Մեր հացը
Լուսանկարը` Անի Ասրյանի
Շատերի կարծիքով լավաշը թխվում է մեկ ճանապարհով՝ հատուկ սարքով: Բայց մեր լավաշը՝ գյուղիս լավաշը, ուրի՜շ է, ուրի՜շ:
Ժամանակի հետ մոռացվում է մշակույթը, որը ստեղծվել է մեծ դժվարությամբ: Տարիներ առաջ գյուղի փողոցներով անցնելիս վայելում էի նոր թխած հացի անուշ բույրը, բայց հիմա այդ բույրը մնացել է թոնրի պատերի ներսում: Հիմա մարդիկ հացը գնում են կամ թխում համապատասխան սարքով, իսկ թոնիրները մամռոտվել են, կամ քայքայվել են դրանց պատերը: Այնքան ցավոտ է մշակույթը կորցնելու փաստը: Թոնրի բույրը եկվորներին հուշել է, որ գյուղում դեռ շունչ կա, մարդիկ դեռ ապրում են այդտեղ: Առաջ գյուղի ընտանիքներին հաշվում էին ծխացող ծխով՝ այսքան ծուխ: Եթե տանը ապրող կար, ապա անպայման կամ թոնիրն է վառել, կամ վառարանը: Իսկ հիմա, հիմա կողպեքներն են հուշող աղբյուր հանդիսանում: Թոնրում հաց թխելը իմ մանկության լավագույն հիշողություններից է: Այսօր մանկան պես երջանկացել էի, մայրական տատս թոնրի լավաշ էր թխել և ինձ համար էլ էր ուղարկել: Այդ մի քանի հացը կարծես հագեցրեցին կարոտս:
Լուսանկարը` Անի Ասրյանի
Մարդիկ ամբողջությամբ չմոռացան մշակույթը: Ճիշտ է, նրանք փակեցին թոնիրները, բայց դրանից բացի տատիկները ստեղծել են նոր միջոց լավաշ թխելու համար: Այս մեկն էլ անվանում են սաջի հաց: Երբ մեր հացը վերջանալու շեմին է լինում, ես ու մայրիկս միասին թխում ենք սաջի վրա: Սաջը կլորավուն, երկաթից պատրաստված սարք է, որը տեղադրվում է կրակի վրա: Մինչ երկաթը կտաքանա, մայրս գրտնակում է խմորի գունդը և տաքանալուց անմիջապես հետո խմորի բացված գունդը տարածում է սաջի երկայնքով: Պատմեմ իմ աշխատանքի մասին:
Ես վերցնում եմ երկաթից պատրաստված թրանման գործիքը և կանգնում կրակի մոտ: Երբ հացը շրջելու է լինում, այդ գործիքի օգնությամբ շրջում եմ, իսկ թխելուց հետո տեղավորում եմ սեղանին: Հացերը դարսերով շարում ենք, որպեսզի հետո չորացնենք: Այսպես են վարվում մի քանի ընտանիքներ: Այս միջոցով փորձում են պահպանել գյուղում ծխացող ծուխը՝ հրապուրիչ բույրով:
Երանի ժամանակը հետ գար, ապրեի այն երանելի պահերը, որոնք այլևս չեն կարող կրկնվել:
Առաջին աշխատավարձս
Երևի վերնագիրը էնպես արեց, որ ստիպի ձեզ մտածել, թե ես աշխատանքի եմ ընդունվել: Բայց ոչ, ես հիմա միայն սովորում եմ: Շատ անգամ է եղել, երբ ծննդյանս նվերի փոխարեն ինձ գումար են տվել, ինչը համոզված եմ, կատարվել է նաև այն մարդկանց հետ, ովքեր կարդում են այս տողերը: Դե այդ գումարը տվեցին, հա՝ վերցրեցի, ծախսեցի, ու էլ չկա: Հենց էնպես ես գումար ստացա, բայց ո՞ւր է այդ գումարը: Հաջորդ օրը իհարկե այդ գումարը չկար: Շուտով ամառ է, օրվա անբաժան մաս են դառնալու պաղպաղակն ու սառը հյութը, ու հաստատ դրանք մեզ անվճար ոչ մեկը չի տա: Ու համոզված եմ, դրանք կծախսվեն տնից դուրս գալիս կամ պարապմունքի գնալիս, ինչու չէ, նաև դպրոցից տուն գնալիս:
Հա, խոսքս կիսատ թողեցի, ասենք, վերցրեցի այդ ծննդյան գումարը՝ ծախսեցի: Չէ՞ որ ես չեմ աշխատել, կարող եմ հանգիստ ծախսել: Չէ, հանկարծ այսպես չմտածեք երբեք: Ասե՞մ ինչու՝ կասեմ: Երբ ես վաստակեցի առաջին աշխատավարձս՝ հազար դրամը, դա ինձ համար ավելի թանկ էր, քան թե ծննդյանս օրը նվիրած հինգ կամ տաս հազար դրամը, որովհետև ես ունեի իմ աշխատանքի բաժինը: Եթե ասեմ՝ իմ արդար քրտինքը, սուտ կլինի, էդպես չեմ տանջվել, բայց այդքանն էլ էր բավական, որ հասկանամ, թե ինչքան դժվար է գումար աշխատելը: Հասկանում էի, երբ հազար դրամանոց թղթադրամը դառնում էր մետաղադրամներ և սկսում կամաց-կամաց ծախսվել: Մեկ տուփ ծամոն, մեկ չիպս և մեկ պաղպաղակ՝ ես արդեն ունեմ հինգ հարյուր դրամ, աշխատավարձիս հիսուն տոկոսը: Այդ ժամանակ էի պատկերացնում, թե ինչ է աշխատանք-աշխատավարձ հասկացությունը, ու հասկանում, որ միայն վերցնելով չի, գալու է մի օր, երբ մենք նույնպես աշխատելու ենք, ու պետք է ամեն ինչ գնահատել, ինչու չէ, նաև գնահատել մեր ծնողների աշխատանքը և ոչինչ չխնայելը մեզ համար: Աշխատավարձս երբ ստացել եմ, մի քանի տարի առաջ էր: Ուղղակի հիմա գրպանումս կա հազար դրամ, ու այդ հազար դրամը ստիպեց ինձ հիշել առաջին վաստակած գումարս: Այն ժամանակ եմ հասկացել վաստակած գումարի արժեքը, գումարը ճիշտ ծախսելու մասին մտածել, սակայն չեմ բարձրաձայնել, որովհետև այն ժամանակ 17.am-ի մասին անգամ չէի լսել: Հիմա կիսվում եմ ձեզ հետ ու մի կարևոր բան էլ հասկանում. 17.am-ը հնարավորություն է տալիս արտահայտել մեր մտքերը, կիսվել մեր պատմություններով, մեր հասակակիցների կյանքի փորձն էլ իմանալ, խորհուրդները լսել, զգալ, որ դու մենակ չես, քեզ նմանա հազարավոր պատանիներ կան, որոնց հետ կարող ես հանդիպել այստեղ՝ 17-ի էջերում:
Առաջարկում եմ
Աշխատատեղեր չլինելու պատճառով հայ ժողովրդի մեծ մասը, թողնելով իրենց ընտանիքները, չտեսնելով իրենց երեխաների մանկությունը, կարոտ մնալով իրենց ընտանիքներին, մեկնում են արտագնա աշխատանքի, որպեսզի կարողանան ապահովել և անհոգ մանկություն ստեղծել իրենց երեխաների համար։ Աշխատանք չգտնելու պատճառով հայրս նույնպես մեկնել է արտագնա աշխատանքի։ Թեպետ մեկնում են, բայց ոչ բոլորն են կարողանում աշխատանք գտնել։
Իմ կարծիքով՝ պետք չէ այդքան շատ սրճարաններ և այլ ժամանցի վայրեր բացել։ Դրա փոխարեն լավ կլինի, որ բացվեն այնպիսի գործարաններ, որոնք և՛ արտադրանք կտան, և՛ աշխատատեղեր կունենան, իսկ մեր հայրերը ստիպված չեն լինի երկրից մեկնել։ Աշխատատեղեր բացվելու հետ մեկտեղ երեխաները կարոտով չեն սպասի իրենց ծնողների վերադարձին, և ամեն ծնող իր երեխայի կողքին կլինի ու կտեսնի իր երեխայի մեծանալը։
Արդեն մեկ տարի 17.am-ի հետ
2016 թվականի մարտի չորսից ութը հասարակ օրեր չէին իմ և ինձ նման տասնյակ երեխաների համար: Դրանք 17.am-ի կողմից կազմակերպած դասընթացի օրերն էին: Հաճելի և անմոռանալի օրեր էին: Մեկ տարվա ընթացքում 17.am-ի շնորհիվ այնքան բան ավելացավ իմ կյանքում, որոնցից ամենակարևորը նոր ընկերներն էին։ Նրանց հետ այնքան եմ կապվել, որ կարծես մանկուց իրար հետ ենք եղել:
Օգոստոս ամսին մասնակցում էի Կողբի Գեղարվեստի դպրոցի կողմից կազմակերպած պլեներին: Անընդհատ մտածում էի՝ արդյո՞ք կմասնակցեմ Մեդիա ճամբարին, թե ոչ, որովհետև առաջին ճամբարի մասնակցելու հայտը չէի տեսել, իսկ երկրորդ ճամբարին մասնակցելու մասին դեռ տեղեկություն չկար: Մի օր, երբ երեխաներով նստած զրուցում էինք, Դավիթը, ով նույնպես 17.am-ի թղթակից է, և մասնակցում էր պլեներին, եկավ և ասաց, որ օգոստոսի տասներկուսից տասնութը մասնակցելու ենք մեդիա ճամբարին: Ուրախությունս կրկնապատկվեց, երբ իմացա, որ պլեներին մասնակցող երեխաներից մի քանիսն էլ են մասնակցելու մեդիա ճամբարին, որը տեղի է ունենալու Դիլիջանում:
Մեդիա ճամբարում անցկացրած յոթ օրերն անմոռանալի էին. նոր ընկերական շրջապատ, նոր գիտելիքներ, հանդիպումներ տարբեր բնագավառների մասնագետների հետ:
Այս մեկ տարվա ընթացքում, շփվելով հասարակության տարբեր խավերի հետ, հասկացա, որ մեր գյուղերում կան մարդիկ, ովքեր ծանր պայմաններում ապրելով, չեն կորցնում իրենց լավատեսությունը կյանքի նկատմամբ: Ճամբարի ընթացքում մեր գնացած ֆոտոարշավների ժամանակ Սեմյոնովկա գյուղում հանդիպեցի շատ այդպիսի մարդկանց։
Ճամբարից վերադարձա և շարունակեցի թղթակցել:
Շնորհակալ եմ 17.am-ին։
Ես Էլադան եմ
2016 թվականն ինձ համար հաջողակ էր, քանի որ օգոստոս ամսին միացա 17.am-ին և հիմա կարող եմ պատմել իմ մասին, քանի որ այս տիրույթում դեռ շատ կհանդիպենք…
Ես Էլադա Պետրոսյանն եմ: Ծնվել եմ 2000 թվականին, Կոտայքի մարզի Արզական գյուղում: Պաշտոնական եղավ, այնպես չէ՞… Լա՛վ, ինչ արած, սրանք պաշտոնական տվյալներն էին։ Ինքդ քեզ ճանաչելու համար, կարծում եմ, նախ պետք է իմանաս, թե որտեղից ես սերում, ո՞վ և ինչո՞ւ որոշեց քեզ համար անուն որոշել և այլն։
Հիմա պատմեմ այն մասին, թե ի՞նչու Էլադա։ Այս անունը որոշ չափով կապված է տատիկիս անվան հետ… Դե հայերիս մոտ ավանդույթ կա, չէ՞, երբ երեխան ծնվում է, կամ տատիկի անունը պետք է դրվի կամ պապիկի… Ավանդույթը պահպանելով՝ ծնողներս որոշեցին ինձ անվանել Էլիդա, սակայն տատիկը դեմ եղավ՝ ասելով.
-Չէ՛, չէ՛, էդ ի՞նչ անուն ա, որ էրեխու վրա դնեք, հանկարծ էդ անունը չդնեք… Իբր ես իմ անունից գոհ ե՞մ, մի հատ էլ էրեխու վրա եք դնում…
Հայրս և հորաքույրս էլ որոշել են ինձ անվանել Էլիտա, հետո անձնագրային բաժնում, վերջապես ընդհանուր հայտարարի գալով, անվանել են Էլադա…
Ինչո՞ւ ոչ՝ տարբերվող անուն… Հիմա իմ անվան նշանակության մասին պատմեմ։ Այն ունի հունական ծագում: 1803 թվականին Հունաստանը անվանել են նաև Էլադա անվամբ: Իսկ իմ պատմության ուսուցիչն ասում է.
-Որ գնաս Հունաստան, քո անվան համար քեզ շատ հարգալից կվերաբերվեն…
Հուսամ, որ մի օր կգնամ…
Շարունակելով անվանս մասին պատմել, կարող եմ ասել, որ երբ ինչ-որ մեկի հետ ծանոթանում եմ և նշում անունս, միշտ հարցնում են.
-Ի՞նչ, մեկ անգամ էլ կասե՞ս։
Արդեն սովորական է դարձել այս հարցն ինձ համար։
Մի անգամ, երբ հայրիկիս ընկերը եկավ մեր տուն, հարցրեց անունս, դե ասացի՝ Էլադա…
-Ի՞նչ, Էլադա՞։
-Հա՛-հա՛։
-Ի՞նչ անուն է…
Ես պատմեցի անվանս նշանակության մասին, նա թուղթ ու գրիչ խնդրեց և ինչ-որ բան էր գրում թղթի վրա: Բոլորիս համար հետո պարզ դարձավ, որ անվանս առաջին տառերով բանաստեղծություն էր գրում՝ աքրոստիքոս… Երբ վերջացրեց գրելը, կարդաց…
-Էկզոտիկ, նուրբ, նրբաճաշակ,
Լույսի աղբյուր ու հրեշտակ,
Արշալույսն ես շրջապատի,
Դարձել ես մի շքեղ փերի,
Ավետում ես աստվածներին, որ քեզ պահեն միշտ անթերի…
…Եվ այն նվիրեց ինձ, ես մինչև հիմա պահում եմ այդ թուղթն ու հպարտանում…
Ազգանվանս ծագման մասին նույնպես տեղեկություններ ունեմ։ Պետրոսյանը մեր տոհմի ազգանունն է: Իմ պապիկի պապիկի անունը Պետրոս է եղել, այդտեղից էլ ծագել է մեր տոհմական ազգանունը, իսկ Պետրոսյաններիս տոհմածառը ամենամեծերից մեկն է գյուղում: Նախնիներս գաղթել են Մուշ քաղաքից 1827-1828 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ: Արտագաղթել են դեպի Արևելյան Հայաստան և հետագայում հիմնական բնակություն հաստատել Արզականում: Մեր ազգն ունի նաև ժողովրդական անվանում՝ «Մնեյենց» ազգ: Իսկ իմ գերդաստանի հպարտությունը՝ պապենական դարբնությունն է։ Հիմա էլ հայրս է զբաղվում այդ արհեստով:
Իլորցիները
Հաճախ մեզ՝ լորեցիներիս, անվանում են իլորցի, այն էլ՝ ճոտ։ Անկեղծ ասած, ես չեմ սիրում, երբ մեզ այդպես են անվանում։ Համագյուղացիները նույնպես չեն սիրում, հատկապես երիտասարդները, որովհետև այդ անվանումը եկել է շատ հին ժամանակներից։ Մեր տատիկներն ու պապիկներն արդեն սովոր են այդ արտահայտությանը, նույնիսկ խոսելիս հաճախ են օգտագործում Իլորը՝ Լորի փոխարեն: Լավ, իսկ թե ինչո՞ւ են մեզ այդպես անվանում, ես հիմա կպատմեմ…
Տատիկս պատմեց, որ շատ տարիներ առաջ կային գյուղեր, որոնք հարկեր էին վճարում վանքերին ու մոտակա եկեղեցիներին: Այդ գյուղերի մեջ մտնում էր նաև մեր գյուղը: Այսպես ստացել ենք այդ անվանումը։.
-Տա՛տ, բա մենակ մեր գյո՞ւղն է, որ նման մականուն է ստացել։
-Չէ, հա՛, ա՛յ բալա, հո՞ւնց կիլի՝ մենակ մեր կեղն ըլնի, հինչ ա, դու լիսալ չե՞ս, թե մեր հարևան գյուղերը հինչ անուններ ունին։
-Հա՛, դե լսել եմ, տատի։
-Բա՛, բալա։ Էհ, երանեկ էր էն թվերը, ճիշտ ա՝ մի քիչ նեղված էինք ապրըմ, բայց լավ էինք ապրըմ։ Ամեն հինչ կար. աշխատանքի տեղեր կային, գործ կար, բայց այ տենց, մեր ըշխատանքի կեսը տալիս էինք պետությանը:
-Դե, տատի, հիմա էլ աշխատանք չկա, բայց էլի նույն վիճակն ա։ Լա՛վ, թեմայից շեղվեցինք ոնց որ… Փաստորեն, դրա համար են մեզ անվանում «Ճոտ իլորցի»։
-Հա՛ բալա, հենց դրա համար:
Անսպասելի պատմություններ
Է՜հ, նորից բան չկա անելու, ինչո՞վ զբաղվեմ: Վայ, համակարգիչն ազատ է: Ու սկսվե՜ց… Ֆիլմեր, խաղեր, սոցցանցեր, մինչև հոգնելը, կամ էլ՝ որոշ մարդկանց նման՝ երբեք չհոգնելով:
Ըհը, մաման կրկին ասաց, որ փոխարենը գիրք կարդամ, բայց դե, ի՞նչ գիրք, գիրքը միշտ էլ կա, իսկ խաղը չի սպասի…
Երևի թե շատերն են այսպես մտածում, ու կարծում եմ, որ շատ սխալ են անում։ Երբ ամառային արձակուրդների համար գրքեր են հանձնարարում, որ կարդաք, մտածում ենք, որ դեռ ժամանակ կա, կսպասենք մինչև հասնենք այդ դասերին ու կկարդանք: Հասանք դասերին՝ լա՜վ, կսպասենք մինչև հարմար լինի՝ կարդամ: Բայց այդպես էլ հարմար ժամանակ չենք գտնում, ու գրքերի մի ամբողջ շարան է հավաքվում գրադարակումս, որնք արդեն որոշել եմ, որ արձակուրդներին կարդամ… Եվ այսպես, մինչև հասնում ես միասնական քննություն տալու պահին ու քեզ մեջտեղից ճղում, որ հասցնես պատրաստվել ու ոչինչ բաց չթողնես:
Կան մարդիկ, ովքեր իսկապես կարդում են գրքերն ու դրանք շատ-շատ են սիրում`չէ, ես նրանց շարքին չեմ պատկանում: Ես, չգիտեմ ինչու, բայց գրքեր չեմ սիրում կարդալ ու կարդում եմ հազվագյուտ հեղինակների ստեղծագործություններ։ Գիտեմ՝ վատ է, բայց դե, ի՞նչ արած՝ այդպիսին եմ ես։ Եթե կա մեկն, ով ինձ կառաջարկի մի գիրք, որը կարդալուց հետո ես իսկապես կսիրեմ կարդալ ավելի շատ, քան հիմա, խնդրեմ՝ գրե՛ք: Ես էլ անկեղծացա, երևի նրա համար, որ ինձ իսկապես էդպիսի գիրք առաջարկեք:
Հ.Գ. Սիրում եմ անսպասելի ու խառնաշփոթ պատմություններ, գրքեր, որոնց սյուժեն նախապես անհնար կլինի գուշակել…
Փոքրիկ ընդմիջում
Վերջին շրջանում գրածս նյութերի թվաքանակի մեջ մեծամասնություն են կազմում հարցազրույցները, և դա իմ կարծիքով նրանից է, որ մեր համայնքում շատ են նշանավոր մարդիկ, կյանքի հետաքրքիր իրադարձություններ ունեցած, ականավոր և ակնառու լիճքեցիներ: Բացի բնությունից ու տեսարժան վայրերից, հարուստ միջավայրերից ու շրջապատից, համայնքս հարուստ է նաև իր անվանի լիճքեցիներով (Տեր Շահե քահանան, Աբով Արամայիսի Ջուլիկյանը՝ «Ники ТВ» հեռուստաընկերության գլխավոր խմբագիրը և սեփականատերը, Վանիկ Պողոսյանը, Գերմանիայում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Աշոտ Սմբատյանը և այլոք):
Երբ առաջին հարցազրույցս իրականացրի, ինձ թվում էր, թե ամեն ինչ շատ բարդ ու դժվար է լինելու։ Մտածում էի, որ հնարավոր է այլևս հարցազրույց չանեմ, սակայն ամեն ինչ գլխիվայր շուռ եկավ, ամեն ինչ փոխվեց: Երբ երկրորդը իրագործեցի, կարծիքս սկսեց քիչ-քիչ փոխվել, էլ չասեմ երրորդի, չորրորդի և մյուսների մասին։ Չխոսեմ նաև այն մասին, որ հարցազրույցների ձայնագրությունները առկա են հեռախոսիս մեջ՝ ձայնագրության տեսքով, ուղղակի այնքան երկար ձայնագրություններ են, որ միացնելիս արդեն գրառելու հավեսս փախչում է։ Բայց իրականում շատ հետաքրքիր են:
Այնքան դժվար է նստել, մտածել, մտքերն իմի բերել ու գրի առնել թղթի վրա։ Մինչդեռ, հարցազրույցն այնքան հեշտ է՝ հարց ես տալիս ու պատասխանը ստանում, ուղղակի պետք է հարցերը ճիշտ, գրագետ ու հասկանալի կազմել, որպեսզի այն ընթանա սահուն, հետաքրքիր ու բովանդակալից: Հարցազրույցը նման է ճաշի՝ որքան բանջարեղենն ու անհրաժեշտ մթերքները շատ են, այնքան համեղ ու բուրավետ է դառնում։ Որքան հարցերը շատ ու բովանդակալից են լինում, այնքան այն համով ու հոտով է դառնում: Դե ինչ, երևի սրանից հետո կրկին հարցազրույց գրեմ, ուղղակի մի փոքր սպասեք:
Բոլոր նրանց, ովքեր որոշել են լրագրող դառնալ, խորհուրդ եմ տալիս հարցազրույց գրել սովորել:
Երբ կարևոր թեմա ես վերցնում ու գտնում ես մարդկանց, որոնք իսկապես ասելիք ունեն՝ համարիր, որ ինքդ էլ ես կարևոր գործ անում…
Ուշացում
Ուրբաթ առավոտ էր, սովորականի պես արթնացա շատ ուշ: Դասերի սկսելուն մնացել էր ընդամենը 10 րոպե, իսկ տնից մինչև դպրոց ճանապարհը շատ երկար էր։ Արագ հագնվեցի և շտապեցի դպրոց։ Ամբողջ ճանապարհին վազել էի․ հոգնածությունս հաղթեց պարտաճանաչությանս, և որոշեցի մի քիչ նստել և հանգստանալ։ Պատահաբար նստել էի այն տեղում, որտեղ նստում էին մեր գյուղի պապիկները, երբ տեսա, որ նրանք արդեն գալիս են, արագ վեր կացա, չնայած շատ էի ուզում նստել:
Պապիկները մեր գյուղի ամենատարեց մարդիկ են: Նրանք տեսան, որ ամբողջ ճանապարհին վազել էի, և չթողեցին վեր կենալ քարից, մինչև կհանգստանայի: Խնդրեցի, որ պատմեն մեր գյուղի պատմությունը։ Նրանք պատմեցին գյուղի ամրոցի մասին, քանի որ ես հետաքրքրվում եմ պատմությամբ: Ուզում էի իմանալ այդ ժամանակի բոլոր իրադարձությունների մասին: Տպավորությունն այնպիսին էր, ասես ոչ թե խոսում էի մեր գյուղի պապիկների հետ, այլ պատմաբանների: Նրանք շատ մանրամասներ գիտեին: Պատմում էին, որ ամրոցը, որին մեր գուսանագյուղցիները Ղուլա էին անվանում, եղել է Անիի պաշտպանական ամրոցներից մեկը, և Անիում գտնվող Տիգնիս ամրոցի հետ հաղորդակցվել են հայելիների և գետնափոր թունելների միջոցով։
Այնքան տպավորիչ էին պատմում, որ ժամանակի զգացումը կորցրել էի: Հանկարծ նայեցի ժամացույցին և տեսա, որ ուշացել եմ: Հասա դպրոց: Բարեբախտաբար առաջին ժամը Հայոց լեզու էր, իսկ ինչո՞ւ բարեբախտաբար, որովհետև մեր Հայոց լեզվի ուսուցիչը շատ բարի է և ըմբռնումով մոտեցավ ուշանալուս: Ես պատմեցի պապիկների հետ իմ զրույցի մասին: Նա ասաց, որ այն, ինչ լրացնում է մեր գիտելիքները պաշարը, արժանի է գովասանքի, և հավելեց. «Երանի բոլոր ուշացումների հիմքում ընկած լինի հետաքրքրասիրությունը»։