Ես արթնացա ուղղաթիռի մոտեցող ձայնից: Արթնացա՞… Հըմ, մի քիչ ճոխ է ասված: Արթնանալու համար նախ քնել է անհրաժեշտ, իսկ ես պարզապես նիրհել էի՝ վերջին օրերի ընթացքում միայն առաջին անգամ: Արդեն երրորդ օրն էր, ինչ ես փորձում էի քնել ուղղաթիռների ձայների ներքո ու դեռ չննջած արթնանում էի՝ կա՛մ հերթական ուղղաթիռի, կա՛մ էլ զարթուցիչի ատելի ձայնից: Արթնանում էի ու աչքերս բացելուն պես մոտենում պատուհանին, մի տեսակ ափսոսանքով ու հետաքրքրասիրությամբ նայում հեռացող ուղղաթիռին: Ու գլխումս շարունակ մի միտք էր՝ միայն թե դրա մեջ չլինի նա… Իսկ գուցե ավելի լա՞վ լիներ, եթե թեկուզ այդ օրը նա լիներ ինձ արթնացրած այդ ուղղաթիռում:

Երևի հետաքրքրեց է, թե ինչո՞ւ էին բոլոր ուղղաթիռները հենց մեր տան մոտով թռչում: Բանն այն է, որ մեր շենքից երկու փողոց այն կողմ գտնվում էր զինվորական հոսպիտալը: Ես այդ մասին միշտ եմ իմացել, բայց դրա գոյությունը զգացի միայն այդ գարնանային, տաք օրերին, երբ բաց կապույտ երկնքում նկատվող կանաչավուն ուղղաթիռները դարձան սովորական իմ աչքերում: Բայց այդ բազմաթիվ ուղղաթիռներից և ոչ մեկի մեջ նա չկար: Ես կարծեմ ուրախ էի դրա համար: Որևէ բան գուժող կամ ավետող համացանցային լուրերում նույնպես չկար նրա անունը, որը ես միշտ այնքան ցածր ու այնքան գողտրիկ էի սիրում արտաբերել: Երբեմն ես նրա ազգանունն էի պատկերացնում իմ անվան կողքին, ու մի տեսակ տարօրինակ, բայց հաճելի զգացողություն էր առաջանում այդ պահին: Ա՜խ, որքան կուզեի նորից, գեթ մեկ անգամ ևս լսել միասին ապագա կառուցելու մասին նրա երազային խոսքերը: Նա՜… Մի քիչ պատմե՞մ նրա մասին:

Նա

Թեև արդեն մի քանի տարի է անցել, սակայն ես դեռ հստակ հիշում եմ նրա նուրբ, բայց տղամարդկային դիմագծերը, յուրօրինակ ժեստերն ու շարժումները, միայն իրեն բնորոշ դիմարտահայտությունները: Մինչև հիմա էլ հաճախ եմ հիշում նրա մի քիչ ուսումնասիրող ու ժպտուն հայացքը, որն ամեն անգամ ծածկվում էր իր գանգուր, սև մազափնջով: Սաթի պես փայլող աչքեր ու իր բնավորության նման խուճուճ մազեր ուներ նա: Ես ամեն անգամ խաղում էի նրա վարսերի հետ, իսկ ինքն իր այդ փայլուն աչքերով ամեն անգամ բարկանում էր վրաս, հետո նայում ժպիտիս, ինքն էլ ներողամտաբար ժպտում.
-Դե լա՜վ, արա՛ ինչ ուզում ես:
Ես էլ էի ժպտում: Իսկ նրա մազերը իր խուճուճ բնավորության նման չենթարկվող էին, ամեն ինչին դեմ գնացող, նյարդայնացնող: Շուտով հոգնում էի, հանգիստ թողում նրան: Եվ այդ ժամանակ արդեն նա էր սկսում խաղալ իմ նյարդերի հետ: Իմ վարսերը, ի տարբերություն բնավորությանս, ուղիղ էին ու բաց, հեշտ էին ենթարկվում նրա մատների «հրամաններին»: Մինչդեռ ես չէի սիրում ենթարկվել: Ու երևի հենց դա էր պատճառը, որ մեր նյարդերը հաճախ չէին դիմանում իրար: Բայց հիմա ես պատրաստ եմ դիմանալ նրա ամեն քմահաճույքին, ենթարկվել ամեն հրամանին, միայն թե… Միայն թե գեթ մի վայրկյան կարողանամ գրկել նրա թիկնեղ, հասակավոր մարմինը…

Ես

Ի՞նչ պատմեմ իմ մասին: Ես… Ես հիշում եմ նրան: Ամեն օր, ամեն ժամ ու ամեն ակնթարթ՝ կամովին կամ կամքիցս անկախ: Ես հիշում եմ նրան անգամ քնած ժամանակ, երազներումս, չնայած՝ հաճախ չեմ էլ կարողանում հասկանալ. տեսածս երա՞զ էր, թե՞ հերթական հիշողությունս: Վա՜յ, էստեղ պիտի իմ մասին պատմեի, բայց էլի նրա մասին եմ խոսում: Հոգ չէ, չեմ կարծում, թե ընթերցողին առանձնապես հետաքրքրում է իմ մազերի երկարությունը, աչքերիս գույնը կամ էլ մարմնիս կառուցվածքը: Բայց եթե ամեն դեպքում մոտավոր պատկերացում եք ուզում կազմել արտաքինիս մասին, ասեմ՝ նա ասում էր, որ ես շատ գեղեցիկ եմ: Հաճախ նայում էր աչքերիս՝ երկա՜ր-երկա՜ր ժպտալով: Երբեմն ամաչում էի նրա այդ ուսումնասիրող աչքերից ու փախցնում հայացքս: Այդ ժամանակ ասում էր՝ կարմրում եմ: Նաև պնդում էր, թե կարմիր թուշիկներս ինձ սազում են: Էնպես կուզեի էլի, թեկուզ մի վերջին անգամ լսել նրանից այդ հոգեցունց խոսքերը… Ես կարոտում եմ նրան: Աշխարհի չափ կարոտում եմ: Եթե բախտ վիճակվեր նորից անվանակոչվելու, ծնողներիս կխնդրեի, որ անունս Կարոտ դնեն: Անկեղծ: Ոտքից գլուխ Կարոտ եմ ես: Կարոտի մարմնացում: Այդ գրողի տարած զգացումն էլ էնքա՜ն համառ է, էնքա՜ն կպչուն, որ էլ չգիտեմ, թե գլուխս որտեղ թաքցնեմ, որ էլ չգտնի ինձ, չքամի, չկեղեքի: Ժամանակ առ ժամանակ կարոտի այնպիսի սուր նոպաներ եմ ունենում, որ թվում է՝ հիմա կմեռնեմ անզորությանս զգացումից: Իսկ ամենավատն այն է, որ էս համատարած, անտեր կարոտը, որ իր երկար թևերով փաթաթվել է պարանոցիս ու հանգիստ չի թողնում, սպասման կարոտ չէ: Մի օր երջանիկ պատահականությամբ քաղաքի մեկ այլ ծայրում նրան տեսնելու հույսի կարոտ չէ… Չէ՛… Անվերադարձ, հուսահատ ու հուսախաբ կարոտ է սա՝ պատրաստ օրերից մի օր խելագարության հասցնելու: Ես… Խելագարության շեմին եմ ես:

Սկիզբ

Մեր սկիզբը վերջի նման էր՝ կտրուկ ու անսպասելի: Ես գտա նրան իմ կամքից անկախ ու բոլոր ցանկություններիս հակառակ: Գտա նրան այնքան հանկարծակի, որ ուժերիցս վեր դարձավ ճակատագրին ու պատահականություններին չհավատալը: Հիմա էլ չգիտեմ, թե մեր պատմության ավարտն էլ էր նույն ճակատագրի գործը, թե՞…
Սկիզբը, ինչպես հաճախ է լինում, մի քիչ անորոշ էր, մի քիչ իրականությունից հեռու, մի քիչ հեքիաթային: Իսկ հետո նա ինձ ստիպեց հավատալ մեր հեքիաթին: Իր ամեն խոսքով, ամեն մի քայլով ինձ վստահեցրեց, որ իրական կյանքում ևս երբեմն-երբեմն լինում են հեքիաթներ, ու ինձ բախտ էր վիճակվել լինել ամենալուսավոր հեքիաթներից մեկի ամենաերազելի հերոսուհին…
-Իմ արքայադուստրն ես,- ժպտում էր ասելիս:
Եվ ինքն էլ դարձավ իմ հերոսը: Ամենաիրական, ամենաշոշափելի հերոսը, որ հիմա հեռու է իմ մատների հպումներից… Անտանելի հեռու՜…

Հեքիաթի ավարտը

Ի՞նչ եղավ մեր հեքիաթի վերջում: Մեր հեքիաթը չավարտվեց, չէ՛, այն փշրվեց ծանր ապակու նման, որի կտորտանքները, եթե անգամ չեն վնասում մարմինդ, ապա իրենց զրնգոցով «խոցում» են լսողությունդ ու «ծակծկում» նյարդերդ: Մեր հեքիաթը… Այն ավարտվեց նույնիսկ ավելի հանկարծակի, քան մեր սկիզբն էր՝ անիրական ու երազկոտ: Մեր պարագայում փշրանքները վնասեցին նրա մարմինը ու ափերից հանեցին իմ նյարդերը:
Այն օրերին, երբ մեր պատուհանից այն կողմ պարբերաբար թռչում էին կանաչավուն ուղղաթիռները, որոնցից և ոչ մեկում ինքը չկար, նա կռվում էր: Կռվում էր ատամներն ամուր սեղմած, կռվում էր հավատով, կռվում էր վստահությամբ: Ես էլ էի վստահում նրա ուժերին: Իսկ նա կռվում էր ճիշտ այնպես, ինչպես ապրում էր՝ մինչև վերջին շունչն իրեն քամելով: Այդպես քամվելով կռվել ու պայքարել էր մինչև այն պահը, երբ դավադիր ականը չէր պայթել ուղիղ ոտքերի տակ: Ես վստահ էի նրանում… Ես հիմա էլ եմ վստահ նրանում, պարզապես… Պարզապես ականն էր դավադիր…
Մեր հեքիաթն ավարտվեց այնպես, ինչպես չի ավարտվում ոչ մի հեքիաթ: Մեր հեքիաթում հերոսը հերոսացավ այնպես, ինչպես վայել է իսկական հերոսներին՝ անմահանալով…

Առանց նրա

Առանց նրա… Ինչպե՞ս ապրել առանց նրա: Հիմար հարց է: Պատասխանն էլ ավելի հիմար է: Առանց նրա ապրել հնարավոր չէ: Գուցե կարելի է գոյություն ունենալ ֆիզիկապես՝ շնչել, խոսել, քնել ու արթնանալ, բայց ապրե՜լ… Օ, ո՛չ, ուժերիցս վեր է:
Իմ կյանքը բաժանված է երկու մասի՝ նրա հետ և առանց նրա: Ու եթե «առանց նրա» կյանքիս վերջին մի քանի տարիների ընթացքում եղել են օրեր, որոնք ես ապրել եմ՝ գոյատևելու փոխարեն, ապա դրանք եղել են միմիայն այնպիսինները, որոնց ժամանակ նա եղել է իմ կողքին՝ իմ մտքերում, իմ սրտում, իմ հոգում…
Ես կարոտում եմ…

24.04.2017թ., Երևան

«Mesdames, Messieurs…»:
Այս բառերով էր սկսվում այն նամակը, որը փշրեց իմ երազանքը հենց այն պահին, երբ թվում էր՝ արդեն այդքա՜ն մոտ էի դրա իրագործմանը: Չէ՛, ավելի ճիշտ՝ երազանքս չկոտրվեց (երազանքները միայն ներսից են կոտրվում, չէ՞), այլ այն հույսը, որը դրդել էր մտովի արդեն դասավորել ճամպրուկս, ընտրել զգեստներս, որոշել, թե Փարիզի կամ Մարսելի որ անկյունում ինչպես եմ լուսանկարվելու ու թե ինչքա՜ն եմ հասցնելու կարոտել մերոնց այդ ընթացքում:

Ը՜, մի քիչ խառն եմ խոսում, չէ՞: Լավ, ուրեմն, եկե՛ք ամեն ինչ պատմեմ սկզբից:
Մարտի սկզբին «Ֆրանսերեն դասավանդողների հայկական ասոցիացիա»-ն և «Ֆրանսիական միջազգային կենտրոններ Լեո ակումբ»-ը կազմակերպել էին մրցույթ, որին կարող էին մասնակցել 18-25 տարեկան ուսանողները, և որի հաղթողն ամռանը մեկնելու էր Ֆրանսիա՝ երեքշաբաթյա շրջայցի: Ես, իհարկե, դեռ 18 չկամ, բայց քանի որ ներսիս 17-ամյա հրեշտակները (կամ գուցե սատանաները) ինձ հանգիստ չէին տալիս ու անընդհատ «բզբզում էին», որոշեցի ես էլ մասնակցել մրցույթին՝ տարիքային շեմից բացառության կարգով: Ու չնայած թերահավատ էի նրանում, որ 46 մասնակիցներից հենց ես կհայտնվեմ հաջորդ փուլ անցած յոթնյակի մեջ, բայց մրցույթի գրավոր փուլից 2 օր հետո ստացա դա ավետող մի նամակ, որն, ի դեպ, սկսվում էր «Madame Mnatsakanyan»-ով: Մադա՞մ: Էդ ե՞րբ եմ հասցրել ամուսնանալ: Ահագին ծիծաղեցի «մադամ»-ի վրա։ Դե՜, անսովոր էր այդպես լսել ազգանունս, բայց ա՜խ, այդ ֆրանսիական քաղաքավարությունը…
Իսկ բանավոր փուլի մասին ավելի լավ է՝ չխոսեմ, որովհետև բոլորովին չեմ հիշում՝ ինչ եմ ասել դրա ընթացքում: Անկեղծ: Միայն հիշում եմ, որ պիտի համոզեի մի ֆրանսիացու տոնել իր ծննդյան տարեդարձը, իսկ ինքն էլ էնքա՜ն համառ էր իր որոշման մեջ: Բայց, ի վերջո, համոզեցի, ասաց՝ կտոնի: Միայն չհասկացա, թե ինչու չկարողացա նաև համոզել, որ ծննդյան օրը տոնելուց բացի հենց ի՛նձ ուղարկեն Ֆրանսիան տեսնելու: Փաստորեն, չհասա երազանքիս, երբ արդեն չափազանց մոտ էի դրան, և ընդամենը մի քայլ էր մնացել հաղթահարելու, բայց… Միշտ կա մի «բայց»։ Ինչևէ, ես չհաղթեցի, բայց ես ամենակրտսերն էի մասնակիցներից, և ուրեմն ես ամենաշատ ժամանակն ունեմ «կրկին փորձելու»: Ու քանի որ իմ երազանքը չի ստացվել կոտրել (երազանքները ներսից են միայն կոտրվում), կոտրել են միայն հույսս, ես անկասկած նորից եմ բռնելու երազանքս իրագործելու ճանապարհը՝ հավատով, որ վերջին քայլն, ի վերջո, կկարողանամ հաղթահարել:

«…Որբանոցը, որտեղ մենք ապրում ենք, ավելի ճիշտ՝ շնչում, մեզ զրկել է որևէ զգացմունք ունենալու հնարավորությունից, որովհետև հետխորհրդային Հայաստանի բոլոր «առաջնորդները» ջանք ու եռանդ չխնայեցին, որ երկիրը դառնա ռոբոտների գործարան: Ինձ երբեմն թվում է, որ այդ բոլոր «առաջնորդները» մի մարդ են՝ տարբեր ժամանակներում: Այդ «առաջնորդները» միայն գեղեցիկ բառակապակցություններ գիտեն՝ «հպարտ քաղաքացի», «ստեղծագործ ազգ», «երեք հազար տարվա մշակույթ», «առաջին քրիստոնյա ժողովուրդ»… Դրա համար էլ այդ հպարտ, ստեղծագործ, արվեստասեր ու, վերջապես, հավատացյալ ժողովրդի զինվորները սայլակին են…»:

Էդգար Կոստանդյանի «Որբանոց»-ն եմ կարդում: Առաջին անգամ՝ չնայած նրան, որ տարուց ավելի կլինի՝ ուզում էի կարդալ: Սովորաբար մարդիկ սկսում են որևէ գիրք ընթերցել արձակուրդի ընթացքում, իսկ ես, բոլոր գործող օրինաչափություններին ի հակառակ, անում եմ դա արձակուրդիս հաջորդող հենց առաջին երկուշաբթի, երբ թվում է՝ աշխարհում չկա ավելի անտանելի բան, քան առավոտյան շուտ ժամը 7-ին արթնանալը: Բայց դե՜, գիրքը հիմա է ձեռքս ընկել, և ուրեմն, լավ է ուշ, քան երբեք: «Որբանոց»-ի մասին գրում եմ այն կարդալը չավարտած ու գոնե կեսին չհասած անգամ: Սկզբներում եմ: Գրում եմ, ու դա գուցե սխալ է, որովհետև միշտ կարծել եմ, որ որևէ գրքի, ֆիլմի, սերիալի կամ նույնիսկ մարդու մասին կարելի է կարծիք հայտնել այն ավարտելուց, նրան ճանաչելուց հետո միայն, երբ բացահայտած կլինես նկատելի բոլոր դրական ու բացասական կողմերը: Բայց գրում եմ հիմա, որովհետև «Որբանոց»-ն ինձ արդեն կտրել տարել է իր մեջ սևով սպիտակի վրա գրված բուն տեքստից, ու առանց մտքերս գրի առնելու՝ պարզապես անիմաստ կլիներ շարունակվող նախադասությունները կարդալ, միևնույնն է, երբ մտքով ուրիշ տեղ ես, ոչինչ չես հասկանում:
Իրոք: Այս հպարտ, ստեղծագործ, արվեստասեր ու, վերջապես, հավատացյալ ժողովրդի զինվորները սայլակին են: Նախադասություն, որը չափից դուրս ցավոտ է ու նույնքան էլ ճշմարիտ: Զինվորները սայլակին են՝ հաճախ ոչ թե թշնամու գնդակի, այլ ներքին կռիվների, ինքնահաստատման փորձերի, զինվոր-հրամանատար անառողջ հարաբերությունների պատճառով: Զինվորները սայլակին են, իսկ նրանց ապագան՝ մշուշում, որովհետև «սայլակավորների» ապագան հազվադեպ է հստակ լինում մեր երկրում: Իսկ ես շարունակում եմ կարդալ.

«…Ուսանող տարիներին մենք երազում էինք լավ երկրի մասին («ավելի լավ» երկրի մասին չի խոսքը), սիրում էինք մեր որբանոցը, երազում էինք այն բոլորի փոխարեն, ովքեր դադարել էին երազել, իսկ այսօր, երբ մենք ենք դադարել երազել, մեր փոխարեն էդ անշնորհակալ գործն էլ ոչ ոք չի անում, որովհետև երազանքների դիարան է էս երկիրը, էստեղ չի կարող երազանք ապրել…»։

Ես կարդում եմ ու զուգահեռաբար մտածում, որ չէ՛, իրենց փոխարեն ուսանողական տարիներին երազողներ դեռ կան, որ մենք էլ ենք երազում լավ երկրի մասին (երբեմն անգամ չտարանջատելով «լավ»-ն ու «ավելի լավ»-ը), երազում ենք՝ նույնիսկ առանց կռահելու դրա՝ անշնորհակալ գործ լինելու մասին, երազում ենք, որովհետև հիմա մեր հերթն է երազելու, դրան զուգահեռ գործելու՝ հավատալով, որ երկիրը երկիր է, երազանքների դիարան չէ, ու էստեղ կարող է երազանք ապրել, դեռ մի բան էլ՝ իրականություն դառնալ:

«Մեր ժողովուրդը հեշտ է հավատում. դա հատուկ է հավատը կորցրածներին…»։

Բարև: Էլի ես եմ ու էլի գրում եմ: Գրում եմ վերջին գրելուցս ուղիղ մեկ ամսից էլ ավելի անց: Հիշում եմ, որովհետև վերջին գրածս կոնկրետ օրվա էր նվիրված՝ դեկտեմբերի 18-ին՝ միգրանտների միջազգային օրվան: Չնայած ես նման՝ կյանքիս հետ էական առնչություն չունեցող թվերը, միշտ էլ հիշում եմ՝ ի տարբերություն վաղ ավատական Հայաստանի դատավարության ու դատարանակազմության կարգին: Այսքան ժամանակ չէի գրում, որովհետև քննություններս «գրավել էին» կյանքիս բոլոր տարածքներն ու անկյունները` նույնիսկ առանց հարցնելու, թե արդյոք իրենց սպասո՞ւմ էին էնտեղ, կամ տեղ կա՞ր իրենց համար, ճիշտ և ճիշտ անկոչ հյուրի նման: Դե՜, չէ, սուտ կլինի, որ ասեմ, թե այնքան զբաղված էի, որ նույնիսկ 30 րոպե չունեի գրելու համար (չէ՞ որ եթե մի բան շատ ես ուզում, դրա համար անպայման ժամանակ գտնում ես), բայց եթե այդ րոպեների ընթացքում գրեի, ապա կեսից հաստատ շեղվելու էի ու խոսեի մարդու սուբյեկտիվ իրավունքից հրաժարվելու, վեճերի լուծման արտադատարանական մեխանիզմների կամ, ասենք, Կիլիկյան Հայաստանի սեփականատիրական հարաբերությունների մասին, ինչը, միանշանակ, կձանձրացներ քեզ: Բայց անկեղծ լինելով պիտի ասեմ, որ գրելն իմ այս տանջալից, նախաքննական-կիսատոնական օրերին ինձ ամենից շատն էր պակասում: Հիմա կմտածես՝ է՜, պակասում էր, գրեիր, ազատ ժամանակ էլ ունեիր, բայց գրելու համար ոչ միայն ազատ ձեռքեր են պետք, այլև ազատ միտք: Իսկ իմ ազատ միտքը միանգամից հօդս ցնդեց այն պահին, երբ կարդացի առաջին հարցաշարիս առաջին հարցը: Ի դեպ, հենց դա հանգեցրեց այն բանին, որ ես համենայնդեպս գիտակից կյանքումս առաջին անգամ Ամանորից առաջ չվերլուծեցի անցած տարին: Չսկսեցի մտածել, թե ինչ տվեց այն ինձ, ինչ տարավ, ու կարողացա՞ արդյոք հասնել այն նպատակներին կամ ցանկություններին, որոնք ինքս ինձ համար մտովի նշաձող էի դարձրել անցած Ամանորին՝ հերթական անցնող տարին վերլուծելիս: Ու երևի հենց սա էր այս բոլոր օրերի ամենախորհրդանշականը: «Որևէ բան մտովի քննարկելու համար չունենալ ժամանակ: Էնպես, ինչպես գրելու համար:» Եթե մի քանի տարի առաջ ինձ նման նախադասություն ասեին, կծիծաղեի կամ, առնվազն, դեմքի ոչինչ չասող արտահայտությամբ կփորձեի հասկանալ՝ ասվածը կատա՞կ էր, թե՞ լուրջ: Բայց իմ ապրած այս շատ կարճլիկ ժամանակահատվածում մի բան գոնե հասկացել եմ հստակ՝ տարիքի հետ ամենաաբսուրդ թվացող միտքը նույնիսկ դառնում է իրականություն ու կատարվում հենց աչքիդ առաջ: Իսկ իմ «տանջալից» երկու շաբաթի ավարտից հետո էլ արդեն ինձ համար պարզել եմ երկրորդ աքսիոմատիկ ճշմարտությունը, որ եթե նախադասության մեջ կա «այսինքն» բառը, դա դեռ չի նշանակում, որ նախադասության 1-ին հատվածում արծարծված միտքը պարզաբանվում է 2-րդում՝ ավելի խճճվելու փոխարեն: Ու հա՜, մեկ էլ, որ պիտի ավելի լավ սովորեմ մյուս կիսամյակից (դե՜, ինչպես և ամեն տարի):

Երբ ամեն առավոտ սենյակումս մնացած ափսեները՝ լի ձմերուկի չորացած կտերով, փոխարինվում են մանդարինի չորացած կեղևներով, նշանակում է՝ ձմեռը մոտ է: Եթե ոչ դրսում, ապա գոնե իմ կյանքում:

Իմ գլխում ձմեռը միշտ ասոցացվում է մանդարինների հետ, երևի այն պատճառով, որ մանդարին շատ եմ սիրում: Համարյա նույնքան, ինչքան ձմերուկ: Որոշ ժամանակ առաջ նույնիսկ մի չգրված ավանդույթ ունեինք. շաբաթվա մեջ մեկ օր (հիմնականում՝ հինգշաբթի) ընկերուհիներով հավաքվում էինք ու սկսում անխնա մանդարին ուտել: Ասենք՝ 1 կիլոգրամ, չէ լավ՝ 2, ը՜… Անկեղծ ասած՝ 5, ավելի անկեղծ՝ մինչև անգամ մեկ ամբողջ պարկ: Մեր «վնասակար հանդիպումները» շարունակվեցին բավականին երկար՝ մինչև այն պահը, երբ մեզանից մեկի մաշկին ալերգիայի տեսքով չհայտնվեցին այդ հանդիպումների «քաղցր» պտուղները: Չէ՜, էնպես չի, որ դադարեցինք հանդիպել, պարզապես այդ հանդիպումներից բացառեցինք մանդարինը՝ հատկապես՝ պարկերով… Բայց դադարեցի՞նք արդյոք մանդարին ուտել: Երևի՝ չէ: Համենայնդեպս, ես հաստատ: Ինձ թվում է՝ նրանք նույնպես: Հիմա կասեք՝ լավ, էս աղջիկն էլ ինչի՞ է հիշել իր ու իր ընկերուհիների՝ մանդարինի հանդեպ անթաքույց սերը: Եթե անկեղծ՝ ես էլ չգիտեմ: Պարզապես հիմա, երբ ձմեռը մոտ է ոչ միայն իմ գլխում, այլև դրսում ու, հավանաբար, ձեր մտքերում նույնպես (դե՜, դժվար է էս ցրտին ձմեռվա մասին չմտածելը՝ նույնիսկ առանց մանդարինի չորացած կեղևների, չէ՞), կարծում եմ, որ պիտի հասկանաք իմ տարօրինակ սերը: Կմտածեք՝ մանդարինի մեջ սիրելու ի՞նչ կա, կպատասխանեմ՝ մանդարինը ամենամեծ ու ամենալուսավոր կետն է ձմռան մեջ: Թե չէ, ձմռան մեջ սիրելու էլ ի՞նչ կա:

Այն օրը առաջին անգամ ձյուն եկավ: Ձյունը ո՞րն է, մի երկու փաթիլ: Իսկ ինձ բախտ վիճակվեց հենց այդ «մի երկու փաթիլ»-ի ժամանակ դրսում լինել ու այդ փաթիլներից մեկը (այո՛, այո՛, միայն մեկը) զգալ այտիս վրա: Չէ՜, ոչինչ էլ էդքան խորհրդավոր ու գեղեցիկ չէր: Պարզապես մի փաթիլ էր, որը ստիպում էր հասկանալ, որ եթե նույնիսկ մեր բակում, որը Երևանի ամենացածրադիր ու ամենատաք թաղամասերից մեկում է, ձյուն է տեղում, ուրեմն Հայաստանի առնվազն կեսում արդեն ձնառատ տանիքներ են: Իսկ այդ ձնառատ տանիքներից քանիսո՞ւմ նորմալ ջեռուցում կա…

Վերջին շրջանում զարթուցիչի ձայնն իմ ականջներում ամենաանտանելին ու ատելին է դարձել: Ընդհանրապես, ձայների տեսանկյունից ես միշտ տանել չեմ կարողացել շների շարունակական հաչոցն ու ծանր ռոքը, բայց հիմա, անկեղծ եմ ասում, պատրաստ եմ յուրաքանչյուր օրվաս մի քանի րոպեն անցկացնել դրանք լսելով, քան առավոտ շուտ զարթուցիչիս ձայնից արթնանալով:

Ամեն ինչ ավելի վատ դարձավ այսօր, երբ, ի հակառակ սովորությանս, արթնացա զարթուցիչիս առաջին հնչյունների հետ ու միանգամից բաց արեցի աչքերս: Անկեղծ ասած՝ այդքան շուտ բաց արեցի աչքերս, որովհետև ինձ թվում էր, թե նոր-նոր եմ աչք կպցրել ու լիովին համոզված էի, որ ինչ-որ սխալմունք կա, ժամը 3-ը կամ 4-ն է, և դեռ մի քանի ժամ էլ ունեմ քնելու: Հայացքս գցեցի պատուհանին. դեռ մութ էր, ամբողջական, գիշերային մութ, ոչ թե աղջամուղջոտ մի բան: Համոզվեցի մտածածումս, բայց ապահովության համար նայեցի հեռախոսիս էկրանին: Ժամը 7:10 էր: Ճիշտ այն ժամը, որի վրա երեկ (չէ, ավելի ճիշտ այսօր, օրն արդեն վաղուց փոխվել էր, երբ պառկեցի) քնելուց առաջ դրել էի զարթուցիչս: Իսկ այն դեռ զնգում էր ու զնգում: Հիասթափված անջատեցի: Գիտե՞ք՝ երբեմն ինձ թվում է՝ լավ է, որ հեռախոսս եմ օգտագործում զարթուցիչի փոխարեն, հակառակ դեպքում, էնպես ուժեղ ու բարկացած կսեղմեի անջատելիս, որ հաստատ կկոտրվեր: Դե՜, հեռախոսս գոնե ափսոսում եմ՝ թեկուզ վաղ առավոտյան՝ աշխարհի ամենաանտանելի ձայնը լսելիս: Մի խոսքով, այսօր հասկացա, որ սկսվեցին այն օրերը, որ քնում եմ, երբ արդեն մութ է ու արթնանում, երբ դեռ մութ է: Այս օրերի անձրևոտ ու մառախլապատ եղանակն էլ մի կողմից է ամեն ինչ ավելի մռայլ դարձնում՝ առավոտյան արթնանալը դարձնելով բարդագույն երևույթ, որի համար, թվում է, վերերկրային ճիգեր պիտի գործադրես ամեն օր: Միակ հուսադրող բանն այն է, որ օրերի կարճանալու այս տհաճ պրոցեսը ավարտվելու է դեկտեմբերի 22-ին: Բան չմնաց…