Մեկ ամսով արտակարգ իրավիճակի երկարեցում։ Ամենուր դժգոգություններ՝ տանը, դրսում և որ ամենակարևորն է, սոցիալական ցանցերում։ Աշխատողները, որ բողոքում էին հանգիստ չունենալուց ու անընդհատ աշխատելուց, հիմա բողոքում են, որ չեն կարողանում աշխատել։ Չաշխատողները, որ նախքան այս, անգամ մի փորձ չէին անում գործ գտնելու, հիմա բողոքում են, որ արտակարգ իրավիճակի պատճառով բոլոր աշխատատեղերը փակվել են, և իրենց ամենամեծ առաքելությունն էլի մնում է պառկելն ու բողոքելը․ «Էս երկիր չի, գործ չկա, փող չկա»։ Երեխաները բողոքում են դպրոց չգնալուց, բայց մեկ ամիս առաջ օրերն էին հաշվում, թե երբ է արձակուրդ լինելու, փոքրիկները բողոքում են բակ դուրս չգալուց ու չխաղալուց, մի խոսքով՝ եթե այս ընթացքում մեկ մարդուց բողոք չլսեք, երևի դա ես կլինեմ։

Իհարկե, ստեղծված իրավիճակն իմ սրտով չէ, բայց ի տարբերություն մնացածի, չեմ բողոքում և դրա մասին ամեն օր ֆեյսբուքում ստատուս չեմ գրում, այլ այս վատ իրավիճակից դրականն եմ վերցնում։ Ինձ ճանաչողները գիտեն, թե ոչ ֆորմալ կրթությունը ինչքան կարևոր է ինձ համար և ինչքան ակտիվ եմ  այդ ոլորտում՝ դասընթացներ, սեմինարներ, դրանց մի մասին միայն չեմ մասնակցում, որովհետև անցկացվում է Երևանում, իսկ գյուղից Երևան հասնելը մի քիչ դժվար է։ Իսկ ի՞նչը կօգներ ինձ բոլոր սեմինարներին, դասընթացներին մասնակցելու, եթե ոչ արտակարգ դրությունը։

Արտակարգ դրությունից ընդամենը օրեր անց առաջին վեբինարը եղավ, որին մեծ սիրով մասնակցեցի, հետո  դա օրինակ եղավ մյուսների համար ու սկսեցին մեկը մյուսի հետևից վեբինարներ կազմակերպել, արդեն մեկ ամսում մի շարք վեբինարների մասնակից եմ եղել, տարբեր թեմաների ու ոլորտների փորձագետների եմ լսել։

Մի քանի օր առաջ հետաքրքիր գրքի սյուժե կարդացի ու փորձեցի օնլայն գտնել, կարդալ։ Չգտա, միայն գրախանութում կար, դե էս օրերին քաղաք գնալն էլ մեծ ճոխություն է։ Երեկ էլ պարզվեց, որ հեղինակի թույլատվությամբ գիրքը օնլայն կլինի և կկարողանանք կարդալ,  պատկերացրեք ոգևորությունս։

Էս օրերին նաև մաֆիա խաղալ սովորեցի՝ էլի օնլայն։

Ասածս ի՞նչ է՝ քիչ բողոքիր, քեզ համար հետաքրքրություն ստեղծիր, ինքնակրթվիր և այս «արձակուրդը» օգտագործիր ի շահ քեզ։

Քաղաքի տեղատարափ աղմուկի մեջ մենք լուռ էինք: Լռում էինք, որովհետև մեր սրտերն էլ ավելի շատ ասելիք ունեին իրար, քան մարդկային շուրթերը կարող են երբևէ արտաբերել: Նայում էի քեզ ու այդպես էլ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ է կատարվում ներսումս: Իսկ դու ի պատասխան ժպտում էիր՝ ցանկանալով թաքցնել ներսումդ կատարվող խառնաշփոթը: Գուցե ես չգիտեի, թե ինչ է սերը, չգիտեի ինչպես սիրել, բայց սիրտս ինձ պես չէր, այն արդեն քեզ ուներ․ սիրտս պարզապես սիրել գիտեր․․․

Գիտես՝ երբեմն փորձում եմ պատճառներ փնտրել, թե ինչու եմ քեզ ընդունում այդքան հարազատ, բայց ամեն անգամ հասկանում եմ, որ փնտրտունքներն ուղղակի անիմաստ են, չէ՞ որ սերն ազատ է, և դրա ձայնը կախված չէ ո՛չ մեր կամքից, ո՛չ մեր ջանքերից։ Թվում է, թե աշխարհը կառուցված է մեր սիրո վրա, իսկ ես նույնիսկ չգիտեմ՝ ոնց մտար կյանքս ու ոնց ստիպեցիր ինձ մինչ այժմ անհնար թվացող ուժով կապվել քեզ: Ամեն անգամ, երբ խոսում ես զգացմունքներիդ մասին, ներսս տակնուվրա է լինում, հույզերս դառնում են անկառավարելի, շուրջս ոչինչ չեմ նկատում, միայն կարողանում եմ լսել սրտիս ուժգին զարկերը, ուրիշ՝ ոչինչ: Ասում են՝ սերը նման է լույսի, որը լուսավորում է նրանց, ովքեր անկեղծորեն սիրել և սիրվել գիտեն: Մեր սերն էլ է լույս, այն լցնում է մեզ լույսով, իսկ մեր հոգիներին ստիպում է մոռանալ ներսի քաոսը:

Իսկ հիմա նայում ես աչքերիս, որոնք այնքան բան ունեն քեզ ասելու, նայում ես ու ցանկանում ինքդ էլ մի բան ասել, սակայն այդքան ժամանակ տևած լռությունը կոտրելը հեշտ չէ, աչքերդ գիտեին, որ այդ լռությունը բառերով չես կոտրի։

Խոհանոցում մի լամպ ունեին, որ անհույս կախված խոնավությունից նեխող առաստաղից՝ ամբողջ տարին լուսավորում էր նրանց ճղճիմ գոյությունը։ Երևի լամպը այդ տան միակ մասնիկն էր, որ գոնե ինչ-որ էներգիա էր անջատում․ պատերը վաղուց էին գունաթափվել, դե, իսկ ապրողները․․․ նրանք էլ էին հետևել պատերի օրինակին։ Խոհանոցը մարդաշատ սենյակ էր դառնում ցուրտ, բայց աղոտ լույսով լցված ու սրտխառնոց առաջացնող գիշերների ընթացքում։ Թեև նրանք սնվելուց ու քայքավելուն նպաստելուց զատ ոչնչով զբաղված չէին, այդ կիսախավարի մեջ վերածվում էին իրական․․․ չէ, հրեշների չէ, այլ ինչ-որ արարածի՝ մարդու և անմարդկայինի միջև։ Ու անտանելին այն էր, որ սրանք սիրել գիտեին, հա, սիրում էին իրենց մեռած զգացմունքներով։ Ափսոս, որ այդ քնքշությունը տածում էին իրենց մեծամտության նկատմամբ։ Ինքնասիրահարված լինելուց բացի նրանք ինչ-որ հաջողությամբ հասցնում էին ատել միմյանց, բայց սա չէր ամենաանհեթեթը։

Խոհանոցը՝ որպես ապաստարան, լույսի միակ աղբյուրը՝ որպես լռություն ցրող լավագույն տարբերակ․ սա լոկ նրանց առօրյան չէր, այլ մի ամբողջ ապրելակերպ։ Եթե էլի խորանանք՝ նողկալի արվեստ, որը վաղուց էր մենաշնորհի վերածվել յուրաքանչյուրի համար։ Չէ, սա էլ չի ամենաանհեթեթը։

Նրանց տունը մի մեծ ներքին խոհանոց էր, որը վաղուց ինքնասպան էր եղել, բայց ամբողջ խնդիրն այն էր, որ ոչ մեկը չէր էլ մտածել այն թաղելու մասին․․․ Ինչու՞ թաղել մի բան, որի առկայության անհրաժեշտությունը երբեք էլ չէր եղել։

Սրանց կյանքի գերագույն արժեքն աղմուկն էր, որ մեջ սուզվել էին ու չէին պատրասվում դուրս գալ։ Նրանցից ոչ մեկը պատրաստ չէր մնալ մենակ սեփական ես-ի հետ։

Ու ահա՝ լամպը վերջապես խիզախեց թողնել իր դիրքն ու վերադառնալ սկզբին՝ կոտրվելով ու կոտրելով այդքան կատարյալ թվացող աղմուկը։

Երրորդ ժամն էր լրանում, երրորդ անհնարին լուռ ժամը։ Այդ մարդկանց խումբը կյանքում երկրոդ անգամ ոչինչ չլսեց։ Լամպին փոխարինող չկար, որովհետև տարված եսասիրությամբ՝ լրիվ մոռացել էին իրենց ավելի մեծ թշնամու մասին, որն արդեն ծամում էր առաստաղն ու պատրաստվում պարուրել իրենց անիմաստ գոյությունը։

Աղմուկը լքել էր նրանց արդեն մեկ օր, իսկ նրանք դեռ չէին կարողանում ընդունել այդ փաստը որպես իրականություն։ Չէին կարողանում գիտակցել, որ լռությունը չպիտի լիներ թշնամանքի, իսկ խնդրից փախչելը՝ լավագույն լուծում։

Նրանք գիտեին, որ կգա այս պահը, որ մի օր լույսի բացակայությունը կկոտրի իրենց տարիների հորինած անդորրը։ Նրանք գիտեին, որ չեն կարողանա նայել իրար ու ասել՝ ինչ կար մտքներին։ Որոշել էին, որ ճիշտը փախուստն էր, փախուստը դեպի աղմկոտ մտքեր, որտեղ ոչ մի կպչուն գաղափար չի լինի, որտեղ կարիք չի լինի ինքդ քեզ հասկանալու և ընդունելու։ Ու հազիվ հասցրին դիմել տանջանքից խուսափելու համար այդքան երկար ծրագրած գործողություններին, երբ լռությունը ջարդվեց նրանց ներսում՝ թողնելով մենակություն, դրա ամենասարսափելի տեսակը՝ մենակություն սեփական ես-ի հետ։ Մնացին միայնակ՝ ստիված լինելով մտածել այն ամենի մասին, ինչից այսքան հաջող փախչում էին։ Միայն հիմա նրանք սկսեցին հասկանալ, թե ինչքան էր նողկալի այն ճահիճը, որ դարձրել էին փրկություն։

Բայց լամպը չէր իրենց հույսը, որովհետև հույսը վերջում էր մեռնում՝ անգամ այդ խոհանոցում։ Հույսը կոտրված լամպի անդառանալիությունն էր։ Վերջապես նրանք կարող էին ամեն ինչ սկսել նորից։ Այս պահին սպասել էին մի ամբողջ կյանք՝ չհամարձակվելով ինքնուրույն սպանել արյունարբու այդ աղմուկը։

Արդեն քանի տասնամյակ է, ինչ ապրում ենք այնպիսի իրականության մեջ, որտեղ ամեն ինչ գնահատվում է ինչ-որ անհասկանալի սանդղակներով։ Դեռ փոքր տարիքում, երբ ընթանում է հասունացման պրոցեսը, հաճախում ենք դպրոց և ստանում կրթություն։ Այդ ստացված կրթությունն ընկալածի չափ փոխադրելով՝ ստանում ենք ինչ-որ անհասկանալի, սահմանափակված գնահատականներ, որը նշանակում է մեր պես կրթություն ստացած, ուղղակի մի փոքր շատ լիազորություններ ունեցող մի անձ։ Տեսնում ենք, որ պատմությունը կրկնվում է այլ հարաբերություններում։ Մենք սիրահարվում ենք այն մեկին, որը մեր կարծիքով ամենագեղեցիկն է, մինչ այդ գեղեցիկի սանդղակն ինքներս ենք ստեղծում։ Խանութում գնում ենք ամենագեղեցիկ հագուստը, ամենալավ սնունդը, ամենաէժան կամ ամենաթանկ սրճարանն ենք հաճախում, ամենալավ համբավը ունեցող համալսարանը ընդունվում ու էլի «ամենա»-ներ։ Կարևոր չէ, թե այդ «ամենա»-ն լավն է, թե վատը, ախր «ամենա»-ն է։

Երբ դպրոցը շարունակելով համալսարան ես ընդունվում, հասկանում ես, որ էստեղ շղթան ավելի բազմատեսակ ու ընդլայնված է։ Ընտրում ես հոգուդ ամենահարազատ մասնագիտությունը, ու թվում է, թե հիմա կստանաս համապատասխան կրթությունդ ու կանցնես ամենալավ աշխատավարձով աշխատանքին, սակայն դրա մասին խոսելը, անգամ մտածելը դեռ շատ վաղ էր։ Անդրադառնալով համալսարանում սովորելու անվճար տեղերին՝ պետք է նշեմ, որ քանի որ չենք կարող ունենալ այնպիսի համակարգ, որը թույլ կտա ստանալ համալսարանական անվճար կրթություն, կամ առնվազն շատացնել տեղերը, կարծում եմ, որ այստեղ ինչ-որ լուծում է անհրաժեշտ։ Երբեք չե՞ք մտածել, ինչպես կարող են փչանալ ընկերների միջև եղած հարաբերությունները այդ մրցավազքի համար՝ սահմանափակ տեղերի առկայությամբ։ Բայց սա էլ դեռ ամենը չէր։ Յուրաքանչյուր կիսամյակ պետք է հանձնես միջանկյալ ստուգումներ, քննություններ, որոնք էլ իրենց հերթին են «բարդացնում կյանքը»։ Հասկանո՞ւմ եք՝ որքան բարդ է նայել ընկերոջդ աչքերին, երբ դու ընդամենը 1 բալ ավել ես ստացել, սակայն ոչ քո, ոչ էլ նրա գիտելիքը ոչ ոք չի կարող խլել։ Հաճախ կատակելով ասում են, որ արտագրողները միշտ ավելի բարձր են ստանում։ Ի՞նչ կասեք այս դեպքում։ Պետք է ուղղակի հասկանալ, լուծումներ գտնել, քանի որ մենք ոչ թե ուզում ենք հարաբերություններ, հոգեբանական լարվածություն ունենալ, այլ միայն ստանալ կրթություն։

Բարև, իմ ընկեր։ Հուսով եմ՝ լավ ես։ Իսկ կօգնե՞ս ինձ գտնել մի բառ, որը միաժամանակ բնութագրում է և՛ սեր, և՛ հիասթափություն։ Շատ անգամներ եմ փորձել գտնել կամ հորինել այդ բառը, բայց միշտ պարտվել եմ։ Շատ բան ունեմ քեզ ասելու, բայց աչքերս լցվում են, կոկորդս սեղմվում է, և չեմ կարողանում կողմնորոշվել՝ ինչպես սկսել նամակս։

Մտքերիս էջանիշը կանգ առավ այն օրվան ուղղահայաց, երբ առաջին անգամ հանդիպեցինք։ Հիշո՞ւմ ես՝ երկուսս էլ փոքր էինք, ու հենց այդ օրվանից էլ գրվեց մեր ընկերության պատմությունը։ Ամեն ինչ այնքա՜ն լավ էր, այնքա՜ն անհոգ… Ես կիթառ էի նվագում, իսկ դու երգում էիր, երազում էիր հայտնի երգչուհի դառնալ, և ես քեզ միշտ քաջալերում էի։ Հիշո՞ւմ ես՝ երկուսս էլ չէինք հավատում Ձմեռ պապիկի գոյությանը, բայց ամեն տարի նրան նամակ էինք գրում՝ հուսալով, որ նա կբերի մեր երազանքները։ Ես իմ նամակում միշտ խաղաղություն էի ուզում, իսկ դու՝ երջանկություն։ Մի՞թե հիմա քեզ երջանիկ ես զգում, օտար հողում երկու կտոր ավել հաց ուտե՞լն էր պատկերացրածդ երջանկությունը։ Դու անընդհատ քո հերոս պապիկի մասին էիր պատմում, որը զոհվել էր ռազմի դաշտում, ասում էիր՝ պապիկիդ թափած արյունը դեռ հոսում է քո մեջ, ասում էիր՝ հայրենասեր լինելը քո կոչումն է։ Ես միշտ ուշադրությամբ էի լսում հերոս պապիկիդ պատմությունը ու միշտ զարմանում ու հիանում էի նրա անսահման հայրենասիրության վրա։ Իսկ ի՞նչ արեցիր դու․ մի քանի րոպեում մոռացար հայրենասիրությունդ և պապիկիդ` թափված սուրբ արյունը վաճառեցիր տխմար աճուրդներում։ Դու ինձ խոստացել էիր երբեք չլքել․ ինչո՞ւ չպահեցիր խոստումդ։ Շատ եմ բարկացած քեզ վրա, իմ հին ընկեր, բայց չեմ կարողանում քեզ ատել։ Շատ անգամներ եմ փորձել արդարացնել արարքդ, բայց էլի պարտվել եմ։ Դու պատառոտել ես մեր ընկերությունը, իսկ ես դեռ շարունակում եմ այն սոսնձել։

Իմ լավ, իմ դավաճան ընկեր, ես ծրարում եմ այս ճերմակ թղթի անաղարտության մեջ լցրած կիսատողերս ու խնդրում քեզ ընթերցել ոչ թե գրվածը, այլ՝ չգրվածը, որովհետև… որովհետև չգրածիս համար բառեր չկային, որովհետև չգրածիս համար չկարողացա զգացածս ու մտածածս բառային կաղապարների մեջ տեղավորել ու քեզ հասցնել։

Ասելիքս շատ է, բառերս ՝ «խղճուկ»։ Հույս ունեմ քեզ մի օր նորից տեսնել, մի՛ մոռացիր՝ դու դեռ ինձ խոստում ես պարտք․․․

Նամակը հանձնեք հայրենասիրությունից խոսող «հայրենասեր» ընկերոջս։

Ինչի՞ է այսօր հասել աշխարհը… Ինչ-որ մեկն էլ ցանկանում է տարբեր գործարաններ ու արտադրամասեր ստեղծել։ Հասնում են իրենց նպատակին, հասնում, բայց միևնույն ժամանակ ոտնահարում հաջորդ սերունդների իրավունքը՝ ապրելու իրավունքը։

Այսօր բազմիցս խոսում են այն մասին, որ աշխարհը կործանման եզրին է։ Սա թերևս մարդկության ողջ պատմության մեջ միակ ճշմարտությունն է։ Բնությունը մեռնում է, և այս ամենի մեղավորը մարդն է։ Եթե մենք կարծում ենք, որ տարբեր կենդանիներ գազաններ են, ապա սխալվում ենք, քանի որ նրանց աչքերում գազանը մենք ենք։ Այս մարդ էակը կարող է ընդամենը մեկ կառույց շինելու համար խախտել հազարավոր կենդանիների անդորրը։

Իսկ ա՞ղբը… Մենք մաքրում ենք մեր բնակարանը, բայց կեղտոտում բակը, փողոցը։ Մենք մոռանում ենք, որ այս աշխարհն է մեր տունը։

Գլոբալ տաքացում, օդի աղտոտվածություն, մաքուր ջրի պակաս, կենդանիների ոչնչացում, անտառների հատում և այլն… Խնդիրների քիչ չեն, իսկ լուծումներ չկան։

Բայց այսօր ամբողջ աշխարհը կանգնած է մեկ այլ խնդրի առաջ՝ կորոնավիրուս։ Ավելի քան 3 ամսում զոհերի թիվը հատել է արդեն 100 հազարի սահմանը։

Իսկ եթե բնությունը պատժո՞ւմ է մեզ… Պատժում այն ամենի համար, որ մարդն արել է իր կյանքում։ Քանի որ շատ մարդիկ ուղղակի բեռ են Երկիր մոլորակի համար։ Ավելորդ մարդ չկա՞, թե՞…

Շատերը կորոնավիրուսին անվանում են չարիք, հրեշ և տալիս այլ պիտակներ։ Բայց այս վիրուսն իր երևի թե միակ դրական կողմն էլ ցույց տվեց։ Բնությունը հանգստի մեջ է։ Կարանտինի պայմաններում մարդիկ տանն են մնում, բնությունն օգտվել է առիթից։ Վենետիկում ջրերն այնքան են մաքրվել, որ կարելի է նկատել ձկներ։ Օրական օվկիանոս էր թափվում տասնյակ հազարավոր տոննայի հասնող աղբ, իսկ այսօր այդ թիվը կրճատվել է մի քանի անգամ։

Օդը սկսում է մաքրվել։ Հիանալի է, չէ՞։

Ճիշտ է, ցավում եմ, որ մարդիկ տառապում են կորոնավիրուսից, ցավում եմ, որ անմեղները նույնպես տուժում են, բայց․․․ Բնությունը ցույց է տալիս, որ մարդն ինչքան «գազան» է, բնությունն այնքան ահեղ է։

Ամեն դեպքում և՛ կորոնավիրուսի տարածումը կանխելու, և՛ բնությանն օգնելու համար, մնացե՛ք տանը, հարգելիներս։

Առո՛ղջ եղեք։

Մեր տան դիմաց մի ծիրանի ծառ ունեինք,
Երբ ես փոքր էի, իսկ նա՝ մատղաշ ու փարթամ,
Որ ծաղկում էր, կարծես զուգված հարս լիներ,
Վազվզում էի ու խաղում էի շյուքի տակ,
Անմտաբար ճյուղերն էի ջարդոտում,
Բայց նա նորից ներողաբար ու սիրով,
Խոնարհում էր սաղարթները իր սիրուն,
Ու մայրաբար էլի ինձ գիրկն առնելով՝
Ցույց էր տալիս հրաշքները աշխարհի:

Երբ տարիներն խենթ ու խելառ, անհոգի,
Իմ մանկական անմտությունը առած,
Երազներս փշրեցին ու լուռ կորան,
Ծիրանենիս արդեն շատ էր խեղճացել,
Որ ծաղկում էր, ասես ճերմակ մազերով,
Որդեկորույս ու սգավոր մայր լիներ։
Ես՝ տարիքից խեղճացած իմ ոտքերը,
Քարշ էի տալիս ու նստում էի նրա տակ,
Իր վերքաշատ բնին հենում մեջքս կոր,
Ե՛վ տխրում էինք, և՛ բերկրանում միասին,
Ջահելության օրերն էինք մեր հիշում,
Ու ես պանդուխտ ու տարագիր որդու պես,
Պատմում էի՝ ինչ որ տեսա աշխարհում:

Իսկ նա գթոտ ու ծերացած մոր նման,
Իր բարակած ու չորացած «մատներով»,
Լուռ շոյում էր իմ ճերմակած մազերը,
Ու մտորո՜ւմ, ու մտորո՜ւմ էր երկար,
Թե ո՞ւր կորան գարունքները աշխարհի:

Հիմա արդեն ճերմակազարդ ու սիրուն,
Իմ նորահարս ծիրանենու փոխարեն,
Տե՛ս, հողակերտ սնարս է ինձ ժպտում,
Ու կանչում է, որ պատմի ինձ, թե ինչո՞ւ
Ծիրանենիս արդեն վաղուց չի ծաղկում…

Այդ ու՞ր կորան հրաշքները աշխարհի…