Սոցիալական փիլիսոփայության մեջ ընդունված է հասարակությունը մեկնաբանել տարբեր կերպերով։ Շատ փիլիսոփաներ կարծում են, որ գոյության արժանի է միայն այն հասարակությունը, որը համապատասխանում է մարդու իրական, վեհ, անփոփոխ բնությանը։ Սա նշանակում է, որ հասարակությունը պետք է բաղկացած լինի որոշակի վեհ գաղափարներ կրող անհատներից, որոնք, տարբեր խնդիրներ լուծելով, պետությունը կտանեն զարգացման ճանապարհով։ Իսկ երբ մարդը տեղեկացված է, ունի հստակ նպատակներ ինչ-որ խնդիր լուծելու, թերություններ հարթելու, բարելավելու համար, պայքարում է, որպեսզի նպատակն իրագործվի։ Այսպես է կարծում նաև Գավառ համայնքի ակտիվ երիտասարներից մեկը՝ Անի Պետոյանը։ Անին սովորում է Գավառի պետական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետում, ապագա քննիչ է և 16 տարեկանից սկսել է կրթությանը զուգահեռ ներգրավվել նաև տարբեր հասարակական միջոցառումներում։

-Իրավագիտության ուսումնասիրումը ոչ միայն իրավաբան, փաստաբան, քննիչ, դատավոր դառնալու համար է պետք, այլև այն միաժամանակ օգնում է ցանկացած ոլորտում, հասարակական, համայնքային տարբեր խնդիրների հետ առնչվելիս, երբ տեղյակ ես քո ու դիմացինիդ իրավունքներից ու պարտականություններից, և տեղեկացվածությամբ ու կարծիք արտահայտելով կարողանում ես որոշ դրական փոփոխություններ իրականացնել համայնքում,- ասում է Անին։

Ըստ նրա՝ ակտիվիստը պետք է իր մեջ աստիճանաբար ձևավորի վերլուծական մտածելակերպ, որպեսզի կարողանա տեսնել խնդիրն իր դրական և բացասական կողմերով, առաջնորդի հմտություններ ունենա, սառը դատելու կարողություն, համարձակություն, հաղորդակցման հմտություններ, համագործակցելու պատրաստակամություն։

Անին խրախուսում է երիտասարդների մասնակցությունը տարաբնույթ սեմինարների ու դասընթացների, քանի որ դրանց արդյունքում նրանք հնարավորություն են ունենում համագործակցել հասարակական կազմակերպությունների հետ, մասնակցել մի շարք ծրագրերի ու ներգրավվել համայնքային աշխատանքներում։

20-ամյա ակտիվիստը համագործակցում է բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ։ Դրանցից են` Գավառի քաղաքացիական երիտասարդական կենտրոնը, երիտասարդական հիմնադրամը, «Գեղարեգ» կրթամշակութային հասարակական կազմակերպությունը, «Դարույնկ» հասարակական կազմակերպությունը, որպես կամավոր մասնակցել է Կանանց իրավունքների պաշտպանության գրասենյակի, «World Vision»-ի կողմից կազմակերպված մի շարք ծրագրերի, կամավոր ու ծրագրային աշխատանք է տանում նաև Գավառի երիտասարդական նախաձեռնությունների կենտրոնում։

-Բացի դպրոցի տված ֆորմալ կրթությունից՝ ակտիվությունը օգնում է ծանոթանալ ուսուցման ոչ ֆորմալ մեթոդներին, թույլ է տալիս ուժերդ փորձել տարբեր ոլորտներում, մշտադիտարկումներ իրականացնելու փորձ ձեռք բերել, մեծ ներգործություն է ունենում մտածելակերպիդ վրա, զարգացնում է ազատ արտահայտվելուդ կարողությունները, թույլ է տալիս ընդլայնել ծանոթներիդ, ընկերներիդ շրջանակը,- ասում է Անին և շարունակում,- կար ժամանակ, երբ պաշտոնյաների՝ վարչապետի, նախագահի հետ հանդիպումը շատերի համար երազանք էր, բայց քաղաքացիական ակտիվության շնորհիվ դա հեշտ է դառնում։

Ինչպես ցանկացած գործ՝ հասարակական ակտիվությունը ևս ունի իր դժվարությունները։ Անին հիշում է, որ սկզբում դժվարանում էր ազատ արտահայտվել, կարծում էր, որ իր կարծիքը ոչ մեկին չի հետաքրքրի, ու գերադասում էր լռել, իսկ այժմ դժվարությունների մասին խոսելիս նա ասում է.

-Դժվարությունները պետք է դիտել որպես փորձություններ, որոնք պետք է հաղթահարել։ Երբ սովորում ես հաղթահարել տարբեր բարդության փորձություններ, դրա արդյունքում հասուն տարիքում քո առջև նոր դռներ են բացվում։ Դժվարությունների դեմ իմ առաջին և ամենակարևոր հաղթանակը բանավեճի ակումբում ներգրավվելն էր ու ազատ խոսքին, հռետորությանը վարժվելը։ Արդեն 10 տարի է, ինչ բանավեճի ակումբի անդամ եմ։ Բանավեճի միջոցով ես բացահայտեցի իմ ներսում թաքնված շատ կարևոր հատկություններ, սովորեցի կառավարել զգացմունքներս, աշխատել թիմում։ Այդ գործում իր մեծ ներգործությունն ունի նաև Գավառի պետական համալսարանը, որը միշտ խրախուսում է ակտիվ երիտասարդներին, որոնք բուհական կրթության հետ զուգահեռ ժամանակ են գտնում համայնքային ակտիվության համար։ Բուհի սաներից շատերը Գավառի քաղաքացիական երիտասարդական կենտրոնի շահառուներ են, տարբեր ոլորտներում մասնագիտացած մարդիկ, ովքեր կամավոր հիմունքներով կիսվում են իրենց հետաքրքրություններով ու երիտասարդությանը ներգրավում համայնքային խնդիրների լուծման գործընթացում։

Անին հավաստիացնում է, որ կամավոր, ակտիվ աշխատանքը վարձատրվում է նոր գիտելիքներով ու հմտություններով, նոր փորձով ու ընկերներով, և խորհուրդ է տալիս երիտասարդներին ակտիվ, տեղեկացված ու պահանջատեր լինել, ու ամենակարևորը՝ երիտասարդ մնալ, որովհետև երիտասարդությունը մարդու հետ չի մեծանում, եթե դու այն պահպանես քո մեջ, այն միշտ կուղեկցի քեզ։

Բանական էակը իր կյանքի ընթացքում բազմիցս կանգնում է ընտրության առջև։ Վաղ տարիքում  ընտրում է, թե ինչպիսի հագուստ կրի, տարիներ անց ընտրում է մասնագիտություն, գիտակցաբար ընտրություն է կատարում բարու և չարի, օգտակարի և անիմաստի միջև, հասուն տարիքում ընտրում է կողակցին…

Ընտրության բազմազանությունը և անհատի կողմնորոշումը ձևավորում է հաստատուն բնավորություն։ Չափահաս դառնալով՝ յուրաքանչյուրիս առջև դրվում է մեկ այլ, առավել պատասխանատու ընտրության հնարավորություն. համայնքապետի թեկնածուների, ավագանու անդամների, Ազգային ժողովի պատգամավորների, նախագահի…

Հատկապես պետական մասշտաբի հասնող ընտրություններին պետք է լրջորեն վերաբերվել, քանի որ դրանցից է բխում երկրի ապագան, ազգի բարեկեցությունը, արտաքին և ներքին քաղաքականությունը, արժանապատիվ ու պահանջատեր սերնդի և ժողովրդավար պետության կերտման դժվարին գործընթացը։

Տարիներ շարունակ հայոց մեջ գերակշռել է այն կարծիքը, որ թեկուզ ընդդիմադիր թեկնածուի ընտրելու պարագայում, ընտրությունների արդյունքում միշտ պարզվելու է, որ ձայների մեծամասնությամբ ընտրվել է այն կուսակցությունը կամ անհատը, որը հովանավորվում է իշխող կուսակցության (այս դեպքում՝  Հանրապետականի) կողմից։ Տարիներ շարունակ մենք վաճառել ենք մեր ապագան 10.000 դրամով, որովհետև ոմանք կարողացել են մեզ համոզել, որ չգիտես ինչի համար շտաբներում արձանագրվող անձնագրային տվյալները, ինչ-որ անհեթեթ հաշվարկները կարող են մատնել քեզ, եթե ընտրես ոչ այն թեկնածուին, ում խոստացել ես ընտրել, այլ նրան, ում առաջարկած ծրագիրն ավելի իրատեսական ես համարում։ Մեզնից շատերը հպարտանում են, որ հաջողացրել են և՛ 10.000 դրամ «շահել», և՛ ընտրել իրենց ուզած թեկնածուին։ 

Բայց արդյո՞ք նրանք այդպիսով իրենց մեջ չեն հասունացրել կաշառք վերցնողի հոգեբանությունը, կամ տեղյա՞կ են արդոք, որ կաշառք տալն էլ, վերցնելն էլ քրեորեն պատժելի են… Ինչևէ, յուրաքանչյուրս էլ կարող ենք գիտակցել ու սեփական վերլուծությունն անել, բայց ո՛չ երբեք կրկնել նույն սխալը՝ օրինակ ծառայելով ապագա սերունդներին։ Ըմբռնելով վտանգի ռիսկայնությունը՝ ընտրությունների կարևորության ու մեծ պատասխանատվության մասին սովորեցնում են ավագ դպրոցներում։ Հասարակագիտության դասագրքերի նյութերը պատմելուց բացի, այս տարի ավագ դպրոցների աշակերտներին հնարավորություն ընձեռնվեց իրականից չտարբերվող Ազգային ժողովի ընտրությունների մասնակցելու։ Գավառի ավագ դպրոցում ևս կազմակերպվեցին դասընթացներ, որոնցից հետո վիճակահանությամբ ընտրվեցին «թեկնածուների», «հանձնաժողովի անդամների», «վստահված անձանց» և «լրագրողների» դասարանները։ Մեկ օրվա պատրաստությունից, քարոզարշավից հետո, դպրոցում կազմակերպվեցին Ազգային ժողովի ընտրություններ։ Հաղթող կուսակցությունը մասնակցելու է Ազգային ժողովի նիստի։

Ահա թե ինչպես են իրազեկվում և իրենց պատասխանատու, իրավագիտակից ընտրողի դերում պատկերացնելով, խրախուսվում դեռևս ընտրության իրավունք չունեցող, կամ առաջին անգամ ընտրող աշակերտները։

Գոնե այժմ, երբ չկա կաշառք, իսկ բաժանվող մանդարինները ոչ մի դեր չեն խաղում, երբ հնարավորություն ունես հանգիստ խղճով ու գլուխդ բարձր հայտարարել, որ ժողովրդավար երկրիդ համար մի լավ բան ես արել, որ քո պետության տերը դու ես: Բաց մի թող հնարավորությունդ, թող նախկին անարդարությունների արդյունքում ձևավորված անտարբերությունդ, հրաժարվիր չեզոք քաղաքացու, խեղճացած ենթարկվողիդ կարգավիճակից, գնա և ընտրի՛ր՝ վստահ լինելով, որ քո քվեն որոշիչ է։

 Լուսանկարները՝ ավագ դպրոցի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ամեն հրաժեշտ վերադարձի սպասում ունի։ Հայաստանից մեկնելիս, երբ ինքնաթիռն անցավ մեր երկրի սահմանը, ու ենթագիտակցությունս ընկալեց, որ օտարության մեջ եմ, արյունս կարծես երակներումս սառեց, շեղվեց իր բնականոն ընթացքից ու, զգացնել տալով մենակությունս, հետ դառնալու մասին մտքեր ներմուծեց դեպի իմ ուղեղ։ Հետ դարձն անհնար էր, պետք էր համակերպվել։ Բայց հաճելի էր կռահել, որ առջևում ինձ նոր բացահայտումներ էին սպասվում։

«Արտեկում» առաջին բացահայտումս եղան մարդիկ։

Մարդիկ

Ինչպես ամենուր՝ մարդիկ տարբեր են, բայց յուրաքանչյուր ազգ ունի իրեն բնորոշ գերակշռող հատկություններ, որոնցից ձևավորվում է ազգային դիմագիծը, բնութագիրը։ Երբ շփվում ես տարբեր երկրներից ժամանած մարդկանց հետ միաժամանակ, այդ տարբերությունը նկատելն ավելի հեշտ է դառնում։ Օրինակ, ռուսներն ինձ թվացին լավատես, անկաշկանդ, թեթև ապրող մարդիկ, ովքեր ապրում են այսօրվա օրով, իսկ այսօրն անցկացնում ուրախ՝ թքած ունենալով կուտակված խնդիրների, բացասական կարծիքների վրա։ Օսերի մոտ գերակշռում էր շեշտակիությունը. կասեն ու կանեն այն, ինչ մտածում են։ Առաջնայինը իրենց դիրքորոշումն է։ Բուրյաթներն ու թաթարները հանգիստ բնավորություն ունեին, իսկ  տաջիկներն ու ուզբեկները՝ հայերիս պես «ջիգյարով» ասող-խոսող էին…

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Կարծրատիպերի հայրենիք Գավառում ծնված և մեծացած աղջկաս համար զարմանալի էր մի փաստ ևս։ 14-15 տարեկան ռուս աղջիկները սովորաբար արդեն ընտրած են լինում իրենց զուգընկերոջը ու կարող են անկաշկանդ շփվել, գրկախառնվել ուրիշների ներկայությամբ։

Հաջորդ ուշադրության արժանի բացահայտումս դասերն էին։

Դասերը

Ինչքա՜ն ջանքեր են պահանջվում հիվանդ ձևանալու համար, որպեսզի ստանանք մայրիկի թույլտվությունը մեկ օր դպրոցից բացակայելու համար։ «Իմ բախտը կարծես ինձնից առաջ է ընկել։ 20 օր առանց դպրոցի…»,-երանությամբ մտածում էի ես։

-Դպրոց էլ կգնաս, դասեր էլ կսովորես, գնահատականներ էլ կստանաս, դեռ ավելին՝ քեզ սպասվում են նաև մի շարք լրագրության վարպետաց դասեր,- ձայնեց ճակատագիրը վերևից։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

«Արտեկ» մեկնող երեխաները սովորում են ճամբարի դպրոցում՝ «Հոգվարթսում»։ Այսպես արտեկցիները կոչում են դպրոցն արդեն երկար տարիներ։ Պատճառը դպրոցի ճարտարապետությունն է։ Ոչ մի գերազանց հիշողությամբ ու ինտելեկտուալ կարողություններով օժտված երեխա չի կարող չմոլորվել այնտեղ։ Այդ պատճառով մեկ դասաժամ տրամադրվում է դպրոցի ներսում էքսկուրսիայի համար։ Քեզ թվում է, թե դպրոցի միջանցքները շարժման մեջ են, երբ հինգ րոպեում, ինքդ էլ չգիտես ինչպես, հայտնվում ես հսկա դպրոցի մյուս մասնաշենքում, կամ երբ մեկ հարկ վերև բարձրանալու համար դու նախ աստիճաններով ցած ես իջնում և հակառակը՝ իջնելու համար պետք է բարձրանաս։ Մոլորվելու դեպքում միակ օգնականներդ դասասենյակների տեղերը ցույց տվող, պատերին փակցված սլաքներն են ու յուրաքանչյուր հարկին համապատասխան պատերի գույները։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ես պետք է սովորեի 11-րդ դասարանում, ինչպես հայկական դպրոցում։ Սովորելու էի տարբեր ջոկատներից իմ հասակակիցների հետ։ Մաթեմատիկան և ռուսերենը անցկացվում էին ֆորմալ ձևով, իսկ մնացած առարկաները՝ յուրահատուկ մեթոդներով։ Օրինակ, աշխարհագրության դասին մեզ տարան Մասսադրայի ամրոց, որի թանգարանային հատվածին ու պատմությանը ծանոթանալուց հետո, աշխարհագրության ուսուցիչը տվեց հանձնարարություն. քայլերի միջոցով, համապատասխան մասշտաբ ու պայմանական նշաններ ընտրելով՝ գծել ամրոցի և նրա շրջակայքի հատակագիծը։ Քիմիայի ժամերին փորձերը կատարում ու եզրակացություններն արձանագրում էինք ինքներս: Օտար լեզուն անցավ անգլերեն «մաֆիա» խաղի միջոցով։ Ֆիզիկան անցկացնում էինք մագնիսների թանգարանում և փորձում էինք էներգիա ստանալ արևի, քամու, մեխանիկական եղանակով։  Հասարակագիտության դասին Սիմֆերոպոլի հնագիտական թանգարան գնացինք, դասը լսելու հետ մեկտեղ մենք նաև տեսնում էինք հին Ղրիմը՝ ցուցադրված նմուշների միջոցով։

Առաջին անգամ ես գոհունակությամբ զգացի, որ գործնականում կիրառելի են բոլոր այն գիտելիքները, որոնք սովորում ենք դպրոցում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Ինչպես ասացի, դպրոցից բացի  լրագրության ջոկատների համար նախատեսված էր վարպետաց դասեր Ռուսաստանի հայտնի լրագրողների  և այդ ոլորտին առնչվող այլ մասնագետների հետ՝ Դենիս Դուբովեր, Աննա Շուստեր, Իգոր Պրոկոպենկո, Մարիա Լևչենկո, Տիմուր Սոլովյով և այլք։ Վարպետաց դասերը նպատակային էին, որպեսզի մեդիաֆորումի մասնակից երիտասարդները պրոֆեսիոնալների փորձի միջոցով ամբողջացնեին իրենց հիմնական գիտելիքները և, խորհուրդներ ստանալով, ավելի արդյունավետ աշխատեին։ Տեսական մասն ավարտելուց հետո անցնում էինք գործնականին՝ նկարահանումներ, մոնտաժ, տեքստերի հավաքում և խմբագրում, և այդ ամենը շարունակվում է ողջ օրվա ազատ ժամերի ընթացքում։ Նկարահանված ռեպորտաժները ցուցադրվում էին «ЮнТВ» ալիքով։

Չնայած դասերով ծանրաբեռնված օրվա գրաֆիկին, արտեկցիներն այդ օրերի ընթացքում նաև ակտիվ հանգիստն էին վայելում։

Ակտիվ հանգիստը

Միջոցառումներ, խաղեր, էքսկուրսիաներ, զարմանահրաշ առաջադրանքներ, մրցույթներ. սրանք արտեկցու առօրյայի անբաժանելի մասն են կազմում։ Օրն այնքա՜ն երկար էր թվում, երբ տեսնում էի, թե ինչքան բան կարելի է հասցնել մեկ օրվա ընթացքում, բայց միևնույն ժամանակ, այն բավականին արագընթաց էր, երբ օրվա վերջում օրվա անցքերն էինք քննարկում։ Առաջին օրերին «Արտեկի» պատմությանը ծանոթանալու նպատակով՝ խմբային խաղեր անցկացվեցին, որի էությունը կայանում էր նրանում, որ յուրաքանչյուր փուլում պատմվող արտեկյան պատմությունը լավ մտապահելուց ու համապատասխան առաջադրանքը կատարելուց հետո, անցնում էինք հաջորդ փուլին, որտեղ հարցերի միջոցով ստուգվում էր մեր՝ նախորդ փուլի ժամանակ ստացած գիտելիքները և ավելացվում նոր տեղեկություն։ Բացի խաղերից, «Արտեկում» բարձր մակարդակով կազմակերպվում էին միջոցառումներ ու մրցույթներ։ Միջոցառումներն ապշեցուցիչ էին, քանի որ ամեն տեսակ միջոցներ գործադրվում էին հանդիսատեսի համար համապատասխան միջավայր ստեղծելու ու անմոռանալի տպավորություններ փոխանցելու համար։ Պատկերացրեք՝ հանդիսությունների ստադիոնում դիմավորում են քեզ ծառայողական հագուստով անձինք, խնդրում են տոմսը, ինչպես գնացքում, և քեզ հրավիրում են ձեր տեղերը։ Միջոցառումն սկսվում է, էկրանին  այն գնացքն է, որով ճանապարհորդում ենք ժամանակի միջով։ Բեմին ներկայացումն է, իսկ հետևիցդ լսվում է իրական «թխկթխկոց», որոնք հիշեցնում են քեզ գնացի աղմկոտ ընթացքը։ Դերասանները խոսում են ռոբոտների մասին, ու չորս կողմից գալիս են իրականից չտարբերվող հսկա ռոբոտներ, խոսում են հրշեջներից, ու բեմի մոտ գալիս է հրշեջ մեքենան, փրկարարները վերևից իջնում են պարաններով…

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Նույնը կարելի է ասել մրցույթների մասին։ Ամեն երեկո հանդիսությունների հրապարակում ջոկատները ներկայանում էին տարբեր համարներով՝ երգի, պարի, ներկայացման։ Այդ ամենը բեմադրվում էր նույն օրվա ընթացքում ու հաճախ միայն մեկ փորձից հետո ստացվում էր լավ ելույթ ունենալ, որովհետև միջավայրը տրամադրող էր։

Էքսկուրսիաներ և արշավներ

Գուրզուֆի ծոցում ծվարած «Արտեկի» սաների համար հաճախ էին կազմակերպվում էքսկուրսիաներ և արշավներ։ Սևաստոպոլում մեզ սպասվում էր ապշեցնող «Ակվարիումը», որտեղ ակվարիումների մեջ, հաստ ապակիներից այն կողմ, ապրում էին Սև ծովի «բնակիչները»։ Կրիաներ, ձկների բազմազանություն, կոկորդիլոսներ, ութոտնուկներ, մուլտֆիլմի հայտնի կապույտ ձկնիկ դորիներ, նեմոներ և նույնիսկ շնաձկներ։ Էքսկուրսիաներ դեպի տարբեր ամրոցներ ու պատմամշակութային վայրեր, դեպի հնագույն Խերսոնեսի ավերակներ, ռուս կայսրերի հանգրվանած դղյակներ, անցկացվում էին շաբաթվա մեջ 1-2 անգամ։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լրագրողների ջոկատի համար միակ արշավը նախատեսված էր դեպի Այու-Դագ։ Հաղթահարելով հսկա սարի բարձունքը՝ մենք օծվեցինք որպես իսկական, հավատարիմ արտեկցիներ, և ջոկատավարները խորհրդանշական տառերով նկարազարդեցին մեր դեմքը։  Հետո մեզ առաջնորդեցին «Երազանքի քարաբեկորի» մոտ, որի շուրջը յոթ շրջան պտտվելուց հետո, ստորոտից մեզ հետ վերցրած քարերը դնում էինք քարերի ամենավերևում ու երազանք պահում, հավատալով, որ այն կկատարվի։ Շատերս պահեցինք նույն ցանկությունը՝ մի օր կրկին հանդիպել «Արտեկի» մեր ընկերներին։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Գուցե մի օր հանդիպենք… Գուցե։ Կային հրաժեշտի արցունքախառը գրկախառնություններ, կարմրած աչքերով, հուզված մարդիկ՝ շարժվող ավտոբուսիդ հետևից ձեռքը թափահարող, ու… Անվերջանալի օդային ճանապարհ, որը գուցե ընդմիշտ բաժանեց ինձ իմ 20-օրյա անհոգ, ուրիշ մանկությունից, բայց կար նաև հիշողությանս թերթերում տպված զրնգուն մի ձայն, որ հրաժեշտի պահին հորդորում էր չհուզվել. «Անպայման կհանդիպենք…»։ Կհանդիպե՛նք։ Ես, «Արտեկի» ընկերներս, դու, ու կպատմենք քեզ մեր անվերջանալի արկածների, տպավորությունների ու հեքիաթային այդ աշխարհի մասին, որի մասին ես դեռ այնքա՜ն քիչ բան եմ պատմել։ Անպայման կհանդիպենք։