Լուսանկարը` Միլենա Մովսիսյանի

Եթե զբոսնեք Թիֆլիսի փողոցներով, անկասկած կհանդիպեք գոնե մեկ հայի: Պահպանելով մեր ազգի ինքնությունն ու դիմանկարը՝ թիֆլիսահայերը ամեն քայլափոխի կգտնեն ձեզ՝ իրենց հայրենակիցներին, ու անպայման կառաջարկեն իրենց օգնությունը ցանկացած հարցում:

Հայերն այստեղ բնակություն հաստատել են դեռևս 3-րդ դարում, երբ Հայաստանը բաժանված էր Սասանյան Իրանի և Բյուզանդիայի միջև, և նրանք, փախչելով ծանր պայմաններից, ստիպված էին հեռանալ հայրենի երկրից:

Նույնիսկ 19-րդ դարի սկզբներին Թիֆլիսի բնակչության մեծամասնությունը հայեր էին, ովքեր հիմնականում կենտրոնացած էին Հավլաբար թաղամասում: Ասվածի մասին վկայում է թաղամասի ծայրին գտնվող Խոջիվանք դամբարանը, որն ի սկզբանե պատկանել է Բեհմության ընտանիքին: Հետագայում այստեղ թաղվում են նաև հայ հասարակական գործիչներ:

Լուսանկարը` Միլենա Մովսիսյանի

1921 թ.-ից Թիֆլիսի իշխանությունը, տեսնելով, որ մեծ ազգային և մշակութային ժառանգություն է դառնում այս վայրը, արգելում է հուղարկավորությունները: Եթե դուք այստեղ լինեիք 1931թ.-ին, սարսափելի տեսարանի ականատես կլինեիք. Լավրետի Բերիայի հրամանով քանդում էին գերեզմանները, հանում մասունքները, իսկ քարերն օգտագործում շինարարության մեջ: Հայ համայնքի շարունակական բողոքի ցույցերը կասեցնում են այդ ամենը: Բայց ավերումների երկրորդ փուլը սկսվում է 1935թ.-ին, երբ վրացիները պատրաստվում էին իրենց մայր եկեղեցին կառուցել: Վերցնում են Խոջիվանքի տարածքի զգալի մասը, և անտեսելով հայ համայնքի բողոքները՝ հենց մասունքների վրա գցում եկեղեցու հիմքերը: Նշեմ, որ վրացիների մայր եկեղեցին՝ Ծմինդա Սամեբան (Սուրբ Երրորդություն), ունի 5000 քառակուսի մետր մակերես, կարող է տեղավորել 15.000 մարդ, գմբեթը ոսկեջրած է, իսկ բարձրությունը (3-րդ հարկի) հատակից 101 մետր է, ինչի շնորհիվ երևում է Թիֆլիսի ամեն անկյունից:

Այսօր Խոջիվանքը բարվոք վիճակում է գտնվում, տարածքի բարեկարգմանը հետևում են Թիֆլիսի քաղաքապետարանը, հայ համայնքը և երկու միջազգային կազմակերպություն:

Հայերն ունեցել են 40 հայկական դպրոց, որոնցից այժմ երկուսն են գործում՝ մեկը հայկական, մյուսը՝ կիսահայկական:

Լուսանկարը` Միլենա Մովսիսյանի

Հայերը Թիֆլիսում կառուցել են տասնյակ հայկական եկեղեցիներ, որոնք ժամանակի ընթացքում կա՛մ խոնարհվել են, կա՛մ հիմա չեն գործում, կա՛մ վրացականացվել են: Հիսուն եկեղեցիներից գործում են միայն երկուսը՝ Ս. Գևորգը և Նոր Էջմիածինը:

Ս. Գևորգ եկեղեցին, որ գործում է Թիֆլիսի օրենքներով, բայց ենթարկվում Ամենայն հայոց կաթողիկոսին, կառուցվել է 12-13-րդ դարերում, նույն տարածքում հայտաբերված 7-րդ դարի հայկական մատուռի ավերակների վրա: Եկեղեցու բակում կտեսնեք հայ գեներալների, ինչպես նաև Սայաթ-Նովայի գերեզմանը: Նրա հայրն այստեղ մոմավաճառ է եղել, և հայ աշուղն իր հոգևոր գործունեությունը հենց այս եկեղեցում է սկսել:

1805 թ.-ին հայ համայնքը ի նշան միասնականության և համախմբան, կառուցում է ևս մեկ եկեղեցի, որն ի պատիվ Ս. Էջմիածնի՝ անվանում են Նոր Էջմիածին՝ ցույց տալու կապը Հայաստանի հետ:

Ինը եկեղեցիներ էլ համարվում են վիճարկելի (պարզում են՝ հայկական են, թե վրացական), որոնցից մեկը Սուրբ Աստվածածինն է: Դատական գործը հօգուտ հայերի է լուծվում, քանի որ եկեղեցու պատերին առկա են հայկական քանդականախշեր, իսկ հետնամասում հայ ընտանիք կա թաղված:

Երբ կզբոսնեք հայկական Հավլաբար թաղամասում, խանութների և շենքերի պատերի ներքևի մասում կնկատեք հայատառ արձանագրություններ: Խոջիվանքում հայ հայտնիների գերեզմաններին ծաղիկներ խոնարհելուց հետո անպայման մոմ վառեք հայկական գործող երկու եկեղեցիներում, դրանք բարձրահարկ չեն և շքեղ տեսք էլ չունեն, բայց այդտեղ հայի շունչն ու ոգին կա։

Ամեն բան սկսվեց հուլիսի 7-ին, երբ Գավառի քաղաքացիական երիտասարդական կենտրոնի 4 ակտիվ շահառուներով մեկնեցինք Շիրակի մարզ՝ ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի կողմից կազմակերպված հնգօրյա ուսումնական վրանային ճամբարին մասնակցելու։ Երկար ու հոգնեցուցիչ զառիթափ ճանապարհներ անցնելուց հետո կեսօրն անց կայանեցինք Մարմաշեն վանքային համալիրի մոտակա տարածքում։ Վանքից աջ հրաշագեղ տեսարան էր բացվում դեպի Ախուրյան գետը, որը օրվա տարբեր ժամերին հիացնում էր ճամբարականներին իր անկանխատեսելի գունային փոփոխություններով։

Առաջին օրն ամպամած էր, ու մեր կանխատեսումների համաձայն՝ շուտով անձրևելու էր։ Ներկա-բացակա, մի քանի նախապատրաստական աշխատանքներ, ու սկսվեց հորդ անձրևը։ Բոլորս շտապեցինք մեծ վրան, որտեղ սովորաբար ճաշում էինք և դասընթացներն էին անցկացվում։ Փոքր վրաններն արդեն խփված էին, չնայած անհրաժեշտություն առաջացավ մի քանիսն էլ ավելացնել։ Մինչ կզրուցեինք միմյանց հետ, կընթրեինք, անձրևը դադարեց, մենք էլ նախ ծանոթացանք տեղանքին, ապա սկսեցինք վրանների «խփման» աշխատանքները։ Դեռ նոր էինք սկսել գործը, երբ էլի անձրև սկսվեց… Առաջին օրը թրջվեցինք, նույնիսկ գիշերը՝ խարույկի շուրջ նստած, ինքնաեռից տաք թեյ խմեցինք ու համտեսեցինք կրակի վրա եփված կարտոֆիլը, որին, պարզվեց, որոշ վայրերում պլեճ են կոչում, այլ վայրերում՝ ծիպուլ։ Մի խոսքով, միջավայրն ու մարդիկ այնքան ջերմ էին, որ ցուրտը մեզ չէր վախեցնում։
Երկրորդ օրն արթնացանք վաղ առավոտյան (այդպես էր նաև մյուս օրերին), նախաճաշից հետո սկսվեցին դասընթացները։ Եղանակը դեռ շարունակում էր իր չարաճճիությունները ու վախեցնում մեզ կարճատև անձրևներով։ Դասընթացների հիմնական թեման տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատանքի վերահսկումն էր և թափանցիկության ապահովումը։ Սեմինարներից հետո ճամբարականները պարտավորվում էին կիսվել իրենց ստացած գիտելիքներով ֆեյսբուքում՝ #ՃամբարՏԻՄ հեշթեգով։ Ի դեպ, վրանային ճամբարում էլեկտրականությունն ապահովում էր Խաչիկը, որը, չնայած լուսանկարիչ էր, բայց ճամբարի ընթացքում «լույսի մարդ» պատվանունն էր ստացել։ Ծանրաբեռնված գրաֆիկով դասերից ազատվում էինք միայն երեկոյան մոտ, իսկ այդ ժամանակ խմբային խաղերով, զբոսանքով, երգով ու ասմունքով լցնում էինք մնացած ազատ ժամանակը։
Երրորդ օրն արդեն կիզիչ արև էր՝ անհամատեղելի նախորդ օրվա անձրևոտ եղանակի հետ։ Դասընթացները շուտով սկսվեցին ու բավականին արագ անցան, քանի որ մեկ օրվա ընթացքում 4 խոսնակ ելույթ ունեցան, ու մոտեցումները տարբեր էին։ Անտանելի շոգի պատճառով նոր տեղեկություններ ստացանք բաց երկնքի տակ, ծառերի շվաքում։ Երեկոյան խմբով այցելեցինք Մարմաշենի վանք, լուսանկարվեցինք, ապա խաղեր կազմակերպեցինք ու զրուցելով միմյանց հետ՝ շատերս ընդհանուր բաներ գտանք։
Չորրորդ օրն ինձ համար սկսվեց յուրահատուկ տրամադրությամբ, որովհետև վրանում արևի շողերից արթնացա ավելի շուտ, քան ինձ կարթնացներ զարթուցիչս։ Դա չլսված բան է ինձ նման քնկոտի համար։ Ընկերներիս առավոտյան ծիծաղկոտ զրույցներից պարզվեց, որ երեկ գիշեր իմ քնկոտության պատճառով ինչ-որ արկածներ եմ բաց թողել։
Գիշերը հանկարծ աղջիկները վրանից գոռում են, թե՝ ա՜րջը, ա՜րջը։ Բոլորը խուճապահար հավաքվում են ու հայտնաբերում «արջին»։ Ահա թե ինչ էր պատահել. Նարեկը (որին նաև Ստյոպ էին ասում), գիշերը որոշում է քնապարկը վերցնել ու վրանից տեղափոխվել բաց երկնքի տակ գիշերելու՝ առանց որևէ մեկին զգուշացնելու։ Աղջիկները լսելով վերջինիս խռմփոցը, նմանեցնում են արջի մրթմրթոցի ու սկսում են աղմկել։

Չորրորդ օրը սեմինարն ամբողջությամբ նվիրված էր ՏԻՄ համակարգում տեղեկատվության ազատությանը։
Հաջորդ օրը լուսացավ սպասվածից շուտ, քնաթաթախ բացեցի վրանիս դռնակը և դուրս նայեցի։ «Ի՜նչ հրաշալի է վրանում ապրելը։ Դժվար է գետնին քնելը, բայց որքա՜ն զարմանալի զգացողություն է աչքերդ բացելուն պես բնություն տեսնել, արթնանալ ծղրիդների ձայներից ու քնել ծառերի սոսափի տակ»։ Մեր ճամբարում կարելի էր հանդիպել ամենաանհավանական երևույթների, օրինակ՝ տղաներից մեկի գլխում փայլատակած մտքի հետևանքով վոլեյբոլի մեր պարանը վերածվեց կախաղանի, իսկ հինգերորդ օրվա գիշերը խնջույքից, պարերից ու երգերից հետո մինչև ժամը 3-ը անցկացրինք աստղազարդ երկնքի տակ՝ հոգեբանական թեստեր, զրույցներ ու խորհրդատվություններ անցնելով խմբի հոգեբան Նվարդինեի հետ։ Վեցերորդ օրվա առավոտյան յուրաքանչյուր մարզի ներկայացուցիչները ներկայացրին իրենց մոնիթորինգի ծրագրերը, վրանները հանձնեցին հաջորդ ճամբարականներին ու մեկնեցին տուն։
Ճամբարից մեզ մնացին նոր գիտելիքներ, հետաքրքիր գաղափարներ, անմոռաց հիշողություններ ու ամենակարևորը՝ նոր ընկերներ:

Մայիսի 31

Սյունիքի մարզպետարանը լի էր օլիմպիականներով: Տեղի էր ունենում դիպլոմների հանձնման պատվավոր արարողությունը: Բոլորը ուրախ էին և յուրաքանչյուրը սրտի թրթիռով սպասում էր, թե երբ կհնչի իր անունը: Ուրախությունը կրկնապատկվեց, երբ հանդիպման ավարտին հայտարարեցին. «Սիրելի՛ օլիմպիականներ, հուլիս ամսին տեղի կունենա երկօրյա այց դեպի Արցախ»:

Հուլիսի 12

Զբոսնում էի չքնաղ դրախտավայր Կապանում, երբ հեռախոսիս զանգ եկավ: Զանգը մարզպետարանից էր: Հայտնեցին, որ դեպի Արցախ այցը տեղի կունենա հուլիսի 17-18-ին: Շատ ուրախացա և հաջորդ օրը հայտնեցի, որ անպայման ներկա կլինեմ:

Հուլիսի 17

Առավոտյան ժամը վեցն էր: Այս անգամ մարզպետարանի բակն էր լի օլիմպիականներով:
Ճանապարհ ընկանք: Մեր առաջին հանգրվանը եղավ Գորիսի Խնձորեսկ գյուղը: Խնձորեսկ` քարանձավային դղյակ և ճոճվող կամուրջ: Բոլորս անցանք ծայրեծայր ձգվող կամրջի վրայով, որից բացվում է հիանալի տեսարան դեպի ձորը, որտեղ գտնվում է ուշադրության արժանի ևս մի վայր` Սբ. Թադևոս եկեղեցին, որի բակում թաղված է Մխիթար Սպարապետը:
Ճանապարհը շարունակեցինք: Հասանք Ստեփանակերտ, հանգստացանք, ճաշեցինք և ուղևորվեցինք դեպի դարեր շարունակ կարևորագույն կրոնական կենտրոն եղած Գանձասար: Գանձասարի Մայր տաճարը կառուցվել է XIII դարում Հասան-Ջալալ իշխանի կողմից: Տպավորությունները Գանձասարի վանական համալիրից հրաշալի էին:

Հուլիսի 18

Հարուստ տեղեկություններով լի օր: Շրջեցինք Ստեփանակերտի պատկերասրահում, հիացանք Արցախի նկարիչների ստեղծագործություններով, եղանք Արցախի պետական պատմաերկրագիտական թանգարանում, ինչպես նաև Զոհված ազատամարտիկների թանգարանում: Այնուհետև ուղևորվեցինք Շուշի (Գանձասարից հետո Արցախի երկրորդ կարևորագույն հոգևոր կենտրոն), որտեղ Սուրբ Ամենափրկիչ (Ղազանչեցոց) եկեղեցում մոմավառություն կատարեցինք Սյունիքի մարզպետի հետ: Զրուցեցինք մարզպետի հետ, նա շնորհակալություն հայտնեց մեր աշխատանքների համար (օլիմպիական ցուցանիշներով Սյունիքի մարզը զբաղեցրեց պատվավոր II տեղը մայրաքաղաք Երևանից հետո), իսկ մենք շնորհակալություն հայտնեցինք մարզպետին և մարզպետարանի Կրթության, սպորտի և մշակույթի բաժնի աշխատակիցներին մեզ նման հնարավորություն ընձեռելու համար:
Տուն վերադարձանք լի անջնջելի տպավորություններով և անսահման ուրախությամբ:
Այդպիսի հաղթական ուղևորությունները շարունակվելու են:

Մի օր ես ծանոթացա Թամարայի հետ, ով վետերան-թղթակից է 17.am-ում։ Մի սիրուն, սովորական օր նրա ֆեյսբուքյան էջում տեսա լուսանկար վերնագրված՝ #Երևան #ջան, և այդպիսի մի քանի նկարներ ևս։ Հետո հասկացա, որ ես շատ եմ ոգևորվել, և ինձ գերում է համայնքի լուսաբանումը՝ թեկուզ բջջային հեռախոսի տեսախցիկով։ Եվ սկսեցի սիրուն բաները տեսնել ու նկարել ու ցույց տալ օգտատերերին, իհարկե, այս գաղափարի հեղինակի կարծիքը իմանալուց հետո (հեղինակային իրավունք եմ պահպանում)։ Արձագանքները ինձ ավելի էին ոգևորում, դե, պատկերացրեք, թե ինչ արձագանքներ էին։ Հաճախ այն, ինչը ես սիրուն էի անվանում, մտերիմներիս կողմից չէր դիտվում որպես սիրուն երևույթ, բայց ես, ինչպես ասում են, «անմահացնում էի» այդ պահերը։ Ահա, դրանք հանձնում եմ ձեզ։

Նկարներ անելը շատ հետաքրքիր է, որովհետև շփվում ես նկարվողի կամ առարկայի հետ, հետո ընտրում ես ամենալավը, տարածում ես ու լցնում քո սեփական օրը դրական լիցքերով։

Որոշ ժամանակ անց սկսվեց մեր հարևան գյուղի՝ #Արագածավանի #ջան-լուսանկարների տարածումը, հետո Կոտայքի մարզի #Լեռնանիստ #ջան-ը։ Եվ հիմա ուզում եմ, որ ընթերցողները սկսեն իրենց #ջաները, իրենց համայնքի թաքնված, սիրուն, եզակի ու տարօրինակ կողմերի բացահայտումը։

Սպասում եմ նոր, թարմ, սիրով արված ջաների շքերթի։

Երբ դու ապրում ես Ջերմուկում, ու երբ գալիս են ամառային արձակուրդները, ամենահարմար վայրը, ուր կարող ես գնալ, ճամբարն է, իմ դեպքում Ready to access oportunities regional camp 2018-ն էր: Հուլիսի 10-14-ը ես գտնվում էի Սևանում, որտեղ անցկացրի հիանալի ժամանակ, ձեռք բերեցի նոր ընկերներ ու գիտելիքներ: Գիտե՞ք, երևի էդպիսի բովանդակալից ու ինֆորմացիոն չորս օր վերջին անգամ ունեցել էի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի՝ 17.am-ի կազմակերպած մեդիա-ճամբարի ընթացքում: Այնքան շատ են տպավորությունները, որ որոշեցի գրել ճամբարի մասին ու կիսվել դրանցով:

Ամեն ինչ սկսվեց այն ժամանակ, երբ ես նստեցի դեպի Սևան գնացող ճամբարականներով լի միկրոավտոբուսը, որտեղ ինձ միանգամից ընդունեցին այնպես, ինչպես հարազատին կընդունեին: Մենք հենց առաջին վայրկյաններից ցանկանում էինք իմանալ միմյանց մասին ամեն ինչ, դառնալ ընկերներ ու երբեք չբաժանվել: Երբ հասանք ճամբար ու ծանոթացանք մյուս մասնակիցների հետ, մեր ոգևորությունը ավելի մեծացավ: Երբ ամեն ոք իրեն էր ներկայացնում ու իր գործունեությունը իր համայնքում, բոլորս հասկանում էինք, որ հայտնվել ենք ստեղծագործ, խելացի ու էներգիայով լի մարդկանց շրջապատում:

Գիտե՞ք` ամենից շատ նաև տպավորվել է այն պահը, երբ եկել էր ճաշի ժամը, և բոլորս սպասում էինք, ինչպես շատ ճամբարներում է լինում, ոչ համեղ ճաշի, ու հանկարծ միանգամից անակնկալի եկանք այդ համեղ ու հրապուրող ուտելիքից, որին արդեն ճամբարի մյուս օրերի ընթացքում անհամբեր սպասում էինք: Մեր ճամբարի անմնացորդ մաս էին կազմել նաև Պատրիկը ու մեր պահապան շունը` Էտոն:

Պատրիկը Բելգիայից է, ու եկել է հայկական ճամբար որպես կամավոր: Մենք միասին գնացինք Սևան լողալու, հետո նայեցինք Բելգիա-Ֆրանսիա ֆուտբոլային խաղը: Պատրիկը մեզ համար էքսկուրսիա կազմակերպեց դեպի «Կիլիկիա» նավը, որի մասին պատմեց և տեղեկացրեց, որ այն ճանապարհորդել է գրեթե ամբողջ աշխարհով և հիմա սպասում է վերանորոգման, որի հետ կապված խնդիրներ կան:

Դե, իսկ Էտոն մեր բոլորի ուշադրության կենտրոնում էր հենց առաջին վայրկյաններից: Այնպիսի բարի ու նվիրված կենդանի էր, որ նրան սկսեցին սիրել ու շոյել նույնիսկ ճամբարականներիցս նրանք, ովքեր վախենում են շներից: Չմոռանամ պատմել նաև մեր դասընթացավարների` Շուշաննա Աբովյանի, Սոնա Նահապետյանի, Խաչատուր Մարգարյանի և Սոնա Գրիգորյանի մասին, որոնք ոչ միայն մեզ տվեցին գիտելիքներ ամերիկյան համալսարանների, էլ.նամակների, ինքնակենսագրականների ու հարցազրույցների, հրապարակախոսության ու ազատ խոսքի, առաջնորդության ու գենդերային հավասարության ու այլ թեմաների մասին, այլ դարձան մեր լավ ընկերները, տվեցին մեզ դրական լիցքեր ու մոտիվացրին: Մենք նաև ավելի մանրամասն տեղեկացանք Flex ծրագրից, որից հետո մեզնից շատերը ոգևորված ցանկացան դառնալ նրա մի մասը ու փորձել իրենց գիտելիքները ու բախտը:

Հիշում եմ նաև խաղերը, հանգստյան ժամերը, որոնց ժամանակ մենք հաստատ էլի ինչ-որ ծիծաղաշարժ բաներ էինք մտածում ու անում: Իսկ տաղանդի երեկոյի մասին էլ չխոսեմ, ինչքան տաղանդավոր էին իմ հարևանները, մեկը մյուսից ավելի լավը, ու ոչ ոք ոչ մեկին չէր զիջում իր հմտություններով, որոնք ավելի էին կատարելագործվել ճամբարի ընթացքում: Չմոռանամ գրել նաև նամակների մասին, որոնք մենք գրում էինք մեր ընկերներին, իսկ վերջում ընթերցելիս հուզվում ու համոզվում, որ նրանց երբեք չենք մոռանա ու միշտ կապի մեջ կլինենք:

Հիշում եմ վերջին օրը Սևանի ափին: Բոլորս տխուր էինք, բայց բոլորիս դեմքին ժպիտ կար: Սևանն էլ էր ալեկոծվել ու միացել մեզ: Մենք տխուր էինք, որ վերջացան ճամբարի օրերը, բայց հասկանալով, որ դա մեր վերջին հանդիպումը չի կարող լինել, ժպտում էինք և ուրախանում:

Այդ չորս օրերի ընթացքում մենք բացահայտեցինք ու զարմացրինք ինքներս մեզ ու մեր ընկերներին, և իհարկե, այդ ամենի ընթացքում մեր կողքին էին ճամբարի միշտ դրական կազմակերպիչները` Արմինեն, Աննան և Շուշաննան: Ես և ճամբարի մյուս մասնակիցները անչափ շնորհակալ ենք նրանց այդպիսի անմոռանալի օրերի և յուրահատուկ մթնոլորտի համար, որը ստեղծվել էր նրանց շնորհիվ: Իսկ նրանց, ովքեր ընթերցում են այս նյութը, հորդորում եմ, որ եթե ևս մեկ անգամ տեսնեն այս ճամբարին մասնակցելու հայտը, ապա անպայման դիմեն ու հավատան, որ այդ ճամբարային օրերը կփոխեն իրենց ու իրենց կյանքը, ինչպես իմն ու ընկերներինս փոխեցին:

Երբ ես, դու ու մաման հայտնվեցինք կյանքի ցուրտ ոլորաններից մեկում, ես ու դու, բնականաբար, շատ քիչ բան էինք գիտակցում, քան նա։ Ես մեծն էի, մաման աշխատում էր, իսկ դու ժպտում՝ ինչպես միշտ։ Ես անգամ ձվածեղ պատրաստել չգիտեի, ես ընդամենը երկրորդ դասարանցի էի։ Ճիշտ է, մինչև օրս էլ իմ խոհարարական հմտությունները սրտովդ չեն, բայց քեզ էլ եմ հասկանում՝ տառապանքդ փորձ ունի։
Դու մեծացար շատ դանդաղ, բայց հիմա անգամ չեմ էլ հասկանում, թե ինչպես ժամանակը թռիչք գործեց։ Դու համառ էիր, ինքնասածի, ծանր ու մեծ երեխա։ Դու չէիր սիրում, երբ քեզ համբուրում էին, դու չէիր սիրում, երբ քեզ գործի էին դնում։ Դու սիրում էիր ծաղիկներ, ինքդ էլ հոգ էիր տանում մեր փոքրիկ բնակարանի բուսականության մասին, դու սիրում էիր կենդանիներին՝ անչափ։ Բայց դու էլ, մաման էլ ալերգիկ էիք, և ձեր ինքնազգացողությունը վատանում էր, երբ շփվում էիք կենդանիների, բույսերի, փոշու հետ, ինչը բարդացնում էր ձեր կյանքը՝ մանավանդ Ամասիայում ապրելու տարիներին։

Քեզ սիրում էին բոլոր կենդանիները։ Հիշում եմ, երբ մի փոքրիկ շան քոթոթ հետևիցդ ընկել ու եկել էր տատիկենց տուն, իսկ մենք, չցանկանալով, որ պապիկը նրան տանի կորցնի, փակեցինք նրան տատիկի մեծ փայտյա սնդուկի մեջ, որպեսզի պապիկը չգտնի: Շանը պապիկը մի քանի օր անց հայտնաբերել էր համարյա շնչահեղձ ու հազիվ կյանքն էր փրկել, բայց մենք հո դա չէի՞նք ուզում, չէ՞։
Դու մի շաբաթում կարդացիր այն մի քանի հաստափոր հեքիաթների գրքերը, որոնք նվեր էիր ստացել ծննդյանդ օրը։ Մի քանի օրում հավաքեցիր 2000 կտորից բաղկացած խճանկարը, որը մաման էր քեզ նվեր գնել Երևանից։ Դու մեր տարիքի երեխաներից ամենաֆանտաստիկն ես եղել ինձ համար միշտ։

Ես մեծն էի, ես պատասխանատվություն էի կրում երկուսիս համար: Ես հաճախ էի բարկանում քեզ վրա, հաճախ նախատում էի, հետո սկսում խոսել քեզ հետ, որ հասկանանք մեր սխալները։ Մենք ամենափոքր տարիքից քայլում էինք ձեռք-ձեռքի տված, ես փողոցի կողմից՝ դե մեծն էի, քեզ պաշտպանում էի։ Ու նոր եմ հիշում, որ այս վերջին մի քանի տարում դու հրում էիր ինձ, կանգնում փողոցի կողմից: Արդեն դո՛ւ։ Հիմա դու ծառայության ես անցել ՀՀ Զինված Ուժերում և հեռու ես մեզանից, իսկ նպատակդ նորից պաշտպանելն է, բայց այս անգամ ոչ միայն ինձ ՝ այլև մեր բոլոր հայ ընտանիքներին:
Մենք խաղում էինք տանը, այն դարձնելով պատերազմի դաշտ, բայց դա մինչև ժամը 4-ը, մենք դեռ այդ ամենը պետք է հավաքեինք, թե չէ, մաման ժամը 5-ին գար տուն ու տեսներ՝ մենք կպատժվեինք օրենքի ողջ խստությամբ՝ «Իսկ եթե ձեզ վնաս տայի՞ք»։
Ես իսկապես ցավում եմ, որ իմ կոպիտ բնավորության պատճառով, ինչ-որ պահ ստիպեցի քեզ մտածել, թե կարող է քեզ նախանձում եմ, որ քեզ այդքան սիրում են բոլորը։ Բայց ինչպե՞ս կարող էիր դու նման բան մտածել։

Ես ուզում եմ, որ դու լինես աշխարհում ամենաերջանիկ մարդը, ուզում եմ դա սեփական բարօրությունիցս առավել։ Դու իմ մի մասնիկն ես, ես երբեք իմ անունը առանց քոնի չեմ պատկերացրել։ Դու իմ ճանաչած ամենազգայուն և ամենալուրջ, ամենահոգատար և ամենաամուր երեխան ես եղել, ու մինչև օրս էլ այդպիսին ես։ Դու ինձ համար ամենատաղանդավորն ես և ամենախելացին։ Դու ինքնամփոփ էիր, քչախոս և լուրջ։ Կամակոր և եսասեր չէիր որպես տան փոքր: Մենք կիսել ենք ամեն ինչ երեք մասի՝ ինձ, քեզ, մամային: Մենք ծիծաղում էինք, տխրում միասին, միասին որոշում մեր ընտանիքի ֆինանսական ելքն ու մուտքը, պլանավորում ծախսերը: Ես կարոտում եմ մեզ: Հիմա դու հեռու ես 700կմ-ից ավելի։ Հեռավորակարոտախտ՝ ընդամենը։
Չնայած մեր հարազատներն անընդհատ ամեն ինչ անում էին, որ մենք չզգանք մեր թանկ մասնիկի բացակայությունը, բայց այդ ջանքերը երբեք էլ չօգնեցին մեզ, առավել ևս՝ քեզ։ Դու մեծացար անկախ մեր կամքից, փոխվեցիր արտաքնապես, բայց ներքուստ դու այն մաքուր ու համով երեխան կմնաս միշտ։

Դու սիրում ես կյանքը, դու ապրում ես այն ու զարմանում ամեն հրաշքով: Դու գնահատում ես առավոտներդ ու փոքրացած հագուստդ։ Փոքր ժամանակ ասում էիր՝ Հարություն – խայտառակություն։ Բայց թույլ տուր ասեմ՝ Հարություն- հպարտություն, ուրախություն և…

Շուտ հետ արի, լա՞վ։ Ես այս երկու տարում չեմ սովորի սեղան գցել երկուսի համար, միշտ բերում եմ երեք ափսե, երեք բաժակ, երեք պատառաքաղ, դնում երեք աթոռ: Առանց քեզ մեր սիրելի ուտելիքները այդքան համեղ չեն, առանց քեզ տատիկենց տան ճանապարհը երկար է, առանց քեզ ստիպված ես եմ փոխոոմ մեր ջահերի լամպերը:

Լավ դե, գնամ: Իմացիր, արդեն լիքը կարոտել եմ, ամուր գրկում եմ և ուզում եմ այդտեղ շատ չփռշտաս, թե չէ թույլ տեղդ կիմանան: