Մենք, որ ուղղակի պիտի գնայինք դպրոց, գայինք տուն, սովորեինք մեր դասերը, շփվեինք ընկերների հետ, խելոք ապրեինք ու մտածեինք բուհական կրթության մասին, մի փոքր շեղվեցինք այս պատկերացրած ուղուց։ Մենք երևի ժամանակից շուտ սկսեցինք մեծանալ ու մտածել մեզ շրջապատող աշխարհի խնդիրների մասին, մի փոքր ավելի շատ տեսանք այն, ինչ չպիտի տեսնեինք։ Ու մենք, որ ձեր պատկերացմամբ պիտի խոնարհ ու հնազանդվող լինեինք, պիտի լսեինք մեծերին ու անեինք նրանց ասածները, հանկարծ, չգիտես՝ որտեղից, որոշեցինք մեր իրավունքներից խոսել։ Ու երբ սկսեցինք տարբերվել «մեծերի» ասածները լսողներից, մենք դարձանք ըմբոստ բոլորի աչքերում։

Երբ մենք սկսեցինք խոսել մեր քաղաքի կամ գյուղի, դպրոցի կամ բակի խնդիրների մասին, մեզ բոլորն ասացին. «Բալա ջան, երկու աչք ունես, մի բերան, քիչ խոսա»։ Իսկ մենք, չգիտես՝ որտեղից վերցրինք, որ խնդիրները չտեսնելու տալով չեն լուծվում։ Դուք մեզ հակառակը համոզեցիք, դրա համար էլ մենք սկսեցինք իրար չհասկանալ։

Մենք համարեցինք, որ էս չէր մեր երազած անկախությունը, ու խոսեցինք դրա մասին։ Դուք էլ հոգու խորքում, բոլորի աչքից հեռու, միայն ձեզ համար էդպես համարեցիք, բայց վախեցաք բարձրաձայնել։ Դուք ստիպեցիք, որ մենք դադարենք խոսել մեր խնդիրների մասին։ Ի՞նչ ստացվեց։ Ստացվեց, որ մեր բոլոր նպատակները, որ կապել էինք մեր երկրի հետ, մեր բոլոր ջանքերն ու խանդավառությունը՝ ինչ-որ լավ բան անելու, հօդս ցնդեցին։ Արդյունքում մենք հիասթափվեցինք ամեն ինչից ու մեր բոլոր նպատակները կապեցինք դրսի հետ։ Մենք էլ դարձանք պոտենցիալ գնացողներ։

Ազատությունը երևի միակ բանն է, որի համար մենք կհեռանանք մեր երկրից։ Բայց մենք չափից դուրս համառ կգտնվենք ու ազատությունը կստեղծենք մեր երկրում՝ բոլոր առումներով։ Չէ, մենք էն անկախության սերունդը չենք, որ միայն անունով ենք։ Մենք մեր երազած անկախությունը կերտող սերունդն ենք։

Տարրական դպրոցից հետո առաջին անգամ իջնելով մարզադահլիճ, ծանոթացանք մեր երիտասարդ ուսուցչի` ընկեր Գարիկ Մովսիսյանի հետ: Հիշում եմ այդ պահը: Ծանոթանալիս շարք պետք է կանգնեինք ու ոչ մի կերպ չէինք կարողանում, կամ ուղիղ չէր ստացվում, կամ էլ մեջքներս ուղիղ չէինք կանգնում զգաստ հրահանգից հետո, իսկ որոշներն էլ դժվարանում էին մեկ-երկու հաշիվ տալ: Բայց մեր բոլոր սխալները դեռևս անծանոթ ուսուցիչս շտկում էր հումորով: Այդ օրը երևի ավելի շատ ծիծաղեցինք, քան ֆիզկուլտուրա արեցինք: Հրաշալի ժամ էր: Հաջորդ օրվանից օրերն ու րոպեներն էինք հաշվում, թե երբ է նորից լինելու ընկեր Մովսիսյանի ժամը, իսկ զուգահեռ դասարանները միշտ ասում էին.

-Երանի ձեզ, որ ընկեր Մովսիսյանն է դաս տալիս:

Չէ, ճիշտ էին, իրոք երանի նրանց, ովքեր ճանաչել են նրան: Բարի ու ընկերական այս ուսուցիչը առողջ ապրելակերպի ջատագովն էր ու լավագույն օրինակը:

Ամեն մի աշակերտ դառնում էր նրա ընկերը: Բոլորի մասին մտածում էր, բոլորի վրա հայրաբար բարկանում, երբ կարիքը կար, սրտացավորեն աջակցում ու խորհուրդներ էր տալիս: (Շատ աշակերտներ նշում են, որ նրան են պարտական իրենց ձևավորված մարդ տեսակի համար): Երբեմն, երբ դասի թեման մեր սրտով չէր լինում, ու սկսվում էր բողոքների շարանը, նա չէր բարկանում, այլ ուղղակի բացատրում էր.

-Երեխեք ջան, դասի պլանը 9 ժամ հանդբոլ է, հետո նոր կսկսվի բասկետբոլը: Չենք կարող չանել: Վատ խաղ չի, հետաքրքիր է, որ կանոնները սովորեք, խաղն էլ կսիրեք: 9 ժամը ի՞նչ է որ, արագ կանցնի, էդ ընթացքում տաքերն էլ կընկնեն, դուրս կիջնենք:

Վերջ: Բոլորը` մոռանալով, որ 5 րոպե առաջ բողոքի գիրք էին գրում, սկսում են խաղալ ու ծիծաղել, ինչը ամեն դասի անբաժան մասն էր:

Գիտե՞ս, նա գաղափար ուներ սպորտի բոլոր տեսակներից ու ճյուղերից, կարատե էր դասավանդում, ինքն էլ կարատեիստ էր` սև գոտի: Բասկետբոլի խմբակ ուներ, թեթև ատլետիկայի մրցումներ էր անցկացնում, դպրոցում շախմատ ու շաշկիի մրցաշարեր ու ձեռքի ուժի մրցումներ էր անցկացնում:

Նրան հարգելով, նրանից օրինակ վերցնելով ու նրան լսելով բոլորը սկսել էին հետաքրքրվել սպորտով, ոչ ոք չէր էլ պատկերացնում, որ կարելի է վնասակար սովորություն ձեռք բերել կամ առողջ ապրելակերպ չվարել, չէ որ ընկեր Գարիկը ասել էր` չի կարելի:

Անվերջ կարող եմ պատմել նրա մասին:

Եթե ճանաչում ես նրան` արցունքներիդ միջից մի ժպիտ կհայտնվի դեմքիդ, որովհետև նրա հետ միայն հնարավոր էր ծիծաղել` երկար ու անսպառ: Բայց նրա հիվանդության մասին լուրը մի մեծ հարված էր յուրաքանչյուրիս համար:

Վերջին շրջանում ամբողջ Չարենցավանը իր հետ հավասար վատառողջ էր, անհանգիստ: Ոչ ոք չէր պատկերացնում, որ կլինի այն, ինչ եղավ: Երբ լսեցի այդ բոթը, չհավատացի: Մինչև հիմա ոչ ոք չի հավատում: Ես ամենաշատն էի սպասում հրաշքի, հավատում էի, որ լավ կլինի, բայց այդ հրաշքը այդպես էլ տեղի չունեցավ: Ու մնաց միայն մի անպատասխան հարց. ինչո՞ւ…

Քաղցկեղը 21-րդ դարի ամենամեծ չարիքն է: Այդ ագահ հիվանդությունը փնտրում է, գտնում ամենալավերին ու տանում իր հետ: Իսկ հետո որքան ուզում ես հարցրու` ինչու՞, ո՞ւր, պատասխան չկա…

Կան մտքի և հոգու տիտաններ, ովքեր իրենց (անկախ նրանից` կարճ, թե երկար) կյանքում միշտ դառնում են էտալոն, ուսուցիչ, վարդապետ ու սենսեյ: Նրանց կորցնել չի կարելի, բայց դու ուղղակի մարդ ես` անզոր ու համակերպվող մարդ:

Հիմա կանգնած եմ պատուհանի մոտ: Անձրև է: Քանի օր է՝ երկինքն էլ չի հանգստանում:

Փոքր քաղաքը կորցրեց Մեծ Մարդու:

31 ծաղիկ թառամեց այդ օրը` նրա կյանքի ամեն մի ապրած տարվա համար…

Նա այնքա՜ն ծաղիկներ է տնկել իր հարազատների ու աշակերտների հոգիներում, այնքա՜ն գարուն է կրել իր ամեն օրում…Դրանում էլ կայանում էր ու կայանում է նրա մեծությունը:

Վստահ լինելով, որ երկնքից նայում ու ժպտում ես, անսահման սիրով ու կարոտով ասում ենք` մենք քեզ երբեք չենք մոռանա, մեր սիրելի Ուսուցիչ…

Համալսարանում «Հայաստանի և հարակից երկրների երկրագրություն» առարկայի երեքշաբթի օրվա հերթական դասի շրջանակներում քննարկում էինք գլոբալիզացիայի դրական և բացասական կողմերը։ Մեր զրույցը սկսվեց նրանից, երբ խոսում էինք Հայաստանում հելլենիստական ժամանակաշրջանից մնացած նմուշների մասին, և ես նշեցի Գառնիի հեթանոսական տաճարը և ասացի, որ հելլենիստական ժամանակաշրջանը իր մեջ ներառում է գլոբալիզացիայի տարրեր։ Այնուհետև ես իմ խոսքում նշեցի գլոբալիզացիա երևույթի հանդեպ ունեցածս դրական վերաբերմունքի մասին, կարծիք հայտնեցի, որ գլոբալիզացիայի արդյունքում կստեղծվի մեկ միասնական հասարակություն, բոլոր տեսակի տարաձայնությունները կվերանան, տարբեր ազգերի միջև ի վերջո խաղաղություն կհաստատվի, մեկ միասնական գաղափարախոսություն կտիրի աշխարհում, բոլոր տեսակի կրոնները կվերանան, և ի վերջո, պատերազմներ չեն լինի, աստիճանաբար միմյանց ձուլվելով՝ բոլոր ազգերից կգոյանա մեկ ազգ, կլինի մեկ լեզու, մեկ գաղափարախոսություն, մեկ կրոն։ Իմ այս խոսքից հետո բավականին սուր բանավեճ ծավալվեց լսարանում։ Հնչեցին բազմաթիվ իրարամերժ կարծիքներ։ Ոմանք պաշտպանում էին իմ տեսակետը, ոմանք հակառակ տեսակետն էին պնդում։ Համակուրսեցիս ի պատասխան իմ կարծիքի ասաց.

-Իմ կարծիքով՝ գլոբալիզացիան միմիայն վատ հետևանքներ է առաջ բերելու, բոլոր ազգերը մոռանալու են իրենց մշակույթը և ձուլվելու են իրար։

Ես պատասխանեցի.
-Գլոբալիզացիայի արդյունքում այլևս չեն լինի ազգամիջյան, էթնիկ, կրոնական պատերազմներ, անիմաստ ռեսուրսներ չեն ներդրվի զենքի, զինամթերքի արտադրության մեջ, դրա փոխարեն գլոբալ հարցեր կլուծվեն, մեծ ռեսուրսներ կտրամադրվեն առողջապահության, կրթության և այլ ոլորտներում։ Անիմաստ և անվերջանալի պատերազմները թույլ չեն տալիս արագ զարգանալ, մարդիկ կարող են այնքան զարգանալ, որ գրավեն նաև մյուս մոլորակները, բացահայտեն տիեզերքի գաղտնիքները։
Ինձ ուրախացրեց մյուս համակուրսեցուս կարծիքը, նա նշեց.
-Իհարկե, յուրաքանչյուր երևույթ ունի իր և՛ լավ, և՛ վատ կողմերը, սակայն ակնհայտ է, որ գլոբալիզացիայի արդյունքում համաշխարհային տնտեսությունը ավելի արագ կզարգանա, և լուրջ առաջընթաց կարող ենք ակնկալել։
Դասախոսը համակ ուշադրությամբ բոլորիս լսելուց հետո հայտնեց իր տեսակետը։
Ամենահետաքրքիրը ինձ համար թերևս դասախոսիս տեսակետն էր, նա ասաց.
-Երկիր մոլորակի վրա ստեղծված քաղաքակրթությունները մշտապես տարբերվել են միմյանցից, նրանք բազմազան են և հետաքրքրությունն էլ հենց բազմազանության մեջ է, ամենքն ունեն իրենց յուրօրինակ մշակույթն ու պատմությունը, և պետք չէ դրանք միատարր դարձնել։
Ես, համենայնդեպս, հայտնեցի իմ սուբյեկտիվ կարծիքը՝ իմանալով, որ շատերը չեն ընդունի այն.
-Իհարկե, մեզանից ոչ ոք չգիտի գլոբալիզացման քաղաքականությունը ի վերջո կհասնի իր նպատակակետին, թե ոչ, այնուամենայնիվ ես մնում եմ այն համոզման, որ գլոբալիզացիան կփրկի աշխարհը։
Համաձայն եմ, այն շատ բարդ երևույթ է, այն կարող է մոռացնել տալ դարերի ընթացքում կերտված մշակույթներ, բոլոր ժողովուրդները միմյանց ձուլվելով՝ կդառնան միատարր, կվերանա տարբեր ժողովուրդների ազգային «ես»-ը, շատ դժվար կլինի ընդունել մեկ ընդհանուր գաղափար, մի կողմ դնել ամեն ինչ ու ընդունել նոր խաղի կանոններ։ Այնուամենայնիվ, ես պաշտպանում եմ համաշխարհայնացման քաղաքականությունը և հուսով եմ՝ մոտ ապագայում այն ի վերջո իրականություն կդառնա։

Խմբագրության կողմից. Կուզենայինք լսել նաև ձեր տեսակետը այս հարցի վերաբերյալ: