«Անաստված կինոթատրոնը» գիրքը մի քանի ամիս առաջ սկսեցի կարդալ։ Բովանդակությունից արդեն իսկ պարզ էր, որ հեղինակը՝ Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանը, ունի իր ուրույն գրելաոճը։ Ստեղծագործությունների վերնագրերը գրավիչ էին՝ «Մաքրուհին-2017», «Ժիզնեննի», «Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում»։ Բացի այդ, հեղինակը գրքում առանձնացրել էր էսսեները արձակ գրականությունից։ Կարծում եմ՝ էսսեներում հեղինակն ուրիշ մոտեցումներ էր դրսևորել, ինքնաարտահայտվել էր ուրիշ կերպ, այդ իսկ պատճառով առանձնացրել էր դրանք։ Միգուցե էսսեներն ուրիշ հաղորդագրություն պիտի հասցնեին ընթերցողին․․․ Չնայած նման «սորտավորմանը», բոլոր ստեղծագործությունները գրված էին խոսակցական լեզվով։ Ասես խոսակցական լեզուն գրականություն դարձնելով, հեղինակը ցանկանում էր կապ հաստատել, գրքի և ընթերցողի միջև։ Մտածեցի, որ կապը իմ ու գրքի մեջ կստեղծվի։

Գրքում զետեղված ստեղծագործությունները սկսել եմ կարդալ հերթով։ Առաջին ստեղծագործությունը՝ «Համլետի հոր ուռագանը», կիսատ եմ թողնել։ Փորձել եմ վերսկսել, շարունակել, բայց ապարդյուն։ Ստեղծագործությունը չհավանեցի։ Ընթերցելիս պարզ դարձավ, որ հեղինակի գրելաոճը կարելի է բնութագրել մեկ բառով՝ հասարակ։ Պատմվածքը գրված էր այնպես, ինչպես խոսում ենք մենք առօրյայում։ Երևի թե, սա էր գլխավոր պատճառը՝ ստեղծագործությունն անավարտ թողնելու։ Անբավարարվածության զգացում ունեցա, սկսեցի արժևորել գրքում գրական խոսքերի, բացատրությունների ու խորը նկարագրությունների առկայությունը։

Այդուհանդերձ, շարունակեցի ընթերցելը՝ հետաքրքրող թեմաներ փնտրելով։ Ընթերցեցի «Անաստված» կինոթատրոն» ստեղծագործությունը։ Սյուժեն ի սկզբանե հետաքրքրություն առաջացրեց ներսումս։ Հեղինակը մտովի ֆիլմ էր նկարում հին օրերի մասին։ Սակայն ֆիլմը երբեք էկրանին չէինք տեսնելու նրա խոսքերով։ Հետաքրքրությունը սակայն հետզհետե վերացավ։ Հեղինակը շատ հարցեր թողնում էր օդում կախված, պատասխանները ինքս պիտի փնտրեի ու գտնեի։ Ավարտելուց հետո, ներսումս մնացին մի շարք անպատասխան հարցեր ու կրկին անբավարարվածության զգացում։

Հաջորդ ստեղծագործության ընտրությանը նպաստեց վերնագիրը․ «Ինչու ետ եկա Հայաստան»։ Թեման հոգեհարազատ էր, քանի որ ինքս էլ աղոտ հեռանկարներ ունեմ երկիրս լքելու մասին։ Ընթերցելուց հետո այն դասվեց սիրելիներիս շարքին։

Էսսեն սկսվում է վերնագրին պատասխանող նախադասությամբ․ «Այս հարցը ինձ տվին և շփոթմունքի մեջ գցին․ երբեք չէի մտածել։ Մոտավորապես կարծես հարցնեն՝ ինչու ես սիրում խնձորը»։ Ես էլ սկսեցի պատասխան փնտրել հակառակ հարցին՝ ինչու՞ եմ ցանկանում լքել երկիրը։

Ստեղծագործությունը հեղինակը շարունակում է իր մանկական հիշողություններով ու բուռն պատկերացումներով։ Այստեղ նույնպես նկատելի է պարզ խոսակցական գրելաոճը, սակայն այս ստեղծագործության մեջ կարողացա վարժվել դրան։ Վստահ կարող եմ ասել․ այստեղ գրելաոճը ստեղծեց կապ իմ ու էսսեի միջև։

Ուշագրավ պատմություններից հետո հեղինակը կրկին վերադառնում է բուն հարցին․ «Ինչու ետ եկա Հայաստան»։ Սպասում էի բողոքների կամ կարոտի նկարագրությունների, բայց հեղինակը զարմացնում է․ «Ես Հայաստանը չէի լքել, չէի գաղթել, իմ գործը Հայաստանի հետ էր կապված, ես չէի հեռացել, հեռվացել էի՝ բայց ոչ հեռացել»։ Եվ իրոք, շատերը Հայաստանը չեն լքում, չեն հեռանում, ուղղակի «հեռվանում են»։ Եվ հակառակը, ոմանք հեռանում են ընդմիշտ, բայց որդեգրում են «հեռվացածի» տիտղոսը։ Հեղինակն այստեղ փոքրիկ հեղաշրջում է անում պատկերացումներումս։

Այս տողերին հաջորդող բացատրություններն ու նկարագրությունները բացահայտում են հեղինակի տեսակետը։ Լսելի է դառնում պանդխտության ու հայրենասիրության վերաբերյալ մի կարծիք, որի նմանը ինձ դեռ չէր հանդիպել։

«Ուրեմն գնացի չգնալով, եկա չգալով։ Եվ ուրեմն սիրող եմ միշտ՝ սկզբունքորեն՝ դիլետանտ՝ ինչպես իմ այս հայ ազգը»։ Հասկանում եմ, որ ես էլ եմ սիրում իմ ազգն ու հայրենիքը։ Այսինքն, ստեղծագործությունը կարդալուց առաջ էլ էի դա լավ գիտակցում, բայց կարդալուց առաջ չունեի այն պարզ պատկերացումը,  որ կարելի է հեռանալ հայրենիքից, բայց կապված մնալ դրա հետ։ Այս տողերին հաջորդում է հեղինակի անկեղծ խոստովանությունը․ «Ես չնայած մասնագետ լինելը հարգում եմ՝ բայց ես փինաչի եմ։ Ես սիրում եմ իմ ձեռքերով, իմ մատներով, իմ ուղեղով իմ գործն անել․․․»։ Այս տողերից համոզվում եմ, որ Հայաստանից հեռու ապրելը հեղինակին չի օտարացրել հայկական միջավայրից, սովորույթներից ու բնավորությունից։ Այստեղ տեսնում եմ դասական հայի կերպար, որ ինչպես կոշկակարը՝ իր մի զույգ կոշիկն է կարում գորովանքով ու սեփական քրտինքով։

Հաջորդ հեղաշրջումը սպասեցնել չի տալիս․ «․․․ Ես վերգտա մեր համերն ու գեղեցկությունը։ Ես արարատապաշտ եմ։ Ես չեմ ուզում, որ Արարատը Հայաստանի տարածքում լինի։ Ես պահպանողական եմ․ ինչպես սովոր եմ՝ էդպես էլ թող լինի»։ Մտածում եմ, որ եթե մեր բակի պապիկները կարդային այս տողերը, հեղինակին ոչ մի դեպքում չէին ների, բայց ես ներում եմ։ Եթե Արարատը մեր սահմաններում լիներ, ոչ ոք այդքան կարոտով չէր նայի նրան։ Ոչ ոք արարատապաշտ չէր լինի։

Հետագայում հեղինակը, որ ստեղծագործության սկզբից թեթև ընկերական զրույց էր սկսել իր ընթերցողի հետ, ասես ցանկանում է մեկ անգամ ևս ինձ հիշեցնել Հայաստանի բոլոր արտոնություններն ու գովաբանում է այն ամենն, ինչ գովաբանել են հայ պոետները դարերով՝ հայկական վանքերը, լեռները, բնության գեղեցկությունը,  նույնիսկ աղբն է գովաբանվում («Ես զիբիլապաշտ եմ։ Մեր զիբիլի պես զիբիլ աշխարհում չկա։ Եվ պետք չէ այն մաքրել․ եղածն ի՞նչ է՝ միայն ցելոֆան է․․․»)։ Կարոտով հեղինակը նշում է, որ ուրիշ ոչ մի տեղ չի ուզում գնալ ոչ հանգստանալու, ոչ ճամփորդելու, ոչ գործուղման։

«Մեր քաղաքն ու երկիրը փոխվում են՝ քանդվում, վերասարքվում, հնանում, կոտորվում, բայց այդ քանդը չէ բնորոշիչը, այլ այն, որ տարեցտարի ավելի ու ավելի շատ տուրիստ է գալու, ու իրենք են փոխելու էս երկրի տեսքը։ Ոչ թե Թեղուտ կտրողները, այլ տուրիստները․․․

Բայց մեջս հավատ կա էլի․ հազար տարի դիմացել ենք՝ էլի հազար կդիմանանք։ Պոմիդորն ու ծիրանը չեն կորչի․․․

․․․ Մնացածը դուք գիտեք։ Եվս մեկ հազար տարի։ Մենակ,- ամեն դեպքում կարևորը չմոռանանք,- աղջիկները անընդմեջ ավելի ու ավելի կսիրունանան, և այդպես անվերջ։ Գժվել կարելի է»։ Այս խոսքերով հեղինակը ընթերցողին՝ զրուցակցին է ներկայացնում մի ուրիշ Հայաստան, այն Հայաստանը, որ տեսնում ենք ամեն օր, սակայն չենք արժևորում, և ավարտում է ստեղծագործությունը։ Ստեղծագործությունն ավարտվում է, սակայն ինքս իմ մեջ փոքրիկ զրույցից հետո սկսված վերաարժեքավորումը դեռ լիարժեք ավարտին չի հասել։

Էսսեն ընթերցելուց հետո ուրիշ սիրով եմ սիրում Հայաստանն ու Հայաստան վերադարձող մարդկանց։

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի «Անաստված կինո թատրոն» գրքի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի հաղթողներին, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և ընտրել լավագույններին:

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի այս գիրքն ունի որոշ ոճական առանձնահատկություններ, հենց որով էլ այն առանձնանում է շատ ու շատ ժամանակակից գրքերից:

Եվ անմիջապես առաջին վերնագրի մեջ՝  «Համլետի հոր ուռագանը», հեղինակը կարծես ներկայացնում է հենց իր պատմությունը, որքանով որ հիշում է. որքան հասարակ նկարագրություններով, այդքան էլ՝ նուրբ բովանդակությամբ և հեղինակային ելևէջներով: Այստեղ բավականին հասարակ պատկերված են հերոսները՝ Արեգիկը, ով միշտ շատ հարցեր է տալիս:

 Մայրը, ով հիվանդ է և հիվանդանոցում էր, Արեգիկին ժամանակ առ ժամանակ խնամում էր Ամալյա տատը:

 Հայրը, ով կատարում էր Արեգիկի մոր խնդրանքը և տանում էր Արեգիկին հիվանդանոց, որպեսզի մայրը կարոտն առնի:

   Առավել մանրամասնորեն նկարագրված է Ամալյա տատի առօրյան. թե ինչպես է տոլմա փաթաթում, Արեգիկը՝ ինչպես է այփադով մուլտֆիլմեր նայում և հարցեր տալիս, խոսում Ամալյա տատի հետ: Ամալյա տատի հետ միասին նայում են «Համլետ»-ը, որտեղից էլ Արեգիկի վառ երևակայության մեջ ծնվում է «Համլետի հոր ուռագանը»:

  Այսպիսով, անցնելով հաջորդ վերնագրին, հասկացա, որ ինձ՝ ընթերցողիս համար բավականին անհարմարություններ են առաջանում, նախ՝ առաջին, այն առումով, երբ ռուսերեն կամ անգլերեն բառերը գրված են հայերեն տառերով: Մտածեցի, թե դա էլ է հեղինակային առանձնահատկություն,  սակայն առաջ անցնելով, երևացին ռուսերեն տառերով ռուսերեն բառեր, նախադասություններ, որոնք թարգմանելը զուր ժամանակի կորուստ է:

   Շարունակելով «Ժիզնեննին» կարդալ, հասկացա տասնյոթերորդ էջից, որ պետք չէ այս գիրքն ընթերցեն տասնվեց տարեկանից ցածր պատանիները, քանի որ գիրքը տեղ-տեղ իր մեջ պարունակում էր առավել մանրամասնություններ, որոնք միայն հասկանալի կարող են լինել երիտասարդ կամ հասուն կարդացողի համար, իսկ ոչ հասուն ընթերցողը կունենա անպատասխան հարցեր:

   «Ժիզնեննի»-ում հեղինակն  առավել շատ է ցուցադրում իր ոճական առանձնահատկությունը: Օրինակ՝ առօրյա խոսակցական կամ ժառգոնային բառեր են օգտագործված` «ասցի», «ասցին»: Սկզբում, կարդալիս, մտածում էի սրբագրական բացթողում է, բայց մի քանի տեղ նույն բառը տեսնելով հասկացա, որ դա ուղղակի հեղինակի ոճային առանձնահատկությունն է:

   Գրքում նաև գտա մի շարք կետադրական նշանների բացթողումներ, որոնք նույնպես կարող են մտնել հեղինակային առանձնահատկությունների շարքը: Օրինակ՝ «Ժիզնեննի»-ում տվյալ հատվածի մեջ կետադրությունը այսպիսին է. «Բուժքույրն ասաց պապայիս կասեմ կգա քեզ կծեծի՝ նոր ես ինձ թույլ տվի թուլանալ, մեծերին թույլ տվի որ ինձ տանեն պալատ»:

   Այնինչ, կետադրությունն ըստ ինձ, պետք է լինի այսպես.

   «Բուժքույրն ասաց.

-Պապայիս կասեմ` կգա, քեզ կծեծի:

   Նոր ես ինձ թույլ տվի թուլանալ, մեծերին թուլ տվի, որ ինձ տանեն պալատ»:

   «Ժիզնեննի»-իում կա նաև տողադարձային վրիպում օրինակ՝ տողադարձ է արված այսպես՝ որ-ևէ, այն ինչ, պետք է լինի այսպես՝ որե-վէ:

   Անցնելով առաջ կարդացի հաջորդ վերնագիրը.  «Փողփողան առագաստներ»-ը: Այստեղ ինձ առավել դուր եկավ հետևյալ նախադասությունը. «Բա՞խտս որն է… Մարդ ինքն է իր բախտի դարբինը»:

   Կարծես ամեն ինչ ասված է այս մեկ նախադասության մեջ:

   «Ինսպեկցիան ինչպես որ կա» այս վերնագրի «Մաս Դ, Օպերա-2. Մարիա» հատվածում նույնպես առօրյայում կատարվող սովորական գործողություններ են, ինչն ինձ՝ ընթերցողիս, հաճելի էր և հարմար՝ այդպիսի հատուկ ոճով ընթերցելը: Ոչ բոլոր հեղինակներն են կարողանում այդպիսի միջավայր և կոլորիտ ստեղծել:

   Իհարկե, չեմ կարող չխոսել գլխավոր անհարմարության մասին, երբ ընթերցողն արդեն խորացել է հեղինակի պատմության մեջ հանկարծ ու անսպասելի նուրբ ձևով շեղվում է իր գլխավոր թեմայից, և վերադառնում միայն  այն ժամանակ, երբ ընթերցողը մոռացել է գլխավոր կամ բուն գործողության կատարման մասին:

   Խոսքս վերաբերվում է հատկապես «Մաքրուհի-2017 կամ արյունոտ ծաղիկ» պատմվածքին:

   Այս պատմվածքում կան նաև հայհոյանքներ, անհարգալից արտահայտություններ, որոնք նույնպես անհարմարություններ են ստեղծում պատանի ընթերցողի համար:

   Անցնելով առաջ, վերջապես հասա ամենասպասվածին՝ էսսեներ բաժնին, որը սպասվածի համաձայն, առավել հեշտ էր կարդացվում, և իհարկե, անչափ հետաքրքիր էր՝ հատկապես «Ինչու ետ եկա Հայաստան» էսսեն, որտեղ առանձնակի բնորոշումներով է խոսվում Հայաստանում ծնված, բայց հեռուներում գտնվող մարդկանց մասին, ովքեր երանությամբ են հիշում Հայաստանը, Երևանը:

    Հեղինակը հերոսի միջոցով ճիշտ բնութագրումներ և շեշտակի բնորոշումներ է տալիս Հայաստանից արտագաղթողներին:

    Իսկ էսսեի վերջում տրված է հաճելի և հետաքրքիր վերջաբան, որտեղ նկարագրվում է գալիք Հայաստանի մասին և ասվում է. «Աղջիկները գնալով անընդմեջ ավելի ու ավելի կսիրունանան, և այդպես անվերջ»…

    Կարծես ահա այսքանը: «Անաստված կինո թատրոն» գրքից մեծ բտպավորություն ստացա թե՛ լավ առումով, և թե՛ վատ: Իհարկե, խորապես շնորհակալություն Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանին, որի այս գիրքը ոչ բոլորի համար կարող է դյուրընթեռնելի լինել, քանի որ այն ունի իր մեջ խորը ասելիք՝ թե՛ կինոյի տեսքով, և թե՛ թատրոնի, հենց որով էլ խիստ տարբերվում է մերօրյա գրքերից:

    Հաճելի էր ինձ համար ճանաչել և ուսումնասիրել մերօրյա գրողներից մեկին, ով ինձ հնարավորություն տվեց կարդալ և քննադատել իր իսկ ստեղծածը:

    Հետո էլ կասեն, թե մեր օրերում լավ գրողները շատ քիչ են:

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի «Անաստված կինո թատրոն» գրքի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի հաղթողներին, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին:

«Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում»

Վերնագիրը հետաքրքրե՞ց, որոշեցիք բացել հոդվածն ու կարդա՞լ: Լավ, շնորհակալ եմ, չնայած ասեմ, որ վերնագիրը ես չեմ գրել, այլ Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանն է մի օր մտածել ու որոշել իր էսսեն այս վերնագրով կոչել: Չգիտեմ, էսսեն համաձայն էր այդ մտքին, թե չէ, այնուամենայնիվ, երևի չի էլ հարցրել: Թէ ինչո՞ւ է ընտրել հենց այդ վերնագիրը, այլ ոչ թե՝  «Մարդը ինչու չպիտի ապրի աշխարհում» կամ գուցե`  «Մարդը ապրում է հենց այս աշխարհում, որովհետև այդպես է պետք», չգիտեմ, երևի ամենալավ տարբերակն էլ ընտրել է նա: Բայց, ինչպե՞ս է ընտրել, գուցե, պառկել է քնելու, բայց աչքը չի կպել, սկսել է մտածել: Կամ թեյ խմելի՞ս, իսկ եթե թեյ չի՞ սիրում, ուրեմն, հաստատ, երթուղայինում՝ պիկ ժամին տուն գնալիս է եղել. չորս կողմից հրմշտոց,  շա՜տ անհարմար վիճակ, մյուս կողմից էլ` մեջքն է ցավել ու քաղցած է եղել, ու ճանապարհը շատ երկար է թվացել: Մտածել է՝ ինչո՞ւ այսքան մարդ ապրում աշխարհում, կամ առհասարակ ինչո՞ւ  է մարդը ապրում աշխարհում, չէ՞ որ աշխարհը փոքր է, կամ գուցե երթուղայի՞նը: Լավ, ինչևէ, անցնենք առաջ: Հոդվածը չեմ գրել՝  վերնագրի ծագումնաբանությունը բացահայտելու, առավել ևս, այն դեպքում, որ հեղինակը գուցե երթուղային չի էլ նստում, իր մեքենայով է նախընտրում շարժվել:

Ես շատ եմ սիրում կարդալ ու հատկապես այն գրքերը, որոնք իմ մտքերը խառնում են իրար՝ հանկարծակի սկսած անձրևի ժամանակ հրապարակի մեջտեղում կանգնած մարդկանց նման, ովքեր անձրևանոց չունեն: Ու «Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում» էսսեն հենց այդ շարքից էր: Վերնագիրը կարդալուց սկսեցի մտածել. երևի բոլորս ենք,  չէ՞, մեզ տվել այս հարցը` ինչո՞ւ ենք ապրում աշխարհում, ո՞րն է մեր ապրելու իմաստը, կամ արդյոք կա՞ իմաստ, ո՞րն է կյանքի նպատակը, մարդ էակի նպատակը: Աշխարհում այնքան շատ մարդ է ապրում, բայց երբեմն մարդկանց պակասից ենք մենք նեղվում` թանկ, հարազատ, կարևոր մարդկանց պակասից: Մի՞թե այդքան շատ մարդկանց մեջ չէինք կարող ունենալ  շատ թանկ մարդիկ: Իհարկե, չէինք կարող, քանի որ թանկ են կոչվում, որովհետև եզակի են, հատուկենտ, կորցնելու վախը կա:

Հեղինակն ասում է, որ մարդն ապրում է աշխարհում ստեղծագործական աշխատանք իրականացնելու, երջանիկ լինելու համար: Ասում է, որ ամեն մարդ հանճար է, կարծես հեղինակը զրուցում է քեզ հետ, պատմում իր տեսակետները, բայց մի րոպե, եթե զրուցում ենք՝ ես էլ խոսեմ: Ես կարծում եմ, որ ներկայիս իրականության մեջ, ոչ բոլոր մարդիկ են ապրում աշխարհում: Որոշներն ապրում են իրենց մտքերում, իրենց հորինած աշխարհում, անցյալում, ապագայում ամեն տեղ, բայց ոչ աշխարհում, այն աշխարհում, որն հենց այստեղ է ու հիմա: Շատ մարդիկ այնքան են խճճվել իրենց կենցաղային գործերում, որ աշխատանքն ու ընտանիքը, դասերը, հարաբերությունները կապել են իրար, պարանների նման, քարկապ գցել մի կերպ, իրենք էլ լվացքի նման կախվել այդ պարանից ու փորձում են հասցնել  ամեն ինչ: Ի՞նչ ապրելու մասին է խոսքը:

Ես կարծում եմ, որ մարդ ապրում է ապրելու համար` երջանիկ, ինքնաբավ, խաղաղ: Բայց ի՞նչ է երջանիկ ապրելը: Դա կողքից ասված  «Շատ երջանիկ ես երևում»-ը չէ, հաստատ: Դա խաղաղ մտքերդ են, մաքուր խիղճդ է, ծնողներիդ հպարտ հայացքն է, հայրենիքիդ համար արված որևէ քայլն է, ընկերոջդ  հաղթանակով ուրախանալն է, քամու հետ վազելն է, ավազին նկարելն ու արևածագին նայելն է, դա ՆՐԱ ձեռքը բռնելն է ու երազելն է…

Իրոք, երբեմն երազներում մենք ավելի լիարժեք ենք ապրում, լիիրավ, քան իրականում: Ինչո՞ւ, որովհետև երազներում  ամեն ինչ հասցնում ենք, ամեն ինչ կարող ենք. չկան այն սահմանները, որոնք մեզ սեղմում են իրականում:

Էսսեում ասվում է, որ մարդիկ ապրում են տարբեր խորհուրդներով, մի մասը տեսնում են, թե ինչպես է աշխարհը զարգանում և իրենք ևս մասնակցում են զարգացմանը, դրա մի մասն են կազմում: Բայց, արդյո՞ք դա այն զարգացումն է, որը պետք է մարդուն երջանիկ ապրելու համար, թե՞ դա արվում է` ասելու համար, թե` տեսեք–տեսեք, զարգանում ենք, առաջ են գնում: Լավ, գնում ենք առաջ, բայց արդյո՞ք դա օգնում է մարդուն ավելի երջանիկ դառնալու համար, թե նրան ավելի է սահմանափակում: Զարգացման ու տեխնոլոգիաների դարում մարդը զարգանում է, բայց դրան զուգահեռ ավելի հեռու է կանգնում իր նմաններից՝ մարդկանցից: Կարծես այս  դարում մարդուն մարդ պետք չէ, այլ սարք, տեխնիկա: Ժպտալու համար երկու ստեղ սեղմելը փաստորեն հերիք է: Մարդ իր հարազատների հետ կենդանի շփում գրեթե չունի: Մեր միջև միշտ կանգնած են հեռախոսներ, համակարգիչներ, պլանշետներ: Մենք չենք զգում դիմացինին, մենք տեսնում ենք միայն այն, ինչ նա ցույց է տալիս՝ ի՞նչ «սմայլ», որ նկարում է, այլ ոչ թե` ինչ նրա աչքերն են մեզ ասում: Մենք նույն քաղաքում ապրող մեր ընկերների հետ գրեթե ամեն օր շփվում են համացանցով, բայց եկեք անկեղծ լինենք. մենք այժմ ավելի հեռու ենք մեր հարազատներից, քան տասնյակ տարիներ առաջ: Ներկայիս դարում մարդուն պետք չեն մարդիկ. հերիք է սուրճ եփող սարքը, գրադարանավարուհի պետք չէ` էլեկտրոնային գիրք կա, վերջ, նստիր ու գիրք կարդա: Ու այսքանից հետո ասում ենք, որ մենք ապրում ենք ավելի լավ, քան մեր նախնիները, և մեզնից հետո եկող սերունդն ավելի լավ է ապրելու: Այդ ինչպե՞ս: Մենք ստեղծում ենք  նոր դեղամիջոցներ, նոր  գյուտեր են արվում, նոր բացահայտումներ: Թվում է, թե ավելի շատ մարդկանց կյանքեր կփրկվեն, բայց ցավոք, ստեղծում ենք  տարբեր ուտելիքներ, հյութեր, բուրգերներ` քիմիական չգիտեմ ինչ հավելումներով, որոնց դեմ մեր ստեղծած դեղերը ծիծաղելի են: Էլ չասեմ` օր օրի աղտոտվող օդի, ջրի, հատվող անտառների մասին ու դրանց կողքին  շատ սիրուն փակցված պաստառների «Մաքուր պահենք մեր քաղաքը», «Չծխե՛լ» ու այսպես շարունակ: Կարծես մարդիկ երկակի խաղ են խաղում: Ավելի լավ է մաքուր սնունդ արտադրել, չաղտոտել, որ այդքան շատ նոր  դեղահաբերի կարիք չի լինի:

Էսսեում ասվում է, որ մարդը և անկախ օղակ է, և կախյալ: Սա մեծ շանսեր է տալիս մարդուն և ազատ գործելու, և մխիթարվելու, եթե չկարողացավ: Ես կարծում եմ, որ մենք միայն կախյալ օղակ ենք  կախված բնությունից, հասարակությունից ու մեր քայլերում միայն այնքան ենք ազատ, որքան թույլ են տալիս վերոնշյալները, որ լինենք: Բնության մեջ թթվածինը չլինի` մենք չենք լինի: Միգուցե թթվածնային բարձիկներով ապրենք և մեզ ազատ զգանք, անկախ, բայց մի օր կվերջանա, չէ՞, բարձիկի թթվածինը, ու կրկին մենք կախյալ ենք: Մենք կախված ենք հասարակությունից, նույնիսկ, եթե ասենք, որ մենք հաշվի չենք նստում կարծիքների հետ, ընդունված նորմերի հետ, միևնույն է, միայն այն, որ մենք մասն ենք մարդկության, արդեն իսկ մեզ կապում է բոլորին: Դա նույնն է, որ կակտուսի փշերից մեկն ասի, որ ինքը անկախ է մյուս փշերից, բայց մյուս բոլոր փշերի հետ նույն բույսի մասն է, կախված է նրանից:

Բայց մի բանում ես համակարծիք եմ, որ  գնալով ավելի են շատանում ստեղծագործ մարդիկ: Կամ գուցե շատ էին: Ուղղակի հիմա ամեն ինչ ավելի հանրային է ու բոլորին հասանելի: Հիմա քչերն են իրենց նոր գաղափարներն օրագրերի մեջ պահում` նախընտրում են կիսվել, պատմել, տարածել, ինչ անենք, որ երբեմն դրանք անիմաստ  մտքեր են լինում, որ վաղուց ասվել էր, բայց կարևոր է, որ այժմ կա այդ համարձակությունը` կիսվելու ու պատմելու: Ու նույնիսկ, եթե  անիմաստ է, բացառում է այն տարբերակներից մեկը, որով կարելի է հասնել իմաստ ունեցողին, ուրեմն՝ լավ է:

Շատ երկարեց կարծես: Ավարտեմ էսսեում ինձ ամենագրաված մտքով. «Մարդն իր պատմության մեջ  դեռ երբեք չի հանդիպել մի իրադրության, որ չկարողանար հաղթահարել: Ուրեմն հավանական է` սա էլ կհաղթահարի ընթացքի մեջ»…

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի «Անաստված կինո թատրոն» գրքի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի հաղթողներին, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին:

 Անաստված կինո թատրոն

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի պատմվածքների և էսսեների «Անաստված կինո թատրոն» ժողովածուն ժամանակակից հայ արձակի՝ 2018 թվականի ձեռքբերումներից է:

Պատմվածքներում արծարծվում են կյանքային թեմաներ, մանկական պատկերներ, հիշողություններ: Հեղինակը լեզվաոճական հետաքրքիր ու հակասական կարծիքների առիթ տվող նորույթ է բերում. առօրյա-խոսակցական խոսքը գործածված է ոչ միայն ուղղակի, այլև անուղղակի՝ հեղինակային խոսքում: Եթե առաջին դեպքում խոսքի միջոցով կենդանանում է նկարագրվող միջավայրը, ապա երկրորդ դեպքում գործ ունենք գրողի ստեղծագործական նախասիրությունների հետ:

Կցանկանայի առավելապես անդրադառնալ էսսեներին, մասնավորապես՝ «Ինչու ետ եկա Հայաստան» և «Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում»: Այս էսսեները հեղինակի յուրօրինակ խոհափիլիսոփայական զրույցներն են՝ հագեցած ճշմարտության անդադրում որոնումների, մարդկային հոգու հակասությունների, մարդ-բնություն կապի խախտված ներդաշնակության, բնապաշտության, ազգասիրության ու հայրենասիրության գաղափարներով: Վերջիններս արտահայտվում են ո՛չ թե բարձրագոչ կոչերով ու վերաթռիչ ճառերով, այլ հայ մարդու, ականատեսի՝ սեփական մաշկի վրա զգացածի ազդեցությամբ: «Ինչու ետ եկա Հայաստան» ստեղծագործության մեջ հեղինակն ահազանգում է ուծացման, ազգային ինքնության կորստի մասին՝ նժդեհյան խոսքերով ասած, թե ինչպես են փոքր գետերն անհետանում ծովերի ու օվկիանոսների մեջ.

«Ու հումանիտար-հասարակական ասպարեզի բոլոր ծանոթներս, որոնք, օտարազգի լինելով, Արևմուտքում ապաստանել ու արմատավորվել էին՝ կարծես այդ ատաղձը կորցնեին: Դառնային հեղհեղուկ միջինստատիստիկական մասնագետ, հաճախ՝ ճանաչված, շատ լավ, բայց հո միայն ես էի զգում՝ որ տարրալուծվել է իրենց ինքնությունն ավելի մեծի՝ միջազգայինի, համաշխարհայինի մեջ… Նույնիսկ եթե հայրենասիրությունն ակնհայտ է: Ինչպես ինժեները՝ որ մի մեծ սուզանավ է սարքում՝ հազար հոգու հետ, ու նրա անունն ու գործը տարրալուծվում է սուզանավի մեջ: Իսկ այդ սուզանավը քեզ, քո ազգին պե՞տք է: Դու քո կամքո՞վ ես որոշել, որ այն պետք է սարքել»:

Տպավորիչ կերպով արտահայտված են օտարության մեջ գտնվող մարդու զգացողությունները, օտար հողում սեփական գոյությունն ապահովելու համար մղվող պայքարի անողոքությունը, հայրենիքից հեռու լինելու, ուրիշ տեղ ավելորդ լինելու գիտակցումը, հայրենակարոտությունը.

«Այն ամենում, ինչում Հայաստանում մասնագետ կլինեի՝ այնտեղ սիրող էի ինձ զգում… Եթե այստեղ գիտեի հաստատ, որ պետք եմ՝ այնտեղ գիտեի հաստատ, որ ավելորդ եմ, պիտի, եթե ուզեմ մնալ, ինձ տեղ բացեմ, հրհրելով»:

Հումորի նուրբ երանգով է ներկայացվում  ինքնուրույնությամբ,  սեփական վերադասությամբ իր գործն անելու բերկրանքը.

«Եվ չնայած մասնագիտությունը հարգում եմ՝ բայց ես փինաչի եմ: Ես սիրում եմ իմ ձեռքերով, իմ մատներով, իմ ուղեղով իմ գործն անել մինչև վերջ՝ ինչպես կոշկակարը՝ իր մի զույգ կոշիկն է գորովանքով կարում»:

Ստեղծագործության մեջ արտացոլվել է հայի անհատականություն լինելու գենետիկ հատկանիշը, սեփական հողում ինքն իր հետ լինելու գերադասումը ոսկյա հեռուներում բարձունքների հասնելու հեռանկարից.

«Ես ընտրում եմ աշխարհի գյուղում գեներալ լինելը, քան շարքային կամ նույնիսկ ցածրաստիճան սպա՝ աշխարհի մայրաքաղաքներում: Որովհետև էությամբս, ազգովին գեներալ եմ»:

Տեսնում ենք հեղինակի սուրբ հավատամքը՝ ես արարատապաշտ եմ, ծիրանապաշտ եմ, սևանապաշտ եմ: Այնուհետև յուրահատուկ իրոնիայով հնչեցվում է սեփական երկրի նկատմամբ յուրաքանչյուրիս պատասխանատու լինելու գիտակցման անհրաժեշտության մասին.

«Ես զիբիլապաշտ եմ: Մեր զիբիլի պես զիբիլ աշխարհում չկա: Եվ պետք չէ այն մաքրել. եղածն ի՞նչ է՝ միայն ցելոֆանն է երկրով մեկ թափառում, գետերի ափերի երկայնքով փառ կապում, իսկ ցելոֆանն անվնաս բան է և գեղեցկություն (հիշենք «Ամերիկյան գեղեցկություն» ֆիլմը), ու խեղճի օրերը հաշված են…»:

Հեղինակը յուրովի է մեկնաբանում կյանքում ամենակարևորի, արժեքավորի գաղափարը.

«Աշխարհում ամենաարժեքավոր բաները հատուկենտ բաներն են, իսկ փոքր ազգի ամեն մարդ ավելի հատուկենտ է՝ քան մեծինը»:

Ամենակարևորը մեր մի հատիկ Հայաստանն է, նրանում ապրող ամեն մի հայը, այս՝ իր բարդության մեջ պարզագույն ճշմարությունը հայրենյաց մասին հայտնի է հնագույն դարերից, և Սենեկայի խոսքերով ասած՝ հայրենիքը սիրում են ոչ թե նրա համար, որ մեծ է, այլ նրա, որ քոնն է:

«Ինչու է մարդն ապրում աշխարհում» ստեղծագործության մեջ կարմիր թելի պես անցնում է կյանքն ստեղծագործաբար ապրելու, շրջակա միջավայրի ճանաչման ու ինքնաճանաչման, բնապահպանության ու բնապաշտության գաղափարները:

Ո՞վ է մարդը. դեռևս Դելփյան տաճարի բարձունքից մարդուն էր ուղղված աստվածային խորհուրդը՝ Ծանյա՛ զքեզ (Ճանաչի՛ր ինքդ քեզ): Այս խորհուրդն ուղեկցել է մարդուն իր հազարամյակների պատմության ընթացքում և միշտ մնացել անբացատրելի: Յուրաքանչյուր մարդ աշխարհ է գալիս սեփական առաքելությամբ, որը և իրագործում է որոշակի բնագավառում կատարած ստեղծագործական աշխատանքով.

«Ի՞նչ է նշանակում ստեղծագործական: Գործունեություն, որը ստեղծում է նորը՝ որ մինչ այդ չկար, և այդ նորը լավն է»:

Ստեղծագործության մեջ հեղինակը ներկայացնում է երջանկության, մարդկության, մարդկային հոգու առեղծվածի մասին սեփական դիտարկումները: Նա փաստում է այն ճշմարտությունը, որ մարդ-բնություն մերօրյա պառակտվածությունն արհեստական է, որ մարդը բնության ծնունդն է, մասնիկը, շեշտում է ծնող-բնության նկատմամբ անողոք ու անխնա վերաբերմունքի պատճառները՝ դրանք վերացնելու անհրաժեշտության գիտակցմամբ.

«Մարդը մասնիկ է բնության մեծ օրգանի, գործիքի, և նա լավ բան անում է՝ բնության ինքնաճանաչողությունն ու ինքնազարգացումն ապահովելու համար: Իսկ վատ բան անում է՝ սխալմունքից, սխալ կարծիք ունենալուց, սխալ դաստիարակությունից կամ՝ դիտավորյալ, որպես գիտակցված հանցագործություն»:

Մարդն ստեղծվել է աստվածային բնույթով՝ բանականությամբ ու արարչագործությամբ, բայց հաճախ է մոռանում աստվածային շնորհների մասին կամ դրանք ի չարը գործադրում: Յուրաքանչյուր մարդու մեջ թաքնված է ստեղծագործ ոգին, բայց արդյո՞ք մարդն արթնացնում է նրան.

«Յուրաքանչյուր մարդ հանճար է: Բայց ոչ ամեն պահին: Բայց անպայման»:

Հեղինակը ճշմարտացիորեն խոսում է մարդկության այժմյան խելակորույս մրցավազքի և այդ ընթացքում կյանքի իմաստի արժևորման, ժամանակի փիլիսոփայության մասին. «Մենք բոլորս մրցում ենք հասնել մի բանի, բայց հասածը չգիտի, հասել է թե ոչ, իսկ չհասնողը չգիտի՝ գուցեև հասել է, ու տարիներ կամ դարեր հետո դա պարզ կդառնա»: Ապա փաստում է հայտնի ասածվածքը, որ հարկավոր է կյանքն ավելի սիրել, քան նրա իմաստը, կամ մարկեսյան տողերով ասած՝ մի տխրիր, որ դա անցավ, ժպտա, որ դա եղավ:

Շեշտվում է գոհունակությամբ ու ինքնաբավ ապրելու, կյանք-հրաշքը գիտակցելու գաղափարը. «Եվ եթե չհասար էլ՝ կարևոր չէ, գոհ եղիր, քանի որ մասնակից էիր այդպիսի մի խելակորույս հրաշք-վազքի»:

Երազային է թվում հեղինակի՝ գալիքի մասին տեսլականը.

«Իսկ հետո մարդը կհայտնագործի՝ ինչպես ճամփորդել անցյալում, կամ ինչպես այն միավորել ներկայի հետ, ու նոր շանս կտա ամեն անհետացածին՝ լինել, ստեղծագործաբար աշխատել»:

Բայց արդյոք սա երևակայության թռի՞չք է, թե՞ հնարավոր ապագա:

Գևորգ Տեր-Գաբրիելյանի պատմվածքների և էսսեների «Անաստված կինո թատրոն» ժողովածուն ցանկալի գիրք է ընթերցողների սեղանին՝ հասկանալու և ըմբռնելու արդի գրականության, ժամանակակից հայ արձակի սրտի զարկերը: