Բարև, բարեկամս: Քեզ գրում եմ Գերմանիայի արևելքից: Անցյալ կիրակի առավոտյան ես ու Շուբաշրին շուտ արթնացանք, որովհետև երկուշաբթի մաթեմի քննության էինք ու պիտի հասցնեինք կրկնել հավանականությունների տեսության բաժինը: Իսկ քննություններն ավարտելուց հետո (փետրվարի 29-ին), ես պիտի մեկ շաբաթով գնայի Սերբիա, Շուբաշրին՝ Ավստրիա, ուսանողական ծրագրերի շրջանակներում։ Իրար հույս տալով պարապում էինք, թե բա` բան չմնաց, մաթեմի երկու քննություն, անգլերեն, մնացածը անցած շաբաթ հանձնել-վերջացրել ենք, ու արդեն գնում ենք հավես ճամփորդության: Էս ամենից մենակ մեկը ստացվեց․ եկա հավես ճամփորդության։

Կորոնավիրուսի՝ Իտալիայում գտած անսպասելի տարածումից ելնելով, քոլեջի բոլոր ուսանողները հիմա կամ վերադարձել են իրենց հայրենի երկիր, կամ հյուրընկալվել մոտակա եվրոպական երկրներում ապրող համակուրսեցիների տներում։ Ես ու մեկ այլ ուսանողուհի արդեն մի շաբաթ է՝ Գերմանիայում ենք, իմ մտերիմ ընկերուհու տանը: Առանց չարիքի բարիք երևի իսկապես չկա: Գերմանական մշակույթում առաջին անգամ եմ։ Բնակավայրը շատ գողտրիկ ու հավես տեղ է, պատմությամբ, համեստությամբ ու մաքուր օդով լիքը։ Նույնիսկ ձյուն եկավ։ Գերմանական ճշտապահության մասին բոլոր կարծրատիպերն այս մի շաբաթվա ընթացքում հասցրին ամրանալ իմ մտքում․ էս մարդիկ իրոք չափազանց ճշտապահ են ու կազմակեպված։ Ընկերուհիներիս հետ միասին ամեն օր ճաշ ենք պատրաստում։ Մի քանի օր առաջ պոմիդորով ձվածեղ ու տապակած կարտոֆիլ էի պատրաստել, եկող շաբաթ էլ տոլմա կպատրաստեմ։ Հա, հիմիկվա դրությամբ որոշված է, որ մինչև եկող շաբաթվա վերջ դեռ չենք վերադառնալու` Իտալիայում կրթական հաստատությունները կորոնավիրուսի պատճառով փակ են։ Ընկերուհուս ընտանիքն ինձ շատ հետաքրքիր է։ Մաման ջանք չի խնայում՝ մեզ հետ անգլերեն հաղորդակցվելու, ու պիտի ասեմ՝ ստացվում է։ Ինձ ու եգիպտացի համակուրսեցուս, ում հետ միասին հյուրընկալվում ենք էստեղ, անընդհատ հարցեր է տալիս մեր մշակույթից, մեր սովորույթներից, մեր երկրների մասին հայտնի կարծրատիպերից։ Ասաց՝ Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան 40 օրը» կարդացել է, ավելի սիրեցի։ Մենք էլ իրենց ենք հետաքրքիր, համենայն դեպս, էդպես եմ զգում։ Հայերենով ու արաբերենով գրեցինք ընտանիքի բոլոր անդամների անունները, խոսեցինք մանկությունից, ապագայի ծրագրերից:

Էստեղ փոքրիկ լիճ կա։ Չգիտեի, որ ջուրն էսքան շատ եմ սիրում, էսքան հարմոնիկ է ինձ համար (երկու տարի Ադրիատիկի ափին ապրելուց հետո պիտի որ հասկացած լինեի)։ Ուրախ եմ, որ չսպասված էս ձևով եմ բացահայտում էս երկիրը, հնարավորություն եմ ունենում ծանոթանալու նոր մշակույթին ու հյուրընկալվելու նման դրական միջավայրում։

Դուինոյից մեկնելու նախորդ օրը ծովափ էի գնացել: Երկար նայեցի ծովին, շա՜տ երկար։ Անսպասելի պիտի մեկնեինք, ու, դեպքերի ընթացքից կախված, վերադարձի ժամանակը անորոշ էր թվում։ Էլի մի անգամ գնահատել սովորեցի։ Գնահատել սովորեցի էնպես, ոնց հիմա գնահատում եմ էս հետաքրքիր ու ինչ-որ առումով արկածախնդիր փորձառությունը, էս ոչ ստանդարտ ու ինչ-որ տեսակետից անժամկետ արձակուրդը։ Տարիները կանցնեն, ու ես մի օր երևի թեթև ժպիտով կհիշեմ, թե ոնց երկու ժամում որոշեցի, հավաքվեցի ու մեկնեցի մի երկրից մյուսը: Թե ոնց 15 ժամ ճանապարհ եկա,  ոնց ավտոբուսում գիշերով արթնացա Ավստրիայի ցրտից ու ոնց պատուհանից աչքերս խուտուտով բացեց Պրահայի արևածագը․․․ Խաբեցի, ես ճանապարհներին չեն քնում, և հետևաբար, բաց են աչքերս միշտ: Ծիծաղով հիշեմ երևի, թե ոնց մի առավոտ մաթեմը թվում էր դժվար, իսկ հաջորդ առավոտ խառը իրավիճակի պատճառով մոռացել էի մաթեմի՝ էդպես էլ չկայացած քննության մասին։

Լինող ամեն բան իր պատճառն ունի, և գեղեցիկ ու տպավորիչ կմնա էս յուրահատուկ ճամփորդությունը իմ հիշողության մեջ։ Սիրուն գույներով ու վառ ժպիտներով կհիշեմ Բլենքենհայնը, Սաքսոնիան, Գերմանիան ու Յորդիսենց ընտանիքին․․․

Հ․Գ․ Թանկ օրերի մի մե՜ծ փունջ ու իմ ամենասիրած փափուկ խաղալիքը թողել եմ Դունիոյում: Տունը թող տաք մնա, մինչև ես վերադառնամ:

Մայրամուտները կարող են ջերմությամբ լցնել մեր ամենասառը օրերը, ցողել մեր՝ քնել չհասցնող աչքերը, փայլեցնել դրանք։ Մեր ամենասիրելի ուտելիքը կարող է ուրախացնել մեզ, բարձրացնել մեր տրամադրությունը, իր հոտով արթնացնել մեր՝ ինչ-որ պահի քնով անցած զգայարանները։

Մեր սիրած երգերը կարող են շարժել մեր դեմքի այն մկանները, որոնք պատասխանատու են ժպիտի համար։

Այն դասաժամերը, որոնց սպասում ենք նախորդ օրվանից ու որոնց պատրաստվելիս էներգիա չենք խնայում, կարող են կանոնավորել էն ամենակարևորը, որը մարդը պիտի շարունակաբար փորձի պահպանել․ սովորելու ցանկությունն ու հետաքրքրությունը։

Մեր սիրած եղանակը կարող է առիթ դառնալ, որ զգեստապահարանից հանենք վաղուց չհագած սիրուն շրջազգեստը, արդուկենք ու հագնենք։

Երբ գալիս է մեր սիրած ծաղիկների բացվելու ժամանակը, մեր՝ սիրելի ուտելիքից արդեն արթնացած զգայարանները շոյվում են էն անուշ բույրից, որ մանուշակներն են արձակում։

Մեր սիրած ֆիլմերը դիտելիս մենք միշտ ինչ-որ պահի ուզում ենք մտնել էդ ֆիլմի մեջ, կամ գոնե ֆիլմի վերածել մեր իսկ կյանքը։

Մենք միայն մերն ենք համարում մեր սիրած տեղերը։ Ուրիշների ներկայությունը օտար, անցանկալի է դառնում էնտեղ, որտեղ մենք ժպտացել ենք էնքան իսկական, որ թվացել է՝ սիրտը դուրս կգա՝ ժպիտն ապացուցելու, ու ծիծաղել էնքան ուժեղ ու շատ, որ սկսել է ցավել ստամոքսն ու կտրվել շունչը։

Մեր սիրած նկարներում մենք ենք էնպիսին, որպիսին չենք լինի էլ երբեք։ Մի քիչ կարճահասակ, փոքր-մոքր, ու մի քիչ ավելի շատ ժպիտով։

Մեր հին օրագրերը՝ վարդագույն, նախշազարդ, նկարներով ու գույներով լիքը, մեր մանկությունն են, պատանեկությունը, ծերանալիս արդեն կդառնան մեր ջահելությունը։ Մեր գրած բանաստեղծություններն են, հեքիաթները, որոնց վերջում երեք խնձոր է ընկնում, ու հեչ էական չէ, որ ես երբեք առանձնապես խնձոր չեմ սիրել։ Էդ օրագրերում մեր հին հոգսերն են՝ մեր չնչին, փոքրիկ ու հիմա արդեն կարոտով հիշվող հոգսերը։ Իրերի մասին՝ այսքանը։

Մեր սիրելի ու մտերիմ մարդիկ մեր իրերի բովանդակությունն են։ Նրանք են, ում համար երբեք չենք ափսոսա մեր ամենասիրած պիցցայի կեսը զոհաբերել։ Նրանք, որոնցից կամ որոնց հետ լսել ենք մեր ամենասիրած երգերը։ Մեր՝ անընդհատ նորը բացահայտելու մղումը, մեր սովորածը մեզնից սովորելու կամ մեր չիմացածը մեզ սովորեցնելու պատրաստակամությունն ունեցողները։ Այն մարդիկ են, ովքեր մի անգամ ասել են, որ մեր շրջազգեստը մեզ շատ է սազում, ու այդ օրվանից սկսած մեր գնած բոլոր շրջազգեստները նման են այդ մեկին։ Այն մարդիկ են, ովքեր քո ջերմությունն իրենց կյանքի ամառը համարելով դառնում են քո կյանքի ամենաջինջ գարունը։ Ովքեր պատրաստ են գարնանաբար հալեցնել սառույցը, հանդուրժել անձրևներն ու քամին միայն նրա համար, որ դու շողաս անխռով ու անխնա, որ ջերմանաս ու ջերմացնես շուրջդ։ Մեր սիրելի մարդիկ նրանք են, ում պատրաստ ենք դերեր առաջարկել մեր՝ ֆիլմ դարձած կյանքում։ Ովքեր կիմանան իրենց դերերն անգիր, կարիք չեն ունենա փորձելու իրենց հատվածը ու երբեք չեն ուշանա նկարահանումներից։ Մեր սիրելի վայրերն են մեր մտերիմ մարդիկ, որովհետև իրենց ասածով ու պատմածով ժպիտ են նկարել մեր դեմքին ու ծիծաղեցրել մեզ էդ վայրերում։ Տուն են դարձրել էդ վայրերն ու հարազատացրել մեզ։ Ու վերջապես, ի՞նչ էինք գրելու մեր օրագրերում, եթե մեր մտերիմները մեզ ժպտալու, ուրախանալու, մտածելու ու մտածածը թղթին հանձնելու առիթ չտային։ Ո՞նց էինք ինչ-որ գործ ստեղծելու, եթե մեր մտերիմները մեզ ստեղծագործ չդարձնեին իրենց գոյությամբ՝ մեր իսկ կյանքում։

Մեր սիրելի մարդիկ մեր հեքիաթներն են․․․ Նրանք, որոնց ավարտին երկնքից երեք խնձոր է ընկնում․․․ Բայց ես էդպես էլ խնձոր չսիրեցի․․․

Էս անգամ է՛լ ավելի հետաքրքիր ստացվեց։ Հիմա՝ թռիչքիցս երկու ժամ առաջ, արդեն պատրաստ, դասավորված ճամպրուկիս դիմաց նստած, ուզում եմ գրել երախտագիտության մասին։

Օրեր առաջ հին դպրոցիս իմ ուսուցիչներից մեկն ինձ նամակ ուղարկեց․ իրար հարևանությամբ կոկիկ շարված անգլերեն գրքերի լուսանկարներ էին։ Արդեն հասկացա, գրքերը հասան նաև ի՛մ դպրոց։ Գլենդելի Կրթաշրջանի ՖԼԱԳ ծրագրի նախաձեռնությամբ և «Մանանա» կենտրոնի հետ համագործակցությամբ ու ջանքերով մեծ թվով անգլերեն գրքեր են հասել թե՛ իմ նախկին դպրոցին, թե՛ Սյունիքի մարզային գրադարանին, թե տարբեր մարզերի այլ դպրոցների:

Ընկերներս (ավելի պաշտոնական ասած՝ կոլեգաներս), որոնց դպրոցներ նույնպես հասել են գրքերը, գրել են իրենց զգացողությունների, տպավորությունների  մասին։ Ես էլ եմ ուզում իմով կիսվել։

Կապանից, դեռ ավելին՝ Հայաստանից հեռու ապրելով՝ էլ ավելի շատ եմ ուզում մտածել, որ քաղաքիս, երկրիս համար արժանի քաղաքացի եմ։ Ավելի հաճախ եմ ուզում զգալ, որ ինչ-որ բանով կարողանում եմ մի դրական փոփոխության առիթ հանդիսանալ։ Նախ՝ գրադարանավարների, հետո արդեն՝ ուսուցիչներիս ոգևորված ու անակնկալի եկած նամակները ստանալուց հետո ինչ-որ խառը, մի քիչ փշաքաղեցնող բան զգացի։ Էնքան ուրախ էին, էնքան շնորհակալ։ Եվս մի անգամ ուրախ ու հպարտ զգացի, որ 17-ի թղթակիցներից եմ, որ «Մանանայի» հետ համագործակցության հասուն պտուղերը քաղելու հնարավորություն են ստացել նաև ինձ համար շա՜տ կարևոր հաստատությունները։

Ես մեր մարզային գրադարանում եմ մեծացել։ Առաջին դասարանից մասնակցել եմ մեծ ու փոքր բոլոր միջոցառումներին, ասմունքել եմ, երգել, պարել, դաշնամուր եմ նվագել ու հետո արդեն սկսել եմ վարել այդ միջոցառումները։ Դպրոցս փոքր է, շա՜տ փոքր, երևի քաղաքի ամենափոքրը։ Թվով մոտ 30 աշակերտ կա, բայց թվանշանով նկարագրել չկարողանալու չափ ջերմություն, հոգատարություն, կարեկցանք ու հարգանք։

Էստեղ գալով, բնականաբար, ավելի քիչ եմ այցելում գրադարան, դպրոցս քաղաքից մի փոքր հեռու է, ձմռանը՝ բավականին դժվար հասանելի, իսկ ամռանը վերադառնալիս արդեն արձակուրդներ են։ Չեմ հասցնում «մարդավարի» կարոտս առնել, տեսնել, խոսել։ Բայց շնորհակալ եմ՝ ինձ տված ջերմության ու մտերմության համար, իմ հանդեպ դրսևորած հավատի, վստահության ու հպարտության համար։ Ու թող էս գրքերը լինեն էդ շնորհակալության գեղեցիկ դրսևորումը։

Իսկ մյուս, ամենամեծ շնորհակալությունս «Մանանայինն» է։ 17-ին թղթակցելու մեծաքանակ առավելություններից մեկն էր էս հնարավորությունը։ Հնարավորություն՝ էսքան հեռավորության վրա ինձ հարազատ հաստատություններին երախտիքս հայտնելու։

Իսկ հիմա, շնորհակալության ու գոհունակության էս գեղեցիկ նոտայի վրա, ճամպրուկս վերցնեմ ու գնամ կանգառ․․․ Ուշանալ չկա․․․ Տուն եմ գալիս․․․

Մենք ճանաչվեցինք 2020-ի երիտասարդական մայրաքաղաք։ Մենք՝ Կապանը։ Հոդվածների մի շարք ունեմ, որտեղ մեր բարբառից, Կապանի սիրուն տեղերից, առանձնահատկություններից եմ պատմում։ Այդ հոդվածներս գրելիս դեռ Կապանում էի ապրում, երևի մոտ երկու տարվա վաղեմություն ունեն։ Հիմա՝ Կապանից հեռու ապրելու երկրորդ տարվա թոհուբոհից, ուզում եմ էլի գրել․ նույն ձեռագրով, բայց տարբեր զգացողություններով։

Ես միշտ սիրել եմ ծննդավայրս, կապված եմ եղել միշտ, հարազատությունից բացի համ էլ անբացատրելի խաղաղություն ու հանգստություն եմ զգացել միշտ։ Այն, որ քաղաքում մեքենաներ են գնում-գալիս, բայց և այնպես խցանումների կիզակետում չենք հայտնվում երբեք, այն, որ խանութ-ռեստորանների առկայությունը «բնության հաշվին» չի, այն, որ մարդիկ տարբեր են, տարբեր են և իրենց հոգսերը, բայց հասնող են ու բարեսիրտ, ու այն, որ իրենց նմանը միայն Շվեյցարիայում ունեցող բարձրահարկ շենքերի կողքին ծվարում են գողտրիկ, ջերմ սեփական տները, ինձ խաղաղության, ջերմության ու մտերմության ուրիշ զգացողություն են միշտ հաղորդել։

Մեր ավտոբուսները 15 րոպեն մեկ չեն գալիս-գնում։ Ժամ կա, ժամանակացույց կա։ Ու բոլորը գիտեն այդ ժամերը, բոլորը ունեն ավտոբուսի «չվացուցակի սքրինշոտը»՝ իրենց հեռախոսներում։ Մի քանիսն էլ ինձ նման մինչև հիմա ապահովության համար զանգում, հարցնում են՝ տատ, 8 համարը 2-ից 20 պակաս էր, չէ՞, բարձրանում։ Մենք ավտոբուս նստելիս չենք հարցնում՝ Պոլիտեխնիկ հասնո՞ւմ եք, այլ ասում ենք՝ բարև, Սամվել ձյաձյա։ Որովհետև մենք գիտենք բոլոր կանգառները, գիտենք ավտոբուսի ուղղությունները էնքան բնական ու կանոնավոր կերպով, ինչպես որ գիտենք մեր դպրոցի կամ աշխատավայրի հասցեն։ Մենք վարորդին երբեք չենք խնդրում կանգառում կանգնել։ Վարորդը մեծ հաշվով գիտի՝ որ ուղևորը որ կանգառում է իջնելու։

Մենք կհանդիպենք քաղաքապետարանի այգում, կամ մարզպետարանի դիմաց։ Բայց ավելի շատ՝ մարզպետարանի դիմաց, որովհետև ամռանը շատրվաններն են էնտեղ, ձմռանն էլ՝ տոնածառը։ Մենք բոլոր հավանական համերգներից առաջ կհավաքվենք Մշակույթի կենտրոնի դիմաց՝ տեսնելու՝ արժե՞ մնալ, թե մի քիչ քայլենք, բարձրանանք տուն։ Բայց արժե, հավատացե՛ք, արժե մնալ․․․

Մենք ախր, քաղաքի ոչ մի հատվածով անտարբեր անցնել չենք կարող: Բոլոր տեղերում ինչ-որ հիշողություն կա, ինչ-որ ծանոթ, ինչ-որ ընկեր-բարեկամ․․․

Մեր քաղաքը ծաղկեց ու մեծացավ մեզ հետ: Ունիվերմագը դարձավ Կապան Մոլ, Մարզպետարանի դիմացը՝ շատրվանների մոտ, Լամպերի մոտը՝ Եվրոպական քոլեջի մոտ։ Վերանորոգվեց հիվանդանոցը, վերանորոգվում է մշակույթի կենտրոնը, սիրուն, շատ սիրուն կամարաձև լույսերով զարդարվեց քաղաքապետարանի այգին, ու վերանորոգվեց նաև իմ «Պերեմենիի մոստը» (էս մեկը չեմ հասցրել տեսնել, ես որ հետ եկա Իտալիա, դեռ աշխատում էին):

Ամերիկյան անկյան այցելուների թիվը բազմապատկվեց։ Տարիներ առաջ մի երկու-երեք կամավոր հազիվ լինեինք, հիմա արդեն իրար հերթ չտալով երիտասարդները կամավորություն են անում, անգլերեն են սովորեցնում։ Կինոթատրոն ունեցանք։

Մի տեսակ էս ամեն ինչը քայլ առ քայլ, կամաց-կամաց անելով՝ մեր քաղաքը հասցրինք էս սիրուն, կարևոր օրվան։

Երիտասարդությունն ապրում է իմ Կապանում։ Երեխեքը գնում են երաժշտական դպրոց, պարի, շախմատի, ու էլի շատ ու շատ տարբեր խմբակներ: Ու հա, հնարավոր է պինդ ու ամուր գիտելիք ստեղծել էնտեղ, որտեղ բոլորն իրար ճանաչում են, որտեղ ասում են՝ էսինչի աղջիկն է, էնինչի՝ տղան, ու մարդիկ միանգամից «տեղն են բերում»։

Երևանը փոքր ժամանակ չէի սիրում։ Գլխավոր պատճառներից մեկն այն էր, որ շատ երևանցիներ մինչ օրս էլ մտածում են, որ շրջաններում գտնվող քաղաքները (չգիտես՝ ինչու) բարձրահարկ շենքեր, ժամանցի վայրեր, հավես միջոցառումներ կամ նմանատիպ բաներ չունեն։ Հարգելինե՛րս, ժամանակակից տեխնոլոգիաների հզորությանը ջատագովելով՝ google-եք, խնդրում եմ, ու վերջնականապես գիտակցեք, որ տարածքային տարբերությունը ամենևին մտավոր, ստեղծարար ու պոտենցիալ տարբերություն չի ենթադրում։ Ու եթե դուք մտերիմ եք ձեր համադպրոցականների կամ բակի ընկերների հետ միայն, ու դրանով մեծ ու լայն եք համարում ձեր շրջապատը, ապա մենք մի ամբողջ քաղաքով ենք մտերիմ, լա՞վ։

Էս մի կողմ, Երևանը սիրուն ու սեր քաղաք է, բան չեմ ասում, ուղղակի մեկ-մեկ (երբեմն՝ հաճախ) թյուրըմբռնմանն արձագանքելիս անտարբերություն դրսևորել մի տեսակ չի ստացվում։

Վերադառնալով երիտասարդական մայրաքաղաքիս, ասելու շատ բաներ կան, պատմելու 16 (ու կես) տարվա հուշեր կան, ջերմության, սիրո ու երջանկության մի մե՜ծ, ձեռքերը դողացնելու աստիճան փարթամ ծաղկեփունջ։ Բայց մենակ մի բան եմ ուզում ասել: Ես կարոտում եմ: Մեծ ու սիրուն, հին ու անտիկ, պատմական ու գունավոր քաղաքները աչքերս՝ անթարթ ու դեմքս՝ հիացմունքից ապշած են պահելու միշտ, բայց ես մեկ է՝ կարոտելու եմ․․․ Ես կարոտելու եմ էն բնական, համարձակ ու իսկական ժպիտը, որ կրում էր դեմքս քաղաքովս քայլելիս: Բայց ես գիտեմ, որ ո՛չ դեմքս, ո՛չ քայլքս, ո՛չ էլ ժպիտս երբեք չեն մոռացվի: Մենք չափազանց հարազատ ենք՝ իրար մոռանալու համար:

Շուտով արդեն Ամանորյա տեսք կստանա քաղաքս: Իսկ ես միշտ կարոտելու եմ էն բոլոր Ամանորները, որոնք անցել են քաղաքի մեծ տոնածառի հետհաշվարկի հետ:

Շնորհավոր, իմ սրտի մշտական, հավերժական ու իսկական մայրաքաղաք Կապան․․․