Քաղաքում, որտեղ
Մենք սիրում էինք ամեն ինչ հարգել
Սիրելու փոխարեն,
Ծաղիկներ չծաղկեցին,
Արևը մեզ սարքեց խանձահոտ,
Բայց չջերմացրեց,
Ու չջերմացան ոչ էլ էս քաղաքի պատերը մեր երգերից
Ու բեմից, որտեղ մենք բանաստեղծում ու փառաբանության տողեր էինք կարդում՝
Ամենքս մեր կուլ տված պաթոսը հետ տալով:

Էս քաղաքում, որտեղ մենք սիրում էինք հարգելը,
Հարգանքից շատ բան չծնվեց,
Մանավանդ՝ երեխաներ,
Ու ոչ էլ կարեկցանք ու հոգածություն,
Սիրահարվել էր պետք էս քաղաքին,
Քայլերի հետևից գնալ ու ճանաչել,
Արևի՝ մի կտուրից մյուսի վրա սահելը
Ու բակի երեխաների գլխին վայր ընկնելը նկատել,
Սիրահարվել էր պետք էս քաղաքին մի կարգին,
Որ ուզեիր՝ քոնը դառնա:

Էս քաղաքում մենք «հարգեցինք» սիրելու փոխարեն,
Ու գինին մեր ձեռքը կրակն ընկավ,
Ու կենացները սկսեցին կրկնվել ամենուր՝
Ամեն անգամ ավելի էժան ու հոգնած զգալով:
Մայրերի, կանանց, հողի ու նույնիսկ պահի կենացը մի բաժակով հարգեցինք
Ու դրեցինք ապակու տակ, պատից կախված, պատկերասրահում
Թանկ նմուշի պես
Տակն էլ գրեցինք. «Ձեռք չտալ»
Մինչև հաջորդ խմելը:

Էս քաղաքը, որին մենք նախընտրեցինք «հարգել»
Բեմերում, կենացներում ու թանգարանում,
Սերը մնաց նկուղներում՝
Ճամպրուկների մեջ,
Ու աղբը մնաց մայթեզրին թափված,
Գետնանցումները չդադարեցին միզահոտ լինել
Ու ընկած քարերը հին տեղը չվերադարձան
Պատկերասրահի կենացները սկսեցին ընկնել ու փշուր-փշուր լինել,
Քանի սեղանի շուրջ մենք կարծում էինք
Թե «հարգել» հենց միայն բառ էր:

Քաղաքում, որտեղ մենք հարգում էին սիրելու փոխարեն,
Գոնե մի թափառական կատվի չափ չզգացինք քաղաքի՝ մերը լինելը,
Եվ ահա, հարգանքից ջերմություն չծնվեց։

Պատահական հանդիպում 

Մի անգամ մետրոյում կողքս նստեց մի աղջիկ և միանգամից հարցրեց.

-Անունդ ի՞նչ է:

-Սիրան,- շփոթված պատասխանեցի,- իսկ քո՞նը:

-Գայանե,- վստահ պատասխանեց նա:

Եվ մենք ընկերացանք:

Հետո մի ուրիշ անգամ մենք նորից հանդիպեցինք մետրոյում, և նա խնդրեց իմ հեռախոսահամարը: Ես տվեցի իմը և, վերցնելով նրանը, խոստացա զանգահարել: Ես, ճիշտ է, խոստացա, բայց առաջինը չզանգեցի: Սակայն մի օր չանցած` նա զանգահարեց: Ես, մոտենալով լսափողին, կրկին լսեցի Գայանեի վստահ ձայնը.

-Բարև, ո՞նց ես:

-Լավ, իսկ դո՞ւ:

-Լավ եմ,- պատասխանեց նա,- ուզում եմ հանդիպենք:

-Լավ, բայց որտե՞ղ,- հարցրեցի ես:

-Արի՛ գնանք Հաղթանակի զբոսայգի:

-Լավ: Ժամը հինգին այնտեղ կլինես:

Այդ հանդիպումից հետո մենք սկսեցինք ավելի հաճախ հանդիպել, և Գայանեն դարձավ իմ ամենամոտ ընկերուհին:

Ես շատ եմ լսել, որ ասում են` պատահական հանդիպումներն այնքան էլ ճիշտ չեն, բայց իմ պատահական հանդիպման արդյունքում ես ունեմ շատ լավ ընկերուհի:

Սիրան Մանուկյան, 12 տարեկան

Ստի օգուտը

Ես, տանը նստած, խորասուզված կատարում էի հայոց պատմության գրավոր աշխատանքը: Ավելի շուտ` ոչ թե գրում էի, այլ ուսումնասիրում գրչիս ծագումը, թե որ ֆիրմայից է: Ֆիրմայի փոխարեն գրված էր «Made in China»: «Երեխանե՛ր, դասի վերջին հարցերին միայն ճշգրտորեն արտագրելուց հետո պատասխանե՛լ: Պատասխաններն առանց գրքից արտագրելու ներմուծե՛լ տետրի մեջ»,- գրված էր վարժության պահանջի մեջ: Հանկարծ հեռախոսս զնգաց: Այդ պահին, չգիտես ինչու, աչքիս առաջ հայտնվեց մեր դպրոցի ուսմասվարը և ասաց. «Անջատե՛ք ձեր բջջային հեռախոսները…»:

-Ալո:

-Բարև, Ռոլանդն ա,- լսվեց լսափողի միջից:

-Հա՜, բարև, ո՞նց ես:

-Լավ եմ: Հայոց պատմության տնայինը կասե՞ս:

-Թեմա 3, պարագրաֆ 2:

-Էս հինգ էջանո՞ցը,- թերթելով գրքի էջերը` հարցրեց Ռոլանդը:

-Հենց էդ ա, որ կա:

-Էս ուշ ժամին ո՞նց եմ սովորելու: Էն մյուս օրերին էլ հիվանդ էի, ուրիշներին էի զանգում, կա՛մ չէին վերցնում, կա՛մ էլ զբաղված էր ցույց տալիս,- բողոքեց Ռոլանդը:

-Քեզ անկեղծորեն հասկանում եմ,- վրա բերեցի ես:

-Դու էլ ես պատմությունը սովորո՞ւմ:

-Արդեն սովորել եմ, հիմա էլ դասի գրավորն եմ անում: Իսկական մատյան ողբերգության:

-Ես երևի կհասցնեմ սովորել, բայց գրավորը չեմ հասցնի: Վաղն էլ Հայոց պատմությունը հենց առաջին ժամն ա: Ոնց որ թարս լինի…

-Դե, քեզ հաջողություն ու բարի գիշեր,- կարճ կտրեցի ես:

-Քեզ էլ, բայց բարի գիշերն էնքան էլ բարի չի լինի ինձ համար:

Հաջորդ օրն ուսուցչուհին հարցրեց.

-Երեխանե՛ր, դասը սովորե՞լ եք:

-Այո՛:

-Գրավորներն արե՞լ եք:

-Այո՛:

-Վա՜յ, ես էլ բարկանալու ճառ էի պատրաստել:

Ուսուցչուհին բացեց մատյանը.

-Ո՞վ է ուզում պատասխանել:

Ես ու Ռոլանդը ձեռք բարձրացրեցինք:

-Երկուսդ էլ եկե՛ք,- հանկարծ ասաց ուսուցչուհին,- այսօր բացառություն կանեմ: Շատերը պետք է պատասխանեն:

Մենք մոտեցանք գրատախտակի մոտ և կանգնեցինք «կանգառում»:

-Ես ամենայն ուշադրությամբ լսում եմ ձեզ,- ասաց ուսուցչուհին:

Մեր դաս պատասխանելը մոտ քսան րոպե տևեց:

-Լավ, ապրե՛ք երկուսդ էլ: Ձեր տետրերը տվե՛ք, նայեմ ու գնահատեմ:

Ես իմ տետրը դեմ տվեցի:

-Ռոլա՛նդ, բա քո՞նն ուր է:

-Ես չեմ հասցրել գրել գրավորը:

-Ինչո՞ւ:

-Ես եմ մեղավոր,- մեջ մտա ես:

-Շա՞նթ, դո՞ւ ինչ կապ ունես:

Մի քիչ մտածելով` ասացի.

-Էդ իմ ու Ռոլանդի ներքին խոհանոցն է, բայց կասեմ: Ես Ռոլանդին սխալ դաս էի ասել: Հետո ես էլ իմացա, որ սխալ դաս եմ սովորել, զանգեցի նրան, ասացի, բայց շատ ուշ էր: Իմ պատճառով չի հասցրել գրել հանձնարարությունը:

Ուսուցչուհին կախարդուհու հայացքով մեզ նայեց ու պատասխանեց.

-Երկուսիդ էլ զիջում եմ: Շա՛նթ, մի բանը քեզնից չէր:

-Ի՞նչը:

-Դե, այն, որ ձեր երկուսիդ ներքին խոհանոցի գաղտնիքն ասացիր:

-Բա ընկերոջ համար արժեր, չէ՞:

Արժեր ընկերոջ համար ստել: Այնպես չէ՞:

Շանթ Հակոբյան, 13 տարեկան

Էլ ընկերներ չե՞նք

Ես, ճիշտն ասած, երբեք չեմ փորձել ինչ-որ ձևով ծանոթանալ մեկի հետ և ընկերություն անել: Եվ ասեմ, որ իմ ընկերների քանակն ուշ-ուշ է ավելանում: Իսկ ավելի շուտ-շուտ պակասում է: Եվ նույնիսկ չեմ հասկանում, թե ինչ պատճառով են նրանք պակասում: Ուղղակի հանկարծ նկատում եմ, որ ընկերներիցս ինչ-որ մեկը չի երևում, կամ զգում եմ, որ ինձնից հեռու է մնում, չի ուզում մտերմություն անել ինձ հետ:

Օրինակ` մի անգամ ես ծանոթացել էի մի տղայի հետ, և մենք ընկերացել էինք: Սակայն երբեմն ես նրա մեջ տարօրինակ բաներ էի նկատում: Մի անգամ ես նրան առաջարկեցի, որ այդ օրն իրար հետ գնանք կինո, բայց նա ասաց, որ չի կարող, քանի որ գնալու է գյուղ: Երկու օր հետո մենք տղաներով խոսում էինք, ու նա, իր հերթին, ասաց.

-Տղե՛րք, էն օրն ընկերոջս հետ գնացել էի կինո: Էնքա՜ն լավն էր:

Ես զարմացա ու, խորամանկության դիմելով, ասացի.

-Ե՞րբ էր որ:

-Էրեկ չէ, առաջին օրը,- հանգիստ պատասխանեց նա:

Հանկարծ նա հասկացավ, թե ինչ է ասել, շրջվեց ու վազեց: Ես այդպես էլ չհասկացա` նա վախի՞ց փախավ, թե՞ ամոթից, ու նույնիսկ չհասկացա, թե ուր վազեց: Այդ օրվանից նրան չեմ տեսել: Տեսնես` ո՞ւր գնաց կորավ: Երևի երբեմն լավ ընկերներ չեմ ընտրում:

Հայկ Սմբատյան, 14 տարեկան

 Իմ հին ընկերը

-Վայ, Մելանի՛կ, թո՛ղ մազերս, թե չէ` նենց քեզ կխփեմ… Ա՜խ, թո՛ղ, վա՜յ: Հեսա կլացեմ,- հաճախ այսպիսի կռիվների մեջ էինք ընկնում ես և մեր թաղի Մելանիկը:

Ես մոտավորապես չորս տարեկան էի, երբ երկուսով «կլաս» խաղալիս չէինք կարողանում ապացուցել, թե մեզանից ում հերթն էր խաղալու:

-Աղջի Մերի՛, հեսա կգնամ, մամայիդ կասեմ, որ քեզ լա՜վ ծեծի, եթե չթողնես առաջինը խաղամ,- այդ համառ աղջիկը փորձում էր իր կարճ խելքով ինձ շանտաժ անել:

-Ո՜ւֆ, ես էլ հետդ չեմ խաղալու կյանքում,- հայտարարում էի ես և արագ փախչում տուն:

Որոշ ժամանակ անց.

-Ալո, հա՛, Մե՛լ ջան, չէ՛, ես տանը մենակ եմ, դու արի՛ մեր տուն, որ պատմես, թե ոնց անցավ ժամադրությունդ…

Այդ պատերազմներից անցել է տասնմեկ տարի, և ահա այսպիսի պատասխան է ստանում Մելոն ինձ զանգելիս:

Ճիշտ է, ես հիմա շատ ընկերուհիներ ունեմ, որոնց շատ եմ սիրում, բայց Մելանիկը, միևնույն է, մնում է իմ ամենամտերիմը: Երևի նրանից է, որ նա ինձ լավ է հասկանում, կամ որ մեր ծնողներն էլ են մտերիմ… Բայց դա ինձ համար էական չէ:

Մեկ ամսից թանկագին ընկերուհիս մեկնում է երկրից մի քանի տարով: Եվ ես ինձ անընդհատ հարցնում եմ. «Ի՞նչ եմ անելու առանց Մելոյի»:

Մերի Սիմոնյան, 14 տարեկան

 Ես ու Մարիան

Իմ լավագույն ընկերուհին Մարիան է: Նա իմ դասարանից է: Մենք ծանոթացել ենք առաջին դասարանում: Մարիան ինձնից մի քանի ամսով փոքր է: Նրա մազերը ոսկեգույն են: Նա էլ, ինչպես և ես, ունի մեկ եղբայր և մեկ քույրիկ: Մարիան ծնվել է Երևանում, բայց հաճախ է լինում Գերմանիայում, քանի որ նրա հայրիկը հայ է, իսկ մայրիկը` գերմանուհի: Բայց նրանք ընտանիքում հայերեն են խոսում: Մարիան սիրում է ջութակ նվագել: Հաճախում է նաև մեծ թենիսի մարզումների: Գիտի ձի քշել: Ձին և՛ իմ, և՛ նրա սիրած կենդանին է: Նա, ինձ նման, չի սիրում բակ իջնել: Մենք երկուսս էլ սիրում ենք արշավների գնալ ու սարեր բարձրանալ:

Մի անգամ գնացել էի Մարիայենց տուն և գիշերը մնացել այնտեղ: Երբ առավոտյան արթնացանք, մյուսները դեռ քնած էին: Որոշեցինք պատրաստել մեր նախաճաշը: Ուզում էինք մրգային աղցան պատրաստել: Տեսանք, որ մածունը խոհանոցում չէ, և գնացինք պատշգամբից բերելու: Գնացինք, մածունը վերցրեցինք և ուզում էինք մտնել տուն, հանկարծ սկսեց մի շուն հաչալ: Մենք վախեցանք և վազելով տուն մտանք: Մեր գիշերանոցները երկար էին և ընկնում էին մեր ոտքերի տակ: Երբ մտանք տուն, երկուսս էլ սկսեցինք ծիծաղել: Եվ հիմա էլ, երբ հիշում ենք, մի լավ ծիծաղում ենք:

Երբեմն այնպես է լինում, որ ինչ-որ հարցի շուրջ ունենում ենք տարբեր կարծիքներ և դրա պատճառով վիճում ենք: Բայց քիչ անց նորից ընկերանում ենք: Չէ՞ որ մենք ընկերուհիներ ենք, և իմ կարծիքով` նորմալ է, երբ մարդիկ տարբեր կարծիքներ են ունենում: Քանի որ մենք լավ ընկերուհիներ ենք, միշտ էլ փորձում ենք միմյանց դժվար պահերին օգնել: Մի անգամ մեզ բուսաբանությունից տնային էին հանձնարարել: Պետք է պատասխանեինք հետևյալ հարցին` սունկը լույս սիրո՞ւմ է, թե՞ ոչ: Մարիան ասում էր, որ սիրում է, իսկ ես ասում էի, որ չի սիրում: Քիչ անց երկուսս էլ հիշեցինք, որ սունկն աճում է միայն հով տեղերում:

Աշնա Գրիգորյան, 11 տարեկան

 Հայտարարություն

Ես շատ-շատ ընկերներ ունեմ, բայց նրանց միջից ես չեմ կարող առանձնացնել մեկին, որին կարող եմ համարել իմ լավագույն ընկեր, և այդ պատճառով կասեմ, թե ինչպիսին նա կարող է լինել: Ըստ ինձ, մեր ընկերության մեջ ամենագլխավորը պետք է հավասարությունը լինի: Մենք երկուսս էլ սիրենք, կիսվենք և պաշտպանենք իրար: Բայց դե, իհարկե, պետք է մեկ-մեկ կռիվ էլ անել, հետաքրքրության համար: Կարևոր չէ, թե նա քանի տարեկան է, ինչ ճաշակ կամ ինչ նախասիրություններ ունի: Չնայած, կա մի բացառություն. նա պետք է «ռաբիզ» չլինի: Նա պետք է ազնիվ լինի ինձ հետ, ուրիշներին կարող է մեկ-մեկ խաբել: Լավ կլիներ, որ նա վախկոտ չլիներ, որովհետև ինձ հետ ինքը հաստատ լիքը պատմությունների մեջ կընկնի: Կուզենայի, որ նա նպատակասլաց լիներ և կարողանար երբեմն իրեն զրկել որոշ բաներից: Բնավորության մյուս գծերը կարևոր չեն, և պարտադիր չէ, որ ինքը շատ լավ մարդ լինի: Եթե կան այդպիսիք, թո՛ղ դիմեն:

Շողակաթ Մուրադյան, 14 տարեկան

 Մի վեճի պատմություն

Իմ լավագույն ընկերուհին մեր դասարանի Էլմիրան է: Նա ունի շագանակագույն երկար մազեր, գեղեցիկ աչքեր և սլացիկ հասակ: Էլմիրան շատ է սիրում հեռուստացույց դիտել: Նա նաև սիրում է նկարել, նրա քույրիկն էլ` ներկել: Այսպիսով, Էլմիրան նկարում է, իսկ քույրը ներկում է նրա նկարները:

Մենք հաճախ չենք կռվում, բայց մի անգամ կռվեցինք այն պատճառով, որ Էլմիրան լավ չի տեսնում: Մենք կողք-կողքի նստած էինք, և Էլմիրան արտագրում էր ինձնից: Քանի որ նա ինձ խանգարում էր, ես ջղայնացա և թեթև հրեցի նրան: Էլմիրայի մազերը փաթաթվեցին մյուս կողքին նստած աշակերտի կոճակին: Ես ներողություն խնդրեցի և բացատրեցի, թե ինչ է պետք գրել:

Մարիամ Հերգնյան, 9 տարեկան

Կռվարարը

Իմ ընկերոջ անունն է Արտյոմ: Մենք նրա հետ մի չորս-հինգ անգամ կռվել ենք: Նա շատ-շատ է կռվում ուրիշ տղաների հետ, մյուսների հետ մի երեսուն անգամ կռվել է: Բայց Արտյոմը նեղացկոտ չէ: Նա ուղղակի պատրաստ է պաշտպանել ինքն իրեն: Արտյոմը չունի մեկ ատամ: Ես կուզենայի իմանալ, թե ոնց է ընկել այդ ատամը:

Մուշեղ Ասոյան, 7 տարեկան

Ամենից հավատարիմը

Կատվիս անունը Գուչո է: Նա միակն է այս աշխարհում, ում մոտ ես կարող եմ գնալ օրվա որ ժամին ցանկանամ: Միայն նրան եմ վստահում: Գուչոս միգուցե գեղեցիկ չէ, սակայն քանի որ իմն է, իմ աչքին շատ գեղեցիկ է երևում: Նա այնքա՜ն ճերմակ ու փափուկ փոր ունի, իսկ մեջքին, պոչին ու գլխին շեկ-շեկ մեծ պուտեր են: Ես նրան աշխարհի չափ սիրում եմ:

Մի անգամ գյուղում բակում խաղալիս խաղընկերներս ինձ վիրավորեցին: Ես, շրխկացնելով մեր դարպասը, հեռացա: Գնացի, վերցրեցի Գուչոյիս, դրեցի ծնկներիս և լացելով սկսեցի պատմել, թե ինչ է եղել, իսկ հետո ասացի.

-Դու այս աշխարհում միակն ես, ով ինձ հասկանում է:

Եվ ես սկսեցի ավելի ուժեղ լացել: Մի արցունք ընկավ նրա վրա, Գուչոն վախեցավ և փախավ: Ես գնացի նրա հետևից, բռնեցի և ասացի.

-Կներե՛ս, մի՛ գնա, արի՛, էլ չեմ լացում:

Նա բարձրացավ ծնկներիս ու հարմարվեց, որպեսզի քնի: Ես, մի քանի րոպե նայելով նրան, հանգստացա: Լվացվեցի և գնացի խաղընկերներիս մոտ:

-Վա՜յ, էլի եկավ մեր ուռած փուչիկը,- ասաց մեկը:

Ես ժպիտով տվեցի նրան արժանի պատասխանը և ինձնից գոհ գնացի կատվիս մոտ: Նա դեռ քնած էր: Ես ուզում էի նրան կերակրել իր սիրած ուտելիքներով, սակայն չարթնացրեցի, որովհետև այնքա՜ն անուշ էր քնել: Ես շոյեցի Գուչոյիս և գնացի հեռուստացույց դիտելու:

Մարիամ Նալբանդյան, 10 տարեկան

 Լևոնը

Առաջին օրվանից էլ Լևոնն ինձ շատ դուր եկավ: Նա էլ է ինձ նման զվարթ և շատ է սիրում ծիծաղել: Լևոնի հետ միշտ ուրախ և ծիծաղելի պատմություններ են լինում: Առաջ, երբ նա մեր տուն էր զանգում, և մայրիկս էր վերցնում լսափողը, նա երբեք չէր բարևում և միանգամից ասում էր.

-Դավիթին կտա՞ք:

Մայրիկս էլ միշտ ծիծաղելով ասում էր.

-Բարև, Լևո՛ն:

Հետո Լևոնը երևի հասկացավ իր սխալը ու հիմա միշտ բարևում է:

Իսկ վերջերս էլ մի անգամ ես Լևոնի հեռախոսից զանգեցի մայրիկիս, քանի որ իմը տանն էի թողել: Մայրիկս միանգամից անջատեց հեռախոսը, և ինքը զանգեց, որ Լևոնի հեռախոսի գումարը չսպառվի: Լևոնը շատ զարմացավ և ասաց.

-Էս ինչ դաստիարակված ընտանիք եք:

Մի քանի օր առաջ ես իմացա, որ Լևոնը մեր դպրոցից գնում է: Ես շատ տխրեցի, բայց համոզված եմ, որ մենք էլի կհանդիպենք:

Դավիթ Սողոյան, 10 տարեկան

 Հինգ րոպեն հաստատ բավարար չէ

Իմ ամենամոտ ընկերուհին Սեդան է: Առաջ մենք միասին էինք անցկացնում գրեթե ողջ օրը: Սակայն այս վերջերս, քանի որ ես հաճախում եմ «Մանանա», ամբողջ օրվա մեջ նրան տեսնում եմ միայն մեկ ժամով: Այդ օրերին տուն հասնելուն պես անհամբեր սպասում եմ, թե երբ պետք է գա ինձ կանչի ու իջնենք դուրս, և այդպես ամեն անգամ: Քնարը գալիս է մեր տուն, մայրիկս էլ ասում է.

-Դեռ չեք հասցրե՞լ իրար նորությունները պատմել:

-Մա՛մ ջան, գիտես, որ չեմ հասցրել պատմել, թո՛ղ իջնեմ բակ, որ պատմեմ, հա՞,- ասում եմ ես:

-Է՜հ, էլ մի՛ սկսի:

-Լա՜վ, էլի, թողե՛ք իջնենք բակ,- խնդրում է ընկերուհիս:

-Չէ՛, չէ՛, վերջացրե՛ք:

-Դե, լավ, դե, լավ, մենակ հինգ րոպե,- փորձում ենք համոզել մենք:

-Գլուխս տարաք, իջե՛ք, իջե՛ք:

Մենք իջնում ենք դուրս ու հինգ րոպեի փոխարեն դուրսը մնում մեկ ժամ: Ախր, շատ բան ենք ունենում իրար պատմելու:

Գայանե Մարտիրոսյան, 12 տարեկան

Մխիթարություն

Ամալյային ես շատ եմ սիրում: Միայն նա գիտի իմ բոլոր գաղտնիքները: Երբ ինձ նեղացնում են, անմիջապես վազում եմ նրա մոտ: Օրինակ` մի օր ես մտա մեր դասարան և նկատեցի, որ բոլորն ինձ էին նայում: Աղջիկները, ինձ նայելով, իրար ականջի ինչ-որ բաներ էին փսփսում, իսկ տղաները ծաղրում էին ինձ: Ես զարմացած հարցրի.

-Երեխե՛ք, ի՞նչ ա եղել, վրաս ինչ-որ ծիծաղելու բան կա՞:

Մեր դասարանի երեխաները` թե՛ տղա, թե՛ աղջիկ, ծիծաղելով բղավեցին.

-Երեխե՛ք, հըլը սրա մազերը, նայե՛ք ինչ կարճ ա կտրել:

Դասից հետո ես շատ հուզված էի և գնացի մեր դիմացի դասարանը` Ամալյայի մոտ` համոզված լինելով, որ նա իմ պատմածը ոչ ոքի չի ասի:

Տաթևիկ Դավթյան, 11 տարեկան

Իսկական ընկերները

Իմ լավագույն ընկերը մեր դասարանի Վլադիմիրն է: Մի օր նա ինձ ծամոն տվեց: Ես անմիջապես հասկացա, որ նա իսկական ընկեր է:

Մի անգամ ես պապիկիս հետ իջա բակ` հեծանիվ քշելու: Ընկերս էլ էր բակում և փորձում էր քշել, բայց չէր կարողանում: Ես ու պապիկս սովորեցրեցինք նրան մեծ հեծանիվ քշել:

Մի անգամ ես գնացել էի ընկերոջս տուն: Մենք լոտո էինք խաղում այնտեղ: Ես նորից կուզենայի նրանց տուն գնալ, կամ էլ թո՛ղ նա գա մեր տուն:

Արամ Մնացականյան, 7 տարեկան

 Մեր ամենալավ օրը

Իմ լավագույն ընկերուհին Սելինան է: Նա սիրիահայ է և մի քիչ տարօրինակ է խոսում, բայց շատ լավն է և բարի: Ես նրա հետ ծանոթացա երկրորդ դասարանում: Նրա աչքերը շագանակագույն են, ինչպես իմը: Սելինան շատ ամաչկոտ է:

Մի օր ես գնացել էի նրանց տուն: Երբ մենք խաղում էինք, նրա եղբայրը` Ջորջիկը, մտավ ներս` տատիկի իր դիմակով: Սելինան նայեց նրան և վախից ընկավ անկողնու վրա: Այնպիսի տպավորություն էր, որ հեսա կմահանա: Ես վախից գնացի, որ նրա մայրիկին ասեմ: Եվ այդ պահին նա գոռաց.

-Ալի՛ս, կանգնի՛ր կոր… մի՛ երթա… սա պլան էր, որ քեզ վախեցնենք:

Նրա հետ անցկացրած այդ օրն իմ ամենալավ օրն էր:

Ալիսա Չախալյան, 10 տարեկան

 Ընկերները միմյանց պարտք չեն լինում

Ես ունեմ շատ ընկերներ, բայց Վահանն իմ ամենամտերիմ ընկերն է: Մենք ամեն օր դպրոցում իրար հետ խոսում ենք, իրար կողքի ենք նստում: Մենք շատ լավ ընկերներ ենք, ամեն օր իրար հետ «դուրսը գցած ենք», ինչ գաղտնիք լինում է, իրար պատմում ենք: Ամեն օր մեր տուն ենք գնում, համակարգիչ ենք խաղում, հետո գնում դրսում ենք խաղում:

Մի անգամ շատ հետաքրքիր դեպք պատահեց: Մենք բակում գնդակ էինք տշում, շունը վրա հասավ: Մենք վախեցանք և փախանք, գնդակն էլ մնաց շան մոտ: Իսկ շունը գզեց գնդակը: Երբ հետ եկանք, Վահանն ասաց.

-Գնդակը տո՛ւր, ես վաղը հետ կբերեմ:

-Լավ,- ասացի ես:

Նա հաջորդ օրը գնդակը բերեց: Պատռած տեղերը սոսինձով կպցրել էր: Վահանն ինձ մեկնեց գնդակը: Ես ասացի.

-Քեզ պարտք եմ:

Նա էլ ասաց.

-Պարտք չես:

Մի քանի օր հետո մենք նորից գնդակ էինք խաղում նույն տեղում, և նորից նույն շունը եկավ: Վահանը շատ ուժեղ ու բարձր տշեց գնդակը: Այն ընկավ նույն տեղը, որտեղ իմ գնդակը ծակվել էր: Շունն էլ վազեց գնդակի մոտ և սկսեց գզել այն: Երբ շունը հեռացավ, և մենք մոտեցանք գնդակին, ես ասացի.

-Տո՛ւր, ես վաղը կբերեմ, լա՞վ:

Ես հաջորդ օրվա փոխարեն մի քանի շաբաթ հետո գնդակը բերեցի և ասացի.

-Կներես, ախպե՛րս, չկարողացա սարքեմ:

-Բա որ ասում էի` պարտք չես:

Արին Չուլաքյան, 11 տարեկան

Կա՞ր ընկերություն… չգիտեմ

Երկու տարի մեր դասարանում ես մտերիմ էի մի աղջկա հետ, ով ուներ շատ փոփոխական բնավորություն:

-Բայց Լիլիթը լավ աղջիկ ա, չէ՞,- ասում էր նա:

Իսկ հաջորդ օրը.

-Վա՜յ, էս Լիլիթն ինչ վատ աղջիկ ա…

Դա ինձ դուր չէր գալիս: Սակայն այսպիսի «անակնկալ» չէի սպասում:

Ես երեք օր բացակայեցի և, չորրորդ օրը գալով դպրոց, տեսնում եմ` նա մտերմացել է ինձ համար ոչ այնքան հաճելի աղջիկների հետ, որոնց մասին առաջ ասում էր.

-Հեչ էլ լավը չեն, իրենց հետ մոտիկ երբեք չեմ լինի…

Ես այդ օրը հասկացա, որ ընկերուհուս լավ չէի ճանաչում, և միգուցե ընկերուհիներ չենք էլ եղել:

Մանե Արշակյան, 14 տարեկան

 2009 թ.

-Զը՜նգ,- լսվում է զարթուցիչի անտանելի ու նոր օրվա սկիզբը հայտարարող ձայնը:

Արթնանում ես, գնում դասի կամ աշխատանքի: Այնտեղ հոգնում ես, դժգոհում, ձանձրանում, վիճում, հիասթափվում կամ էլ ընկնում մտքերի գիրկը: Իհարկե, միշտ չէ այդպես: Լինում են օրեր, որ ամենը լավ է ստացվում, ու կենսուրախ ժպիտով hետ ես գալիս տուն: Նստում ես հաց ուտելու, քանի որ կեսօրին հազիվ հասցրեցիր մի բրդուճ բերանդ գցել: Այնուհետև, եթե չունես հավելյալ աշխատանք կամ դաս՝ տանն անելու, անցնում ես սիրելի զբաղմունքիդ: Ոմանք նախընտրում են ֆիլմ կամ սերիալ դիտել, ոմանք տաք վերմակով, թեյը՝ ձեռքին գիրք կարդալ, ոմանք էլ ստուգում են իրենց հեռախոսները ու հուսահատվում՝ չտեսնելով այնտեղ սիրելիի այդքան սպասված հաղորդագրությունը: Այնուհետև վերջիններս աննկատ ու կրկին ընկնում են նույն մտքերի գիրկը: Նրանք սովոր են: Սովոր են ապրել մտքերով ու երազներով, անվերջ սպասելով: Սովոր են մնալ սեփական հարմարավետության գոտում ու չփորձել անգամ փոխել ինչ-որ բան: Սիրում են միայն մտածել ու պատկերացնել, թե ամեն ինչ արդեն փոխված է, այլ է ու ավելի լավը:

Հետաքրքիր է՝ արդյոք նրանք չե՞ն հոգնում նույն, միօրինակ, պարբերաբար ու անվերջ կրկնվող ցիկլը ապրելուց: Մի՞թե չեն ուզի փոխել իրենց առօրյան, դարձնել ավելի հագեցած՝ հաճելի տարօրինակություններով ու անսպասելի իրավիճակներով:

Փոփոխությունների ժամանակն է: Ժամանակն է ոչ միայն հասկանալ ու գիտակցել, որ ժամանակդ քիչ է ու սահմանափակ, այլ նաև դրանից ելնելով՝ գնահատել այն ու զբաղվել նրանով, ինչը քեզ իրապես երջանկացնում է: Չէ՞ որ կյանքը կարճ է անվերջ բողոքելու, տխրելու ու մտահոգվելու համար:

Ժամանակն է չվախենալ սեփական ցանկություններից, երազանքներից, այլ դրանք վերածել նպատակների ու ամեն օր պուճուր-պուճուր քայլերով, երբեմն ընկնելով, բայց կրկին վեր կենալով առաջանալ, գնալ դեպի դրանց իրականացումը: Այդժամ դու կզգաս մի մեծ բավականություն ու սեր, կփոխես քեզ ու վերաբերմունքդ շրջակա աշխարհի հանդեպ: Երբ դադարես զուր բողոքել, ուղեղդ ժամանակ կունենա մտածելու խնդրի լուծման, այլ ոչ թե նոր բողոք հնարելու մասին:

ժամանակն է խենթությունների: Երկար մտածելու փոխարեն կարող ես անմիջապես, առանց վարանելու անել այն, ինչ ուզում ես և ճիշտ ես համարում: Ու դու կգզաս, որ փոխվել ես, որ էլ նախկինը չես: Դու փոխել ես քեզ ու հետևաբար, փոխել ես ողջ աշխարհը:

Արձագանքում եմ Նելլի Բրագինայի «Նրանք մենք ենք…» հոդվածին

Երբեք էլ դեմ չեմ եղել ներառական կրթությանը. այն լիովին հրատապ եմ համարում, ճիշտ ու մարդասիրական արարք։ Հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ հաճախ բախվում են բազմապիսի խոչընդոտների թե՛ շրջապատում, թե՛ համայնքում։ Ներառական կայուն զարգացած համայնք կառուցելու համար նախ և առաջ խստորեն ու աչալրջորեն պետք է վերաբերվել ներառական կրթության անխախտ իրագործմանը համայնքում։ Անհրաժեշտ է դպրոցներում, ցանկալի է նաև մանկապարտեզներում ներգրավել համապատասխան մասնագետների, որոնք լրջորեն կվերաբերվեն խնդրի լուծմանը։ Օգտվելով ստեղծված առիթից՝ ուզում եմ հանրայնորեն բարձրացնել ներառական խմբակների բացումը բոլոր դպրոցներում պարտադիaր դարձնելու մասին ծառացած հիմնախնդիրը՝ նպատակ դարձնելով ապահովել հավասար հնարավորություններ բոլոր երեխաների համար՝ ներառյալ հաշմանդամություն ունեցող և խոցելի անձանց, ինտեգրել բոլոր նրանց, ովքեր ունեն ընկերական շրջապատի, սիրո, ուշադրության ու խրախուսանքի կարիք։
Յուրաքանչյուր համայնք, այդ թվում նաև իմ համայնքը, պետք է նպաստի նման երեխաների կրթության որակի բարձրացմանն ու կոտրի այն կարծրատիպը, ըստ որի՝ այդ երեխաների իրավունքներն ու արարքները սահմանափակ են։ Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է բեռի պես բերել դպրոց ու հետ տանել, կոպիտ ասած՝ ձևական, սահմանված օրենքից ելնելով։

Ասածիս հավելեմ, որ համայնքում կազմակերպությունների կողմից օժանդակվող խմբակների ստեղծումը դեռ չի նշանակում, թե այն միայն ու միայն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար է, իսկ եթե կան երեխաներ, որոնք ընտանեկան վեճերի պատճառով գտնվում են սթրեսի մեջ, մեկուսացած են ու լռակյա՞ց։ Ըստ իս՝ օգնությունը պետք է դարձնել համընդհանուր։
Ամեն երեխա ունի յուրահատուկ մոտեցման կարիք, անկախ նրանից՝ աուտիկ է, թե դաուն։ Ուժ ու ոգի, խրախուսանք ու սեր տալով դրա կարիքը զգացողներին՝ միանգամայն կարող ենք ոգի, ինչու չէ նաև կենդանություն տալ ներառական համայնքի կազմակերպանն ու իրագործմանը: