Սկսվեց ամառային զորակոչը։ Որպես արդեն հին ու հետհաշվարկը համարյա թե ավարտող զինվոր՝ ցանկանում եմ այս նյութում կիսվել մի քանի խորհուրդներով, որոնք կօգնեն ավելի հեշտ համակերպվել ծառայության հետ։ Նախքան կարդալը, սիրելի նորակոչիկ, կխնդրեի՝ մոռանայիր այն ամենի մասին, ինչ պատմել են քեզ սովետի տարիներին ծառայած «մեծերը»։

Ասեմ, որ բավականին լավ ժամանակ ես գալիս ծառայության։ Սնվելու ես շատ լավ ճաշարանում: Ամեն օր համտեսելու ես 7-9 ճաշատեսակ, ընդ որում՝ մեկը մեկից համեղ։ Չես հասցնելու կարոտել մամայի եփած համով ճաշերը, որովհետև խոհարարները ամեն ինչ անում են, որ դու համի պակաս չզգաս։ Ստանալու ես բավականին լավ, որակյալ ու հարմարավետ համազգեստ։ Էլ չես տեսնելու «բաստուրմա» համազգեստը կամ «3 ծականոց» ծանր կոշիկները։

Սկսենք զորամաս մտնելուց։ Հենց մտար զորամաս, առաջին տեղը, որտեղ քեզ ուղեկցելու են, լինելու է զորամասի շտաբը, որտեղ քեզ կտան մի քանի հարց՝ անձնական տվյալները լրացնելու համար։ Այնուհետև գնալու ես բուժկետ։ Բուժկետում լրացվելու են քո առողջական տվյալները, տալու են հետևյալ հարցերը.

1) ծխո՞ւմ ես,
2) խմո՞ւմ ես,
3) սպի, դաջվածք ունե՞ս,
4) վիրահատություններ տարե՞լ ես,
5) խոզուկ, կարմրախտ, ջրծաղիկ հիվանդություններ ունեցե՞լ ե՞ս։

Չափելու են ճնշում և ջերմություն, անցնելու ես կոնսուլտացիա ատամնաբույժի մոտ, որը նշելու է, թե որ ատամների հետ կապված խնդիր ունես։

Բուժկետից հետո գնալու ես զորանոց, ծանոթանալու ես վաշտիդ հրամանատարի ու սերժանտների հետ։ Հետո, ամենայն հավանականությամբ, շարվելու եք։ Այդ ընթացքում անընդհատ կհնչեն անուններ։ Էդ էլ արդեն էն պահն ա, երբ սկսում են հարազատները զանգել սրան-նրան, որ լավ նայեն ձեզ ու հարմար «տեղավորեն»։ Օրվա վերջում՝ երեկոյան անվանականչը (պրավերկա) ավարտելուց հետո գնալու ես քնելու։

Օր 1-ին, ժամը՝ 06:00․

Օրապահը 3 անգամ բացականչելու է «Վա՛շտ, վեր կաց», հետո կսկսի քնից դժվար արթնացողներին հատիկ-հատիկ «բզել»։ Խորհուրդ կտամ «ոտ կախ չգցել»։ Հենց քնից արթնանում ես, միանգամից հագնվիր, անկողինդ հավաքիր ու գնա սափրվելու, դա ամենահարմար ժամն է սափրվելու համար, թե չէ հետո լվացարանում մեծ հերթ է գոյանալու, որովհետև վաշտը մոտ 90-120 հոգի է լինելու։ Այնուհետև շարվելու ես «ֆիզոյի» համար։ Մինչև 7:30 րոպե անելու ես ֆիզիկական նախավարժանքներ, արագացումներ։ Այնուհետև գնալու ես քեզ կարգի բերելու ու միանգամից շարվելու ես ճաշարանի համար։ 9:00-ին շարվելու ես առավոտյան տողանի՝ «ռազվոդի» համար։ Իսկ հետո սկսվելու են պարապմունքները:

Հավսա՛ր, զգա՛ստ, քայլո՛վ մարշ, ե՛տ դարձ, վազքո՛վ մարշ…
Ամեն կլոր ժամից 15 պակաս ունենալու ես դասամիջոց, որի վերջում ենթարկվելու ես «հոգեբանական բռնության», երբ լսես «վաշտը շարվավ» տողը։

Էլ չեմ ասում «զենք-բռոնի-կասկով (զենք-զրահ-սաղավարտ)» հրաձգարան բարձրանալու մասին։ Հրաձգարանում (պոլիգոն) ամենահավես պահը կրակելն է։

Օրվա էս մի քանի դրվագի մասին մի քանի բան ասեմ։ Հիշի՛ր, քնելու տեղով ոչ մի բան չի որոշվում, կապ չունի՝ քնելու ես առաջին, թե երկրորդ յարուսում (հարկ), անկյունում, համարյա անկյունում, թե միջանցքի վրա, մեկ ա՝ դու նույն մարդն ես։ Ու մի կարևոր բան էլ. մաքրություն անելը ամոթ բան չի։

14։00 մտնելու ես ճաշարան։ 15:00-16:00 հետճաշյա հանգստի ժամն է, որին հաջորդելու են շարային պարապմունքները, զենքի մաքրման ժամը ու նորից ֆիզոն։

Ունենալու ես նաև հատուկ ժամ բուժկետ դիմելու համար՝ 16:00-18:00։ Բուժկետ գնում են վաշտի հերթապահի հետ, վաշտի հիվանդների գրանցման մատյանով։ Խորհուրդ կտամ բժիշկների հետ վեճի չբռնվել, որովհետև նրանց դու դիմելու ես քո ծառայության 2 տարիների ընթացքում։ Խորհուրդ կտամ ամեն չնչին բանի համար բուժկետ չդիմել, չփորձել բուժկետի միջոցով «քերվել» ինչ-որ միջոցառումից։ Հավատա, դա նորմալ չի դիտվում բուժկետի կողմից։ Չփորձես նաև «սաչկավատ» լինել (խուսափել, ձև բռնել, իբրև լավ չես), բժիշկները շատ լավ են նկատում դա։ Մի՛ փորձիր խաբել բժիշկներին։

19:00 մտնելու ես ճաշարան, դուրս գաս ու, արդեն եթե չկան հավելյալ միջոցառումներ, ապա մնացած ողջ օրը մինչև «պրավերկա» քո տրամադրության տակ է։ Փորձիր այդ ժամանակը խելացի օգտագործել ու ավելորդ խնդիրների առաջ չկանգնել։

Ծառայողական որևէ խնդիր չունենալու համար փորձիր պահպանել զինվոր-հրամանատար հարաբերությունը։ Հիշի՛ր, որ հրամանները կատարում են արագ և ճիշտ, իսկ դիմում, բողոք, առաջարկությունները ասում են հրամանը կատարելուց հետո։
Ինչքան էլ խորհուրդ տամ, միևնույնն է, քո ծառայությունը կազմակերպողը դու ես։ Փորձիր գնահատել քո լավն ու վատը, փորձիր կշռադատել ճիշտն ու սխալը, փորձիր լինել առողջ հոգով ու մտքով, որ կարողանաս անփորձանք անցկացնել ծառայությանդ 731 օրը, քանի որ տանը քեզ սպասող կա։

Բարև, սիրելի ընթերցող, հուսամ՝ լավ ես և զուրկ կորոնավիրուսի որևէ ախտանիշից։ Դու այժմ կարդում ես հայկական բանակի մի զինվորի նյութ, որը կարող ես ընկալել որպես խնդրանք-պահանջ։ Համաճարակի պատճառով արդեն 4-ից ավելի ամիս է, ինչ բոլոր զինվորները զրկված են իրենց հարազատներին տեսնելու բաղձալի և քաղցր զգացողությունից։

Համաճարակը թուլանալու փոխարեն ավելի մեծ թափով է զարգանում։ Դրանում մի մեղադրիր բժիշկներին կամ որևէ կառույցի։ Խնդիրը և դրդապատճառը փնտրիր հենց քո մեջ։ Ինչ է, մի՞թե դժվար է կրել ընդամենը մեկ բժշկական դիմակ։ Երբ մտածում ես, թե դժվար է, այդ պահին փորձիր պատկերացնել, թե ինչ դժվար է, երբ 4-ից ավելի ամիսների ընթացքում չես կարողացել տեսնել քո հարազատներին, չես կարողացել ուտել մամայի թխած համեղ քաղցրաբլիթները, չես կարողացել գրկել քույրիկիդ կամ եղբորդ և ասել, թե որքան ես կարոտել։

Գիտե՞ս՝ զինվորի համար ինչ կատաստրոֆիկ վիճակ է, երբ գտնվում է չորս պատի մեջ և չի կարողանում գեթ մի րոպեով դուրս գալ այդ պատերից։

Ես զորամասում հսկիչ անցագրային կետի (КПП) հերթապահ բուժակ եմ։ Իմ պարտականությունների մեջ է մտնում չափել զորամաս մուտք ու ելք անող անձնակազմի ջերմությունը և զգուշացնել, որ զորամաս մտնեն ու այնտեղ գտնվեն միայն ու միայն դիմակով։

Հակահամաճարակային միջոցառման կատարման քայլերի դիմաց բոլորը հավասար են իրար։ Պետք չէ նայել, թե դիմացինդ ինչ պաշտոնի է, ինչ հաստիքի է։ Եթե նախարար, փոխնախարար կամ բուժաշխատող է, դա դեռ չի նշանակում, որ նա չի կարող վարակակիր լինել։

Հիշի՛ր, որ այդ մեկ դիմակը կնպաստի, որ զինվորը տանը լինի։ Խնդրում և պահանջում եմ՝ կրի՛ր դիմակ, եղի՛ր առողջ և մի՛ խանգարիր, որ զինվորը լինի տանը։

Բարև, սիրելի ընթերցող։ Հուսամ` լավ ես։ Երկար դադարից հետո ես վերադարձա։ Վերադաձա, որ մի քիչ պատմեմ իմ երկու տարվա պատմությունը` անքուն գիշերների մասին, նպատակիս հասնելու ու դրան խանգարող տարբեր հանգամանքների մասին։ Լավ, իսկ հիմա ամեն ինչ հերթով։

Երկու տարի առաջ սեպտեմբերի մեկից սկսեցի պարապել երկու վեհ ու հետաքրքիր առարկա` կենսաբանություն ու քիմիա։ Արդեն հասկացաք, որ բժշկական համալսարանի ապագա ուսանող պետք է լինեի։ Առաջին տարին համեմատաբար թեթև անցավ, իսկ երկրորդ տարին… Երկրորդ տարին ամենատաժանակիր, միևնույն ժամանակ, ամենահաճելի տարին էր։ Օրս սկսվում էր ուսուցչուհուս տանը և ավարտվում էր նորից այնտեղ։ Օրական պարապում էի 12 ժամ և ավելի։ Գնում էի պարապմունքի առավոտյան ժամը 9-ին ու վերադառնում էի երեկոյան 10-12-ի սահմաններում։ Պատկերացնո՞ւմ եք, ես նույնիսկ իմ վերջին զանգի օրը այնտեղ եմ եղել, վերադարձել եմ դպրոց, երբ բոլոր հյուրերը արդեն հավաքվել էին։ Վերջին զանգին նախորդող օրերին էլ, պարապմունքս վերջացնում էի հնարավորինս շուտ ու արագ իջնում էի դպրոց, որ կարողանայի հասցնել բեմը ձևավորել։ Ինչ խոսք, հետաքրքիր օրեր էին։

Հիմա անցնենք բուն թեմային։ Ինձ ու ինձ հետ պարապող ուսուցչուհու՝ Աղաջանյանի համատեղ աշխատանքի շնորհիվ ես հասա նպատակիս։ Անվճար ընդունվեցի ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետ։ Կարող եք շնորհավորել։

Կողքից նայողին թվում է, թե այնքան հեշտ է։ Բայց մինչև չանցնես այդ ճանապարհը, չես կարող պատկերացնել այնտեղ հանդիպող դժվարությունները: Ամեն անգամ, երբ հոգնում էի, երբ հավեսս կորցնում էի, Աղաջանյանս թափ էր տալիս ինձ, այնպիսի հոգեբանական դրական ազդեցություն էր թողնում վրաս, որ ուղղակի չպայքարել չէի կարող։ Ոչ մի պայքար անարդյունք չի մնում։ Իմ օրինակը` վառ ապացույց։

Աշխատեք ձեր երազանքը դարձնել նպատակ, իսկ նպատակին հասնելու համար դիմել ամեն մի քայլի՝ հնարավոր ու անհնար։ Այս կյանքում ինչ-որ բանի հասնում է միայն պայքարողը, միայն մեծ ներուժ ունեցողը։ Այն մարդը, ով ճանապարհի կեսից հուսախաբ է լինում, ամենաթույլ մարդն է։

Դե ինչ, ձեր կյանքի հետագա ընթացքի համար ցանկանում եմ կանաչ ճանապարհ, բայց հիշեք, որ կանաչ ճանապարհին լինում են նաև ծակող փշեր։ Մի հուսախաբվեք…

Ի՞նչ էին անում բոլոր աշակերտները ամռան այս երկու ամիսներին. դե, բնականաբար, հանգստանում էին: Ճամբարներ, սեմինարներ…

Իսկ ի՞նչ էի անում ես: Ես մինչև հիմա պարապում էի: Վերջապես վերջացրի: Ինչպես սիրում եմ ասել՝ Դոբին ազատ է: Եկել է հանգստանալու ժամանակը: Բայց ի՞նչ հանգստանալ կամ ինչպե՞ս հանգստանալ, երբ հիշում ես, թե որքան հանձնարարություն ունես: Ինչպես իմ շա՜տ սիրելի ուսուցչուհին՝ Աղաջանյանն է ասում՝ ես պետք է մոռանամ, թե ինչ է հանգիստը: Պետք է հիշել, որ միասին նպատակ ունենք ու պիտի հասնենք դրան: Իսկ նպատակին հասնում են միայն ու միայն աշխատասիրության շնորհիվ: Ուսուցչուհիս ինձ տալիս է ոչ միայն գիտելիքներ կենսաբանությունից ու քիմիայից, այլ նաև կյանքի դասեր ու խորհուրդներ, որոնք էլ ավելի կարևոր են: Նա գիտի, թե ինչպես աշակերտին տրամադրել պարապելու ու գիտի աշակերտին իր նպատակին հասցնել:

Վերջապես օգոստոսն է, պիտի հանգստանամ: Էլի մեքենայով գնում եմ Ռուսաստան: Հուսանք, որ այս անգամ նորից ստիպված չեմ լինի մի քանի ժամ անցկացնել թշնամու հետ մեկ սենյակում:

Հայաստան-Վրաստան-Վլադիկավկազ-Մոսկվա-Պետերբուրգ: Հետաքրքիր է անցնելու: Երկար ճանապարհ՝ սիրելի մարդկանց հետ: Բայց ինչպես ասել էի, ես պետք է մոռանամ, թե ինչ է հանգիստը: Հենց դրա համար ինձ հետ վերցրել եմ իմ բոլոր գրքերը, շտեմարանները:

Դե, ընկերներ, ի գո՜րծ: Ինձ հետաքրքիր ճամփորդություն ու նպատակային պարապմունքներ, իսկ ձեզ՝ ակտիվ հանգիստ:

Հայերի համար մայիսը հաղթանակների ամիս է։ 1992թ.-ի մայիսի 8-9 իրագործվել է Շուշիի հետ գրավումը, մայիսի 21-29 իրականացել է Սարդարապատի հերոսամարտը,  23-29-ին՝ Բաշ Ապարանի, 24-28` Ղարաքիլիսայի հերոսամարտերը։ Մայիսի 9-ը 2000թ-ից հետո կրկնակի տոն է դարձել մեր տանը,  քանի որ հենց այդ օրը ծնվել է ընտանիքի արու զավակը՝ ես։ Մի պահ պատկերացրեք ծնողներիս ու հարազատներիս ուրախության չափը,  երբ երեք աղջիկներ ծնվելուց հետո ծնվել եմ ես։ Այո՛,  ես երեք քույր ունեմ,  որոնք անգին գանձ են ինձ համար։

Այս տարի նշելու եմ արդեն 17-ամյակս, որը համապատասխանում է կայքի անվանմանը՝ 17.am:
Այսօր իմ ծննդյան օրն է: Ժամանակն է քննարկել անցած տարին։ Առաջին եռամսյակում «լուռ էի»,  բայց դրանից հետո միանգամից սկսեցի գործել։ Ձեռքբերումներս շա՜տ-շա՜տ են,  բայց կցանկանամ առանձնացնել «Մանանա»- ին անդամագրվելը: «Մանանան» դարձավ իմ չորրորդ, թերևս ամենակարևոր ընտանիքը։ Իսկ ինչո՞ւ չորրորդ. ասեմ։ Առաջին ընտանիքը այն ընտանիքն է,  որտեղ ծնվել ու ապրում եմ,  երկրորդը, դե բնական է,  որ դպրոցն է։  Առաջին դասարան գնալու առաջին օրը  դասվարը ասել է,  որ դպրոցը մեր երկրորդ տունն է, իսկ դասարանը՝ մեր երկրորդ ընտանիքը։ Երրորդ ընտանիքը ինձ համար հանդիսանում է World Vision-ը,  որի շնորհիվ նույնպես շատ ձեռքբերումներ եմ ունեցել և ունենում։
Այս տարվա ամենաուրախ օրերը Աղվերանի մեդիա ճամբարի օրերն են եղել։ Հուսամ, որ այդ օրերից «Մանանայի» հետ էլի եմ ունենալու։ Այնտեղ բացի գիտելիքներից ու հմտություններից, ձեռք բերեցի այնպիսի մարդկանց, որոնք որ վստահ եմ, իմ մնացյալ կյանքի ճանապարհին իմ հետ են լինելու։ Իսկ վերջին իրադարձությունը դա Պատանի թղթակիցների առաջին մրցանակաբաշխությունն էր։ Հավաքվել էին  Հայաստանի տարբեր մարզերից ու Երևանից շուրջ 200 թղթակից։ Գրկախառնություններ, պաչիկներ…
Բոլորը սրտի թրթիրով սպասում էին,  թե երբ պիտի հնչի իրենց անունը։ Մեկ,  երկու,  երեք…  Հնչեցին անուններ,  ստացանք մրցանակներ։ Ես հույս չունեի,  որ կարող եմ գոնե խրախուսական նվեր ստանալ։ Բայց ի զարմանս ինձ, գտնվում էի 100 լավագույն թղթակիցների շարքում։ Իմ անունը հնչելու ժամանակ ես ցավոք ներսում չէի։

Ամեն ինչ շատ լավ էր: Ամենակարևոր մրցանակը այդ օրվա ընթացքում,  թերևս,  հավաստագիրն ու «17.am»-ի թղթակցի վկայականն էր,  որով մի տեսակ ամեն ինչ ավելի պաշտոնական դարձավ:

Սրտանց շնորհավորում եմ բոլոր մրցանակակիրներին։ Մրցանակաբաշխությունը պարտավորեցնող դարձավ թե՛ մրցանակակիրների,  թե՛ մյուսների համար։

Սրանք կարևոր իրադարձություններից մի քանիսն էին։ Հաջորդ տարի առաջնորդվելու եմ միայն ու միայն այս կոչով. «Աշխատե՛լ,  աշխատե՛լ, աշխատե՛լ»…

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ. Սիրելի Ժորա, մենք նույնպես շնորհավորում ենք ծննդյանդ տոնը: Ծնվել մայիսի 9-ին, նշանակում է՝ լինել միշտ հաղթող:

Ո՞րն է հին ժամանակները հիշելու ամենալավ միջոցը. իհարկե, լուսանկարները։ Փորփրելով դարակներս, գտա մի խունացած ալբոմ՝ լի նկարներով։ Նկարներ, որոնք նայելիս ակամայից կարող ես տխրել կամ ուրախանալ, հուզվել ու լցվել կարոտով։ Կարոտ, որը կապված է մանկության ու դրա հետ կապ ունեցող մարդկանց հետ։ Մարդիկ, որոնք գուցե այլևս չկան, ընտանիքներ, որտեղ չկա առաջվա խինդն ու երջանկությունը։ Նայում ես, զարմանում ու միաժամանակ հասկանում, թե մարդը որքան անկարող է ժամանակի հանդեպ։ Ժամանակը քայլում է, իսկ մենք չենք կարողանում կանգնեցնել այն, գոնե մի վայրկյան, մի ակնթարթ։ 

Թերթում եմ նկարները ու տեսնում մեր հին, դեռ չվերանորոգված տունը։ Տան դիմաց ես եմ ու իմ ընտանիքը։ Բոլորը կան նկարում. ծնողներս իրար կողքի կանգնած, ես՝ իմ մոր գրկում, քույրերս՝ մեր կողքերին, իսկ տատիկը՝ հորս մյուս կողքին։ Պատերը խարխլված են, ու ասես նկարից փչում է նկարի մեջ երևացող փտած փայտերի հոտը։ Տունը հին է, բայց մթնոլորտը այնքա՜ն ջերմ ու տաք։ Այժմ առաջվանը չէ ո՛չ տունը, ո՛չ էլ ընտանիքս։ Ընտանիքիս ջերմությունը պահպանվել է, բայց անդամների քանակն է պակասել. երեք քույրերս ամուսնացել են, ու բազմանդամ ընտանիքը դարձել է չորս հոգուց բաղկացած փոքր ընտանիք՝ ես, ծնողներս ու տատս։

Թերթում եմ ու հասնում մեկ այլ նկարի, որտեղ նշում ենք իմ ծնունդը. ես եմ, դիմացս՝ տորթը, իսկ գրկումս՝ քրոջս տղան։ Գիտե՞ք ամենաշատը ինչը գրավեց ուշադրությունս։ Մի խաղալիք ավտոմեքենա, որը նվիրել էր ինձ իմ հորեղբայրը։ Ու ամենահետաքրքիրն այն է, որ այդ խաղալիքը մինչ այժմ կա։ Անմիջապես անցա խաղալիքը գտնելու գործին ու գտա՜։ Ինչքա՜ն հիշողություններ… Ունեցա նույն այն զգացողությունները, որոնք ունեցա այդ խաղալիքը առաջին անգամ «վայելելու» ժամանակ։ Ուրախացա, հետո տխրեցի ու սկսեցի հորեղբորս կարոտը այդ խաղալիքից առնել։ Ֆիզիկապես նա չկա, բայց հոգեպես ինձ հետ է…

Խաղալիքը ասես մի գանձարան էր, որտեղ պարփակված էր իմ մանկության ողջ պատմությունը։ Փաստորեն իրերն էլ հիշողություն ունեն։

Խորասուզվել էի նկարների մեջ ու հանկարծ լսում եմ, թե ինչպես է ինչ-որ մեկը հարվածում սենյակիս պատուհանին։ Անձրևն էր թակում պատուհանը։ Եղանակն էլ քիչ-քիչ դառնում էր իմ տրամադրությանը համահունչ։ Մնում էր ընդամենը մի բաժակ տաք թեյ, ծածկոց ու երաժշտություն։ Վերջ, ամեն ինչ արդեն շատ լավ է։ Շարունակում եմ նայել նկարները ու հասկանում, որ լավ ժամանակները փչացնում են մարդկանց, նրանք դառնում են չար, ընչաքաղց ու ագահ՝ ձգտելով անիրականալի շքեղության, մոռանում մարդկային բարի ու պարզ հարաբերությունները։ Ո՞ւմ է պետք նյութական շքեղությունը, երբ չկա հոգու խաղաղություն։

Մարդիկ վազում են այն բանի հետևից, որն իրականում իրենցը չի…