Առավոտից մեր փողոցում տարօրինակ եռուզեռ էր, աղմուկ: Արթնացա: Դուրս եկա փողոց ու անկախ ինձնից ժպտացի: Վերջապես ասֆալտապատում են մեր փողոցը, վերջապես մենք էլ ձմռանը առանց ցեխոտվելու դասի կգնանք, վերջապես հանգիստ կքայլենք ու կկարողանանք ֆուտբոլ խաղալ:
Ուզում եմ մի օր էլ արթնանալ ու տեսնել, որ ամբողջ մեր փողոցը լուսավորում են:
Փոքրիկ շուն ունեի, անունն Արջուկ էր: Շատ բրդոտ էր, դրա համար էլ այդպես էինք անվանել: Մորթին սև ու մոխրագույն էր, տեղ-տեղ էլ սպիտակ երանգներ կային: Հետաքրքիր ու թախծոտ աչքեր ուներ, հաճախ էր տխուր հայացքով նայում: Ձայնը բարակ էր, ու երբ հաչում էր, մի քիչ «սղոցում» էր ականջս:
Ծնված օրվանից մեր բակում էր: Ես էլ բավականին փոքր էի: Շատ էի նեղվում, երբ գիշերները նվնվում էր: Քիչ էր մնում վերցնեի ու բերեի տուն: Իմ ու եղբորս հետ մեծացավ, արդեն մեր տան անդամն էր: Բոլորս սիրում էինք: Երբ երկար ժամանակով բացակայում էինք տանից, միշտ մտքումս էր, թե ինչ կերավ, ինչ արեց: Հենց վերադառնում էինք, մեքենայի ձայնը լսելուն պես վազում էր մեր առաջ, կարոտած «փաթաթվում» մեր ոտքերին, ու այնպես էր պոչը շարժում, թվում էր՝ պարում է:
Հաճախ նստում էի կողքին՝ աստիճանների վրա, ու երկար նայում, մեկ-մեկ էլ խոսում էի հետը: Ուշադիր լսում էր, ամեն ինչ հասկանում, ու եթե խոսել իմանար, հաստատ կպատասխաներ: Երբ տխրում էի, կարծես զգում էր ու կարեկցող հայացքով նայում ինձ:
Մի քիչ վախկոտ էր: Երբ անծանոթ շներ էին հայտնվում բակի մոտերքում, միայն հեռվից էր հաչում, իսկ երբ տանից դուրս էի գալիս, այնպես էր սլանում նրանց կողմը, որ թվում էր՝ հիմա կհոշոտի:
Մի քանի տարի առաջ վերանորոգում էինք տունը: Ամենուր փոշի, խառը իրեր: Ու մեր Արջուկը հմտորեն օգտվում էր ազատությունից, հանգիստ ելումուտ էր անում տուն: Բարձրանում էր երկրորդ հարկ, նստում մահճակալիս կողքը մինչև արթնանայի:
Միշտ ասում էի.
-Մա՛մ, ի՞նչ պիտի անենք, որ Արջուկը չլինի: Ես չեմ դիմանա…
Բայց…Մի քանի օր էր, չկար: Սկսեցինք անհանգստանալ: Չէր երևում, չէր հաչում, էլ չէր վազում դիմացս, երբ գալիս էի տուն…
Այդպես էլ չհայտնվեց…
Դրսում շատ շներ կան: Հաճախ վեր եմ թռչում, երբ հաչում են…Այնքան նման է լինում Արջուկիս ձայնին…
Միշտ ականջումս հնչում է Արջուկի ուրախ ու զրնգուն ձայնը: Կյանքում իմ առաջին ամենամեծ կորուստն էր: Նա ինձ հետ է, իմ խենթ ու խելառ մանկության հետ, ու ինձ կուղեկցի իմ ողջ կյանքում:
Մարդը ստեղծված է այն գրքերից, որոնք կարդացել է:
Ռալֆ Էմերսոն
Կան գրքեր, որոնք ընթերցելիս շուրջդ բացվում է ուրույն ու անկրկնելի մի աշխարհ` իր առանձնահատուկ գեղեցկություններով ու թովիչ երգերով: Կան նաև այնպիսինները, որոնք քո առջև բացում են անզուգական ու հիասքանչ տեսարաններ, անհայտ հորիզոններ, անշուք ու պարզ գեղջկական խրճիթներ, պարզ ու անապական մարդկանց հոգիներ ու ողբերգություններ, գրքեր, որոնք սիրտդ լցնում են անչափ հայրենասիրությամբ, ուժով ու պայքարի նոր եռանդով: Հենց այդպիսի գրքերից է «Վարդանանքը», որը, ըստ իս, յուրաքանչյուր հայ պետք է կարդա։
Մինչև կարդալը շատ հակասական կարծիքներ էի լսել գրքի մասին.
-Է՜, ինչ էլ հավես ունես, սեղմավեպը վերցրու, սյուժեին ծանոթացի…
-Կարողա ձանձրանաս, նկարագրությունները շատ են…
-Անպայման կարդա՛։
Հաշվի չառնելով ապակողմնորոշող կարծիքները, գրքի մեծ ծավալն ու «սպառնացող» երկար նկարագրությունները` սկսեցի կարդալ…
Աննկարագրելի տպավորություններ, հիացմունք, հույզեր…Անգամ սիրահարվեցի Վարդանի կերպարին (դե՛, ինչ մեղքս թաքցնեմ, հաճախ եմ սիրահարվում գրքերի հերոսներին): Մարդ, որի վարակիչ հայրենասիրությունը փոխանցվում է ընթերցողին. արյունդ եռում է, սկսում ես այլ կերպ ընկալել հայրենիքի սերը։ Վարդանն օժտված է մարդկային բոլոր առաքինի հատկանիշներով՝ ազնվություն, անսահման ու նվիրական սեր դեպի հայրենիքը, քաջություն, անկոտրում կամք։ Նրա պայքարն ազնիվ ու արդար է, բարոյական, քանի որ կռվում է հայրենի հողի ապագայի համար։ «Մեռնենք և չտանք ոչինչ»,- այս է նրա նշանաբանը։
Զորավար, մարտիկ, քաղաքական գործիչ, ով ինքնին կենդանի մարմնացումն է հայրենասիրության ու քաջության։
Ատոմ Գնունին, Արտակ Մոկացը, Զորհրակը ու մնացած քաջ երիտասարդները նույնպես հիացմունք են առաջացնում։ Լինելով անփորձ, դեռ նոր-նոր սիրահարված երիտասարդներ՝ պատրաստ են կյանքի գնով պայքարել ազատության համար:
Հիացած եմ նաև հասարակ գյուղացու ուժով, անվախությամբ, կորովի պայքարով։ Նրանք, զգալով հայրենիքին սպառնացող մոտալուտ վտանգը, տուրք չտալով ընդունված պետական ու եկեղեցական ծեսերին ու կարգերին, չընկճվելով ոչնչից ու ոչ ոքից` համախմբվեցին և հաղթեցին։
«Բայց ռամիկը կկռվի, ռամիկը կփրկի աշխարհը, քանի որ հենց ինքն է աշխարհը»,-ասում է Սպարապետը։
Գնահատելով շինականի ուժը` նա հասավ արդյունքի, հասավ հաղթանակի՝ բարոյական ու վստահ։
Հզոր ու քաջ մարտիկների կողքին երևում են հայոց աշխարհի առաքինի ու փափկասուն կանայք: Նրանք նման են մեր էպոսի կանանց` «առյուծն առյուծ է, լինի էգ, թե` որձ»։ Հայ կնոջ անվախությունը, ուժն ու քաջությունը ամփոփված են Մեծ Տիկնոջ, Անահիտի, Խանդութի, Մամիկոնյան Տիկնոջ կերպարներում։
Սեր, բաժանում, անսպասելի բացահայտումներ, հուզիչ սիրո պատմու-թյուններ։ Գրավիչ էր ամեն մասն ու հատվածը։ Կարդում էի կլանված, լարված, հաճախ էի դողում ու փշաքաղվում, անգամ հուզվում։ Շատ էին հույզերս վերջում, երբ ընկավ ՆԱ… Այն ամենը, ինչ արեց, վեր էր բոլոր պատկերացումներից։
Պատրաստ եմ կարդալ նորից ու նորից` համակվելու նույն հերոսական ոգով ու հայրենասիրությամբ:
«Վեպը բնութագրվում է ռազմական կրակով, յուրաքանչյուր էջից վրնջում են նժույգները, կորովի երիտասարդները պատրաստ են կռվել և զոհվել հայրենիքի համար…»
Ավետիք Իսահակյան
Սովորական դպրոցական օր էր: Երրորդ ժամն էր, երբ ընկերուհիս ասաց.
-Ա՛ն, էս ժամից հետո՝ երկար դասամիջոցին, կիջնես «Առողջ ապրելակերպի» կաբինետ:
-Ի՞նչ կա որ:
-Չգիտեմ: Երեկ մարդիկ էին եկել դպրոց, իրանց ամսագիրն էին բերել, ինչ-որ խմբակ ա լինելու:
«Տեսնես հիմա՞ ինչ կա: Էլի չեն թողնելու հանգիստ մի բան ուտեմ»,- մտածեցի ես: Զանգը տվեց: Դժգոհ-դժգոհ իջա «առողջ»: Եկան պարոն Արան, տիկին Ռուզանն ու Սիսակը: Անկեղծ ասած` հենց առաջին հայացքից գրավեցին ինձ, ու տրամադրությունս բարձրացավ:
Երբ սկսեցին ներկայացնել «Մանանա» կենտրոնը, 17.am կայքն ու դասընթացների բովանդակությունը, ոգևորությանս չափ ու սահման չկար: Չէի համբերում` երբ եմ գնալու տուն, որ մասնակցության հայտ ուղարկեմ: Շատ ուրախացա, որ աչքի ընկա. պարոն Արան ցույց տվեց կարճամետրաժ ֆիլմ, որի իմաստը պետք է հասկանայինք: Առաջին մրցանակը ես շահեցի: Բոլորին պատմում էի:
Վերջապես հասա տուն և ուղարկեցի հայտը: Պատասխանը չուշացավ: Երկու հոդված պետք է գրեինք` «Ով եմ ես» ու «Ինչն է ինձ հուզում»: Գրեցի, ուղարկեցի: Ամբողջ օրն անհամբեր սպասում էի պատասխանին: Հաջորդ օրը պատասխանը եկավ… Թարսի նման տանը չէինք, երբ զանգեցին «Մանանայից» ու ասացին, որ ընտրվել եմ մասնակցելու դասընթացին: Չգիտեի` ինչպես արտահայտեի ուրախությունս: Ուզում էի գոռալ, թռչել, պարել, բայց ամաչում էի. շուրջս մարդիկ կային: Շփոթմունքից ու հուզմունքից անընդհատ շնորհակալական խոսքեր էի ասում:
Տանջալից սպասումով լի մեկ շաբաթ… Էլ չէի դիմանում, թե ե՛րբ են հստակ ասելու դասընթացի օրը, ժամը, ե՛րբ ենք սկսելու:
Շաբաթ օր էր: Առաջին դասընթացին էինք գնում: Ամեն ինչ անցավ իմ պատկերացրածից էլ լավ: Նոր ծանոթություններ ու ընկերներ, նոր ու շատ կարևոր գիտելիքներ, տպավորություններ, փորձառու և պարզապես հաճելի ու անմիջական մարդկանց հետ հաղորդակցվելու հնարավորություն:
Կարծում եմ` կյանքում ոչինչ պատահական չի լինում: Նրանց հետ հանդիպումն էլ ինձ համար վճռական դարձավ. եթե նախկինում երբեմն կասկածում էի, հիմա հաստատ որոշել եմ դառնալ լրագրող:
Շատ եմ կարոտել մեր միասին անցկացրած օրերը: Վստահ եմ` դեռ էլի ենք հանդիպելու:
-Անի՛, գնա՛ քնելու:
-Լավ էլի, պա՛պ, կարևոր խաղ ա, Բարսելոնան ա խաղում, պիտի նայեմ:
-Ամոթ ա, ամոթ: Մեծ աղջիկ ես, ի՞նչ ես քեզ տվել էդ ֆուտբոլին…
Երևի շատ ֆուտբոլասեր աղջիկների ծանոթ խոսակցություն է: Իհարկե, ամեն ինչ էլ ավելի դժվար է, երբ տանը միայն դու ես հետաքրքրվում ֆուտբոլով: Ինչ արած, այս դեպքում ավելի շատ համառություն է պահանջվում, և հենց դրա շնորհիվ էլ որոշ ժամանակ հետո խոսակցությունը փոխվեց.
-Անի՛, գնա քնելու:
-Պա՛պ, Բարսան ա խաղում:
-Հա՜, լավ, լավ: Դե, ես գնացի քնելու:
Ֆուտբոլ… Ինչքա՜ն սեր ու հույզեր կան թաքնված այս մեկ բառի մեջ: Ինչքա՜ն կյանք կա շատերի համար հասարակ թվացող այս խաղի մեջ: Երջանիկ եմ, որ արդեն չորս տարուց ավելի է՝ ֆուտբոլն ու աշխարհի լավագույն ակումբներից մեկը (եթե ոչ` լավագույնը)` Բարսելոնան, դարձել են իմ կյանքի ու առօրյայի մի մասը:
Չեք հավատա, բայց ֆուտբոլն ամբողջովին փոխեց իմ կյանքը, մտածելակերպը, տվեց ինձ ընկերներ, առանց որոնց, երևի թե, իմ կյանքում մի դատարկ տեղ կլիներ:
Շատերի համար տարօրինակ է՝ ինչպե՞ս կարելի է այդ հասարակ խաղն այդքան սիրել, տարվել դրանով ու անգամ հասնել ֆանատիզմի: Բայց ինչպես բացատրեմ` ինչ է ֆուտբոլը: Եթե դուք երբեք չեք տեսել պարտություն, հիասթափություն ամենակարևոր խաղում, չեք ցնծացել ձեր սիրելի թիմի հետ, ամեն խփած գոլի, ամեն հաղթած գավաթի համար, եթե երբեք չեք տխրել ձեր սիրելի ֆուտբոլիստի վնասվածք ստանալու համար, այո՛, դուք չեք հասկանա մեզ, քանի դեռ չեք սիրում այնպես, ինչպես մենք: Մարդիկ ասում են՝ անպատասխան սերը ցավոտ է: Բայց ես սիրում եմ, սիրում եմ անպատասխան, ու գիտակցելով, որ երբեք պատասխան չեմ ստանա, իմ սերն ավելի է մեծանում դեպի ֆուտբոլն ու իմ Բարսելոնան: Բարսելոնա, ավելին, քան ակումբ: Այս թիմն ինձ սովորեցրեց երբեք չհանձնվել, հպարտությամբ նայել պարտության աչքերին ու վստահ քայլել դեպի նոր հաղթանակներ: Ես ապրել ու մեծացել եմ թիմի հետ, փոխվել ու հասունացել, ու ինձ հարուստ եմ զգում այն անքուն գիշերներով, որ անցկացրել եմ իմ ակումբի խաղերը դիտելիս, հաղթանակի ու պարտության արցունքներով, իմ ապրումներով, հույզերով ու զգացումներով: Գուցե իմ գիտելիքները կատարյալ չեն Բարսելոնայի պատմության մասին, բայց մի բանում վստահ եմ՝ սիրում եմ ու շարունակելու եմ սիրել իմ ակումբը, լինել նրա կողքին անկախ ամեն ինչից, պաշտպանել ցանկացած պարագայում ու երբեք չդավաճանել:
Եվ ինչպես սիրում եմ միշտ ասել. «Մենք Բարսելոնան ենք, մենք միշտ վերադառնում ենք և ունենք հույս, որը վերածվելու է ՓԱՌՔԻ»:
Ծանոթացե՛ք, Ժաննան է (Ժաննա Կիրակոսյան, 16տ.)` իմ ամենամոտ ընկերուհին ու համադասարանցին: Նա շատ է սիրում նկարել ու հիանալի «լեզու է գտնում» թղթի, մատիտի ու ներկերի հետ: Սակայն իր տաղանդի ձեռքը «կրակն է» ընկել. դպրոցում բոլորն անընդհատ նրան են փնտրում.
-Ժա՛ն, միջոցառում ենք անում, պիտի դասարանը ձևավորես…
-Ժաննա՛, Սևակին նվիրված պատի թերթ պիտի պատրաստես…
Ու այսպես շարունակ: Բայց նա բնավ չի զլանում ու չի հոգնում: Միշտ պատրաստ է բոլորին աջակցելու, ամեն ինչ գեղեցկացնելու: Նրա թեթև ձեռքով անգամ ամենաանպետք իրերը` թղթերը, պոլիէթիլենային տոպրակներն ու տատիկի հին զգեստները, նոր շունչ են առնում` վերածվելով համաշխարհային նորաձևության ու ժամանակակից արվեստի գործերին չզիջող նմուշների: Ավելին, այս տարի նա դպրոցում ունեցավ իր անդրանիկ ցուցադրությունը:
Ժաննան երազում է դառնալ հայտնի ու սիրված դիզայներ-նկարիչ, ունենալ սեփական բրենդն ու իր մոդելավորած զգեստները: Ասացի` երազո՞ւմ: Ո՛չ, ո՛չ, նա արդեն փոքրիկ, բայց վստահ քայլերով իրականցնում է այն: Մի օր նա ինձ ասաց.
-Անի՛, շատ լավ միտք ունեմ: Ուզում եմ` մեր բիզնեսը հիմնենք: Ես կնկարեմ, կտպենք շապիկների և բաժակների վրա ու կվաճառենք:
Դե՜, կատակեցինք, անցավ: Բայց, դու մի ասա, ամեն ինչ շատ ավելի լուրջ էր: Այդ դեպքից որոշ ժամանակ անց Ժաննան եկավ ու ինձ ցույց տվեց իր պատրաստած կրեատիվ վզնոցները: Իսկ թե ինչպե՛ս է դրանք պատրաստում, որտե՛ղ վաճառում՝ կիմանանք հենց իրենից:
-Ժա՛ննա, ինչպե՞ս որոշեցիր հենց վզնոցներ պատրաստել:
-Հաճախ եմ լինում պապիս արհեստանոցում և փնտրում հետաքրքիր իրեր: Մի անգամ գտա շատ ամուր կտոր և որոշեցի վրան նկարել: Սակայն այդքան էլ հեշտ չէր. ներկերը չէին երևում: Բայց ամենատարբեր նյութերով փորձելուց հետո գտա հարմար եղանակ և մտածեցի, որ կարելի է վզնոցներ պատրաստել: Մի քանի անհաջող փորձից հետո ամեն ինչ լավ ստացվեց:
-Իսկ ի՞նչ էիր անում պատրաստածդ վզնոցները:
-Սկզբում վզնոցների նկարները տեղադրեցի իմ ֆեյսբուքյան էջում, և դպրոցի երեխաներից մի քանիսը դրական արձագանքեցին ու ցանկություն հայտնեցին, որ իրենց համար էլ պատրաստեմ` առաջարկելով անպայման վճարել: Հիմա արդեն շատ պատվերներ եմ ստանում:
-Դու ծնվել ու մեծանում ես մտավորականի ընտանիքում (ծնողները մանկավարժներ են), ըստ քեզ, արվեստագետի ձևավորման գործում գենի՞, թե՞ դաստիարակության գործոնն է ավելի կարևոր:
-Ճիշտ է, չեմ կարող ժխտել ծնողներիս դերն ու մեծ ներդրումը իմ արժեհամակարգի ձևավորման գործում, բայց նաև շատ եմ կարևորում ժառանգականության դերը, քանի որ նկարելու ջիղը ժառանգել եմ հորական պապիս կողմից:
-Իսկ ո՞րն է կերպարվեստի մեջ քո սիրելի ոճը, և ո՞վ է քո սիրած նկարիչը:
-Ոճերից շատ եմ սիրում ռոմանտիզմը, իսկ նկարիչներից` Վան Գոգին ու Դալիին եմ շատ սիրում: Թեև նրանք ստեղծագործում են տարբեր ոճերում, բայց երկուսի կտավներում էլ ինձ համար ընդհանուր ու հոգեհարազատ նրբություններ կան:
-Ո՞վ կամ ի՞նչն է քեզ համար ոգեշնչման առիթ հանդիսանում:
-Երաժշտությունը: Երբ փակում եմ աչքերս ու լսում իմ սիրած երգերը, պատկերացնում եմ իմ հագուստների ցուցադրությունը և մոդելներին` իմ նախագծած զգեստները հագած: Հենց այդ պահին վերցնում եմ թուղթն ու մատիտը և թղթին փոխանցում տեսածս:
-Դու արդեն առաջին քայլերդ կատարել ես այդ բնագավառում: Արդյոք Հայաստանում տեսնո՞ւմ ես քո պատկերացրած ապագան:
-Իհարկե, շատ եմ սիրում իմ երկիրը ու ցանկանում եմ հենց այստեղ ապրել ու ստեղծագործել: Ցավոք, գիտակցում եմ նաև, որ, ինչ խոսք, Հայաստանում առավել ևս արվեստագետների համար, շատ ավելի դժվար է լուրջ քայլեր անելը, հաջողությունների հասնելը:
-Երիտասարդների ապագան ավելի լավը դարձնելու համար ի՞նչը կցանկանայիր փոխել Հայաստանում:
-Յուրաքանչյուր երեխա ու երիտասարդ պետք է ունենա ինքնաարտահայտվելու լիարժեք հնարավորություն: Կցանկանայի, որ տարբեր խմբակներ ու ժամանցի կենտրոններ լինեին նաև մարզերում ու գյուղերում: Ամեն ինչ կենտրոնացված չլիներ մայրաքաղաքում ու քաղաքներում: Եվ չնայած դրան, եթե մենք ապրում ենք գյուղում, չի նշանակում, որ տեղյակ չենք արվեստից, մոդայից ու չենք քայլում ժամանակին համընթաց:
Դե ինչ, ծանոթացա՞ք, Ժաննան է, և եթե մի օր տեսնեք նրան հեռուստացույցով՝ հայտնի ու կայացած, հիշե՛ք, որ դուք արդեն ծանոթ եք:
Մայիսյան արևոտ օր է, տոնական տրամադրություն, շուրջս աղմուկ է, եռուզեռ: Վերջին զանգի ղողանջներն ազդարարեցին ուսումնական տարվա ավարտը` ևս մեկ սերունդ ճանապարհելով դեպի նոր կյանք: Նայում եմ շրջանավարտներին, ու տարօրինակ զգացում է համակում սիրտս: Մեկ տարի անց արդեն ես կանգնած կլինեմ այդ բեմում, նոր կյանքի սահմանագծին: Ինչքա՜ն բան կա անելու այս մեկ տարվա ընթացքում, դպրոցական վերջին տարվա:
Արդեն արձակուրդ է, իմ դպրոցական վերջին ամառային արձակուրդը: Առանց քննությունների, անհոգ պատանեկության վերջին ամառը:
Ինչքան շատ են «վերջինները», իմ դպրոցական վերջին տարվա «վերջինները»… Վերջին սեպտեմբերի մեկ, վերջին «Ոսկե աշուն», վերջին «Նոր տարվա հանդես», վերջին զանգ… Հաճախ անգիտակցաբար եմ այդքան սպասում, տենչում, պատկերացնում «Վերջին զանգս»: Բայց երբ սկսում եմ մտածել իմ մանկության, ընկերների, անհոգ կյանքի մասին, ուզում եմ անվերջ երկարի իմ դպրոցական վերջին տարին:
Ասում են` մարդիկ այն ժամանակ են սկսում մտածել, երբ ծերանում են: Չեմ կարծում: Միշտ էլ մանկության օրերը հիշելիս ուզում ես վերադառնալ ու մնալ այդ աշխարհում: Սակայն այդպես չի լինում:
Ինչ արած, ամեն լավ բան մի օր ավարտվում է, բայց այդ ավարտը մի նորի սկիզբն է ազդարարում: Բոլորիս էլ կանչում ու ձգում է նոր կյանքը: Քայլում ենք ժամանակի հետ, քայլում են մեզ հետ տարիները: Մնում է միայն վերցնել ու մեզ հետ տանել կյանքի լավագույն պահերն ու հիշողությունները:
Վարդգես Հարությունյանը հայրիկիս պապն է՝ 84 տարեկան։ Նրա ընտանիքը եղեռնից է մազապուրծ եղել։ Մինչև հիմա, երբ խոսում է նրանց մասին, արցունքներ են երևում աչքերին…
-Պապ, որտեղի՞ց եք արմատներով:
-Արմատներով Ալաշկերտից եմ (Արևմտյան Հայաստան): Նանիս (մայրս) ու հայրս այնտեղից են սերում:
-Ինչպե՞ս և ե՞րբ են եկել Հայաստան:
-1918 թվականին, երբ թուրքերը սկսել են այդ տարածքում ջարդերը, ծնողներս ոտքով փախել, եկել են: Մայրս պատմում էր, որ երբ անցել են Մուրադ գետը, գետի ափին բարուրով երեխաներ են եղել դրված: Նրանց չեն կարողացել անցկացնել ու թողել են այն ափին: Ես այստեղ եմ ծնվել, բայց ինձնից առաջ ծնողներս 8 երեխա են ունեցել: Ճանապարհին 6-ը մահացել են:
Մայրս նաև պատմում էր, որ մեր Հարություն պապը շատ խիստ մարդ է եղել և ոչ մի կերպ չի համաձայնել լքել իր տունն ու ունեցվածքը։ Երբ նրանք արդեն բարձրացել են սարը, լուր է եկել, որ Հարություն պապին ողջ-ողջ այրել են։
-Հայաստանի ո՞ր շրջանում են հաստատվել ծնողներդ:
-Սկզբում Էջմիածնի տարածքում` վանքի պատերի տակ են ապրել: Հետո գնացել են Ապարան, այնտեղ չեն կարողացել ապրել ու հետ են եկել Արարատյան դաշտավայր: Այն ժամանակ Քյարիմախ գյուղում են հաստատվել, որը հետո վերանվանվել է Սովետական, իսկ հիմա` Ալաշկերտ:
-Մանկությունդ անցել է Ալաշկերտում (Հայաստան): Ի՞նչ ես հիշում:
-Թերի միջնակարգ դպրոց եմ գնացել` մինչև 7-րդ դասարան: Փող չունեինք պայուսակ գնելու: Շորից «չանթիկ» էինք սարքում պայուսակի փոխարեն: 7-րդ դասարանն ավարտելուց հետո գնացի Արմավիր գյուղ` պոլիտեխնիկում սովորելու:
-Ե՞րբ եք եկել Մայիսյան:
-1954թ. գնացել եմ ծառայության, վերադարձել եմ միանգամից Մայիսյան: Մեկ տարի աշխատել եմ, ու ինձ տուն են տվել, որտեղ հիմա ապրում ենք:
-Երբ եկաք Մայիսյան` ինչպիսի՞ն էր կյանքն այստեղ:
-Սկզբում ապրում էինք «բարակներում»։ Նեղ, երկար միջանցքներով շենք էր՝ իրար շատ մոտիկ սենյակներով։ Տարբեր տեղերից եկած փախստականներն այդտեղ էին ապրում։
-Ի՞նչ եք աշխատել Մայիսյանում:
-Աշխատել եմ «բրիգադիր»: Հետևում էի դաշտերի աշխատանքներին, բանվորների հետ էտում էինք ծառերը, բերքահավաք անում: Աշխատել եմ մինչև 90-ականները ու անցել թոշակի:
-Պապի, իսկ ձեզ համար «ձեր ժամանակներն» էի՞ն լավ, թե՞ հիմա:
-Էն թվերին շատ լավ էր: Ապրելը հեշտ էր: 100 մանեթ ստանում էինք` ամբողջ ամիս ամեն ինչով ապահովված էինք: Հիմա աշխատանք չկա, ամեն ինչ թանկանում է, դժվարացել է: