինչպես տարեկիցները, Վարդենիկի կրթահամալիրում։ Բանակ է զորակոչվել 2020 թվականի հուլիսի 20-ին։

«Եղբայրս բանակ է զորակոչվել ան ժամանակահատվածում, երբ կորոնավիրուսը մեծ թափ էր առել։ Խնջույք չենք արել՝ չէր թույլատրվում, բայց բավականին ուրախ ենք ճանապարհել: Ինքը  շատ ուրախ ու ոգևորված էր բանակ գնալու փաստից, նույնիսկ մեզ էր ուժ ու թև տալիս։ Ասում էր՝ կծառայի, անփորձանք հետ կգա, կաշխատի, կամուսնանա, ինչպես բոլորը»,-պատմում է Արտաշի կրտսեր եղբայրը՝ Արեգ Այվազյանը։

«Ջաբրաիլում (Մեխակավան) էր ծառայում, ամեն օր զանգում էր, միշտ էլ կապի մեջ էր բոլորիս հետ, օր կար` մի քանի անգամ էր զանգում։ Ծառայությունից գոհ ու ոգևորված էր, պատմում էր՝ ինչքան հետաքրքիր է անցնում կյանքը բանակում ու ինչքան է ամեն ինչ տարբերվում քաղաքացիական կյանքից։

Վերջին անգամ հոկտեմբերի 14-ին ենք խոսել, ասում էր որ ամեն ինչ լավ է, բայց թե որտեղ էր՝ չասաց, մինչև այսօր էլ չգիտենք՝ որտեղ է եղել»,- նշեց Արեգը։

«Արտաշի եղբայր լինելը հիմա կրկնակի հպարտություն ու կոչում է ինձ համար։ Եղբայրս չի վախեցել, չի փախել, իր մարտական ընկերների կողքին է եղել մինչև վերջին շունչը։ Եղբայրս զոհվել է վիրավոր ընկերների կողքին մնալու արդյունքում։ Նույնիսկ որոշները եղբորս հետ վեճի են բռնվել, որ թողնի ընկերներին, որ գոնե իր կյանքը փրկի․ չի համաձայնել, հենց այդ ժամանակ էլ տեղի է ունեցել դեպքը․ կրծքավանդակի՝ աջ հատվածին են կրակել, փամփուշտը թիկունքի՝ ձախ կողմից դուրս է եկել,- ասաց Արեգը շարունակելով,- մեր բոլորի մխիթարությունը թերևս այն է, որ եղբայրս թշնամու ձեռքում չի հայտնվել, չեն ստորացրել, չեն նվաստացրել, եղբայրս հպարտությունը սրտում ու իսկական հերոսի պես է ընկել»։

Խոսելով եղբոր բնավորության մասին Արեգը ընդգծեց եղբոր անսահման բարությունն ու ընկերասիրությունը․ «Արտաշն ուրիշ էր՝ լուրջ, նստած, տեղը եկած պահին բոլորից անլուրջն ու հումորովը։ Մեծի հետ մեծ էր, երեխայի հետ՝ երեխա։ Ամենակարևորը՝ անսահման բարի, համբերատար, հարգալից ու ընկերասեր էր։ Աշխատում էր ոչ ոքի չնեղացնել ոչ մի հարցում։ Արտաշին մի-երկու տողով նկարագրելն այդքան էլ հեշտ բան չէ, իր մասին ժամերով կարելի է խոսել»,-եզրափակեց Արեգը։

Արտաշի մասին հիշողությունները այժմ ավելի են ջերմացնում դասընկերների սրտերը․«Արտաշը խաղաղ մարդ էր, ոչ ոքի հետ խնդիրներ չուներ, բոլորի հետ համերաշխ էր, հարմարվող,- փաստում է Արտաշի դասընկերուհին, շարունակելով,-կազմակերպված էր, ամեն ինչի մեջ շնորհքով ու հարգանքով։ Մեծահասակների հանդեպ աննկարագրելի լավ վերաբերմունք էր ցույց տալիս, անկախ նրանից, թե ով է։ Ուսուցիչները անասելի շատ էին սիրում Արտաշին։ Անընդհատ շեշտում էին նրա ու իր եղբոր՝  Արեգի բնավորությունների չափազանց տարբեր լինելը։ Արտաշն էլ իր հերթին բոլորից շատ եղբորն էր սիրում, Արեգին մի բան պատահեր՝ բոլորին խառնում էր իրար։

Դասընկերուհիներով իրեն շատ էինք հարգում ու վստահում, չկար մեկը, ում խնդրանքը Արտաշը չփորձեր կատարել»։

Խոսելով Արտաշի նպատակների ու յուրահատկությունների մասին, դասընկերուհին ավելացրեց․

«Որորշել էր՝ բանակից վերադառնար՝ օպերատոր էր դառնալու։ Շատ էր սիրում ավտոմեքենա վարել։ Հիշում եմ, թե ինչքան շատ էր ուրախացել վարորդական իրավունք ստանալիս։ Արտաշը մեծ ապագա պետք է ունենար, պատերազմը խլեց նրա ու շատ տղաների անկատար նպատակները․․․»

«Իմ Արտաշեսը շատ խելացի, հավասարակշռված, հասկացող, ընկերասեր ու բարի աշակերտ էր (ցավ եմ ապրում անցյալով բնութագրելուս համար։

Շատ պարտաճանաչ ու պատասխանատու անձնավորություն էր։ Երբեք չէր անում այնպիսի մի բան, որի համար նկատողություն պետք է արվեր։ Միշտ ժպտերես, կենսուրախ ու շատ հարգալից բոլորի նկատմամբ։

Կարծում եմ Արտաշեսն առհասարակ ոչ մեկի հետ չէր կարող խնդիր ունենալ։ Նա ավելի շուտ խնդիրների լուծում էր, քան  խնդիր առաջացնող։ Իր հասակակիցների համեմատ շատ գիտակից էր, համբերատար ու բարի թե՜ ուսուցիչների, թե՜ իր ընկերների, և թե՜ իրեն շրջապատողների հանդեպ․․»,-եզրափակեց Արտաշի ուսուցչուհին՝ Ռուզաննա Պողոսյանը։

Արտաշ ջան, քեզ երբեք չենք մոռանա: Հավերժ փառք քեզ, հերոս…

Տասներկու տարվա ընթացքում մեզ սովորեցրել են, մենք սովորել ենք: Մենք սովորել ենք պատմություն, մենք սովորել ենք տարիներով տևած պատերազմների մասին կարդալ ընդամենը մի քանի էջ ու վերջ, սովորել ենք հայ դավաճանների, նրանց դավաճանությունների մասին:  Իսկ ինչո՞ւ մեզ չեն սովորեցրել դիմադրել ցավին, դիմանալ ընկերոջ կորստին, ինչո՞ւ  մեզ այդպես էլ չսովորեցրին մինչև վերջ սպասել ու սիրել, գնահատել ամեն պահն ու ակնթարթը:  Թե՞ մենք չսովորեցինք: Չսովորեցինք, քանի որ չմտածեցինք, որ ամիսներ առաջ մեզ հետ քննությունների պատրաստվող ընկերը ամիսներ անց՝ այսօր, կարող է ֆիզիկապես էլ չլինել: Չսովորեցինք, քանի որ մտքներովս անգամ չանցկացրինք, որ մանկության ընկերներին բակում իրենց նստարաններին նստած էլ չենք տեսնի:

Պատմությունը միշտ էլ դաժան է եղել: Ու ամեն անգամ դաժան էջերի դասերը սովորելու փոխարեն զբաղվել ենք ուրիշ բաներով, իսկ դրանք պատասխանելու փոխարեն ուղղակի ասել ենք. «Էսօր չէ, էլի: Մնա` հաջորդին կպատասխանեմ»: Պատմությունը միշտ էլ դաժան է եղել, բայց դրա դաժանությունը զգում ենք այն դեպքում, երբ ապրում ենք այդ պատմության մեջ ու այդ պատմությունով: Դաժանությունը կզգանք, երբ մի քանի տարի անց պատմության նոր գրքերում կտեսնենք այն երկուէջանոց պատմությունը, որի միջով անցանք մենք: Այն պատմությունը, որը տարավ շատերից ամենաթանկը: Այն պատմությունը, որը ստիպեց մեծանալ վերջնականապես: Այն պատմությունը, որ ստիպեց համակերպվել ցավին:  Այն պատմությունը…

Մենք երեխաներ էինք, ովքեր նոր էին կյանք մտել, սակայն նայեցին ուղիղ ցավի, տառապանքի, մահվան աչքերի մեջ: Նայե՛ք մեր աչքերի մեջ ու հասկացե՛ք, թե աշխարհում, ուր մենք ծնվել ենք ու  ապրում ենք, որտեղից այդքան նենգություն, ցասում ու նախանձ: Նայե՛ք ու փնտրե՛ք բարության նշույլներ մեր աչքերում:

Մենք սերունդ ենք՝ չկոտրվող սրտերով: Մենք շարունակում ենք ապրել մեր ընկերների կիսատ մնացած երազանքներով: Մենք շարունակում ենք ցավով լցված սրտերով առաջ շարժվել: Շարժվել առաջ՝ բոլորին ապացուցելով, որ մենք կարող ենք անգամ անհնարինը:

Պատճառներն ու լուծումները փնտրենք մեր մեջ, անենք հետևություններ: Իսկ  հոդվածն էլ ավարտեմ ավստրիացրի գրող Կառլ Կրաուսի հանճարեղ խոսքերով. «Ինչպե՞ս է կառավարվում աշխարհը, և ինչպե՞ս են բռնկվում պատերազմները: Դիվանագետները ստում են լրագրողներին և հավատում են իրենց իսկ ստերին՝ կարդալով դրանք թերթերում»:

Լուսանկարները` Սերյոժա Առաքելյանի

Հայ զինվորը խիզախության, հերոսության և նվիրումի մարմնացում է: Իր արյունով հայրենիքը պահած զինվորներից մեկն էլ Նոյ Թևոնյանն է: Հերթական առաջադրանքը կատարելիս, Նոյը դրսևորելով ճիշտ մարտավարություն՝ տասը զինվորի դուրս է հանել թշնամու շրջափակումից: Պատերազմի ամենաթեժ պահին նետվելով այրվող մեքենան՝ դուրս է հանել զինակից ընկերոջ մարմինը: Ի պատասխան բոլոր գովասանքի խոսքերին, թե իր արածը հերոսություն է, Նոյը պատասխանել է. «Ինձնից ի՞նչ հերոս, տասնութ տարեկան երեխան ձեռքերիս մեջ մահացավ», մինչդեռ Նոյն ընդամենը տասնինը տարեկան էր:

Հոկտեմբերի 9-ին Նոյն ընկավ հերոսի մահով՝ միանալով իր անմահացած զինակից ընկերներին: Նոյ Թևոնյանի մայրը՝ տիկին Գայանեն, հերոսի մորը բնորոշ  հպարտությամբ է խոսում որդու մասին: Ասում է, որ Նոյի ծնվելուց առաջ երազ են տեսել:

-Մենք ընտանիքում ունեինք երեք աղջիկ, և ես շատ էի ցանկանում տղա երեխա ունենալ: Մի օր ամուսինս երազ է տեսնում: Նրան ասում են, որ պետք է որդի ունենա և անունը դնի Նոյ: Այդպես էլ եղավ: Երկու ամիս հետո պարզվեց, որ երեխայի եմ սպասում: Երեխաս ծնվեց, անունը դրեցինք Նոյ: Նոյս շատ յուրահատուկ էր, հենց փոքր տարիքից էլ տարբերվում էր: Անտեղի ոչինչ չէր անում: Շատ աշխույժ էր: Ասում էի՝ Նոյ, բարձր քարերի վրա մի բարձրացի, ասում էր՝ մամ, էնքան էներգիա կա մեջս, պիտի սպառեմ:

Նոյի հայրը Արցախյան պատերազմի մասնակից է: Որդին իր հայրենասիրությունը հորից էր ժառանգել:

-Մեր տան մեջ հայրենասիրության մթնոլորտը միշտ էլ եղել է: Հայրենիքը նրա համար շատ քաղցր էր, այդ պատճառով էլ իր ամենաթանկը՝ կյանքը, նվիրեց հայրենիքին: Նշեմ, որ Նոյս ծառայում էր Մատաղիսում, նրան ասում էին «Ռազվեդկի պոնչ», այդպես էր մականունը:

-Նոյը կռվարար չէր, ցանկացած խնդիր փորձում էր լուծել խաղաղ ճանապարհով,- պատմում է Սաթենիկը՝ հերոսի քույրը,- Նոյը ցանկացած կոնֆլիկտ փորձում էր լուծել խոսելով, բանակցելով: Եթե անգամ իր հետ կոնֆլիկտ ունեցող անձնավորությունը իրենից թեկուզ մեկ օրով փոքր էր, Նոյը նրան անմիջապես ներում էր: Ես Նոյից մեծ էի ութ տարով, և չնայած մեր տարիքային տարբերությանը, նրանից շատ բաներ եմ սովորել: Հիշում եմ՝ տուն էր գալիս արձանիկներ կամ տարբեր գրքեր ձեռքին, երբ հարցնում էի՝ ինչո՞ւ ես գնել գիրք, որը շոուբիզնեսի աստղերի մասին է, Նոյը պատասխանում էր, որ պապիկը վաճառում էր, և իր խիղճը տանջեց:

Փոքր տարիքում Նոյը իրենց տան այգուց ծաղիկներ էր հավաքում և նվիրում ընտանիքի անդամներին: Տիկին Գայանեն Նոյի մանկությունից դրվագներ է պատմում:

- Մեր այգուց խատուտիկներ էր հավաքում, դնում էր բաժակի մեջ և նվիրում էր մեզ: Ինձ ասում էր՝ մամ, նայի՝ քո փունջը ամենամեծն ա:

- Նոյը հեշտությամբ էր նոր միջավայրին ընտելանում: Բոլորին օգնում էր՝ փոխարենը ոչինչ չպահանջելով,- ասում է Արայիկը՝ Նոյի զինակից ընկերը:

-Մի հետաքրքիր դրվագ հիշեցի. դե Նոյը մեր վաշտի ամենածանր տղան էր քաշով ու նեղվում էր դրանից: Մի օր մեր վաշտով ճամբար էինք գնացել ու պիտի վազեինք, Նոյին ասացի՝ հիշի՝ ինչի համար ես էստեղ, հիշի, որ քո քույրերին ես պաշտպանում, քո դիմաց նպատակ դիր ու դրան կհասնես: Իմ խոսքից հետո Նոյն առաջինը հասավ տեղ: Էդ դրվագը մոտս շատ լավ էր տպավորվել: Բանակը շատ լուրջ տեղ ա, էստեղ մենակ լուրջ տղերք են:

Նոյ Լյովայի Թևոնյանը անմահացավ հանուն ամենաթանկի՝ հայրենիքի:

Հավերժ փառք մեր հերոսներին։

Արցախյան երկրորդ պատերազմը  անտարբեր չանցավ նաև ՀՀ ամենամեծ գյուղի՝ Վարդենիկի կողքով։ Գյուղի հերոսներից մեկը՝ Տիգրան Արշակյանը, ևս դասվեց այն հայորդիների շարքին, ովքեր հավերժի ճամփան բռնեցին՝ իրենց կյանքը նվիրելով հայրենիքի պաշտպանությանը։

Տիգրանը ընտանիքի առաջնեկն էր, սպասված զավակ։ Ծնվել է 2000 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիկ գյուղում։ Սովորել է տեղի՝ Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1 դպրոցում, ապա՝ Վարդենիկի կրթահամալիրում։ 2019 թվականի հուլիսի 25-ին զորակոչվել է բանակ։

«Իմացանք՝ Մեղրիում է ծառայելու, ընկերներով շատ էինք  ուրախացել, որ Հայաստանում է, մտածում էինք համեմատաբար ավելի անվտանգ կլինի, քան Արցախում։ Տիգրանը զորակոչվելու առաջին իսկ օրից մեզ հետ կապի մեջ է եղել, միշտ էլ զանգել ու գրել է բոլորիս։ Բոլորս՝ այդ թվում և ինքը, հանգիստ ու վստահ էինք, որ ողջ ու առողջ հետ է գալու։ Այնքան վստահ էինք, որ անգամ հետ գալու խոստում չպահանջեցինք…»,-ընդգծեցին Տիգրանի մտերիմ ընկերները։

Հարցին, թե ինչպիսի՞  ընկեր է եղել Տիգրանը, միաբերան պատասխանեցին. «Մենք Տիգրան անունով ընկեր չենք ունեցել, մենք Տիգրան անունով եղբայր ենք ունեցել, այսօր արդեն Տիգրան անունով հերոս եղբայր ունենք…

Բոլորիս (թե՛ տղա ու թե՛ աղջիկ ընկերների) կողքին է միշտ եղել ամեն հարցով, ցանկացած իրավիճակում մեր հույսը ինքն էր, բոլորս էլ գիտեինք՝ Տիկոն մի բան կանի։ Մեր ընկերական շրջապատի ամենադրական կերպարն էր, միշտ ժպիտով, ուրախ, իր պատմություններով մեր տրամադրությունը բարձրացնող ու ամենակարևորը՝ մեզ լավ ճանաչողն ու մեզնից մեկը»։

«Մի յուրահատկություն էլ ուներ. գյուղի բոլոր մեքենաները ըստ իրենց համարների գիտեր՝ ում էր պատկանում, ես էլ մեր մեքենայի համարները Տիգրանից եմ սովորել, միշտ մոռանում էի, ինքն էր հիշեցնում»,-եզրափակեց ընկերը։

Տիգրանի քույրը՝ Էլենը նշեց.

«Նպատակասլաց ու յուրահատուկ էր դեռ մանկուց։ Ավտոմեքենաներ շատ էր սիրում, իրեն ճանաչողները գիտեն, թե ինչքան շատ էր սիրում վարել։ Առհասարակ Տիգրանին առանց ավտոմեքենայի տեսնելը հազվադեպ պատահող երևույթ էր։

Գյուղը սիրում էր, բայց նպատակները դրսում էին։ Նպատակ ուներ բանակից գար, աշխատեր, տուն կառուցեր…»

Էլենը եղբոր մասին  պատմելիս ընդգծեց եղբոր՝ բռնկուն, բայց միաժամանակ, ուշադիր ու հոգատար լինելու փաստը. «Շատ բաներ կար, որ արգելում էր ինձ ու քրոջս, մենք էլ՝ նեղանում։ Հիմա եմ հասկանում եղբորս խրատները, իր ասած ամեն մի բառը»։

«Միշտ զանգում էր՝ համարյա ամեն օր։ Ասում էր, որ ծառայությունը շատ լավ է անցնում։ Պիտի «սերժանտ» տային իրեն, սերժանտական դասեր էր անցնում, իսկ պատերազմի ժամանակ էլ դիրքի ավագն էր… Հոկտեմբերի 2-ին Մեղրիից տարել են Ջաբրաիլ (Մեխակավան)։ Մինչև հոկտեմբերի 8-ը խոսել ենք հետը, ամեն ինչ լավ էր, ինքն էլ՝ ոգևորված։ Երկու օր անց՝ հոկտեմբերի 10-ին Տիգրանը ոտքից վիրավորվում է և այդ վիճակում «ՈՒԱԶ» մեքենայով անցնելով շուրջ 130 կմ, իր ընկերներին հասցնում է փոքր հոսպիտալ ու նորից վերադառնում դիրքեր։ Այդ նույն օրը ԱԹՍ-ն բեկորային մահացու վիրավորում է հասցնում եղբորս։ Նրան տանում են Գորիսի հոսպիտալ, իսկ հետո՝ Երևան։ Այդ ընթացքում եղբայրս կոմայի մեջ է հայտնվում և, ուշքի չգալով, մահանում հոկտեմբերի 14-ին»,- պատմում է Էլենը։

«Պատմում էր, որ ծաղիկներ է մշակում զորամասում։ Ասում էր՝ «Զորացրվողները իրենց ծաղիկները իմ խնամքին են թողնում», իր աճեցրած ծաղիկն էլ մեզ են ուղարկել… Եթե հնարավորություն ունենայի եղբորս գոնե մի անգամ տեսնելու, կասեի, թե ինչքան շատ եմ իրեն սիրում, թե ինչքան թանկ մարդ է ինքն իմ կյանքում ու, որ առանց իր ներկայության ինձ անթև թռչուն եմ զգում…»,- եզրափակեց Էլենը։

Հայրենիքը պաշտպանելը դարձավ մի սուրբ գործ, իսկ պատերազմը չհարցրեց ո′չ մեծ ու փոքր, ո′չ զինվոր ու կամավոր, մեր քաջորդիները անձնուրաց պայքարեցին, իրենց կյանքի գնով պաշտպանեցին հայրենիքը:  Բայց ոչ բոլորը հետ եկան, պատերազմը շատերին խլեց մեզանից, նրանք անմահացան, հանուն մեր վաղվա խաղաղ օրերի:

Շուշիի մատույցներում անմահացած հերոսներից էր Վարդան Նորիկի Մնացականյանը: Հերոս Վարդանի կինը` Թամարան, անսահման հիացմունքով ու  հպարտությամբ պատմում է. ‹‹Իմ Վարդանը 29 տարեկան էր, չափազանց անկեղծ ու պարզ մարդ էր, հոգատար էր, կենսուրախ, անվերջանալի ուժով էր օժտված, բոլորի նկատմամբ լցված էր բարությամբ ու կարեկցանքով: Չեմ հիշում նրան մեկ անգամ, որ ասի` հոգնեցի: Վարդանը թե տանը, թե աշխատավայրում կոկիկ էր շատ, մի փոքր նեղացկոտ էր, բայց րոպեների ընթացքում անցնում էր նեղացած մնալը››:

Թամարան խոսելիս հաճախ հուզվում է, հետո հիշում է, որ ամուր պիտի մնա, ձգվում է, ու էլի ընկնում քաղցր հիշողությունների գիրկը ու շարունակում է պատմել. ‹‹Վարդանն իմ անմահ հերոսն է, նա ձուլվեց իր հայրենիքին, ամեն մի բջիջով սիրում էր իր հայրենիքը, ու հավերժ սիրահարված էր Հայաստանին: Իմ հերոսի համար պատերազմը ավարտվեց նոյեմբերի 7-ին, նա հերոսաբար կռվեց Շուշիում ու անմահացավ: Իմ Վարդանը ամեն ինչից շատ առաջնային համարում էր ընկերությունն ու ընտանիքը: Նա Ոստիկանական զորքերում էր աշխատում ավելի քան 8 տարի, մեկ տարի դադարից հետո, նորից հետ վերադարձավ Ոստիկանական զորքեր և շարունակեց ծառայությունը: Ինձ շատ էր պատմում աշխատանքից, չնայած տեսակով փակ մարդ էր, բայց երևի թե իր կյանքում միակ մարդն եմ եղել, ով իմացել է իր մասին ավելին, քան կարելի էր››:

Թամարան կրկին չի կարողանում թաքցնել արցունքները, հուզվում է և արցունքախառն պատմում է, ձայնը սկսում է նվաղել, հետո մի պահ դադար, սթափվում է ու շարունակում է պատմել. ‹‹Երկու տարի, երեք ամիս է ամուսնացած ենք, ունենք մեկ արև` Արփին, մեր կյանքի լույսը: Վարդանն իդեալական ամուսին լինելուց զատ, անզուգական հայր էր, անսահման երջանիկ էր, երբ իմացել էր, որ աղջիկ երեխա էր ունենալու, շատ էր սիրում իր ընտանիքին, Արփիին, ամեն վայրկյանը ուզում էր մեզ հետ անցկացնել: Արփիին նա ինձ հետ հավասար պահել է, մենք միասին շատ ուրախ-տխուր պահեր ենք ունեցել, մեկս մյուսի մասին հոգ տանելով, մեկս մյուսի ցավը կիսելով ապրել ենք: Մեր մեջ չկար ես ու դու, կար մենք: Որոշել էինք մեծ շուքով նշել մեր Արփիի ծնունդը, որը նոյեմբերի 6-ին էր, բայց ավաղ, ինձ և աղջկաս փոխարեն սև հողը գրկեց իմ հերոսը»,- ասում է Թամարան ու մի պահ լռում, հավաքում է իրեն ու պատմում է, որ զրուցել է առաջնագծից վերադարձած Վարդանի ընկերների հետ, ընկերները պատմել են, թե առաջին օրվանից ինչ անվախ է եղել, իրեն բնորոշ ժպիտով ինչպիսի համառ մարտեր է տարել, երգել ու հետ մղել թշնամուն, անհաշվելի թվով թշնամիներ ոչնչացրել: Անգամ վիրավոր ժամանակ պայքարել է իր և իր ընկերների համար:

Թամարայի հետ զրույցում պարզ դարձավ, որ իր փոքրիկ մարմնում չափազանց մեծ ուժ կա: Նա արժանապատիվ էր իրեն պահում, իսկ աչքերն իր թուլությունը մատնում էին, ու լուռ վկան էին այն մեծ ցավի, որի միջով հիմա անցնում է:

Թամարան, երբ շարունակում է պատմել, ասում է. ‹‹Վարդանիս մասին անվերջ կարող եմ պատմել, բայց բառերով նկարագրելը անհնար է, բառերը չեն հերիքում զգացածս, ապրածս պատմելու, և իմ հերոսին նկարագրելու համար:

Ամեն արևածագին նայում եմ Վարդանի նկարին և հիշում եմ, թե  ինչպես էինք միասին զինվորական պարտականությունները սովորում, թե ինչպես ամեն օր ծառայության համար մի գծով արդուկում էի համազգեստը: Սկզբում ստուգում էր, ինչպես եմ արդուկել, «քննություն» էի անցնում, հետո արդեն չէր ստուգում, հագնում էր,- ժպտում է Թամարան ու շարունակում ,-արդեն գիտեր` ամեն ինչ կարգին էր, ճիշտ արդուկած: Անգամ պատերազմ  գնալիս հետը տարավ ‹‹բատինկաները›› փայլեցնող միջոցները, երբ հարցրեցի` ինչո՞ւ, նայեց ինձ ու ասաց. ‹‹Թամու′շ, հո փոշոտ տուն չե՞մ գալու››, երանի  թե գար, թեկուզ փոշոտ ու անխնամ, միայն թե ետ գար,- ասում է Թամարան, և շարունակում,- ես մինչև օրս սպասում եմ նրան, երևի թե միշտ կսպասեմ…

Իր հեռախոսահմարն եմ վերցրել և ամեն առավոտ նամակ եմ գրում` ‹‹բարի լույս››, եթե իհարկե, այն բարի է: Ես սպասում եմ իմ հերոսին, իսկ իր վերջին նամակը սա  է.

‹‹Թամս, դուխդ չգցես, Ձեզ շատ եմ սիրում, պաչում եմ››:

Պատասխան ուղարկեցի, բայց նամակս ավաղ, չհասավ…

Հետո պատմում է, որ ասել է, երբ աղջիկս ‹‹պապա›› ասի, տուն եմ դառնալու: Փոքրիկ Արփին դեռ հոր սահմանին գտնվելու ժամանակ ասաց ‹‹պապա››, բայց նա այդպես էլ չլսեց ու տուն չդարձավ, անմահացավ իմ հերոսը:

Իմ հերոսը հուղարկավորվել է Եռաբլուրում, նրա շիրիմը ևս անբաժան մնաց Ոստիկանական զորամասից, այնտեղից պարզ երևում է Ոստիկանական զորամասը: Խոստացել եմ Վարդանիս,- շարունակում է հերոսի կինը,- որ Արփիիս հետ միասին միշտ իր մոտ ենք գնալու, ու մեր հերոսին կարմիր վարդեր ենք տանելու, որը ժամանակին միշտ նա էր ինձ նվիրում…

Կարոտս կարոտով է խեղդում մի նոր կարոտի: Երանի եմ տալիս այն պահերին, որ եղել եմ նրա կողքին ու վայելել եմ այդ պահերը, կարոտել եմ իր լույս ժպիտը,- արցունքները չկարողանալով թաքցնել, ասում է Թամարան և շարունակում,- երանի ինչպես ինքը չվախեցավ պատերազմից, այնպես էլ ես չվախենամ առանց իրեն ապրելուց: Նա հավերժ մնաց իմ սրտում, աչքերում, ափերս սառչում են առանց նրա, իսկ աչքերս միշտ սպասում են իմ հերոսին,- ավարտում է Թամարան››: