Գյուղում բոլորը գիտեն, որ ավանդապաշտ ընտանիքների կանայք աշնանը պետք է արիշտա պատրաստեն։ Պատրաստմանը պետք է միայն կանայք մասնակցեն։ Արիշտան ունի իր պատրաստման ուրույն եղանակը։ Նախապես տան մեծը` տատիկը, պետք է օր որոշի, որպեսզի նախoրոք ջահել հարսներն ու թոռները պատրաստվեն։ Պատրաստելուց մեկ օր առաջ շաղում են արիշտայի խմորը։ Ըստ տան անդամների թվի, տատը պետք է ասի, թե քանի փութ խմոր շաղեն կամ հենց ինքն էլ շաղի։

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Ալյուրը լցնելուց հետո տատը պետք է սպասի, որ հարսները դույլերով ջուր բերեն։ Խմորը պնդացնելուց հետո, հաստ սավան են փռում խմորի վրա, և հարսները հերթով տրորում են այն։ Այս գործընթացը տեղի է ունենում արիշտայի պատրաստման նախօրեին։ Գիշերը թողնում են, որ խմորը հանգստանա։ 

Առավոտ շուտ տատը արթնանում է և արթնացնում հարսներին։ Պատրաստում են սարքավորումները, պատշգամբում կապում պարանները և անցնում գործի։ Թոռներից մեկը կտրում է խմորը և տալիս տատիկին։ Տատն էլ գրտնակում է խմորը և փոխանցում հարսին։ Հարսը զգուշորեն խմորը դնում է սարքավորման վրա և պտտակը պտտելով կտրում խմորը։ Կտրելուց հետո տալիս է մյուսին, ով էլ տանում է կտրած խմորը փռելու։ Այս գործընթացը շարունակվում է այնքան, մինչև խմորը վերջանա։

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

Վերջացնելուց հետո, կիսաչոր խմորը թողնում են մի գիշեր դրսում, որպեսզի չորանա։ Հաջորդ առավոտյան տատը հավաքում է արդեն չորացած արիշտան և օրվա ընթացքում սկսում է բովել այն։ Արիշտան բովում են այնքան, որ այն գեղեցիկ կարմրավուն գույն ստանա։

Ըստ կարգի, եփած արիշտան պետք է համտես անեն տան տղամարդիկ և տան իրենց գնահատականը։

Արիշտան համարվում է գյուղական տան սեղանի ամենահամեղ ու պատվավոր ուտեստներից մեկը:

 Լաուրա Սեկոյան

***

-Տատ ես ինչ ես անում
-Ռշտի խմոր եմ անում բալես:
-Ո՞նց հիմա ես անելու ռշտա     ( ուշ ժամ էր)
-Հա ձևը ըտենցա իմ աղջիկ
-Տատ կպատմես ո՞նց  ես սարքում ռշտան:
-Ասեմ, ուրեմն իրիկվա կողմ սարքում ենք խմորը նույն հացի խմորի նմանա ուղակի մի  քիչ պինդ:

Լուսանկարը` Լաուրա Սեկոյանի

-Ու վերջ՞
-Չէ՛ խմորը անելուց հետո պետքա թողնենք հասունանա,հետո երբ արդեն հասունացելա գետնին շոր ենք        փռում, շորի վրա լցնում խմորը ,խմորի վրա նորից շոր ենք փռում ու սկսում ոտքերով տրորել մինչև փափկի խմորը, հետո գնդեւ ենք անում ու թողնում մինչև առավոտ:
-Առավոտյան ինչ էք անում
- Առավոտյան գրտնակում ենք կտրում ու կախում պարանից որ չորանա:
-Դանակով եք կտրում
-Սովորական դանակ չի այլ հատուկ ռշտի դանակ :

Ռիտա Մինասյան

Այսօր առաջին անգամ ձմեռը իր մասին հիշեցրեց…

Առաջին ձյո՞ւնը, աշնան կեսի՞ն… Արտերկրի ընկերներս լսելով սա, զարմանում էին, իսկ ես զարմանում էի, թե ինչու են նրանք զարմանում: Ես ապրում եմ Գեղարքունիքի մարզի Լճաշեն գյուղում և վաղ ձյունը ինձ այդքան էլ չի զարմացնում:

Արդեն շատ տների ծխնելույզներից դուրս եկող ծուխ է նշմարվում գյուղի վրա: Հեռվից նայողին թվում է, թե գյուղի վրա մշուշ է իջել, բայց դա վառարանների ծուխն է: Այս տարի շատ գեղեցիկ ու տաք աշուն եղավ, հուսով եմ  ամբողջ ձմեռը նույնպես այս օրվա պես ձյունառատ ու սպիտակ կլինի:

Եթե դու ձմռան սիրահար ես ապա մեր գյուղը հաստատ քո տեղն է արի կսպասեմ… Շուտով պետք է այցելեմ գյուղի ամենագեղեցիկ վայրերը, ուր բնությունը շա՜տ գեղեցիկ է: Խոստանում եմ, որ կլուսանկարեմ և ցույց կտամ, թե ինչ հրաշալի եղանակ է ձմեռը:

Հ.Գ. Հա՜ ու ամենակարևորը մոռացա: Վառարանի վրայի կարտոֆիլը ո՞նց կարելի էր մոռանալ ու չխաբեք, որ վառարանի վրա ծորոված կարտոֆիլ չեք սիրում: Ձմռանը սպասում եմ նաև նրա համար, որ վերջապես կկարողանաք համտեսել վառարանի վրայի կարտոֆիլը:

Լիլիթ Հարությունյան

***

Աշունն ու ձմեռը մեր` Գեղարքունիքի մարզում, տարվա այն եղանակներից են, երբ բոլոր տներում վառարանի շուրջ հավաքվում են երեխաներն ու մեծահասակները,սկսում հիշել հին ու հետաքրքիր պատմություններ և պատմում: Կար ժամանակ, երբ տներում վառարանների վրա կարողանում էին կարտոֆիլ  տապակել (մենք դրան «տալաշ» ենք ասում): Հիմա արդեն ժամանակները փոխվել են, էլ էն վառարանները չեն, որոնք հնարավորություն են տալիս կարտոֆիլ տապակելու: Չնայած կան տներ, որոնք ունեն էդպիսի վառարաններ, ու կարողանում են ընտանիքով գոնե մեկ-մեկ հավաքվել իրար գլուխ:

Հիշում եմ. ցուրտ, անձրևոտ աշնանային օրերին տատիկս հաճախ էր տալաշ անում, անելուց հետո յուղով սարքում էր ու մեծ հաճույքով էինք ուտում:
Մեզ մոտ արդեն ձմեռ է, ու տալաշի սիրահարները թող գան մեր գյուղ` Ծաղկունք:

Ռիտա Մինասյան